Fjallkonan - 14.03.1900, Blaðsíða 1

Kemur út einu sinni
í viku. Verð árg. 4 kr.
(erlendis 5 kr. eða l’/j
doll.) borgist fyrir 1.
júli (erlendis fyrir-
fram).
Uppsögn (skriíleg)bund-
in við áramðt, ógild
nema komin sé til út-
gefanda íyrir 1. októ-
ber, enda hafi hannþá
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstræti 18.
XVII. árg.
Landsbankinn er opinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og Id. til útlána.
Forngripasafnið er nú flutt i Landsbankahúsið og verð-
ur ekki opið fyrst um sinn.
Náttúrugripasafnið er i Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lœkning á spítalannm fyrsta og þriðja þriðjudag
hvers mánaðar, kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
Um stofnun mjólkurbúa.
IX.
Það raá óhætt gera ráð fyrir því, að mjólk-
urbú muni eiga allerfítt uppdráttar hér, einkum
fyrst um sinn. Bæði strjálbygðin og kostnað-
arsamir aðflutningar á öllum efnivið eiga hér
mikinn hlut að máli og hindra stofauu þeirra.
Einnig má telja það, „hve ræktaða landið er
lítið, og kúabúin smá“, eins og „Þjóðviljinn“
getur um í áður áminstri grein. En hvað á
lengi að bíða eftir því að þetta lagist? Er
ekki hugsanlegt að stofnan mjólkurbúa, sam-
kvæmt okkar kringumstæðum, geti stutt að
því, að þessar umbætur fáist smátt og sraátt.
Það eru allar líkur til, og enda mjög senniiegt,
að stofnun þeirra hafi þau áhrif, að vegir batni,
strjálbygðin minki, landið verði betur ræktað
og að kúabúin aukist. Þetta er að minsta
kosti reynsla annara þjóða, t. d. Dana og Norð-
manna, og það er eigi ólíklogt eða ómögulegt,
að eama verði uppi á teningnum hér.
Einhvern tilfinnanlegasta þröskuldinn í veg-
inum fyrir stofnun mjólkurbúa hygg ég vera
skort á tiltrú og félagsshap aímennings, sam-
fara vantrausti á, að þau geti borið sig. Þetta
er einnig í sjálfu sér eðlilegt, meðan menu ekki
þekkja neitt til þessara stofnana, og telja þær
þar af leiðaDdi ef til viil hættulegar. En
reynsluna og þekkinguna á, hvað útheimtist til
þess, að þau geti þrifist hér og komið að not-
um, fær almenningur því að eins, að eitthvað
sé aðhafst í þessa átt. Ef aldrei verður ráðist
í að koma á fót mjólkurbúum, mun þeas verða
iangt að bíða, að reynsla fáist fyrir því, hvern-
ig þau gefast hér. En af því sem þegar hefir
verið tekið fram, geta menn nokkurnveginn séð,
að það muni alveg hættulaust að gera tilraunir
með stofnun þeirra í smáum stíl, til að byrja
með. Gefist það vel, og ég hygg, að svo muni
reynast, má færa út kvíarnar, og gera búin
stærri og fullkomnari. En áður en ráðist er í
það, verður vel að athuga, á hverjum stað fyrir
sig, hvernig tilhagar með eitt og annað. Það
verður að leita upplýsinga um, og fá vissu
fyrir, hve mikil mjóik fæst til búsins, hvað
mjólkurskálinn þarf að vera stór, hvaða skil-
vinda og strokkur hentar bezt, o. s. frv. Það
þarf með öðrum orðum að gera nákvæma á-
ætlun yfir kostnaðinn við stofnun búsins og
rekstur þess, að svo raiklu leyti, sem það er
hægt fyrir fram. Enn fremur þarf að athuga
það, hvort hentugra eða hagkvæmara œuni að
stofna mjólkurbú eða rjómabú. Sé sveitin strjál-
bygð, sem um er að ræða, mun hyggilegra að
velja rjómabúið, og haga sér svo eftir því
með kaup eða útvegun á þeim hlutum og verk-
færum, er búið þarfnast.
Reykjavík, 14. marz 1900.
Þegar um rjomdbú er að ræða, þá er það að
eins rjóminn, sem sendur er til búsins. Mjólk-
in er skilin heima á einn eða annan hátt.
Kostnaðurinn við stoínun og rckstur rjómabú-
anna er mun minni, en ef það eru mjólkurbú.
Sérstaklega munar það miklu, hvað flutninginn
á mjólkinni eða rjómanum snertir. Aftur á
móti kemur sérstakur kostnaður á hiuthafa
búsins við það, að mjólkin er skilin heima.
Naumast getur komið til mála, að þeir er búið
nota láti skilja hana á þann hátt, sem tíðkast
nú, í trogum og bytturn. Fleatir mundu reyna
að eignast skilvindu, annsðhvort einir, eða þá
í félagi með öðrum, og skilja mjólkina í henni.
Einnig mætti nota vatn og ís til að láta hana
„setjast" og gæti það farið mjög vel. En þá
geta menn ekki notað tréfötur eða trébyttur,
heldur verða þoir að útvega sérstakar fötur úr
blikki eða þunnum stálplötum, og láta mjólkina
setjast í þeim.
Ef uppsprettulindir eða lækir renna allnærri
bæjum, má leiða þá inn í eitthvert framhýsi
bæjarins, eða sérstakt hús, sem til þesa væri
gert, og búa þar svo um, að hægt sé að nota
vatnið í áðursögðum tilgangi. Yerði þessu ekki
komið við, má eins vel nota hvert annað vatn
sem til er, en gæta þess að halda því nógu
köldu með ís. ísnum ætti auðvitað að safna að
vetrinum, og geyma hann svo til sumarsins. Ef
íshús er ekki til, getur farið vel á því, að safna
ísnum í kesti eða köat, og þekja köstinn utan
með torfi, heyrudda, mómylsnu, eða mold.
Þegar ísinn er látinn saman við vatnið, er
betra að mylja hann áður all-smátt; kælir hann
þá vatnið fljótar og betur, en um leið eyðist
meira af honum.
Þessi aðferð, að nota vatn íil að skilja með
mjólkina, rjómann frá undanrenningunni, er
allmikið tíðkuð í Noregi, einkum norðan fjalis
og vestan. Hún er töluvert handhæg og hampa-
lítil, og hefir ótilfinnanlegan kostnað í för með
sér. Aðalkostnaðurinn liggur í því, að útbúa
húsið og kaupa föturnar, sem nota skal undir
rajólkina. — í Danmörk er þessi aðferð —
kælingaraðferð — viðhöfð á stöku stað, t. d.
hjá inspektör Feilberg. Yfir höfuð gefst hún
vel, hvar sem er, og mundi reynast einkar
hentug hér á landi.
Ef vatninu er haldið nógu köldu, skilst
mjólkin mjög vel, og því betur, sem vatnið er
kaldara. Bezt er, að það sé um 0°, ea að
sumrÍDU, ef hitar ganga, er naumast, að því
verði haldið svona köldu, nema ís sé notaður,
enda ætti það svo að vera, ef kælingar aðferð-
in er viðhöfð.
X.
(Niðurlag).
Það vakir ávalt fyrir mér, að stofnun mjólk-
urbúa eða rjómabúa sé eitt af því er stutt geti
að umbótum búnaðarins hér á landi. Jafnvel
þó þau séu í smáum stíl, mundu slíkar stofn-
anir hjálpa til þess, að smjörverkunin batnaði,
og að smjörið yrði útgengileg vara. Stofnun
þeirra er einnig töluverð trygging fyrir því, að
hægt sé að útvega markað fyrir smjörið. Það
má reyndar segja, að eins og nú er öllu hátt-
að, sé sala á smjöri til útlanda háð töluverðri
óvissu. Menn vita lítið um, hvernig smjörið,
íslenzkt smjör — muni seljast þar, því svo
að segja vantar alla reynslu því viðvíkjandi.
En eins og allir hijóta að sjá, þá er alt undir
Xr. 10.
því komið, að það seljist vel. Eu hitt er víst,
að meðan engin veruleg tilraun er gerð i þá
átt, verður ekkert um það sagt með vissu,
hvort smjörið muni seljast vel eða illa. Ymis-
legt bendir þó á, að hættulaust muni vera, að
gera tilraun með sölu þess, og að vér getum
fengið eins mikið fyrir það, ef það er sent út,
og hægt er að selja það hér. En það er íield-
ur ekki úr háum söðli að dotta, hvað verðið á
smjörinu snertir innanlands, alment séð. Ó-
vissan um verðið á því erlendis ætti þessvegna
ekki að fæla menn frá að senda það út, ef þeir
að eins eiga við góða menu um aöluna á srajör-
inu.
Ef viðunanlegur markaður fengist fyrir smjör-
ið, hlyti það að hafa þau áhrif, að smjörfram-
leiðslan ykist í landinu. Bændur mundu þá
leggja meiri stund á kúpeningeræktina. Meðferð-
in á kúnum og öll kirðing þeirra fæii þá batn-
andi, og þá yrði farið að hugsa meir um kyn-
bætur nautpeningsins, en nú á sér stað. í sam-
bandi við þetta mundi jarðabótum fara fram,
og grasræktin eflast. Mjólkurbúin eða rjóma-
búin mundu þannig beinlínis og óbeinlínis stuðla
að framförum jarðræktarinnnr, fjöigun kúpen-
ingsius og betri meðferð hans. Einnig mundu þau,
ef alt væri í lagi, hafa ho!I áhrif á allan þarf-
an félagsskap bænda, og grciða fyrir viðskift-
um manna á meðal. Þetta yrði auðvitað ekki
alt í einu, en það mundi koma smátt og smátt.
Þegar mjólkurbúin og rjómabúin komast á
fót og verða almenn, hlýtur það að verða
bændum áhugamál, að framleiða sem mesta og
bezta mjólk. Jafnframt því að bæta jarðir sín-
ar og auka töðuaflann, mundu þeir einnig brátt
læra að nota ýmiskonar fbðurbœti til þess að
drýgja annað fóður og örva mjólkiuframleiðsl-
una. Samhliða heyi og rófum væri kúnum
gefið „kraftfóður“, svo sem hvalkjötsmjöl, síld-
arfóður, fiski-úrgangur, olíukökur, allskonar
klið, maís o. s. frv. Með því að gefa kúnum
þannig sitt af hvorju, keyi, rófum og fóðurbæti
verður fóðrið í heild sinni ódýrara en ef
einungis er gefið uey, og kýrnar mjólka betur.
Hvað lítið sem ber út af með þurk eða verkun
heysius, rýrnar gildi þess sem fóðurs, og kem-
ur það oft tilfinnaulega niður á mjólkurkúm.
Þannig er t. d. almenn kvörtun nú hér syðra
yfir því, hve kýr séu lágmjólkar, og mjólkin
smjörlítil, enda eru heyin víðast hvar meira
og minna ornuð og sumstaðar breud og
drepin. Ef meun hefðu fóðurbæti að gefa
með, bæri minna á skemdum heyjanna, hvað
afurðirnar sneitir. Góður fóðurbætir jafnar
efnahlutföll fóðursins og eykur næringargildi
hins skemda fóðurs eða heysins. Það kemur
sér því vel, að gefa kúnum fóðurbæti eða
kraítfóður með heyinu, og ekki sízt þegar hey-
skapurinn mishepnast að einkverju leyti. Þá
mundu bændur einnig eiga hægra með að eign-
ast þetta fóður, ef alt gengi þolanlega. Hvort
það mundi kyggilegt eða ekki, eða hve mikinn
hag það gæfi bændum, jafnvel eins og nú er,
að kaupa árlega fóðurbæti handa kúnum, og
og gefa þeim haun, verður eigi gert að umtals-
efni hér. En nær er mér að ætla, að það und-
ir flestum kringumstæðum mundi svara kostn-
aði.
En hvernig á nú að fara að til þess að fá
bændur til að byrja á þessum. félagsskap — eða
stofna mjólkurbú ? Það er spurning, sem vandi
er úr að leysa, enda ætla ég mér eigi þá dul