Fjallkonan - 21.02.1900, Blaðsíða 1
Kemur út einu sinni
í viku. Yerð árg. 4 kr.
(erlendis 5 kr. eða l’/a
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
Uppsögn (skrifleg)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. októ-
ber, enda hafi hann þá
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVII. árg.
Landsbankinn er opinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landshókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og Id. til útlána.
Forngripasafnið er nú flutt í Landsbankahúsið og verð-
nr ekki opið fyrst um sinn.
Náttúrugripasafnið or í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lækning á spitalanum fyrsta og þriðja þriðjudag
hvers mánaðar, kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
♦Jy *-X* '\i-» nL* nL-* *\l-’ •sL- *SX/* Mg *X'*
Ættjörðin og skólarnir.
ii.
Hvað gera nú skólar vorir og kennilýður til
að innræta hinni upprennandi kynslóð þessa
brennandi ættjarðarást, þenna einbeitta vilja
til að verja lífi og kröftum sínum í þjónustu
ættjarðarinnar og þessa lifandi trú á dáðríka
framtíð og framfarir nm ókomnar aldir? Hvað
gera þeir til þess að efla féiagsanda og sam-
vinnulöngun hennar?
Þvi miður er ekki hægt að segja, að skói-
arnir geri mikið i þessa átt.
Bækurnar, sem kendar eru í skólunum, eru
gersneyddar því, að bera nokkurn allra minsta
þjóðræknisblæ.
Þar sem Norðmenn koma ættjarðarástinni
allstaðar að í alþýðuskóium sínum, þá höfum
vér hvergi rúm fyrir hana. í sögukenslu vorri
er alt of þröngt fyrir slíkar hugmyndir. Sögu-
kenslan hjá oss hefir verið og er lítið annað
en tímatal, þur ártöl, en andinn sem á að leiða
nemendurna í allan sannleika um rás og or-
sakir viðburðanna — hann gerir ekki vart við
sig.
Sama er að segja um aðrar kenslugreinir eða
kenslubækur. Barnaiærdómurinn sjálfur, sem
á að taka fram allar andlegar og jarðneskar
skyldur mannsins, minnist hvergi einu orði á
skyldur hans við ættjörð sína og þjóð, nema
hvað rétt er drepið á það lítillega í einni grein
í kveri lektors Helga Hálfdanarsonar, en þar
á móti er þar í tveimur greinum miklu frekar
tekið fram, að mönnum beri að heiðra og elska
prestana (kennimennina) og aðra embættismenn
og yfirmenn sína.
Söngvarnir, sem börnin læra að syngja í
barnaskólunum eru tiltölulega fáir ættjarðar-
kvæði. Og eigum vér þó fylliiega eins mikið
af þeim og aðrar þjóðir. Siík kvæði eru hvergi
jafn-sjálfsögð og í kenslubókum, bæði til að
læra þau sjálf og til að syngja þau, enda ná
þau fyrst tilgangi sínum, að vekja og hrífa huga
og vilja þjóðarinnar, þegar þau eru sungin.
Það vita aliir, sem þekkja og viðurkenna áhrif
skáldskapar og söngs. En íslenzku kvæðin
okkar eru ekki í sérlega miklum metum hjá
þeim sem ráða í skólunum. í barnaskólanum
hér í Reykjavík eru börnin látin læra dönsk
kvæði í dönsku-tímunum, en aldrei er þeim gert
að skyldu, að iæra neitt af íslenzkum kvæðum
og mundi það þó ekki síður eiga við.
Sama á sér að nokkru leyti stað í lærða
skólanum. Þegar lærisveinarnir syngja opin-
berlega, eru það oftast útlendir söngvar. Því
er barið við, að oft sé ekki íslenzk kvæði til
við þau lög sem mest séu sungin, en það sýnir,
Reykjavtk, 21. febrúar 1900.
hve mikil rækt er lögð við það, að fá íslenzka
texta við lögin, því ekki mundu skáld vor mjög
ófús til að stuðla að því, að kvæði þeirra bær-
ust á vængjum söngsins fyrir hvers manns
eyru, og að söngurinn yrði þannig eign almenn-
ings, því það verður hann fyrst, þegar texti og
iag fer saman.
Sjálfsagt hefir ættjarðarástin aldrei fest djúp-
ar rætur í brjóstum þessarar þjóðar. Henui
bregður samt fyrir í fornöld hjá einstöknm
mönnum, á fyrstu öidunum eftir landnámstíðina,
eða meðan íslenzka lýðríkið stóð í bíóma. En
einmitt af því að sönn ættjarðarást, eða tilfinn-
ing fyrir sameiginlegri heill þjóðarinnar, var svo
fágæt, þó eitthvað þess kouar vekti fyrir ein-
stöku mönnnm, svo sem Þorgeiri Ljósvetn-
ingagoða og Einari Þveræing, — þá hlaut ís-
lenzka þjóðríkið að líða undir lok.
Fyrsta aidan, sem reið yfir landið og máði
smámsaman þjóðlega lífið og upprætti úr þjóð-
inni tilfinningar fyrir fósturjörðunni, vóru áhrif
kirkjunnar eftir það að erkistóll var settur í
Noregi. Þá fór útlenda valdið að læðast' hér
inn. Misklíðir og deilur höfðingjanna við bisk
upana drógu til þess, að erkibiskupar fóru að
hlutast til um íslenzk mál, og lá þá næst að
skjóta lika veraidlegum málum undir konung
Alt þetta ólag í landinu stafaði af því, að hugir
manna vóru sundraðir og að enginn gat unt
öðrum þeirrar sæmdar, að ráða fyrir, enginn
vildi Ieggja neitt í sölurnar sjálfur — og ætt-
jarðarástin var varla til.
Önnur alda, sem reið yfir landið, og siökti
þann síðasta neista af ættjarðarást, sem þá var
lifandi í landinu, var siðabótin, sem svo er
kölluð, enda hefir Jón Arason með réttu verið
kallaður „hinn síðasti íslendingur“.
Svo koma endurvakningarmennirnir á 18.
öldinni og þessari öld.
En — nú veltur þriðja aldan yfir iandið. Það
er mentunarflóðið, sem flóir landshornanna á milli
ogþværbartaltsem þjóðlegter. Hvermaður gleypir
í sig fróðleiksfroðana, sem ofan á flýtur, en — í
henni er ekki einu einasti dropi af ættjarðarást.
Það virðingarleysi og kæruleysi fyrir ættjörð-
inni og þjóðiani, sem nú er orðið svo alment,
er bæði beinlínis og óbeinlínis skólunum og
skólamentuninni að kenna. Það er hart að
þurfa að segja það og að það skuli vera satt.
Skólarnir, sem ættu að vera forverðir þjóðræka-
innar, framfaranna og atorkunnar kæfa einmitt
alt þetta niður. Kennararnir hafa alt annað í
höfðinu en það, að fræða nemendurna um, að
þeim beri fyrst aföllu að elska ættjörð sína og
þjóð, að fyrir hana eigi þeir að vinna, og að
sá sem sléttar túnið sitt eða ræsir fram eng-
jarnar sínar sé jafnþarfur landinu sem sá, sem
situr í dómarasætinu, á þinginn eða stendur
fyrir altarinu. Til þessa gefa fæstir kennarar
sér tíma. Því ekki er nóg með það, að fróð
leikskákið úti Iykur oftast allar slíkar viðræð-
ur og skýringar, heldur er það all-títt, aðkenn-
ararnir hæðast að því, ef nemendurnír hafa þá
mannrænu, að láta sér detta í hug einhver
landsmál. Þeim eiga svo sem ekki að koma
þau við. En hverjum ætli fremur komi við á-
hugamál þjóðarinnar, en einmitt ungu kynslóð-
inni, sem á að halda þeim áfram og
byggja á þeim grundvelli, sem hiriir eldri hafa
lagt? Auðvitað væri það ekki holt, að nemend-
Xr. 7.
urnir færi að skifta sér af „pólitik“, af því
þeir eru óþroskaðir og hafa annað að gera. En
þeir verða þegar í æsku að læra að þekkja á-
hugamál landsins, ef þeir eiga að verða dug-
andi menn.
En það eru ekki kennararuir eiuir, sem hæð-
ast að því, ef þeir verða varir við eitthvert lífs-
mark af þjóðlegum áliuga. Nú á siðustu ára-
tugum er það orðin tízka, að hæðast að öllu
slíku, hvort sem það hefir komið fram hjá ein-
stöku mönnum, eða í einstöku bygðarlögum, og
þetta háð hefir oftast átt rót sína að rekja til
skólagengnu mannanna. Hvað ætli lika að sauð-
svartur almúginn hafi vit á þjóðmálum? Það
er sama eins og þegar vinnumannagarmar fara
að yrkja, — eins og Pegasus sé handa slíkum
piltum! Þetta háð og fyrirlitning hefir kyrkt
alla þjóðrækni og ættjarðarást. Fæstir hafa
þann kjark, að þeirn sé sama, þó hlegið sé að
þeim, enda dofnar áhuginn, þegar hann mætir
engu neraa spotti, fyrirlitningu og vantrausti.
Þá leggja menn oftast árar í bát, og halla
Fér út af á rænuleysis svæfilinn með hinu fólk-
inu. Og svo þegar þeir hafa sofið góðan tíma
og rumskast af hávaðanum úr einhverjum, sem
hefir orðið það á að fara að þeirra fyrra dæmi,
þá núa þeir stýrurnar úr augunum, hlusta fyrir-
litlega á allan græningjaskapinn, og skamm-
ast sín fyrir, að hafa nokkurntíma gert slíkt
sjálfir.
Þá fer nú skörin heldur að færast upp í
bekkinn er menn fara að skammast sín
fyrir ættjarðarást og þjóðrækni. Þegar svo er
kornið, er bezt að slenna þjóðarnafninu, og þeim
réttindum sem því fylgja — þá er bezt að
skríða sem lægst og skafa nafn sitt út úr manna-
tölunni.
Yið erum ekki enn þá komnir svo langt, að
kunna að skammast okkar fyrir að vera í ann-
ara fötum. Við skömmumst okkar fyrir okkar
eigin flíkur. Yið viljum lána alt hjá öðrum.
Við viljum helzt sitja í „brókartreyjunni“ um
aldur og æfi. B. B.
IJm stofiiun mjólkurbúa.
IV.
Það hefir þegar verið tekið fram, að það, sem
eftir minni meinigu getur hjálpað og stutt að
betri verkun á smjörinu og greitt fyrir sölu
þess erlendis, er stofnun mjólkurbúa. En nú eru
ýmsir, sem halda þvi fram, oins og áður er
getið, að mjólkurbú séu óhugsandi hér á landi,
vegna hinna sérstöku kringumstæða vorra.
Það sem menn einkum óttast að valdi vanþrif-
um þeirra, og geri þau jafnvel ómöguleg er
þetta:
1. Strjálbygðin og vegaieysið.
2. Flutningurinu á mjólkinni.
3. Markaðsleysi fyrir smjörið.
4. Að þau ekki svari kostnaði.
Vil ég nú leyfa mér að fara nokkrum orðum
um þessi atriði, hvert fyrir rig.
Strjálbygðin og vegaleysið leggja óneitanlega
miklar og tiifinnanlegar hindranir í veginn fyr-
ir stofaun mjólkurbúa og viðgang þeirra, eink-
um ef hugsað væri um stór rajólkurbú. En því
hefi ég aldrei gert ráð fyrir, að búin væru stór,
og sízt að svo vöxnu máli. Það verður í þessu
sem öðru að sníða sér stakk eftir vexti. Sum-