Fjallkonan - 20.04.1900, Side 1
Komnr út einu sinni
i viku. Verð árg. 4 kr.
(erlendis 5 kr. eða Vfa
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
IJppsögn (skrifleg^bund-
in við áramðt, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. oktð-
ber, enda bafi hann þá
borgað blaðið.
AfgreiðBla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVII. árg.
Lcmdsbankinn eropinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur tii kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er í Landsbankahúsnu, opið á miðviku-
dögnm og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lœkning á spítalanum á þriðjudögum og föstu-
dögum kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
Sóttvörn.
Eius og sjá má af hinni röksamlegu ritgerð
Guðmundar héraðslæknis Björnssonar hér blað-
inu, er ill farsótt, skarlatssótt, komin á næstu
grös við Reykjavík og hefir flutst inn í landið
með botnverpingum. Sjá menn þar afleiðingar
af hinu almenna hirðuleysi að brjóta bann
amtmanneins í suðuramtinu um samgöagur við
botnverpinga.
Bólusótt heflr að undsnförnu gengið í Hull.
Hún getur auðveldlega komið iíka.
Lögin frá síðasta þingi, sem banna samgöng-
ur við botnverpinga, hefir stjórnin í Kaupmanna-
höfn enn ekki staðfest, og lítur helzt út fyrir
að hún muni ekki staðfesta þau.
En hvaða menn eru í þeasari stjórn?
Það eru í raun og veru engir aðrir, en þeir
Dybdal, skrifstofuatjóri í íslenzka ráðaneytinu,
og einkum (vegna kunnngleikans) hr. Ólaf-
ur Halldórsson, sem mun líka vera hinn
fyrirhugaði landsstjóri „heimastjórnarmannanna1*.
Þeir bera ábyrgðiua á öllum okkar Iagasynj-
unum — siðferðislega.
Nú er um að gera, að almenningur geri það,
sem stjórnin hefir látið ógert, — hindri út-
breiðslu þessarsr sýki með skynsamlsgri var-
úð.
Ef hún breiðist út um landið, verður það ó-
bætaislegt tjón.
Enn er sýkin ekki komia víðar, svo kuunugt
sé. en á einn bæ í Hraununum (Lónakot) og á
einn bæ á Áltanesi (Hliðsnes). Hefir héraðs-
læknirinn Guðmundur Björnsson þegar gert ráð-
stafanir til að hindra útbreiðslu eýkinnsr frá þess-
um stöðum með algerðu samgöngubanni og
verði.
111 tíðindi.
Ilættiileg útlend farsótt
í grend við *liöfuðstaðinn.
Eftir Quðmund Björnsson,
héraðslækni.
Páskadagskveld voru gerð boð eftir rnér frá
Lónakoti í Hraunum (syðsta bæ í Reykjavíkur
læknishéraði); var mér sagt, að tvö börn lægju
þar fyrir dauðanum i hálsbólgu. Ég kom þang-
að litlu fyrir miðnætti; börnin voru þungt hald-
in og því líkast sem þau hefðu barnaveiki
(diphtheri); en ekki gat ég fengið nokkra ljós-
týru, sem birtu bæri að gagni, og varð því að
bíða dags. Kom þá í Ijós, að börnin höfðu sótt
þá er kölluð er skarlatssótt (flekkusótt). Þriðja
barnið, drengur á 12. ári, hafði sama sjúkdóm;
en var á batavegi. Svo var mér sagt, að elzta
Reykjavík, 20. apríl 1900.
barnið hefði nýlega farið inn á Álftanes og
lægi þar sjúkt, ejálfsagt á sama hátt; í heim-
leiðinni fór ég svo út þangað, og sá, að rétt var
til getið. __________
Skarlatssótt (d. Skarlagensfeber, 1. Scarlatia)
er algengur sjúkdómur i öðrum löndum, eu
hefir sjaldan borist hingað til iands. Mælt er
að hún hafi gengið hér árið 1669 og árið 1776,
en ekki er sanuað að svo hafi verið. í lok
átjándu aldar gekk útlend farsótt yfir landið 3
ár samfleytt (1797—99); eru allar líkur til
þess, að það hafi verið skarlatssótt.
Það vita menn með vissu, að árið 1827 gekk
skarlatssótt yfir land alt; þá byrjaði hún á
Suðurlaudi í aprilmánuði — eins og nú; mest
lagðist hún á börn og unglinga, euda var
barnadauði það ár þrefaldur á við árin á
undan.
Siðan hefir lítið borið á þessari veiki. Þó
fluttist hún tii Seyðisfjarðar frá Noregi haustið
1881 og færðist út þaðan suður á bóginn, en
þá tókst héraðslækni Zeuthen að stemma stigu
fyrir heaui með öflugii samgönguvarúð; hann
ritaði og lýsing á veikinni og lét prenta var-
úðarreglur við henni (Sbr. Lögfr. II, 56.).
Áð því er snertir uppkomu veikinnar í þetta
skifti hefi ég ekki annað fyrir mér í svipinn
en sögn bóndans í Lónakoti. Hann hefir verið
til sjóróðra suður í Höfnum, að Kalmanstjörn
Þaðan hafa menn iðulega farið út í botuvörpu-
skipin ensku. Fyrir rúmum 3 vikum sýktist
einn &f vinum botnverpinga; var þungt haldinn
i viku, en fór úr því að hressast, töldu mena
að hann heíði hálsbólgu. Þá tóku sótt tveir
drengir á bænum; var annar þeirra soaur Lóna-
kotsbóndans; þá er þeir höfðu legið í viku,
flutti bðndi son sinn sjúkan heim til sín að
Lónakoti; þeir komu heim mánudaginn oftir
pálraa um miðjan dag. Daginu eftir fór dóttir
bónda til spurninga inn að Görðum og náttaði
sig í Hiiðsnesi; snomma á miðvikudaginn vaið
hún skyndilega veik og er enn rúmföst; enn á
bóndi tvö börn heima, dreng 7 vetra og stúlku
6 vetra; þau sýktust bæði á skírdag og til
þeirra var mín vitjað páskadagskveldið.
Þegar í stað hefir verið girt fyrir allar sam-
göngur við heimilin Lónakot og Hliðsnes. Land-
læknir hefir einnig seut mann gagugert til
héraðslæknis í Keflavík og gert honum viðvart
um þenr.an faraldur; má því búast við fréttum
úr Höfnunum áður Ixngt um líður; en þvi
miður er hætt við, að veikin sé komin víðar
þar en hér innar frá. Auðvitað verður öllum
brögðum beitt til þess, að stemma stigu fyrir
henni.
Skarlatssótt er vond veiki, en þó misjöfn;
eru tímaskifti «ð því, hversu þungt hún legst
á fólk. Þau eru þungt haldin, börnin, sem
ég hefi séð, og því fremur von á illu, ef sóttin
færist út. Yfirleitt er skarlatssóttin verri veiki
en mislingar.
Fyrstu sjúkdómseinkennin eru þessi: Skyndi-
leg kalda eða hitaflog, höfuðþyngsli, sárindi
innan í hálsinum og oft þessu samfara upp-
köst. Áður dagur er liðinn, eða á næsta degi,
fer að bera á rauðum sraádílum á hálsinum,
andlitinu og bringunni, og óðar en líður færist
skarlatsroði yfir alt hörundið, fyrst á þeim stöð-
Xr. 15.
um, er nefndir vóru, og síðan hvað af hverju
um allan líkamann. Oftast nær roðna þó ekki
varirnar eða hakan, þó að kinnarnar séu eld-
rauðar. Þetta rauða útþot stendur í fullum
blóma 3 eða 4 daga; úr því fer það að blikna
og sjúklingnum að létta. Nú hreistrar alt hör-
undið líkt og eftir mislinga, en sá er þó mun-
ur, að skarlatssóttarhreistrið er miklu stórgorð-
ara en misliugahreistrið; af höndum og fótum
losnar yfirhúðin oft í stórum flyksum. Hér er
sjúkdómnum lýst í því líki, sem tíðast er, til
þess að menn geti nú fremur áttað sig á hon-
um og vitjað læknis tafarlaust, ef nokkur minsti
grunur er á því, að um skarlatssótt sé að
ræða.
Alt er undir því komið, að kæfa sóttina í
fæðingunni, og sá vinnur þjóðinni afarþarft verk
sem að því styður. Sjúkdómuriun getur verið
á ýmsan hátt frábrugðinn því, sem fyrr segir,
en hér á ekki að fara frekar út í það mál.
Meðan hættan vofir yfir er réttast og nauðsyn-
legt, að hver maður vitji lœknis tafarlaust, ef
liann fœr ilt í hálsinn („kverkaskít“, „háls-
bólgu“). Skarlatssóttin getur haft ýms eftirköst,
ígerð í eyrum og þar með heyrnarleysi, nýrua-
bólgu o. fl.
Skarlatssóttin er afar-nœm. Menn geta tekið
sóttina af því einu, að koma nærri sjúklingun-
um, þó að þeir komi ekki við neitt, sem inni
er. Heilbrigðir menn geta borið sóttkveikjuna
af einu heimili á annað, án þess að fá sjálfir
sóttina. Hún getur borist í fatuaði, húsgögn-
um, bréfum og hverjum þeim hlut að heita má,
er komið hefir nærri sjúklingunum. Menn
þekkja að vísu ekki þessa sóttkveikju; en víst
er um það, að hún er mjög lífseig. Það vita
menn, að hún felst í hreistrinu á hörundinu og
getur verið í hrákum sjúklingsins og jafnvel í
hægðunum.
Sá fær mjögsjaldan skarlatssótt, sem einusinni
hefir haft hana. Yfirleitt er hún ekki eins
margtæk eins og mislingar. Mönnum er full-
kunnugt hér á landi, að örfáir komast undan
mislinganum, þeir sem ekki hafa fengið þá áð-
ur. Svo slæm er ekki skarlatssóttin. Húu
legst einkum á börn, sem eru 2—10 vetra;
með aldrinum þverrar sóttarhættaii smátt og
smátt, en þó ber það oft við, að fullorðið fólk
tekur sóttina. Allir geta fengið hana. Ung-
böra á 1. ári fá hana ekki að jafnaði. Þá er
sóttin geugur yfir, þar sem hún hefir ekki
komið áður, má gera ráð fyrir, ítð hún sýki
svo marga af hundraði (°/0), sem hér segir:
yngri en 5 ára um 60%
5—15 — — 30o/°
. 15—25 — — 3%
25—30 — — 1%
og þaðan af minni, eftir því sem áriu færast yfir
Þessar tölur eru enganveginn algildar, því að
mikil tímaskifti eru að því, hversu margtæk
sóttin gerist.
Að jafnaði líða 4—7 nætur frá því er menn
fá í sig sóttkyeikjuna og þar til er sóttin hefst.
Þessi undirbúningstími sóttarinnar getur þó
verið ean styttri (1 eða 2 nætur, sbr. Lóna-
kotsbörnin); stundum aftur lengri en hér var
greint (alt að 14 nóttum).
Sóttvarn og sótthreinsun gegn skarlatsótt er
svo vandasöm, að ekki er unt í stuttu máli að
gera grein fyrir öllu því, sam athuga þ&rf.
Læknar vorða að hafa gætur á slíku. Að öll-