Fjallkonan - 20.04.1900, Blaðsíða 3
FJALLKONAN.
3
Uutdrægur, til þess að hanu eigi verulega góð-
an vitnisburð skilinn.
Ég skal sleppa þeirri hlutdrægni, sem kem-
ur fram í ritdómi hans um sögukver mitt. Sú
hlutdrægni er nokkurskonar róíar-ávöxtur, sem
þroskast niður á við. En ég ætla að gaum-
gæfa ritdóm hans um Biblíuljóðin. Sá ritdóm-
ur er blómlegur á að líta og tálbeita fyrir sál-
irnar, og lýsir hanu því, að ritdómaranum er
betur en illa við höfundinn — mikið betur!
Það er auðséð, að séra Friðrik hefur ásett
sér fyrirfram að rita loflega um ljóðin. Þetta
sést berlega á því, að hann heldur altafáfram
að finna að þeim, eftir að hann hefir þó lýst
yfir því, að nú skuli hann snúa við blaðinu og
benda á kostina. Hann finnur sem sé svo
marga galla, að hann stendur ekki af sér að
benda á þá án afláts, þó hann ætli sér annað;
en hins vegar finnst honum ranglátt, að draga
úr því lofi, sem prestinum ber að rita um þetta
kristilega guðs-þakkaverk.
En annaðhvort er, að Biblíuljóðin eiga minna
lof skilið, en séra Friðrik gefur þeim, þrátt
fyrir aðfinningarnar, eða hann hefir ekki dóm-
greind tii að finna það sem bezt er. Ég held
hið síðarnefnda eigi sér fremur stað. Þetta
sést á vísunum, sem hann tekur íyrir sýnis-
horn. Ég skal benda á þessa vísu, sem er um
djöfulinn, þegar hann flýgur frá Kristi, og kall-
ar ritdómarinn hana „Ijómandi fallega“.
„Var pá gnýr sem þúsund prumur riðu,
pungum stundi hið afarháa fjall;
sogaðist haf í ógurlega iðu,
aldan þung í hamrabrúnum skall;
jörðin skalf sem skógarlauf í vindi,
skóf upp grjótið eins og lausamjöll;
fjallið sprakk með hveli sem niður hryndi
heimsins mikla og trausta festing öll“.
Eg verð nú reyndar að játa, að mér finst
vera heldur mikill gustur á gamla Satan í þess
um hendingum, annar eins laumuspilari og
hann er talinn vanalega. Beyndar er lýsingin
stórkostleg; þó vantar á að.getaþess, aðsprung-
an eða sprungurnar í fjallið sjáist enn í dag,
því að þá hefði orðið matarbragð að henni, sem
mest mátti verða.
En hún eralls ekki „ljómandi falleg“. Fyrst
og fremst getur ekkert verið Ijómandi fallegt,
sem við kemur djöflinum, eftir eðli hlutarius,
þar sem hann er persónugervingur þess, sem
verst er og Ijótast í tilverunni; og í öðru lagi
dregur það alt blóð úr hugmyndinni, allan lit
og merg, að hver maður finnur og veit,
að lýsingin lysir engu í raun og veru,
hefir við ekkert að styðjast. Eða mundi
nokkur dást að þessari vísu, ef hún væri um
séra Friðrik, þegar hann teygir frá sér aíla
anga, eða ræskir sig „undir linditrjánum“?
— Eitt sýnishorn þess, sem ritd. álítur ágæt-
ast í Biblíuljóðunum, er fyrsta vísan úr kvæð-
inu: Líkfylgdin í Nain. — Ég játa það, að það
kvæði er fallegt. En þó er þessi vísa, sem
höf. tilfærir, ekki galla minni en það, að í
henni er hálf fimta Ijdðlína, sem alls enga þýð-
ingu hafa og sem þess vegna eru til skemda.
Vísan er svona
— ég set þynningar skáldsins í hornklofa:
Dagur er í djúpið siginn
[djúpið kaldaj
eins og sveinn á helbeð hniginn
[hann er stiginn
svalt í djúp]
sveipuð dökkum dauðahjúp
breidd er yúr bládimm alda.
Jörðin eina og ekkja grætur,
einkason er tregar sinn.
Eins og titri tár á kinn
alt hún döggum laugað lætur.
Eins og líkfylgd dökk og döpur
[dimm og nöpur]
skuggar yfir foldu fríða
[fölvir] liða.
Eins og sorgar óp og vein
ómar næturvindar-kvein.
Þetta kallar ritd. „klassiskan“! skáldskap.
Hann hefir víst einkennilega skoðun á því,
hvað sé klassiskt og aðra en allir aðrir. Mór
finst vísan svo óklassisk, sem nokkur vísaget-
ur verið, sem vit er í.
VI.
Ritdómarinn segir á einum stað, að það mál
sé bezt, sem sé „mest blátt áfram“, — því þá
ekki látlaust? — það er betra mál og nærþví
að vera hlátt áfram. Hann vitnar í forntungu
þjóðar vorrar máli síau til stuðnings, og seg-
ir, að hún só þannig rituð.
Reyndar vitum við ekkert um það, hvernig
íslenzkan hefir verið töluð á „gullöldinni“. En
litlar líkur eru til þess, að sögustíllinn hafi
verið mál alþýðunnar. Vér vitum hitt, að gull-
ið liggur sjaldan ofanjarðar —hvort heldur það
orð er tekið í eiginlegri þýðingu eða likingu.
— Höfundurinn að Aldamóta-ritdómunum get-
ur leikið sér að því, að kalla stíl heimaalins
bóndasveins ýmsum óvirðingar-nöfnum. En ef
hann er svo mentaður maður, sem hann þyk-
ist vera, hlýtur hann að vita, að ýmsir mestu
rithöf. hafa tamið sér þann rithátt, sem hægt
er að kalla „tilgerð“, „fordild“, „óeðlilegan“
rithátt o. s. frv.
Hvað verður t. d. úr Carlyle, þegar hann er
mældur á þennan spannarkvarða, sem séraFrið-
rik er að dingla „undir linditrjánum“? Finst
honum biblíurithöfundarnir tala eða rita „blátt
áfram“=látlaust? Yrkir Hómer blátt áfram?—
Verið getur, að séra Friðrik láti alt fjúka í
þeim búniagi, sem hugsanir hans fá í fyrsta
bili. En það gerir engiun góður rithöfundur.
(Heimskringla er beðin að skila þessnm orðum til
þeirra sem lesa Aldam. í Amer.)
Raddir almennings.
[AUir eru boðnir og velkomnir, að skrifa í þennan
bálk Fjallkonunnar. Greinirnar mega vera nafnlansar, en
þá verða þær að vera með iangamarki höfundanna nndir.
Ritstjórinn ber enga ábyrgð á þessnm greinum aðra en
þá sem lög ákveða].
Það er ekki svo lítil hluttaka sem alþýða
hefir í löggjöfinni með kosningarréttinum, en
af því mennirnir eru ekki eins og þeir vera
ættu, verður oft minna gagn að fionum en
vera mætti; og þess vegna er oft eins auðvelt
fyrir þá að leiða alþýðu, sem ekki eru færir
til að vera leiðarar, eins og fiina, sem bæði
fiafa vit og vilja á að koma einfiverju góðu
til leiðar.
Að undanförnu hefir það ráðið mestu við al-
þingiskosningar, fivorum megin þingmannsefn-
ið fiefir verið í stjórnarskrármálinu, ogerfiætt
við að það verði svo enn. Það er eins og
þaðvarði ekkert um atvinmmál landsmanna.
Ef einfiver skrafar snjalt um stjórnarbót, er
fiann þegar orðinn þingmannsefni.
Mér finst sem mentun alþýðu s£að batna,
þó fækkar bændum á þingi, en það veitti
sannarlega ekki af, eins og nú standa sakir
að á þingi væri færir menn úr flokki þeirra,
sem ekki taka laun úr landssjóði. Sá finnur
bezt fivar skórinn kreppir, sem ber fiann, og
þó að stundum fiafi verið alþýðumenn á þingi,
sem fivorki voru stétt sinni til gagns nó sóma,
eiga menn ekki að fiorfa á þá, fieldur leita
að öðrum betri. Nú munu prestarnir vilja
komast á þing af ástæðum, sem eg ætla að
tala um seinna. Það fiefir komið fram í
þessu blaði nr. 8 tillaga um, að fiafna öllum
þjóðkjörnum þingmönnum og ástæður færðar
fyrir fienni, en fiöf. mun ekki fiafa komið með
fiana af því, að fiann meinti, að fienni yrði
framgengt, fieldur til að láta í ljós skoðun
sína. Af þvi eg fiefi ofurlítið fylgt þing-
málunum, vil eg láta í ljós skoðun mína á
sumum þeim málum, sem nú eru á dagskrá.
Tek eg þá fyrst þetta margþvælda stjórnar-
skrármál.
Mér fiefir verið sent frá félagi íslenzkra
stúdenta í Kaupmannafiöfn „Onnur uppgjöf
íslendinga eða fivað“? Um það rit skal eg
ekki segja annað en að eg get ekki fallist á
skoðun fiöfundarins; eg hefi líka fengið „Ráð-
gjafann á þingi“, en fanst eg fiafa lesið það
flest áður og vitað. Svo eru í blöðunum mjög
margar greinir fielzt eftir ritstjórana, en þeir
eru nú ekki samdóma og svo verður þjóðin field-
ur ekki samdóma, og er það ekki að lasta, ef
menn upp úr því gætu fengið nokkurn veginn
sjálfstæða skoðun.
Síðan 1897 fiefi ég, þegar um það fiefir ver-
ið að ræða, verið með „valtýskunni11, — finst
hún vera spor í rétta átt — og þó mönnum
finnist lítið fengið með fienni, lít eg svo á, að
sá eignist seint krónurnar, sem ekki vill fiirða
aurana.
Enginn skyldi ætla, að stjórnin vilji okkur
illa, fieldur kynni það að vera, að fiún lítils-
virti okkur, liti á okkur likt og Rómverjar
á G-yðinga forðum, óþæga og sundurlynda ó-
nytjunga (mór dettur í hug fiendingin „Yopn-
lausir við nám enn“). Það er ekki af því, að
stjórnin ætli að traðka neinum róttindum okk-
ar, að hún vill breyta 61. gr. stjskr., fieldur
vill fiún nema í burtu orsök til fieimskulegra
æsinga. Konungur fiefir takmarkalaust neit-
unarvald, og í okkar sérmálum fer hann eftir
tillögum ráðgjafa íslands. Væri nú . svo, að
við hefðum islenzkan mann fyrir ráðgjafa, t.
d. Pál Briem, getur möonum þá ekki skilist,
að fiann mundi verða okkur þarfari við filið
konungs en dómsmálaráðgjafi Dana? Mundi
hann ekki verða líklegri til að færa stjórn-
inni fieim sanninn um ólögmæta setu íslands-
ráðgjafa í ríkisráði Dana, þegar ræða er um
sórmálin? Mundi hann ekki vera betur fallinn
til að búa málin undir alþing, eða treysta menn
fionum ekki betur til að fiafa áhuga á okk-
ar velferðarmálum en dómsmálaráðgjafanum
danska?
Ekki skil eg fiugsun þeirra manna, sem vilja
láta ráðgjafann vera hór búsettan. Eftír því
ætti ráðanautur stjórnar búnaðarfólags íslands
sem fiefir aðsetur í Reykjavík að vera búsettur
t. d.á Húsavík(!)
Þá vil eg minnast á stóra bankann, ef um
fiann getur verið að ræða. — Landbúnaður-
inn mundi fiafa óbeinlinis gagn af honum ef
fiann yrði til eflingar sjávarútveginum og
færði verzlunina meir inn í landið. — En —
meðan við fiöfum ekki lög sem banna útlend-
ingum að eiga fiór jarðeignir — sem lengst
mun verða — er eg firæddur við útlent auð-
vald. Það eru ekki utann/«smenn, sem eru
landsdrotnar íslendinga. —
Guðm. Magnússon.
Palladómar um alþingismenn 1899.
VI.
Sóra Jens Pálsson, þingmaður Dalamanna, er
gamall þingmaður. En eldri þingmönnunum
er síður þörf að lýsa, af því almenningur
þekkir þá, því fremur sem þeirra er líka flestra
getið í fiinum fyrri þingmannalýsingum í
Fjallk. — Því mætti alveg sleppa þeim hér,
nema ef ástæða virðist til að, benda á skoð-
anaskifti þeirra, því að þeir eru eins og „mann-
eskjunnar barn“, að þeir sjá sig um hönd.
Sóra Jens er framfaramaður, áfiugamaður.
Og fiann vill vel. En hann hefir stundum
farið fyrir ofan garð eða neðanfljá fieilbrigðri
skynsemi almennings, og enda farið í loftför-
um, sem skáldið kvað:
Valtýr eimreið fer um frón;
flýgur Jens í loftballón;
[klærnar brýna loðin Ijón,
Laugi, Bensi og séra Jón].
En síðustu þingin, eða einkum síðan fiann
kom á Álftanesið, hefir fiann dregist meira
við jörðina, og mun naumast fiætt við, að
fiann verði mikill skýjafari eða sólargapi fiéð-
an af, enda er fiann nú farinn að verða rosk-
inn og ráðinn. Það er líka naumast ókostur
á ungum þingmanni, þó fiann vilji fremur
setja markið fiátt en lágt, og það fiefir verið