Fjallkonan - 19.10.1900, Page 1

Kemur úteinu sinni
í viku. Verð árg. 4 kr.
(erlendis 6 kr. eða l'/a
doll.) borgist fyrir 1.
júlí (erlendis fyrir-
fram).
Uppsögn (skrifleg)bund-
in við áramðt, ógiid
nema komin sé til út-
gefanda fyrir 1. oktð-
ber, enda bafi bann j)á
borgað blaðið.
Afgreiðsla: Þing-
holtsstrœti 18.
XVII. árg.
Reykjavík, 19. október 1900.
Xr. 41.
Landsbankinn er opinn hvern virkan dag kl. 11—2.Banka-
stjðrnin við kl. 12—1.
Landsbökasafnið er opið hvern virkan dag kl. 12—2 og
einni stundu lengur til kl. 3 md., mvd. og ld. til útlána.
Forngripasafnið er i Landsbankahúsnu, opið á mánud.,
miðvikudögum og laugardögum kl. 11—12 f. m.
Náttúrugripasafnið er i Doktorshúsinu, opið á sunnu-
dögúm kl. 2—3 e. m.
Ókeypis lœkning á spítalanum á þriðjudögum og föstn
dögum kl. 11—1.
Ókeypis tannlœkning í Hafnarstræti 16, 1. og 3. mánu-
dag hvers mán., kl. 11—1.
Biðjið ætíð um:
OTTO MONSTEDS
danska smjörliki,
sem er alveg eins notadrjúgt og bragðgott
og smjör.
Verksmiðjan er hin elzta og stærsta í Danmörku, og býr til óefað
hina beztu vöru og ódýrustu í samanburði viö gæðin,
Fæst hjá kaupmönnunum.
Þannig stöndum vór.
Eftir
Örn.
I.
Það er kominn tími fyrir oss, að fara að
tala rólega og stillilega hver við annan.
Alþingiskosningar eru nú gengnar um garð,
og aldrei hafa þær verið sóttar með jafnmiklu
kappi og nú. Flokkarnir standa andvígari hver
öðrum en nokkru sinni fyrr, og það er ekki
hægt að sjá, hvílíkt tjón getur af því hlotist
Stjórnarskipun hvers lands er án efa mjög
þýðingarmikil. Margir menn hafa látið líf sitt
fyrir frelsi föðurlands síns. Sú þjóð ávinnur
sér frelsi, sem vinnur sem einn maður væri;
sú þjóð glatar því, þar sem hver höndin er
upp á móti annari.
Vér verðurn að koma stjórnarskrármálinu í
svo gott horf á næsta þingi sem mögulegt er.
Það sem ekki fæst þá, verðum vér að ávinna
os8 smámsaman þar á eftir. — Geti næsta þing
trygt grundvöllinn undir samvinnu milli þings
og stjórnarinnar, er slagbrandurinn tekinn úr
dyrunum.
Látum oss nú lærast að „stryka yfir stóru
orðin“, ókvæðisorðin, svívirðingarorðin; Árni og
Björn, Pétur og Páll geta allir verið heiðvirð-
ustu menn, þó þeir hafi gagnólíkar pólitískar
skoðanir.
Ég þori óhikandi. að halda því fram, að meiri
hluti þjóðar vorrar vilji í alvöru, að land vort
hafi sem mest pólitískt frelsi. Mismunurinn er
þá aðeins í því fólginn, á hvern hátt eða með
hverju móti álitið er, að þjóðin geti orðið þessa
frelsis aðnjótandi.
Barnið getur ekki á einum degi, eða alt í
einu, orðið fullorðinn maður. Sú þjóð nær ekki
fullu frelsi á tveimur mannsöldrum, sem búið
er að halda í áþján 5—600 ár.
Það er ekki tími til nú, að þrátta um, hve
mikið frelsi vér viljum fá alls. Nú er aðeins
að ræða um það, hvað mikið frelsi er ekki að-
eins bráðnauðsynlegt, heldur og von og vissa
fyrir að geta fengið nú þegar.
Hverir eru stjórnmálaflokkarnir?
Alment eru þeir nefndir Valtýingar og „Anti“-
Valtýingar. Sumir skreyta sinn eiginn flokk
með nöfnunum: „heimastjórnarmenn“ og „föður-
landsvinirnir11 o. s. frv., en mótstöðumenn sína
með „landráðamenn“, föðurlandssvikara“ og
þar fram eftir götunum, en þess konar kjarn-
yrði eru fremur marklítil. Þau geta að sönnu
vakið úlfúð og ósamlyndi, og tafið tyrir öllu
samkomulagi, en þau færa oss aldrei eina hárs-
breidd áfram að því takmarki, sem nauðsynlegt
er að ná.
í raun og veru eru stjórnmálaflokkarnir fleiri
en tveir. Vér skulum reyna að gefa þeim þan
nöfn, sem þeir eiga með réttu. Flokkarnir eru
þá þessir:
1. Aðalvinstrimennirnir. Flokkur þessi vill
fá bót á stjórnarástandinu frá því sem nú er,
krefjast ekki meira í svipinn en sýnilegt er
að fengist getur, en nota hvert tækifæri, sem
býðst til að ávinna meira. Flokkur þessi vill
byggja á stjórnarskrárbreytinga frumvörpun-
um frá 1897 og 1899, án þess að binda sig
við það eitt, sem felst í þeim. Fyrsta skilyrðið
álítur hann að fá sérstakan ráðgjafa, sem sjálf-
ur mæti á alþingi, og þingið geti samið við,
því þá hljóti samvinnan milli þingsins og stjórn-
arinnar fyrst að byrja í raun og veru. Þar
að auki sé áríðandi að komast sem fyrst að
einhverri niðurstöðu í stjórnarskrármálinu, en
þegar grundvöllurinn sé Iagður í því, verði
hægara að sinna atvinnumálunum, en nú sé á-
kafinn svo mikill, að þýðingarmikil atvinnumál
kunni að fara í glundroða fyrir ósamlyndi, sem
ríði á að allir vinni að með spekt og still-
ingu.
2. Hœgrimennirnir. Þeir eru eins og ann-
arsstaðar, vilja láta alt sitja í sama horfinu og
hafa ótrú á öllum breytingum. Þeir snúast
jafnan í lið með veikari flokknum, þegar þeir
sjá, að sterkari flokkurinn ætlar að koma ein-
hverju fram.
3. Eldri vinstrimennirnir (leifar af fiokki
Benid. sál. Sveinssonar). Vildu þeir á sínum
tíma fá alinnlenda stjórn innanlands með land-
stjóra, er hefði nærfelt konuugsvald, og með
ráðgjöfum sér við hlið, en engan ráðgjafa fyr-
ir íslands mál í ráðaneyti konungs eða í rík-
isráðinu. Breytingum þessum vilja þeir koma
öllum á í einu. Nú sem stendur munu þeir
flestir skipa sér með hægri mönnunum móti
aðalvinstrimönnunum.
4. Miðlunarmennirnir frá 1889. Vilja sams-
konar landstjórn innanlands og eldri vinatri-
mennirnir, en ráðgjafi fyrir íslandsmál sé þar
að auki í ríkisráði konungs, er megi endur-
kalla þau lög innan 12 mánaða, er landsstjór-
inn samþykkir, eðameð öðrum orðum, að stjórn-
arskipun landsins sé eins háttað og í nýlend-
um Breta. Flokkur þessi hefir lítið látið á sér
bera síðustu árin. Sumir úr flokki þessum
draga sig nú bersýnilega í hlé. Aðrir taka
saman höndum við hægri menn, og loks eru
ýmsir, sem fylgja aðalvinstriflokknum í von um,
að honum [takist með tímanum að komast að
því takmarki, er þeir æskja eftir.
Hvaða ilokkurinn er nú sterkastur?
Eg held það séu engar ýkjur, þótt sagt sé,
að það sé aðalvinstriflokkurinn. Kosningarn-
arnar nú munu sýna, að hann einn hefir fengið
að minsta kosti jafnmörg atkvæði og andstæðu
flokkarnir: hægri menn, eldri vinstri mennirnir
og þeir miðlunarmenn, er þeim fylgja.
Hver þessara fjögra llokka hlýtur að verða
landinu heilladrjúgastur ?
Nokkrir hóflega íhaldssamir hægri menn geta
verið þarflegir, ef hinir ákafari vinstri menn fá
yfirhönd. Afturhaldsmenn eru aftur á móti
skaðlegir. Það er gott að ganga í taug, ef yflr
gjár og jökulsprungur er að fara, sé hægt að
losa af sér taugina jafnskjótt og vegurinn verð-
ur greiðfærari.
Það er gott að hafa kjölfestu í ofviðrum, en
þó ekki þá kjöifestu, sem hringlar fram og
aftur, og ekkert skip kemst lengd sína áfram
fyrir kjölfestuna eina.
Eldri vinstri mennirnir (Benediktungar) hafa
nú lifað sitt fegursta. Þeir vóru á sínum tíma
brautryðjendurnir, þó þeim heppnaðist ekki að
ryðja höfuðbjörgunum úr vegi. Tvent í kröf-
um þeirra hlaut að útiloka alt samkomulag: —
1. að konungsvaldið væri að mestu afnumið og
fengið í hendur landstjóranum, og 2. að enginn
ráðgjafi væri fyrir íslands hönd i ríkisráði
Dana. Þetta síðara atriði er vert að athuga
nákvæmara.
Eldri [vinstri mennirnir vilja fá aliri stjórn-
arbótinni komið á með einni stjórnarskrárbreyt-
ingu. Þetta lítur glæsilega út í fyrstu, en sé
nánara aðgætt, koma agnúarnir í ljós. Stjórn-
in verður auðvitað ófúsari á að láta undan í
einu í tuttugu atriðum en tveimur, enda þó
hún viti fyrirfram, að öll tuttugu atriðin muni
koma fram smámsaman. Láti þjóðin sér nægja
fá atriði í senn, getur stjórnin ekki barið því
við, að þjóðin sé ekki fær um að taka á móti
breytingunum, en getur haft það fyrir ástæðu,
séu kröfurnar færðar út í yztu æsar. Fáar
stjórnarskrárbreytingar ættu og að verða bet-
ur og vandaðra úr garði gerðar, en ef um marg-
ar væri að ræða.
Miðlunarmennirnir standa að því leyti betur
að vígi en eldri vinstri mennirnir, að „prógram“
þeirra er bygt á og í líkingu við nýlendustjórn-
skipun þeirrar þjóðar, sem hefir hepnast betur