Fjallkonan - 19.10.1900, Blaðsíða 2
2
FJALLKONAN.
en nokkurri annari þjóð, að gera frjálslegt
flí jórnarfyrirkomulag í nýlendum sínum. Á
hian bóginn getur leikið dálítill vafi á því,
hvort slíkt fyrirkomulag væri jafn-tiygt fyrir
oss í höndum dönsku stjórnarinnar og nýlend-
ura Englendinga er það trygt í höndum brezku
stjórnarinnar. Stjórnin verður jafndýr fyrir
iaudið eftir þessu „prógrammi" og „prógrammi"
eidri vinstri manna. Bera sumir kvíðboga fyr-
ir því, að slíkt sé jafnfámennu og félitlu landi
ura megn, þar sem embættaskipun vor sé áður
dýrari en í flestum öðrum löndum, sökum strjál-
býlisins, því embættismanna talan hér sé miklu
hærri en annarsstaðar í hlutfalli við Iandsmenn,
og álíta, að betur þurfi að hlynna að atvinnu-
vegum vorum áður en í það sé ráðist, að setja
landstjóraembætti og ráðgjafaembætti á stofn
hér á landi. Þetta er þó ekkert höfuðatriði,
og eg efa að þjóðin mundi hika við að taka móti
þessari stjórnarbót vegna kostnaðarauka, ef
þ ð lægi fyrir, að hún væri nú þegar fáanleg.
Eu þetta mál liggur ekki fyrir nú sem stend-
ur. Þá er að athuga aðalvinstrimennina. Það
er enginn efi á því, að þeir eru orðnir lang-
fjölmennastir, enda er sá munurinn á hjá þeim
og hinum flokkunum, að þeim bætist stöðugt
lið, sem gengur undan merkjum hinna, og er
siíkt alment talið merki þess, að slíkur her
eigi sigurinn vísan fyrr eðansíðar. Þetta er
eiai flokkurinn, sem nú berst áfram með á-
kveðnu „prógrammi" en hinir hafa lagt alt ann-
að „prógramm“ áhylluna en það eina, að ver-
jast framgangi þeirra. Þetta er annars vottur-
inn um, að aðalvinstriflokkurinn muni hljóta
að bera sigurinn úr býtum.
Aðalvinstriflokkurinn vill fá stjórnarbótinni
framgengt smámsaman og þokast áfram fet
fyrir fet.
Þetta er vottur þess, að slík bygging mundi
traustari, en væri henni hróflað upp í skyndi.
Hann Ieitar að samkomulagi við stjórnina, og
er þegar búinn að fá loforð um svo mikla í-
vilnun, að hún getur orðið undirstaða annars
meira.
Hann vill styðja sem bezt að góðu samkomu-
lagi milli íalendinga og Dana, og fá sem flesta
betri menn frændþjóðarinnar í lið með sér;
láta þeirn lærast að vér séum siðuð þjóð, þó fá-
tæk sé, og að það sé til sameiginlegra heilla
f'yrir báða málsaðila, að hinn sterkari styðji
fremur hinn veikari, heldur en að hann troði
hann undir fótum sér.
Hann álítur á hinn bóginn, að það sé auð-
sætt, að vér þurfum að halda sambandinu við
Dani, því þeir séu einmitt sú þjóðin, sem muni
verða oss heilladrjúgust, þegar fram í sækir.
Þeim muni lærast, að það sé styrkur ríkisins,
að þjóðerni vort haldist og Iandsréttindi vor
aukist, og úlfbúð og ósamlyndi milli þessara
tveggja þjóða sé jafn-skaðlegt og ósamlyndi
milli samverkamanna. Danir játa það rétt og
satt, að forfeður þeirra hafl fremur felt oss en
stutt, en vona, að vér séum ekki svo tortrygn-
ir, að vér getum ekki trúað þeim, niðjunum, til
að vilja hjálpa til, að græða þau sár, og leysa
þau bönd, sem forfeður þeirra særðu oss og
lögðu á oss, og að vér séum ekki svo langræk-
nir, að vér viljum láta þá gjalda synda feðra
þeirra, sérstaklega þegar vér höfum einnig
sjáífir hag af að gleyma þeim.
Þetta játa vinstri menn vorir rétt, og vilja
styðja að því, að styrkja það vináttuband, sem
virðist að vera að tengjast milli vor og Dana.
Þeir vilja rétta hönd ipóti hönd, en standa þó
jafnfast á íótunum eftir sem áður.
Þetta eru hyggindi, sem hljóta að koma oss
yjálfum í hag. Þetta er alt annað en gefa upp
réttindi vor í hendur Daua, enda óhætt að full-
yrða, að engum íslendingi muni detta slíkt í
hug.
Bókmentir.
Gruðmundur Gruðmundsson: LJÓÐMÆLI
með mynd höfundsrins, 192 bls. 8vo., prent-
uð í Aldarprentsmiðju 1900.
(Frh.). Sigrún í Hvammi er og langt sögu-
kvæði, 32 bls. Sigrún sat yfir fé í æsku, var
léttstíg og lífsglöð og undi sér vel við blómin
í blíðviðrinu, og engu síður við hvassviðrisgný-
inn í klettagjánum. Þegar hún staðfestist var
hún talin beztur kvenkostur þar um slóðir. Um
þær mundir vaknar hjá henni óþekt löngun, og
þá dreymir hana fríðan yngissvein og fellirhún
hug til hans í svefninum. Hún er orðin fulltíða
kvenmaður, og þráir nú að komast í kynni við
ástina öðruvísi en í draumi. En brátt tekur
henni að leiðast þessi þrá, er ekki rætist. Hrind-
ir hún af sér þesum draumórum, er hún kall-
ar, og tekur við bústjórn heima eftir móður
sína. Gerðist hún búkona góð og skörungur
mikill. Sigrún hafði áður neitað mörgum biðl-
um, af því að hún gat ekki orðið þeim unnandi.
En um þessar mundir biður hennar efnaður
ekkjumaður. Hugsar hún nú sinn hag og þyk-
ir sem vegur sinn muni verða meiri, ef hún
verður rík húsfreyja. Tekur hún því mannin-
inum, þótt hún unni honum ekki. Hann ann
henni mikið. Fær hún af þessu snert af sam-
yizkubiti, en huggar sig með því að ekki þurfi
ást til þess að vera kona, elda graut og eiga
börn. Samfarir þeirra hjóna verða eigi góðar.
Leggur hún fæð á mann sinn, og fer hér sem
oft verður, að sá leggur fæð á annan, er
hefir gert honum rangt til að ósekju. Líða
nú fram stundir, og þau hjónin eignast
son. En ekki bætir það skapsmuni Sigrúnar,
því augu sveinsins minna hana of mjög á föð-
ur hans. En nú hefnir það sin, er hún giftist
án ástar, því að nú fær hún ást á ungum manni,
en nú verður það ást í meinum. Þetta er yngri
bróðir manns hennar, og fellir hann engu síður
hug til hennar. En er þau njóta hins fyrsta
ávaxtar af ást sinni, þá gætir hún svo illa
sveinsins, sonar síns, að hann fær byltu, er leið-
ir hann síðar til bana. Elskhugi hennar fyrir-
fer sér sjálfur af hugstríði og samvizkubiti, og
bóndi hennar deyr skömmu síðar. Nú hefir hún
sjálf reynt hvað ást er og sér nú, hve sárt
hún hefir leikið mann sinn saklausan. Veldur
þetta henni miklu hugarstríði, og hefir hún nú
ekkert sér til huggunar nema son sinn ungan,
sem ekki hefir augun úr manninum hennar.
Lifir hún nú í allsnægtum en við litla gleði,
þar til er hún deyr södd Iífdaga á ungum aldri-
Hér hefir höf. valið sér gott yrkisefni og
hverjum manni auðskilið. Það er margur mað-
urinn, sem selur hugsjónir æsku sinnar fyrir
matarvon eða metorð. En ekkert er þó frem-
ur verzlunarvara en ást. Ekkert af því, sem
bezt er í sál mannsins, er fremur metið eftir
„efnum og ástæðum“ en hún. Eg hefi þekt
marga foreldra, sem hafa sagt börnum sínurn
að hún væri fallegt gull handa börnum og ung-
liugum en ekki annað, og eg veit að til eru
margar Sigrúnar í Hvammi. Sá sem hefir lært
að bæta efnahag sinn eða stöðu með því að
bera út allan þann aragrúa af yndislegum og
hreinum og huglyftandi vonum, sem fyrsta ást-
in vekur hjá hverjum hughreinum manni, hann
lærir fljótt að meta allar sínar hugsjónir til
peningaverðs — og selja þær. En þar af
sprettur kuldi og dofi í sálarlífi einstaklinga og
þjóðar, og ef enginn þorir að svelta fyrir hug-
sjónir sínar, þá á þjóðin enga framtíð. Þetta
mein hefir höfundurinn skorið í, og gert það vel.
Höf. segir aðalþráðinn í sögunni sjálfur, en sál-
arlífi Sigrúnar er lýst í vísum hennar. Marg-
ar af þeim eru gullfallegar og sýna ljóslega, hve
greipilega hefnd hún fær fyrir brot sitt. Harma-
tölur hennar eru svo sárar, að lesandinn aumk-
ast yfir hana og skilur gremjulaust við hana
og vill lofa henni að sofa í friði. En fáa mun
fýsa að feta í fótspor hennar.
Efnismeðferð höfundarins er góð og kvæðið í
heild sinni mjög vel ort. En ekki er því að
leyna, að á bls. 90o er vísa, sem hvergi ætti
að vera í kvæðiuu og mér fellur fjarska illa.
í þrem síðustu köflunum eru ýms smákvæði,
ættjarðarkvæði, ástaljóð og ýms önnur kvæði,
er flest lýsa skarpieik skáldsins sjálfs. Kvæði
þessi eru létt oglipurt kveðin, og flest falleg.
Sum eru ágæt, og vil ég benda mönnum á
kvæði á bls. 148 sem kallast: „Taktn sorg mína
svala haf“, og eigi síður á ýmsar af þeim fer-
skeytlum,|sem eru í bókinni t. a. m. þessa á bls.
188:
Oft mig dreymir dagana,
dali, gil og bala,
þar sem heima’ um hagana
hljóp ég til að smala.
Á bls. 175—77 eru og fallegar vísur með
sama bragarhætti. — Sú list er ávalt bezt, sem
látlausast er búin. Þessi höfundur hefir gnægð
af dýrum og glæsilegum bragarháttum, og vel-
ur oft hugsunum sínum glæsilegan búning og
nóg af málskrúði, án þess að koma með smekk-
leysur. En bezt eru þó þau kvæðin, sem ber-
astminst á. Ætti þetta að vera höfundinum bend-
ing um, að hafa framvegis gott taumhald á orð-
gnægð sinni og rímlipurð, því þær hugsanir og
kendir eiga styzta Ieið að hjarta lesandans,
sem ekki þarf að taka innan úr miklum um-
búðum.
í kveðandi hefi ég engar verulegar villur
fundið, en þó að málið sé yfir höfuð mjög gott
hjá Guðmundi, þá eru þó lýti á fáeinum stöðum,
og eins eru á stöku stað óviðfeldin orðatæki.
Á bls. 36 segir, að þau Auðun og hafmærin
hafi „mænt á gæfunnar gullna skerið“. En það
skil ég ekki, hví höf. kallar það sker gullið.
Málvilla er þetta á bls. 41: „Hin ógnþungu
sog, er að eyrum mér bera yfir rjúkandi vog“.
Sögnin á að vera persónulaus (eins og í: mig
ber á sker) og tilvísunar fornafnið er stendur
hér í þolfalli, ef rétt er ritað. Það er mikil
ástæða til að benda á þessa málvillu, af því að
hún er orðin mjög almenn nú síðustu árin. Enn
er á bls. 94: „og sœlu hún olli og lcvalau.
Engin mynd af þessari sögn hefir andlagið í eign-
arfalli nema hluttaksorðið. Höf. átti að segja:
„sælu hún olli og kvölum“.
Ég hefi ekki farið í svo nákvæma villuleit,
að ekki megi finna fleira, og munu þær þó
trauðla vera mjög margar. Hitt er ég viss um,
að þetta er góð og eiguleg bók, og að vænta
má mikils af þessu unga skáldi, ef vanheilsa
og örbirgð skapa honum ekki alt of stuttan
aldur, eins og þær hafa gert mörgum nýtum
íslendingi. Ættu nú landar að kaupa bókina
og sjá með eigin augum, hversu þeim getst að
bók og höfundi. íslendingar hafa lengi verið
brauðlaus bóka þjóð, en þótt bóksalar kvarti
nú sáran, get ég ekki trúað því, að hún
ætli nú að gerast bóklaus matarþjóð, því sá
endir mundi þar á verða, að hún hefði hvorki
bækur né brauð.
Bjarni Jónsson,
fiá Vogi.
Misprentað er í fyrra kafla þessa ritdóms í 40 tbl. 4.
dálki 3. 1. „köfundurinn" fyrir „hafmærin" ogísama dálki
31. 1. „fallegan þátt“ fyrir „fullan þátt“.
GUÐSPJALLAMÁL. Prédikanir á sunnu-
dögum og hátíðum kirkjuársins. Eftir
Jón Bjarnason. Reykjavík. Kostnaðar-
maður: Sigurður Kristjánsson. 1900. Prent-
að í ísafoldarprentsmiðju.
Mörgum hefir þótt, og mun þykja, að nóg sé
nú til af postillum, prédikunum og öðrum guðs-
orðabókum, enda er ekki sýnilegt, að allur þessi
sægur af slíkum ritum hafi haft eða hafi mikil
áhrif á trúarlífið hér á landi, en þótt ýmislegt
sé gott og gagnlegt í þeim, ef þau annars væri
notuð til hlitar og menn gæfi þeim gaum að
nokkru ráði. Vér getum hér ekki farið ná-
kvæmlega út í það, hvernig meta skuli þessar
bækur, eða hversu mikið gildi þær hafi, en það
má segja um þær allar í stuttu máli, að hing-