Fjallkonan - 15.02.1900, Síða 1

Kemur út einu sinni
i viku. Verð árg. 4 kr.
(erlendis 5 kr. eða l’/a
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendia fyrir-
fram).
Uppsögn (skrifleg)bund-
in við áramðt, ðgild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. oktð-
ber, enda hafl hannþá
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstrœti 1S.
XVII. árg.
Landsbankinn er opinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjðrnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er nú flutt í Landsbankahúsið og verð-
ur ekki opið fyrst um sinn.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lœkning á spítalanum fyrsta og priðja þriðjudag
hvers mánaðar, kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
TJm stofnun mjólknrbúa.
i.
Hugmyndin um stofnun mjólkurbúa hér á landi
virðist eiga ali-erfitt uppdráttar, enda þótt þeir
séu nokkrir, sem henni eru hlyntir, að minsta
kosti í orði kveðnu. Fáir eru þeir samt, er
andmælt hafa hugmyndinni, eu hitt raun sönnu
næst, að töiuvert margir telja hana nauraast
framkvæmanlega, og hafa enda þá trú, að
mjólkurbú geti aldrei nokkru sinni þrifist hér.
í þessu kemur fram, sem svo mörgu öðrn, e?
til framfara mætti horfa, vouleysi og alvöru-
leysi, og megn vaatrú á alla nýbreytni, er gæti,
ef vel og hyggilega væri farið, miðað ti! bóta.
Yerður eigi aunað séð, en að almenningur og
öll þjóðin í heild sinni hafi þegar ákveðið, að
láta nú staðar nema, leggja árar í bát, og lofa
öllu að fara sem verkast vill. En ekkert er
þó jafn-hættulegt, sem alvöruieysið, hvort heldur
það er atvinnumál eða annað, sem um er að
ræða. Vanalega er því sarafara ailskonar hjá-
trú og ótrú á öilum breytingam og umbóta
tilraunum, hvort heldur er í stóru eða smáu.
Af því leiðir aftur algert aðgerðaleysi, enda
heyrist nú um fátt annað talað, en óáran eða
Ameríkuferðir. En þrátt fyrir þ8tta eru þó til
menn innan um fjöldann, sem iíta framtíðina
í bjartara ljósi, en almenningur gerir og eru
þess fulltrúa, að landbúnaðurinum sé viðreisn-
arvon. Og það er sannailega mikilsvirði, að
hitta og eiga tal við þá menn. Það varpar á
burtu öllu vonleysi og vekur nýtt líf í huga
manna.
Að því er mjólkurbúin snertir, þá eru all-
margir þeirrar skoðunar, að þau eigi ekki við
hér, geti ekki þrifist undir núverandi kringum-
stæðum. Aftur á móti eru ýmsir, er telja að
skilvindur geti hjálpað oss, og að þær eigi að
ná sem mestri útbreiðslu.
í sambandi við þetta vil ég geta þess, að
grein sú, er ég reit í „ísafoW f. á. (tölubl.
32—33) „ Um skilvinduru, hefir verið dálítið
misskilin af sumum. Segja þeir, að ég hafi
hallmælt skilvindunum um skör fram, og gert
þeim yfir höfuð of lágt undir höfði. Þennan
svo-kaiiaða misskilning vildi ég nú leyfa mér
að leiðrétta, og um leið nota tækifærið til þess
að fara nokkrum orðum um ýms atriði við-
vikjandi mjóikurbúum. Þetta geri ég ekki sízt
vegna þess, að nokkurir menn hafa bæði bréf-
lega og munulega óskað eftir ýmsum upplýs-
ingum um þetta mál, og vei ég þann veginn
að svara þeim á þennan hátt. Einnig gæti
hugsast, að málefni þetta — stofnun mjólkur-
búa — skýrðist um leið fyrir almenningi, betur
en enn er orðið. Ég þykist reyndar vita, að
það muni hafa fremur litla þýðingu að skrifa
Reykjavík, 18. febrúar 1900.
um mál eins og þetta; almenningur gefur því
lítinn gaum, en þeir „lærðu“ telja sér það óvið-
komandi.
H.
Hvað skilvindurnar snertir, þá get ég þess í
áður nefndri grein, að þær væru ekki einhlit-
ar til þess að bæta smjörverkunina hér á landi
alment, og eigi þess megnugar, að geta breytt
búnaðinum neitt verulega eða hafið hann upp.
Þetta var meiningin hjá mér, og tek ég það
eigi aftur. Kostir skilvindunnar eru einkum þeir,
að hún skilur mjólkina hreinna, en hún skilst
með gömlu aðferðinni, að láta hana setjast í
trogum og byttum, að húu hreinsar úr mjólkinni
ýmsan óþverra og að hún er þægilegt og heut-
ugt áhald. Þetta eru helztu kostirnir hennar,
og neita ég ekki, að þeir eru mikils virði. En
smjörið getur, þrátt fyrir þetta, orðið hálfgert
óæti. ef þess er ekki gætt, að verka það og
fara með sem vera bsr. En til þess þarf eér-
staka kunnáttu, samfara þrifnaði og bærilegum
húsakynnum. Ejóminn getur auðveldlega, þótt
mjólkin sé skilin í skiivindu, skemst eftir að
skilið var, súrnað um of, eða þá of lítið. Likt
er að segja um smjörið, það geturj verið illa
hnoðað, oflítið eða ofmikið saltað, o. s. frv. Hér
er skilvindunni auðvitað ekki um að keuna; en
það sýnir þá, að „betur má ef duga skal“. —
Það eru, og hafa verið til um langan tima
heimili, er búa ti! gott smjör, jafnvel eins gott
og bezta smjör frá mjóSkurbúum, og það er
enda sennilegt, að þeJm heimiium fjölgi enn ekki
fækki. Þeir, sem eru aiþektir að því að fram-
Ieiða gott smjör, gætu einnig selt það fyrir
hæsta verð, sem hægt er að fá. En þetta eru
að eins einstakir menn eða einstök heimili, en
allur fjöldinn fer á mis við þessi gæði, bæði
vegna vankunnáttu. óþrifnaðar og fátæktar.
Skilvindan eða notkun hennar er því, út af fyrir
sig, ekki einhlít til þess að bæta smjörverkun-
ina í heild sinni, þegar betur er að gætt og á
alt er litið. Það sem aðallega hefir áhrif hér
og sérstaklega kemur til. greina, að þvi er
notkun skilvindunnar snertir, er einkum tvent,
smjörverkunin og sala á smjöri til útlanda. Á
þessi atriði vil ég minnast nokkuð uánara með
fáum orðum í næsta kafia.
HI.
Smjörverkunin. Hvað það atriði snertir, þá
hefir þess verið getið, að notkun skilviudunnar
getur ekki breytt eða bætt hana að verulegum
mun, sízt alment. Meðan hvert einstakt heim-
ili verkar sitt smjör, getur ekki hjá því farið,
að verkunin í heild sinni verði afarmisjöfn.
Þetta er svo ofur-eðlilegt, að hvert barnið get-
ur skilið það, euda bendir annara þjóða reynsla
á hið sama. Það sem einkum og séríiagi
veldur því, að smjörverkunín á þennan hátt
hlýtur ætíð að verða misjöfn og yfir höfuð lak-
leg, er fyrst og fremst vankunnátta í meðferð
mjólkur, o. s. frv. Einnig má teija skort á
þrifnaði, léleg og óhentug húsakynni, og margt
fleira. Öðru máli væri að gegna, ef smjörið
væri verkað í einu lagi frá mörgum heimilum,
annaðhvort á mjóikurbúi eða rjómabúi. Það er
auðsætt, að hægra er að hafa alt í góðu Iagi
á mjólkurbúi, sem margir eiga i félagi, en á
hverju einstöku heimili. Meðal annars má benda
á það, að auðveldara er að útvega hæfan kven-
mana eða kvenmenn til þess að gegna búsverk-
um á mjóikurbúum, af þeirri einföldu ástæðu,
Xr. 6.
að mjólkurbúin verða ávalt miklu færri en
heimilin, sem framleiða mjólk og smjör, með
því fyrirkomulagi sem nú er. Sömuleiðis mun
nú raega gera ráð fyrir þvi, að húsakynnin
yrðu betri á mjólkurbúunum en búrin eru al-
ment á bæjum, og að þrifnaður mundi verða
þar í góðu lagi.
Á mjóikurbúunum ættu helzt ekki aðrir að
starfa að mjólkurbúverkunum en þeir, er notið
hafa tilsagnar í meðferð mjólkur, smjörgerð og osta-
gerð. Nú sem stendur er reyndar ekki völ á
mörgum, sam hafa kynt sér þessi störf; eu það
er vonandi að þeim fjölgi. Og þeim fjölgar að
sjálfsögðu þegar kensla í þeirri grein er komin
á laggirnar, og að líkindum líður ekki langur
tími þar til hún kemst á fót. Það er því ólik-
legt, að skortur á hæfum stúlkum til að annast
búverkin á mjólkurbúunum standi í vegi fyrir
stofnun þeirra, er fram í sækir. En hitt hygg
ég eigi langt í land, að hægt sé að fá æfðar
smjörgerðar ogostagerðar konur á hvert heimili,
enda myndi slíkt alt of kostnaðarsamt og ekki
ná neinni átt. Það er þvi augljóst, að smjör-
verkunin hlýtur alt af að verða meira og minna
ófullkomin og misjöfn, og miða afar seint á-
fram, með því fyrirkomulagi sem nú er. Aðal-
skilyrðið fyrír því, að smjörverkunin batni, og
komist í annað og betra horf, er það, að bænd-
ur sameini sig og komi á fót mjólkurbúum eða
rjómabúum. En þetta eiga margir svo afar-
bágt með að skilja og telja mjólkurbúa hug-
myndina heimsku eina. Sumir eru einnig þeirr-
ar skoðunar, að smjörverkunin sé í sjálfu sér
auðlærð, og að til þess að búa til gott smjör
þurfi enga sérstaka kunnáttu. En ég held, að
þetta hljóti að vera sprottið af vanhugsun og
æði-miklum ókunnugleika á þessum hlutum.
Regluleg smjörverkun er vandasöm og lærist
ekki til hlitar á skömmum tíma. Auk þess
þarf reglusemi, nákvæmni og sérstaklega góðan
þrifnað, bæði í smáu og stóru, ef hún á að
vðra í lagi.
Sala á smjörinu. Um það atriði skal ég vera
stuttorður hér. En það tei ég víst, að sala á
smjöri til útlanda getur ekki blessast eða þrif-
ist til lengdar, nema með því eina móti, að
komið só á fót mjólkurbúum. Ég hefi enga
trú á, að hvert einatakt heiraili fari að senda
út smjör til sölu; það hlyti að mishepnast að
meira eða minna leyti. Á þann hátt yrði smjör-
ið mjög sundurleitt og misjafnt að gæðum og í
tómum smámolum, er einnig spilti sölunni. Skil-
yrðin fyrir því, að hægt sé að selja smjör út,
t. d. til EngJands, er fyrst og fremst, að það
sé vel verkað, og þar næst ab það sé samkynja
að gæðum og ytri einkennum. Smjörverkunin
og salan á smjörinu stendur í svo nánu sam-
bandi hvað við annað, að hvorttveggja verður
að fara saman, ef vel á að fara. Aðalatriðið
er því það, að sameina sem mest í eitt tilbún-
ing þess og framboð. Það er reyndar eina
með söluna á smjörinu og verkunina, að ein-
stakir menn geta, ef til vill, selt það út sér til
hagsmuna; en aiment getur sala á smjöri ekki
þrifist á þennan hátt. Kaupendur smjörsinB
ytra leggja mikla áherzlu á það, samfara gæð-
um þess, að það sé boðið fram í stórum kaup-
um og með sama einkenni. Fyrir þá sök selst
smjör írá mjólkurbúum betur en frá einstökum
mönnum, sem boðið er fram í smáskömtum.
Þegar smjörið er boðið og selt í smákaupum,
einn og einn dunkur sór, og sitt frá hverjum,