Fjallkonan - 17.09.1900, Page 1

Kemur út einu sinni
í yiku. Verð árg. 4 kr.
(erlendis 5 kr. eða l'/j
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
Uppsögn (skrifleg)bund-
in við áramót, ógild
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. októ-
ber, enda bafi bannþá
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstræti 18.
XVII. árg.
Reykjavík, 17. september 1900.
Xr. 36.
Landsbankinn er opinn bvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjórnin við kl. 12—1.
Landsbökasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er í Landsbankahúsnu, opið á mánud.,
miðvikudögum og laugaTdögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugrigasafnið er í Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögum kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lœkning á spítalanum á þriðjudögum og töstu
dögum kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
FJALLKONAN.
Nýir kaupendur að síðara
helmingi þessa árgangs Fjallkon-
unnar frá 1. júlí til ársloka geta
fengið hann fyrir
2 krónur,
og auk þess í kaupbæti:
sérprentuð þrjú sögusöfu úr eldri
árgöngum folaðsins yfir 200 bls.
Enn fremur einhvern eldri árgang
Fjallk. eftir samkomulagi.
Sögusöfnin fást hjá útsölu-
mönnum út um landið og eru
líka til sölu á 1 kr. (öll heftin).
NB. Enginn getur fengið kaupbæti nema
kaupin hafi áður farið fram, þ. e. and-
virði blaðsins hafi verið borgað að fullu.
Sumir hafi viljað fá kaupbæti áður en
þeir borguðu, en þeir hafa þá venjulega
gleymt að borga.
3V^lr liaupend.-
ur geta fengiö IFMöJLI-
lionuna írá 1. olit-
óPer til ársloKa á
1 lii*.
Stjórnarskrárbreytingin sem í boði er.
Eru upptökin frá stjórninni?
Alt af hefir það verið viðkvæðið í ræðum og
ritum síðan dr. Valtýr öuðmundsson kom með
sitt alkunna frumvarp um breyting á stjórnar-
skránni, 1897, að tillagan um þessa stjórnar-
breytingu, sem kölluð hefir verið „valtýska“,
væri komin frá stjórninni. Frumvarpið hefir
jafnvel verið nefnt „stjórnarfrumvarp“, og á
því hefir verið staðið fastara en fótunum af
mótstöðumönnum frumvarpsins, að stjórnin hafi
fengið dr. Valtý til að koma því inn á þing.
Þessi flokkur læzt ekki eigna stjórninni neitt
annað en ilt íslendingum til handa, og því á
það að hafa verið tilgangur stjórnarinnar með
þessu frumvarpi fað „innlima“ ísland í
danska ríkið og jafnvel afmá islenzkt þjóðerni
(sbr. greinir Þingeyinga í „Stefni“ og ummæli
þeirra á Húsavíkur-fundinum). — íslenzku
þjóðerni á að vera bani búinn, og íslendingar
eiga að mást úr þjóðatölu, ef ráðgjafinn kemur
á þing.
Ekki er að furða, þó íslenzkir pólitíkusar
séu hræddir við þann voðagest, ráðgjafann.
En er það stjórnin, þ. e. ráðgjafinn, sem á
upptökin ?
Nei. — Þessi breytingartillaga við stjórnar-
skrána er ekki frá stjórninni komin. Hún vill
helzt engu breyta. Tillagan er komin frá dr.
Valtý sjálfum og ráðgjafinn hefir ekki sagt
annað eu það, að slíkt frumvarp mundi verða
samþykt. Stjórninni, eða ráðgjafanum, er það
því ekkert áhugamál, og hefir aldrei verið það,
að koma á þessari breytingu. Ef stjórnin léti
sér ant um að koma henni á, mundi hún hafa
lagt frumvarpið fyrir alþingi, að minsta kosti
síðasta þing, því henni er það.full-ljóst, að með
þvi móti fengi frumvarpið meiri byr á þing-
inu.
Það er því dr. Valtýr öuðmundsson, sem á
öll upptökin að frumvarpinu. Hann bar það
að vísu nndir Nellemann, fyrv. ráðgjafa, til
þess að ganga úr skugga um, hvemig þaðætti
að vera orðað, til þess að stjórnin mundi sam-
þykkja það.
Hvað er fólgið í frumvarpinu ?
Það vita allir, að þessi stjórnarskrárbreytiug,
sem kend er við dr. Valtý, er ekki fólgin í
öðru en því, að ísland fái sérstakan ráðgjafa,
sem tali íslenzku (o: sé íslendingur að öllum
jafnaði, eins og embættismenn hér á landi eru),
mæti á alþingi og beri ábyrgð fyrir því. Enn
fremur vill stjórnin leiðrétta orð, sem fallið hafa
úr stjórnarskrárfrumvarpinu þegar 1869, í 61.
gr. stjórnarskrárinnar, sem nú er — þeir sem
ekki trúa þessu geta sannfærst um það, með
því að líta í Alþingistíðindin 1867 og 1869. —
Þessi prentvilla á að gera 61. gr. að dýr-
mætasta gimsteininum í stjórnarskránni. En
undarlegt er það, að engum lifandi manni hefir
dottið í hug að nefna þetta atriði á nafn, hvorki
áður en vér fengum stjórnarskrána né síðan,
fyrri en nú síðustu árin og eftir að frv. dr.
Valtýs er komið til sögunnar. Bæði Jón Sig-
urðsson og Ben. Sveinsson samþyktu 1867
greinina, sem nú er 61. gr., eins og stjórnin
vill hafa hana nú, og hvorugur þeirra var nokk-
urn tíma svo skarpskygn að sjá gimsteininn.
Meðan stjórnarbaráttan stóð sem hæst fyrir
1874 hafa þó þessir menn og margir fleiri ef-
laust íhugað stjórnarskrármál vort fult svo
vandlega sem vorir pólitisku kögursveinar gera
nú.
Var ekki farið framá líka breyting áður?
Það er alkunnugt, að á alþingi 1885 héldu
nokkrir þingmenn því fram, að íslendingar ættu
að fara fram á það, að fá sérstakan ráðgjafa
sem mætti á alþingi og auðvitað átti að kunna
íslenska tungu, þó það væri ekki beinlínis tek-
ið fram þá. Þeir sem mest héldu fram þessari
breytingu vóru þeir Jón Pétursson, háyfirdóm-
ari, Halldór Kr. Friðriksson og Tryggvi Gunn-
arsson. Það eru því þessir menn, sérstakiega
þeir Jbn Pétursson og Halldór Kr. Fribrikssgn,
sem eru fyrstu feður „valtýskunnar“. Þeir
vildu láta sér nægja með það, að fá sérstakan
ráðgjafa, sem mætti á alþingi, en töldu (bene-
dizka) landsstjórafrnmvarpið óframkvæman-
legt, eins og reyndin hefir orðið á. Ekki var
þeim þó ámælt fyrir þetta, þó það væri óákveðn-
ari og ófullkomnari stjórnarbreyting en sú,
sem nú er í boði. — Hefði þeir komið fram
með þessa sömu tillögu nú um þessar undir,
mundu þeir auðvitað hafa verið kallaðir land-
ráðamenn eða öðrum æruleysis nöfnum, eins og
mótstöðumenn stjórnarskrárbreytingarinnar kalla
nú alla þá sem henni vilja fylgja.
Báðir þessir menn, Jón Pétursson og Halldór
Kr. Friðriksson, höfðu tekið mikinn þátt í hiuni
fyrri stjórnarbaráttu, og er óhætt að fullyrða,
að þeir höfðu meiri reynslu i þeim efuuiu en
flostir meun aðrir. Þeim var það full-ljóst, að
landsstjóvafrumvarpið (benedizkan) mundi ekki
verða til annars, en að leiða þjóðina út í nýja
stjórnarbaráttu, sem mundi kosta afarfé og verða
áraugurslaus, eins og nú er fram komið. Jón
Pétursson komst svo að orði í nefndaráliti sínu,
er hann hafði lagt á móti því að frumvarpið
yrði sent stjórninni: „Þar á móti virðist mér,
að nauðsyn beri tii þess, að alþingi nú sendi
konungi vorum allra-þegnsamlegast ávarp, og
beiddist þess þar í, að Island fengi sérskildan
ráðgjafa, sem mætti á alþinginu. . . Það virðist
auðsætt, að undir hvern af hinum dönsku ráð-
herrum sem málefni íslands væri lögð, mundi
hann hafa oflítinn tíma aflögu, til að sinua
þeim svo kröftuglega sem þörf krefur. Eins
virðist það og nauðsyulegt, að ráðgjafinn mætti
sjálfur á þinginu og talaði sjálfur við þingmeun
um máiin. Áraugur þiugslns yrði við það
að verða langt uni nieiri og betri en hann
nú getur orðið“. (Alþ.tið. 1885, B, bls. 366).
Jafn-giöggskygnum manni og Jóni Péturssyni
gat ekki dulist það, að það mundi verða til
ómetanlegra bóta á löggjöf vorri og stjórnarfari
öllu, ef ráðgjafinn kæmi á þing. Sömu skoðun
hafði og Halldór Kr. Friðriksson þá, og fyrir
áhrif þessara manna munu þær blaðagreinir hafa
komið fram, sem ritaðar voru um þær rnundir
um nauðsyn sérstaks íslenzks ráðgjafa.
Eftir því, sem hér hefir verið sýnt fram á,
mætti fult eins vel kenna stefnuna um að fá
ráðgjafann á þing við Jón Pétursson sera dr.
Yaltý, og nefna h&na ekki valtýsku heldur
„jónsku“ eftir hinum þjóðholla og frjálsiynda
ágætismanni Jóni sál. Péturssyni.
Það kom þegar til orða á þingi 1885, hvort
vér gætum fengið ráðgjafann á þing án stjórn-
arskárbreytingar. Á því vóru margir þingmenn,
en aftur vóru aðrir, sem áiitu (t. d. Jón ólafs-
son) að í stjórnarskránni væru engar ákvarð-
anir, sem trygðu það (Alþ.tíð 1885, B, 32).
Það er því ekkert nýtt, þótt stjórnin haldi því
fram, að stjórnarskrárbreyting þurfi til þessa;
sú skoðun hefir komið fram á þingi fyrir Iöngu
í þjóðkjörna flokknum.
Hverir eru á mótl stjórnarbreytingunni?
Það eru íhaldsmennirnir (hægri mennirnir)
íslenzku, menn sem eru af sama sauðahúsi og
þeir menn, sem töfðu fyrir því i nærri 30 ár,
að ísland fengi stjórnarskrána. Það eru menn,
sem sitja í æðstu embættum landsins, og nokkr-
ir embættismenn, sem neðar standa í valda-
stiganum. Þessum stórmennum fylgir svo nokk-
ur hluti alþýðunnar í blindni.
Efst stendur stjórnin íslenzka í Kaupm&nna-
höfn, að undanskildum ráðgjafanum, sem lætur
sig litlu skifta þetta mál. Hann er að eins með
málinu af því, að hann vili vera laus við hin
íslenzku mál, sem hann þekkir ekki. En hin