Fjallkonan - 08.05.1900, Page 1

Kemur út einu sinni
í viku. Verð árg. 4 kr.
(erlendis 5 kr. eða l'/a
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
Uppsögn (skrifleg)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. októ-
ber, enda hafl hann pá
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVII. árg.
Reykjavtk, 8. maí 1900.
Xr. 18.
Landsbankim eropinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbökasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er i Landsbankahúsnu, opið á miðviku-
dögnm og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypi8 lækning á spítalanum á þriðjudögum og föstu-
dögum kl. 11—1.
ÓkeypÍ8 tannlœkning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
Um ofríki.
i.
(Af eftirfylgjandi ritgerð geta íslendingar fengið dálítið
sýnishorn af ástandinu í öðrum löndum. Ritgerðin er
samin eftir „Review of Reviews", „Kringsjá11 og fleir-
um ritum).
„Eimreiðin flytnr í 5. árgangi ritgerð nm „stór-
veldi framtíðarinnar“, ritaðaaf Ameríkumanni í
ekta Ameríku anda: ætlast til að ensk-ameríksk3)
kúgun gangi yfir slt og verði alls valdandi á jörð-
unni. Þar er og talað um „þjóðerni“ Ame-
ríkumanna, en allir vita hvernig það er. Þar
er og þessi merkilega setning: „Ófrjáls er sú
þjóð, sem ekki hefir bolmagn til þess, að verja
þjóðfrelsi sitt; hún getur að vísu verið óháð að
nafninu til, en það mun þá venjulega stafa af
öfund og misklíð milli stórþjóðanna" (maðurinn
hefir kannske haft Sviss í höfðinu). Höfundur-
inn kemst &ð þeirri niðurstöðu (sem annarsvar
sjálfsagt), að Englendingar og Ameríkumenn
eigi einir að ráða og nndiroka allar hinar þjóð-
irnar og þeirra lönd. Þetta er tekið upp í
„Eimreiðina" án nokkurra athugasemda gegn
þessari viðbjóðslegu kenningu, sem lætur hnefa-
réttinn verða hið æðsta takmark mannkynsins.
Með öðrum orðum: hugsað eingöngu um auð-
vald og peninga, en ekkert um siðferði (moral),
enda hefir þessi svo nefnda „mentun“ (civili-
sation) miklu fremur aukið spillingu og allskon-
ar eymd heldur en áður var. En þannig er
nú eðli heimslífsins. Á hinn bóginn er það
ekta ensk-ameríksk hugsun, að vilja ræna menn
eignum þeirra til þess að útbreiða „mentunina“,
sem þá er einkum innifalin í rafmagni, járn-
brautum og alls konar vélasmíði, það er: pen-
ingum. En peningar eru samt ekki hið æðsta
í heiminum, heldur undirstaða hins æðsta. Það
hefir verið tekið fram í blöðunum, að Búalönd-
in væri auðug af ýmsum gæðum, sem Búar
ekki notuðu sem skyldi; þess vegna ætti að
taka þetta alt af þeim, til þess að Iáta það
komast út í heimslifið og efla „mentunina" (all-
ir vita raunar að persónuleg hlutföll ráða hér,
þar sem nokkrir Englendingar eiga sjálfir stór-
fé í gullnámunum í löndum Búanna). Ef ein-
hver maður er auðugur og á peninga, en brúk-
ar þá ekki, þá ætti að taka þá af honum nauð-
ugum til að brúka þá, og gera manninn ómynd-
ugan. Þetta er einmitt samkvæmt skoðan Eng-
lendinga og þeirra fylgifiska: afkáralegasti
„kommunismus“, verri en víkingsskapur, því
á víkingatímunum höfðu menn ekki þá hug-
mynd um mentun sem menn hafa nú.
En nú er svo komið, að margar raddir hafa
látið heyra til sín út um alla Evrópu, sem alls
ekki koma heim við þetta þvaður Ameriku-
mannsins. Hverjum mundi hafa dottið í hug
fyrir þrem eða fjórum árum, að litil ríki, sem
1) OrDmyndin „ameriskur" er röng, pó hán sjáist venjulega.
ekkert hafði áður borið á, sem engan þátt höfðu
tekið í „stórpólitíkinni“, að þau hefðu orðið til
að opna augun á Evrópu, og sýna henni hvern-
ig þeim er varið, þessum tveimur stórþjóðum,
Englum og Ameríkumönnum (réttara væri að
segja: Bandaríkjamönnum), sem svo mikið gum
hefir verið gert af út af frelsi og framför? Hvað
oft hefir ekki verið sagt, að Engla stjórn fari
vel með nýlendur sínar; þær séu látnar ráða
sér sjálfar að mestu leyti og séu því nær sem
sjálfstæð ríki! Hvers vegna eru Englendingar
svo frjálslyndir? Af því þeir neyðast til þess,
því annars mundu nýlendurnar gera uppreisn
og.rífa sig undan Engla-stjórn, eins og Banda-
rikin gerðu, enda mun þetta hafa einhverntíma
komið til orða í Kanada. Og hvernig eru Banda-
menn í Ameríku hlyntir frelsinu ? Hvað oft hef-
ir ekki verið prédikað um „frelsið“ í Ameríku!
Pilippíneyjarnar veita svarið: Kúgun og peninga-
aótt. Enginn neitar, að mjög mikið ágæti og
framför hefir átt sér stað með þessum tveimur
stórveldum, sem varla er þakkandi, þar sem
margar miljónir manna og ofa fé er til, en
slíkt er alt bygt á kúgun og yfirgangi, miklu
fremur hjá þeim en öðrum þjóðum, og veldi
þeirra verður ekki haldið við nema með kostn-
aði miklum og sífeldri kúgun og ánauð. Það
6r mikið vafaraál, hvort rétt sé að segja að
þeir hafi mentað þessi lönd, sem þeir hafa lagt
undir sig. Englendingar náðu undir sig Norð-
ur-Ameríku með manndrápum og spillingu,
brennivínsgjöfum og svikum, og hatrið til und-
irokaranna hefir aldrei dáið út hjá þjóðunum.
Sama er að segja um aðferð Engla á Indlandi;
þeir hafa rúið Inda og auðgast á þeim, oglnd-
land er nú orðið miklu verra og fátækara en
áður var. Ef einhver segir: „Já, svona hlýtur
það að ganga“, þá segjum vér: „Nú, þóeinhver
steli og ræni, á eg þá að gera það lika“?
Ekki einungis út um allan hinn mentaða
heim Norðurálfunnar heldur og á sjálfu Eng-
landi hryllir meun við Búastríðinu og aðferð
ensku stjórnarinnar. Raunar hafa blaðamenD-
irnir, eins og vant er, æst almenning upp til
þess að halda með stjórninni í þessu athæfi,
og hinir, sem eru því andvígir, eru í eindregn-
um minni hluta; en bæði þeir og flest Evrópu-
biöð eru samdóma í því, að þetta geti orðið
Englendingum til falls, og þeir muni ef til vill
missa alla Suður-Afríku fyrir bragðið. Það væri
líka merkilegt, ef hér skyldi ekki rætast gamla
máltækið: „illur fongur illa forgengur“, eða það
sem algilt hefir verið um allar aldir, að hefnd
kemur ætíð fyrir óréttvísi. í þessu Búastríði
hefir það komið í ljós (og sjálfir Englendingar
hafa tekið það fram), að öll aðferð stjórnarinn-
ar í þessu máli hafi verið heimskuleg, og að
alt það fyrirkomulag sé rotið og ótækt, alveg
eins og var með Fiökkum þegar þeir fóru í
stríðið við Þjóðverja 1870 (hér er munurinn sá,
að Þjóðverjar áttu í stríði við volduga þjóð, og
unnu samt sigur á stuttum tíma með ráðum
og hreysti; en hér er voldug þjóð langan tíma
með ofurefli og óvígan her að bisa við eitt ó-
merkilegt smáríki og er sér til minkunar). Það
er af gömlum vana, að veldi og máttur Eng-
Iands hefir verið skoðað sem ósigrandi og ramm-
leg&st af öllum jarðneskum öflum, og það er
sérstakhsga herskipaflotinn, sem hefir fengið að
drotna yfir öllu á sjónum. En menn hafa ekki
gleymt yfirganginum og þrælmennskunni sem
Englar sýndu þegar þeir réðust á Dani 1801
og 1807, óviðbúna og litla þjóð, enda væri ekki
furða, þótt Dönum væri kalt til Englands, og
hæðst hefir verið að því í dönskum blöðum,
að nokkrir danskir smjörkaupmenn sendu Eng-
lendingum fimtíu smjördalla til góðgætis núna
í Búastríðinu. Ójöfnuður Englendinga hefir og
komið fram hér við land bæði að fornu og nýju;
vér hirðum ekki um aft telja þetta hér. Þeir
sem eiga Salmonsens Konversations Lexikon
geta sóð, hvernig Englendingum fórst við Norð-
menn 1819—1821 í „Bodösagen“.
En þ&ð er ekki víst, hversu lengi Englend-
ingar verða einir um hituna á sjónum, eða hvað
lengi þeir syngja „Rule Britannia, rule tho
waves“. — Vilhjálmur Þýzkalandskeisari er ung-
ur og fjörugur, herskár og ófyrirleitinn, ef því
er að skifta; Englar urðu nú nýlega að biðjast
fyrirgefningar og gjalda stórfé fyrir skiprán,
framið suður við Afríku, og eitthvað var sagt
á ríkisþinginu í Berlín, sem Englendingum þótti
ekki vænt um; en nú hefir Vilhjálmur keisari
af ráðið, að láta byggja mörg herskip til þess
að standa Englum á sporði, og gjóta Englend-
ingar hornauga til hans fyrir það, en hljóta
samt að láta sér það líka. Stundum hefirjafn-
vel komið til orða á Þýzkalandi, að taka Lund-
únaborg og kúga þar með Englaveldi (líklega
til þess að koma meira jafnvægi á); bæðiMolt-
ke og Wrangel hafa sagt það væri hægðarleik-
ur, en báðir voru hinir reyndustu og vitrustu
hershöfðingjar, og bafa Englar enga, og hafa
aldreí átt, sem við þá gæti j&fnast, því þessir
þeirra hershöfðingjar (þó duglegir sé), sem þeir
haía nú að skipa á móti Búunum og hafa í
svo miklum hávegum, hafa ekki fangið frægð
sína af öðru en að berja á villiþjóðum einsog
Sigurður Jórsalafari, sem Eysteinn konungur
bróðir hans sagði um, að hann hefði brytjað
niður blámenn og berserki fyrir fjandann, og
hefir víst ekki þurft til þess ýkja mikla her-
kunnáttu. Vitaskuld er, að Englar sigrast á
Búum að Iokum, en þar með er ekki sagt,
hversu farsæll sá sigur verður, og ekki um
drengskap að tala. En þotta stríð hefir þegar
haft þær afloiðingar fyrir Engla, að þeir eru
nú að kalla má varnarlausir heima; þeir geta
ekkert gert við þvi, að Rússar færa sig upp á
skaftið í Asiu, ef þeir þoka sér suður á við
norðan að og ætla að útvega sér höfn við Ind-
landshaf, eins og fiogið hefir fyrir. Á Indlandi
er nú svo mikil hungursneyð, að menn vita
þess ekki dæmi; þar fellur fólkið í hrönnumog
geta Englendingar ekkert við gert, enda er
stjórnin þar öll í molum, og munum vér drepa
á það síðar. En það er víst, að Englar eru
máttarminni en áður. Þeir hafa mist ógrynni
fólks, og marga sína beztu menn — til einkis
— þeir hafa mist ógrynni fjár og fleygt því í
sjóinn, meðan sultur og seyra sverfur að þús-
undum manna í þeirra eigin löndum og i sjálfri
Lundúnaborg.
H.
í “Contemporary Reviewu ritar ritstjórinn,
Mr. Massingham: „Hvílíkt stríð! (skrifaði fræg-
ur Englendingur mér um daginn) jafnheimsku-
legt og samvizkulaust! Þjóðin er viti sínu fjær
af reiði, minnislaus af óþolinmæði. Hún hirðir
ekkert um, hvort striðið er réttmætt eða ekki.
Hún heimtar einungis, að okkur gangi vel“.—
Mr. Massingham hyggur, að tími sé kominn tii
fyrir þjóðina, að hún sjái á sér afturfaramerki,