Fjallkonan - 24.09.1900, Blaðsíða 2
2
FJALLKONAN.
Fyrir nokkrum árum var hæstvirtum lands-
höfðingja mikil raun í því, að sýalumenn
færi á þing í stað þess að gegna embætti sínu
með venjulegri skyldurækni. Hann vildi, minn-
ir oss, að þeir settu útlærða lögfræðinga í sinn
stað, ef þeim ætti að vera heimilt að vera á þingi.
Ekkert hefir nú heyrst frá honum i þessa
áttina, þ6 hér um bil helmingur sýslumanna
landsins hafi boðið sig á þing og verði að lík-
indum kosinn. Eflaust kemur þetta af því, að
hann álítur þá nú svo bráðnauðsynlega til
að vinna með sér að því, að vér fáum sér-
stakan ráðgjafa, sem mæti á þingi.
Annars virðist svo sem blessaðir sýslumenn-
irnir hafi ekki stórmiklum embættisstörfum að
gegna, þar sem þeir geta átt heimangengt á
þing um mesta annatíma ársins annað hvort
ár og þurfa ekki að setja neinn í sinn stað, nema
ef til vill skrifastofudrengi sína eða bændur.
Þetta kemur mönnum til að láta sér detta í
hug, að sýslumannaembættin séu ef til vill ekki
öll svo afarþörf, að ekki mætti fækka þeim.
Á næstu þingárum verður um þingtimann eng-
inn syslumaður austan lands og sunnan frá Þjórsá
að Langanesi, og einn — segi og skrifa — einn
syslumaður á öllu Yesturlandi frá Mýrumnorð-
ur á Hornstrandir.
í síðasta blaði lýsir Þjóðólfur ánægju sinni
yfir kosningunum í Borgarfirði, Reykjavík, ísa-
fjarðarsýslu, Dalasýslu og Eyjafjarðarsýslu. „Það
er gleðilegtu, segir hann, að bændur og borgar-
ar hafa við þessar kosningar snúist móti af-
vegaleiðslu embættlinga stéttarinnar, sem vitan-
lega er meginstoðin í liði Valtýs“. Hvaða „af-
vega leiddir embættismenn11 eru það sem fall-
ið hafa fyrir anti-Yaltýingum í þessum kosning-
um. Enginn emhættismaður, sem áður hafði
setið á þingi, féíl við þessar hosningar, nema
Jón Jensson einn, því líklega telur Þjóðólfur,
ekki þá 2 presta með embættismönnum, sem
buðu sig fram í þessum kjördæmum og náðu
ekki kosningu. Og hverir komu svo í þeirra
stað? Embættismenn, sýslumenn, sem einmitt
eru á móti stjórnbreytingar frumvarpinu, móti
valtýskunni. Eins og Fjallkonan hefir áður
sagt, er öilum þorra embættismanna vorra mein-
illa við ráðgjafa-frumvarpið af skiljanlegum
ástæðum. Hinir eru að eins örfáir, sem fylgja
vilja frumv. Valtýs.
En í alvöru að tala, hafa bændur ekki
, fyrir löngu fengið nóg af lögfræðinga pólitík-
inni?
Muna þeir ekki, hvernig sýslumenn á þingi
hafa misbeitt valdi sínu til þess að teyma vesa-
lings bændurna? En nú verður ekki Iengur
neitt að teyma, því bændur eru nú gerðir ræk-
ir af þingi, og það eru mótstöðumenn Valtýs
frumvarpsins, sem hafa gert það
Það er hið innlenda (og útlenda) skrifstofu-
vald, sem nú vill fara að ráða öllum okkar lög-
um og lofum.
Frá alþingiskosning ísíirðinga
segir „Þjóðviljinn“ 11. þ. m.
Þar hafði Hannes Hafstein sýslumaður hald-
ið langa ræðu. Segir „Þjóðv.“ að ummæli
hans í stjórnarskrármálinu og bankamálinu
hafi verið „mjög á huldu sem vænta mátti“.
— „Hann var auðvitað „valtýskur“, að hann
sagði, en hafði þó svo margt og mikið að at-
huga, að fæstum duldist, að hann mundi
einskis láta ófreistað á þingi til að fleyga svo
málið, að enginn minsti vafi gæti á því leikið,
að vór fengjum að halda hinu núveranda
sælurika stjórnarástandi óbreyttu“.
„Að öðru leyti snerist ræða Hafsteins sýslu-
manns mest um það, að reyna að krota sem
mest í landssjóðinn, gera Breiðdalsheiði að
landssjóðsvegi, fá drjúgan styrk til skipakvíar
hér á Pollinum, launa sóra Kjartani á Stað
væntanlega prestsþjónustu við bænahús í
Furufirði o. s. frv.“
Á kjörfundinum töluðu líka hin þingmanna-
efnin öll.
Þar hafði verið talað, segir „Þjóðv.“, um
„hin óviðurkvæmilegu vopn, sem beitt hafði
verið í kosninga-undirbúninginum af aftur-
haldsliðsins hálfu, sérstaklega í Grunnavíkur
og Slóttu hreppum, að narra skrifleg atkvæða-
loforð út úr ýmsum fáfróðustu einfeldningum,
með því að telja þeim trú um ýmsan ósann-
indaþvætting, svo sem herþjónustu og her-
naðarskatta o. fl. o. fl., sem ætti að vera af-
leiðing þess, ef Island fengi sórstakan ráð-
herra!
Frá kosningunni sjálfri og aðdraganda
hennar segir „Þjóðv.“ þannig :
„Það var bæði brosleg og raunaleg sjón,
að sjá og heyra Hornstrandalýðinn, sem kom
hér á kjörfundinn.*
Með all-áleitinni smalamensku inn í hvert
einasta hreysi, alla leið milli Gteirólfsgnúps
að austan og Straumness að vestan, hafði sóra
Kjartani Grunnvíkinga presti, með loforði um
ókeypis flutning fram og aftur,** tekist að
vinna Hornstrandalýðinn til að hlaupa erinda
skrifstofuvalds og afturhaldsliðsins, og kjÓ3a
þá Hafstein og Þorvald prófast.
„Það er nóg, sem á almúganum hvílir,
þótt ekki bætist við herskattar og herþjón-
usta, vegna þessa sérstaka ráðherra, ég kann
að nefna", sögðu þeir, sem vitrastir þóttust
úr þessum hóp, og kinkuðu um leið kollinum
mjög drýgindalega!
Þetta var nú öll pólitiska uppfræðingin,
sem þeir höfðu fengið um dagana, og þeir
nógu vitlausir að trúa!
En við allan fjöldann af þessum náttúr-
unnar börnum þar nyrðra, sem mega heita
utan við heiminn, vegna samgangna og póst-
ferðaleysis, var þó auðvitað ekki einu sinni
svona mikið haft.
Að eins látið í veðri vaka, að ferðin yrði
til skemtunar, og nóg að fá úr „bokkunni ‘1
Mun það og aðallega hafa verið brenni-
vínsvonin, sem ýtti undir marga að fara að
brjótast vestur yfir heiðar í öðru eins vonzku
veðri.
En er ofan í Jökulfjörðu kom, tóku við
safnkóngar afturhaldsliðsins og fluttu alt
safnið hingað vestur á eimskipum, og vóru
svo hór komnir rótt fyrir kjörfund.
Var smalamenskan svo vendileg, að sagt
er, að eigi hafi setið eftir þar nyrðra nema
1 eða 2 kararkarlar, sem ekki álitust flutn-
ingsfærir, og höfðu sumir þessara manna eigi
komið hór á ísafjörð í 16 ár, og fæstir vissu
hvað kjörfundur var!
Var og svo að sjá, sem eigi hefðu brenni-
vínsvonirnar alls kostar brugðist, því að við
atkvæðagreiðsluna mættu eigi all-fáir þeirra
meira og minna druknir og drafandi.
Mættu þeir þar með prentaða seðla, með
nöfnum þeirra Hafsteins og Þorvalds pró-
fasts; hafði auðsjáanlega ekki einusinni verið
treyst til þess að jarma rébt út nöfnin!
Krafðist þá ritstjóri blaðs þessa, að þeir
yrðu sjálfir látnir lesa upp nöfnin af seðlun-
um, þar sem kosningarlögin eigi gerðu ráð
fyrir þannig lagaðri seðla atkvæðagreiðslu, og
gekk það þó all-ógreitt hjá sumum“.
Einn kjósandi hafði snúið seðlinum öfugt,
svo nöfnin stóðu á höfði,; fór svo að bera sig
við að stauta og stamaði lengi „Séra Si—Sig“,
þangað til einhverir gátu hnipt í hann og
hvíslað að honum nöfnum þeirra Hafsteinsog
sóra Þorvalds.
Sumir báru ekki við að lesa, og las sýslu-
maður (kjörstjóri) nöfnin fyrir þá, en þeir
kinkuðu þá jankandi kollinum.
Svo segir „Þjóðv.“ frá.
*) Heiðarlegar undantekningar hér frá gerði þó greind-
arbóndinn Kristján Jónsson í Höfn, Bæring í Furufirði
og 1—2 aðrir.
**) Þann flutning hafði Ásgeirsyerzlun, eða fulltrúi
hennar, lofað að kosta, og gizkað á, að koma skyldi á
móti aukinn landssjóðsstyrkur til „Ásgeirs litla“.
ÍSLENZKUR SÖGUBÁLKOR.
Æfisaga Jóns Steingrímssonar,
prófasts og prests að Prestsbakka.
[Eftir eigin handr., Landsbókas. 182, 4to].
Mispr. 1 síð. blaði: sigiskyrstunna 4 að vera fergiskyrstunna.
(Frh.) Sagt er að ein völva hafi búið í pávadómi á
Felli, og jafnvel átt pá jörð; leiði hennar er sagt par
sé austur í brekkunum, ]iar sól skín fyrst og fer síðast
af. Hún skyldi hafa heitið á fátæka á einum pestartíma
að gefa þeim ærlega þennan 30 ál. toil, ef pestin dræpi
engan á sínum bæ af ungfólki, hvað og so við borið
hafði, og so varð mikill átrúnaður á þessum tolli, að alt
so lengi hann væri goldinn, mundi þar ei ungbarn deyja,
og enginn vissi eða mundi nú á dögum, að þar hefði nokkur *
nnglingur dáið meðan honnm var út svarað. Þar að
auki áttu Fells búendur að vera framar öðrum búsældar-
menn fyrir útsvar hans, en það vildi miBjafnt til ganga.
Þó festist og sami átrúnaður á tollinnm nær ábúandinn
komst ei af síður en aðrir, og ei var uggvænt eg fellist
ei á sömu kreddu iengi vel fram eftir, þar til eg sá af
einni original-jarðabók hjá landþingsskrifara Sigurði sál.
Sigurðssyni á Hlíðarenda, að hann átti ei meiri að vera
en 30 ál., sem eg lét hreppstjóra vita, en galt hann þó
árlega í 10 ár með 6 fð. smjörs oftast, er þá möttust
ei meir en 90 fiskar, af því þá vóru ndg efni, og kærði
eg mig ei um þó eg gæfi þetta út fyrir utan tíund mína.
Veitti þó ei af, að illkvitnir menn væri að knurra og
murra um, að af væri dregnir dregnir 30 fiskar, er eg
lét sem ei heyrði. Eg fór að hafa spurnir um Fells af-
gjald og toll þennan hjá vitugum og minnugum mönnum.
Sérdeilis upplýsingu gáfu mér sýslumaður Bjarni Nikn-
lásson og Jón SigurðBBon í Holti, sem báðir vóru minn-
ugir, höfðu allan sinn aldur verið hér við lagavesen og
höfðu því margt af því. Þeir sögðu mér hvað hér að
framan skrifað hefi um uppruna þessa Fells tolls. Þeir
sýndu mér og gáfu Wilkins máldaga, S8m sýndi að
jörðin þá lá undir klaustrið með öllu sinu afgjaldi. Þeir
sögðu mér frá, að 1634 hljóp jökulvatn og leir fram úr
Kieifarárgljúfri og tók af 12 faðma miklar slæjur fyrir
framan Fell og setti yfir ævarandi aur. Reið þá hr.
Árni Oddsson hér á jarðir, og setti þá niður landskyld
af Felli fyrir greint áfall um 60 al., so þær þaðan í frá
brustu upp í gjaldsupphæð á öðrum 12 hndr. jörðum.
Þó var kúgildi þar fram yfir aftnr. Þá var búandi á
Felli sýslnmaður og klausturhaldari Einar Þorsteinsson,
og langa tíð þar eftir; so varð jörðin prestsetursjörð, en
alt gjald af henni átti þó að greiðast til klausturhaldara.
Jón ísleifsson, sonarsonur Einars, vildi koma aftur npp
á Fellið sínu fyrra gjaldi. En þar stóð prestur, sem
þá var á Felli, og hreppstjórar, honum á móti, og fram
báru nú að viðvarandi tollur væri jarðargjald og yfir hann
og hans hús kæmi öll ólukka, ef hann nú gerði hann
að jarðargjaldi til kóngs á móti venju forfeðra hans.
So þar hann var góðmenni og vildi ei leggja sig á móti
náungum sínum, sem þá áttu mest að hlut, lét hann
tilleiðast og hrærði ei við því framar. So bygði hver
klausturhaldari eftir annan Fellið með 1 hndr. 30 ál.
landsk. og 4 kúgildum, en kærðu sig ekkert um tollinn,
hvort hann var goldinn eður ei. — 1769 kom Skúli
Magnússon fóveti til að regla niður afgjald af kóngsins
jðrðum hér í Skaftafellssýslu. Byrjaði hann þá forrétt-
ingu á Felli og kallaði þangað saman alla klaustursins
landseta og hreppstjóra þar í Mýrdalnum. Þegar hann
spurði mig að gjaldi jarðarinnar, sagði eg honum hversu
mikið eg svaraði af því til klaustursins, og þarhjá hefði
eg útsvarað til fátækra 60 ál. þar í sveit, hver tollur
væri að sögn frá pápiskri tíð og haldinn nú jarðargjald.
Bað eg hann úrskurð á gefa, hvort eg skyldi hann þar
eftir gjalda eða ei. En hann svaraði, að so sem hann
fyndi hann í engum jarðabókum, sem hann undir hönd-
nm hefði, nema í eiani einasta nefndan, þó ei meir en
30 al., þá fyndi hann engan rétt til þess, að hann skyldi
á jörðinni gjaldast; bætti hann 20 ál. við jarðargjaldið
og fyrirbauð nokkuð frekara af henni að gjalda.
(Frh.)
Jón Pétursson og valtýskan.
Það stendur óhrakið, hvað sem „Þjóðólfur“
segir, sem „Fjallkonan“ hefir skýrt fra um
tillögu Jóns heit. Póturssonar háyfirdomara a