Fjallkonan - 30.06.1900, Side 1

Kemur út einu sinni
í viku. Verð árg. 4kr.
(erlendia 5 kr. eða iy2
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
TJppsögn (8krifleg)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. októ-
ber, enda hafi hann þá
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVII. árg.
Reykjavík, 30. júní 1900.
aumlegum þeir orðum berjast,
illa sækja og verjast.
Landsbankinn er opinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbókasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er í Landsbankahúsnu, opið á mánud.,
miðvikudögum og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lœkning á spítalanum á þriðjudögum og föstu
dögum kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
Stj órnar skrármálið
Hvað á að gera?
I.
Uin þetta mál hefir verið margt ritað og
rætt á síðustu árum og fremur af kappi en
forsjá. Umræðurnar um það í blöðunum hafa
eýnt, að íslendingar eru naumast svo þroskað'
ir, að þeir kunni áð ræða etjórnsrmál sín, auk
heidur að stjórna sór sjálfir.
Sá hluti þjóðarinnar, sem ekki hefir óbifan-
lega fasta skoðun á því, hvers vér eigum að
krefjast í bráð, — og það er minstur hlutinn
— veit ekkert hvaða stefnu hann á að fylgja,
því leiðtogarnir — svo eem blaðamennirnir og
þingmennirnir - eru sinn á hverju máii, og
meira að segja, hver flokkurinn skoðar hinn
sem landráðamenn og föðurlandssvikara.
Nú eru flokkarnir ekki nema tveir:
1. frumvarpsflokkuriim, sem vill halda fram
frv. Dr. Yaltýs Guðmuudssonar og
3. mótflokkurinn, sem vill alla ekki reyna
neitt samkomulag á þeim grundvelli, en hefir
annars enga ákveðna stefnuskrá, af því öllþjóð-
in er nú hætt við að halda fram stjórnarskrár-
frumvarpi því sem þingmenn 1885 og síðar fylgdu,
og reynst hefir og reynast muu um allar aldir
ómögulegt til samkomulags.
En báðir þessir flokkar hafa gert sig seka í
því að bregða h'vor öðrum um þekkingarleysi,
illvilja og heimsku.
Væri það nú satt, sem hvor flokkurinn fyrir
sig segir, eða annar þeirra, þó ekki væri tekið
tillit til þess, sem þeirsegja báðír, þá er það víst,
að Islendingar eru óhæfir til að stjórna sér sjálf-
ir, þar sem úrvaiið úr þjóðinni, þingfulltrúarn-
ir sjálfir, eru að dómi beggja flokkanna, þ. e.
þjóðarinnar eins og hún kemur fram í ræðu og
riti, bæði heimshir og illgjarnir. Ef ekki hefir
tekist á þessu iandi með meir en 50 ára reynslu,
að kjósa aðra menn sem þjóðfulltrúa en tóm
flón og íanta, — til hvers er þá að tala um
stjórnaibót?
En svona erii aiþiugismenn vorir, svona eru
vorir beztu menn, ef taka skal mark á því,
sem flokkarnir segja hvor um annan, bæði á
þingi og í blöðunum.
Það er óþarfi, að taka hér dæmi úrþingræð-
unum eða blöðunum þessu til söanunar. Marg-
ir munu kannast við þau.
En slík pólitík er fyrirdæmanleg. Hvarvetna
um allan heim er hún að engu virt, af því að
það er Iýðum ljóst, að með hatri og ofstæki
verður engu góðu til leiðar komið.
Margt aí því, sem skrifað hefir verið í blöð-
unum um þetta mál á síðustu árum, hefir bæði
orðið til að rugla pólitíska meðvitund manna og
spilla siðf'erðistilfinniagu almennings. Um þessa
blaðarithöfunda má segja, að
Það eru þessar endalausu blaðadeilur, sem
ala mest sundurlyndið og úlfúðina bæði í þessu
máli og öðrum, utan þings sem innan.
Þetta játa hinir gætnustu þingmenn og því
þrá þeir, að hlé verði á þessari barattu í bráð
og að reynt verði að ná samkomulagi við stjórn-
ina. Hinir vilja ekkert samkomulag, og vilja
að eins halda öllu í sama horfi og áður.
Aðalaeiluefnið er og liefir verið um það,
hvort það yrði til bóta, að ráðgjafinn mætti á
þingi.
Móti þingsetu ráðgjafans -hefir það verið
fært:
1. að ráðgjafinn mundi verða fulltrúi danskra
skoðana, svo sem skoðana í ríkisráðinu.
2. að ráðgjafinn mundi hafa áhrif á þingið
þjóðinni til tjóns.
3. að með skipun þessa sérstaka ráðgjafa yrði
æðsta stjórn landsins meira útlend en hún
er nú, valdið flutt út úr landinu.
Um fyrsta atriðið er það að segja, að það
mundikomamjög sjaldanfyrir, aðþessar „dönsku“
skoðanir, sem talið er víst að ráðgjafinn hafi,
kæmi að neinu leyti í bága við þjóðerni eða
hagsmuni íslands. Þjóðerni íslands er svo öfl-
ugt, að því getur ekki verið nein hætta búin
úr þeirri átt, og það eflist meir og meir, — og
hagsmunir íslands eru í allflestum málum einn-
ig hagsmunir fyrir Danmörku; ríkið í heild
sinni hefir hag af því, að sambandslöndunum
fari fram. Ef það gæti komið fyrir í einhverju
máli, að hagsmunir Dana kæmi í bága við hags-
muni íslendinga, þá er alþiugi ekki minna ætl-
andi, en að sjá við því.
Um annað atriðið er það að segja, að þá er
lítið gert úr þinginu, ef ráðgjafinn einn á að
geta ieitt það afvega. Hvar eru anuars dæmitil
slíks í þingsögu vorri? Hafa fulltrúar stjórn-
arinnar nokkuru sinni haft þingið þannig í
bandi?
Yið þriðja atriðinu liggur það svar, að hin
æðsta stjórn landsins getur ekki orðið meira
útlend en hún er nú, með því að íslendingur
verði ráðgjafi — þvi hjá því mun ekki verða
komist — ráðgjafi, sem eingöngu hefir á bendi
íslenzk mál, í stað þess sem þetta embætti er
nú falið dönskum ráðherra, sem gegnir því í
hjáverkum, ásamt sínu embætti. Hvernig á
þessi tilhögun að verða útlendari en sú sem nú
er? Og hvaða vald verður flutt út úr landinu
með því að ráðherrann flytji inn í landið á hvert
þing? Landshöfðingjavaldið, sem er svo rajög
takmarkað — svo lítið, að ekki er einu sinni
tekið tillit til tillaga landshöfðingjans um em-
bættaveitingar — þær eru í höndum skrifstofu-
stjóranna í íslenzka ráðaneytinu, — þetta
landshöfðingjavald verðar sama eftir sem áður.
Loks á það svar við öllum þessum atriðum,
að með nýrri skipun alþingis, sem stjórnin mun
alls ekki verða á móti, má styrkja svo þiagið,
að aldrei getur staðið nein hætta af ráðgjafan-
um.
Þetta sjá líka allir hinir gætnari og vitrari
þingmenn. Jón Jakobsson komst svo að orði á
siðasta þingi:
„Ég kannast við það, að barátta vor við hina
útleadu stjórn og sú innbyrðis barátta, sem
henni er samfara, hefir svo óheillavænleg áhrif
fyrir alt þjóðfélag vort og viðgang þess, að eg
viidi leggja talsvert í sölurnar til þess, að á
Xr. 25.
þessari baráttu yrði hlé, þótt ekki væri meira
en nokkur ár. Ég þarf ekki að Iýsa áhrifum
og afleiðingum baráttunnar ; þær ern öllum kunn-
ar. Fyrir því er það svo, að þó að eg muni
nú greiða atkv. á móti frv. þessu, segi eg alls
ekki, að eg muni verða á móti því, ef það
kæmi hingað aftur frá nd. með sæmilegum
breytingum til bóta, en sem þó væru þess eðlis,
að mjög miklar líkur eða því nær vissa væri
fyrir, að það gæti öðlast staðfestingu. Hitt
teldi eg ranga pólitik, að heimta mjög Iítið og
slá freklega af kröfum.----------Það mundi
eg telja þýðingarmikið atriði, ef sú breyting
yrði gerð á fyrirkomulagi h. efri deildar t. a.
m., að þjóðkjörnir þingmenn yrðu þar 9. Það
væri þýðingarmikið atriði fyrir stöðu h. efri
deildar gagnvart ráðgjafanum. Og væri sú breyt-
ing í boði, mundi eg skoða vandlega liuga minn
um það, hvort eg yrði ekki með frumvarpinu“.
Þetta segir einn af mótstöðumönnum Valtýs-
frumvarpsins og fleiri munu hafa verið á líkri
skoðun, þótt þeir hafi ekki látið hana í ljós.
„Út af Eiiureiðiiini“.
Það gleður migað greinin í „Eirareiðinni“ um
Reykjavík hefir þótt svo merkiieg, að „ísafoldar“-
ritstjórnin hefir fengið ástæðu til að fylla mik-
inn hluta blaðsins (Nr. 39) með ýmsu hrafli,
sem hún hefir tínt saman eftir Páli Melsted,
svo það hefir orðið allsæmilegur eyðufyllir.
Ritstjórnargreinin er furðulega hógvær, eftir
því sem ég hef átt að venjast, en rétt hofði
verið að gæta að, í hvaða tilgangi greinin var
rituð: hún átti alls ekki að fara nákvæmlega út í
hvað eina, eins og gert er ráð fyrir i „ísafoId“,
því þá hafði það orðið heil bók og þuri ná-
kvæmari rannsókn en ég hafi haft tækifæri til
að gera, eins og ég líka hafði engan tíma til
þess, þar sem ég hlaut að senda handrit mitt
til Khafnar og gat ekki fengið það aftur til
að leiðrétta það. Það er beint tekiö fram í
„Eimreiðinui“, að þessi lýsing Reykjavíkur eigi
að vera eins og bærinn er núna um aldamótin,
en ekki með eiuu orði minst á að hún eigi að
vera nákvæm saga bæjarins frá upphafi hans,
jafnvel ekki um síðustu öld; því þótt. stöku at-
hugasemdir hafi slæðst innanum í þá átt, þá
var engu lofað um það.
Einstöku leiðréttingar hefi ég sett í „Fjali-
konuna“, um röng mannanöfn o. fl., og er getið
um þær villur í ísafold, en ekki um að ég hafi
leiðrétt þær. Ég hefi og tekið fram í ritgerð-
inni, að ég ekki muni allstaðar hafa sagt rétt
frá og að ýmsu væri ábótavant. Ég hefi ekki
sagt verra um „Góðterapiara“ en það sem hefir
komið frá þeim um alla þá sem ekki eru í
„félaginu“, og mætti safna því góðgæti saman ef
vill. Ég veit vel, að margir ágætir menn eru í Góð-
templarfélaginu, en þeir eru ekki sjálft „félagið“,
og þeir munu ekki hafa ritað neitt misjafnt um
utanfélagsmenn. En margar leiðréttingar „ísa-
foIdar“ eru rangar, og ýmsir útúrdúrar, og yfir-
Ieitt álíka „hraflkent" og hjá mér. Það er rétt
sem „ísafold“ segir um hús Sigurðar Melsteds,
en ég veit ekki betur en ég segi rétt frá „Há-
konsenshúsi", að ísleifur etatsráð hafi bygt það;
ég man eftir að til þess var tekið, hversu góð-
ir viðir voru í því, og hann hafði búið svo um,
að húsið gat ekki gengið úr ættiuni. Um Thor-
grimsen landfógeta mun „ísafold" segja satt frá,