Fjallkonan - 30.03.1900, Síða 1

Kemur út einu sinni
í viku. Verð árg. 4 kr.
(eriendis 5 kr. eða V/a
doli.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
Uppsögn (skrifleg)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda íyrir 1. októ-
ber, enda hafi hann þá
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
Reykjavtk, 30. marz 1900.
>r. 12.
XVII. árg.
Landsbankinn er opinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er i Landsbankahúsnu, opið á miðviku-
dögnm og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lœkning á spitalanum fyrsta og {iriðja þriðjudag
hvers mánaðar, kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning i Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
t,~& 2, T~r.y~r.7~'.V~*T^'.TTT~'r-.v '7~*.T*T':, 'v, -
IIm fátækraframfærslu.
i.
Ettt hið mesta vandamál, sem nú er á dag-
skrá, er fátækramálið. Hversu margar tillög-
ur til breytinga og umbóta á fátækralöggjöf-
inni sem fram koma, hefir enn engin öðlast
alment meðhald eða fylgi; þær hafa allar þá
galla, að þær mundu, þótt í lög væru teknar,
lítið bæta hið núveranda ástand, sem flestir
þó eru sammála um, að ekki sé við unandi
mikið lengur.
Síðasta breytingartillagan í þessu máli, er
ég hefi rekið mig á, er í Þjóðólfi 2. þ. m.,
merkt „Þ.“ Fer hún fram á verulega breyt-
ing frá því sem nú er, nfl. að hver sýsla sé
fátækrafélag og að hver eigi framfærslurétt í
heimilissýslu sinni. Ástæður „Þ.“ fyrir þann-
ig lagaðri breytingu eru einkum þær, að fá-
tækraflutningarnir hyrfu og að jöfnuður yrði
á fátækraútsvörum í hverri sýslu. Þetta sýn-
ast í fljótu bragði miklir kostir, en er betur
er athugað, koma í ljós óko3tir við þetta fyrir-
komulag, líkt og aðrar sem höf., eins og fleiri,
telur ófullnægjandi, til að ráða bót á ástand-
inu. [Sama tillagan hefir fyrir nokkru síðan
komið í Fjallk. ffá Jósafat hreppstjóra á Holta-
stöðum].
Milli sýslnanna yrði alveg sama stríðiðeins
og nú milli hreppa; hver ýtti fátækiingum af
sér á aðra. Milli búenda í tveim sýslum yrði
sama útsvarsþunga-misvægið eins og nú milli
hreppanna. Minni hvöt hjá hreppsnefndum
til að hafa gát á háttum og atburðum fátæk-
linga, og þar af leiðandi sljórra aðhald og
viðleitni á að afla þeim atvinnu — þótt það
aldrei nema væri Iögskipað. Fyrir árveknis-
leysi og ódugnað einnar sveitarstjórnar yrðu
aðrar sveitir, er betur gættu skyldu sinnar,
að gjalda, og það yrði í meira lagi óvin-
sælt.
Venjulega eru sveitarþyngslin meiri í sjáv-
arsveitum en landbúnaðarsveitum. í kauptún
og sjávarþorp safnast þurrabúðarfólk og bænd-
ur, er skortir efni til að halda jörð til sveita.
Meðal þesskonar búenda eru oft allmargir
styrkþurfar, og erfitt að hafa eftirlit með ráð-
lagi þeirra, sökum þess að þeir flökta oft frá
heimilunum til atvinnuleita, er lítið er um
vinnu heima fyrir. Eftir tillögu „Þ.“ yrðu
því Iandbúnaðarsveitabúar að borga mikinn
hlut sinna sveitarútsvara til þurfalninga í sjá-
varsveitunum, er þeir ekkert eftirlit gætu
haft með, hvernig varið væri. Hversu „ná-
kvæmar ákvarðanir“ sem um þetta væri sett-
ar, yrðu þær aldrei eins tryggjandi, eins og
sjálfshagsmunahvatirnar, sem sveitastjórnirn-
ar hafa nú; þær yrðu minni, er byrðin legðist
á alt héraðið.
Hvötin til að amast :,við fátæklingum, eða
ýta þeim af sér, yrði líka minni og hrakning-
ar þeirra hverfa, mun „Þ.u svara; en ég segi:
Framkvæmdarsemin í þá átt er auðveldari, og
verkanameiri, eins og dæmin sanna, og er því
'hætt við að hún héldist óbreytt. En þessa
fátæklingahrakninga, úr einum hrepp í annan,
er mér, eins „Þ.“, mjög illa við, og er ég
honum alveg samdóma um það, að „frjálsa
hjálpin“, „frjálsu samskotin“ sé sú hjálpsem-
isaðferð, sem jafnan muni bezt gefast. Fá-
tækraframfærslan ætti að byggjast á „bróður-
kærleika, siðgæði og sannri mannúð“. Hefi
ég Iengi haft þá skoðun, að hið eina rétta í
þessu efni væri, að nema framfœrsluna úr lög-
um.
Skal ég stuttlega leitast við að skýra, hvað
með þessari tillögu mælir.
II.
Það er að sumu leyti eins ástatt með fá-
tækramálið eins og kirkjuna. Hið lögskipaða
samband kirkjunnar við ríkið gerir hana
framfara og framkvæmdalausa: menn kasta
öllum sínum kirkju-áhyggjum upp á stjórn-
ina og trúarlífið deyr út. Fátækramála-fyrir-
komulagið hefir líkar afleiðingar. Fátækling-
arnir vita, að það er sama hvernig þeir fara
að ráði sínu; þegar þeir bera sig upp við
fátækrastjórnina, eru þeir komnir á mötuneyti
hinna, sem ekki hafa „sagt sig til sveitar11,
og þurfa engu lakar að lifa. Almenningur
sveitargjaldenda hugsar ekkert um fátækra-
mál, annað en að hver um sig gerir alt, sem
hann getur, til að hliðra sér hjá að gjalda:
draga undan tíund, berja sér, kæra útsvarið
o. s. frv. Hreppsnefndin verður ein að hafa
fyrir öllu, sem gert er fyrir fátæklingana;
henni er vanþakkað af þiggjendum og gjald-
endum; flestir reyna að hliðra sér hjá að lenda
í nefndinni, og gera ekki nema hið allra minsta,
sem vitalaust verður komist af með, þangað
til þeir „losna“ og aðrir taka við með líkum
tilfinningum. Framkvæmdirnar eru helzt í
því fólgnar, að verjast ómögum, og af því
stafa fátæklinga-hrakningarnir, en um hitt er
ekkert hugsað, að hjálpa hinum fátæku í tíma,
með ráði og dáð, til að komast af án þess að
verða algerðir þurfamenn.
En það er ekki einungis það, að hið lög-
skipaða fátækrahjálpar-fyrirkomulag gerir
stjórnina sljóva, framkvæmdarlausa og fyrir-
hyggjulausa tif að draga úr fátæktinni og
bæta kjör hinna þurfandi — það drepur
„bróðurkærleika, siðgæði og sanna mannúð“
hjá sveitarútsvarsgjaldendum yfir höfuð, dreg-
ur úr hvötunum til dugnaðar og auðsöfnun-
ar> °g — í sambandi við hin skaðlegu tíund-
arlög — elur sviksemi og barlómsanda, með
fleiri hinum óhreinu, siðgæðis- og manneðlis-
spillandi ástriðum. Og þessar innri, dýpri
afleiðingar af fátækramálafyrirkomulaginu eru
áhrifameiri og skaðlegri en menn alment hafa
hugmynd um.
Afleiðingin af því, éf framfærsluskyldan yrði
úr lögum numin, mundi verði sú, að í héruð-
um landsins mynduðust frjáls, óháð fátækra-
líknarfélög, fátækrastyrktarsjóðir og líknar-
stofnanir í ýmsum greinum, er önnuðust
nauðsynjar sannþurfandi manna — því eng-
um þarf til hugar að koma, að menn yrðu
látnir deyja úr hungri, eða að meira hirðu-
leysi yrði um fátæklingana en nú. Það má
ganga að því vísu, að umhyggja, stjórn og
framkvæmd slikra mála yrði á allan hátt betri
og eðlilegri, er alt bygðist á frjálsri starfsemi
hinna betri eiginleika þjóðarinnar.
Eg býst nú við ótal athugasemdum, tor-
trygni og andmælum gégn þessari tillögu,
eins og venja er til, er um nýbreytni er að
ræða. Sumir óttast fyrir að tillögin yrðu svo
misjöfn, þegar hver væri sjálfráður um fram-
lag sitt. Já, ég býst við það yrði nokkuð
eftir því sem hver væri hjálpfús og örlátur,
að minsta kosti fyrst, en hugsunarhátturinn
mundi smámsaman breytast, og hver finna
heiður við liggja, að taka þátt í framlögunum
eftir efnum. Það er ekki heldur jöfnuðinum
fyrir að fara nú; það getur, eins og „Þ.“
segir, munað helmingi hjá jafnefnuðum ná-
grönnum, ef sinn býr í hverjum hreppi. Auk
þess leggur hjálpsemin ætíð misjafnt á, eftir
því sem menn eru gerðir. Yerulega hjálp-
fúsir menn leggja mikið af mörkum til fá-
tækrahjálpar, auk útsvarsins til fátækrasjóðs,
sem aðrir hliðra sér hjá. Sama er að segja
um gestristnina; hún leggur búendum mis-
jafnar byrðir á herðar, en hún er, eins og
hér er ástatt, nokkurskonar þjóðskattur eða
kvöð, sem hver innir af höndum eftir því
sem hann er lyndur til.
Flakk mundi aukast, segja sumir. Ráð
munu fundin gegn því. Búendur í hverju
fátækrahjálparfélagi hefðu ákveðið verðlag á
öllum ferðamannagreiða. Félausir menn gætu
því eigi flakkað nema milli þeirra, er utan
við þann félagsskap stæðu, en þetta leiddi aft-
ur til þess, að enginn vildi eiga það á
hættu, að vera félagsleysingi, og flakk yrði
engum fært.
Stjórn fátækralíknarfélagsskaparins yrði fal-
in á hendur þeim mönnum, er bezt væru til
þess fallnir í hverju félagi; og mundu félags-
menn reyna að gera alt, sem í þeirra valdi
stæði til að létta þeim starfið og halda þeim
svo lengi, sem þeir ekki brytu af sér traust
félagsmanna. Starfstími þeirra væri ek ki
fyrirfram takmarkaður við visaa áratölu; stöð-
una væri fremur að skoða sem heiðursstöðu, og
hver áliti það sæmd að vera sem þarfastur í
henni. Það er ætíð óþægilegt, að verða að
fara frá vegna þess að maður hefir mist
traust félagsmanna. En við hreppsnefndar-
kosningar ganga menn úr eftir lögákveðnum
reglum, sem bókstaflega er fylgt, og geta
þeir skorast undan endurkosningu, og enginn
tekur það sem vantraustsyfirlýsing, að vera
ekki endurkosinn.
m.
Stjórnarskráin segir: „52.gr. Sá, sem ekki
getur séð fyrir sér og sínum, og sé hann ekki
skyldu-ómagi annars manns, skal eiga rétt á
að fá styrk úr almennum sjóði ... — 63.
gr. Hafi foreldrar eigi efni á að fræða börn
sín, eða sé börnin munaðarlaus og öreigar, er
það skylda hins opinbera að sjá þeim fyrir
uppfræðingu og framfæri“.
Þessar greinir ættu að nemast burt; ég á-
lit þær eigi að eins óþarfar, heldur skaðlegar.
Það dregur úr sjálfbjargarviðleitninni að vita,
að það er lagalegur „réttur að fá styrk“, og
lagaskylda að sjá öreigum fyrir „fræðslu og