Heimskringla - 20.10.1904, Blaðsíða 2

HEIMSKRlNGrLA 20. OKTOBER 1904.
Heimskringla
PUBLISHED BY
The Heimskriogla News 4 Publish-
ing '
Vi»rö blaðsins 1 Canada og Bandar.
$2.00 um áriö i fyrir fram borgaO).
Senfctil Islanids (fyrir fram borgaö
af kaupendum blaösins hér) $1.50.
Peningar sendist í P. O. Money Or-
der, Registered Letter eöa Express
Money Order. Bankaávfsanir á aöra
banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
meö afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Office:
727 Sherbrooke Street, Winnipeg
P. O. BOX 1 1 ð.
Feldar uppástungur
Einn Liberal vinur vor sagði
nýlega, að Laurierstjómin fengi
umráð far- og flutningsgjalda með
G.T.P. járnbrautinni. En þetta er
ei rétt. Félagið hefir algerð um-
ráð allra fargjalda, ekki að eins
með þeim hluta brautarinnar,
aem Grand Trunk félagið ætlar að
byggja, heldur einnig yfir f>eim
hlutanum sem byggjast á á rfkis-
kostnað, með 75 millfónum dollara.
Þess vegna feldi stjórnin á sfðasta
þingi f>á uppástungu Conserva-
tfva, að stjórnin setti félaginu
f>au skilyrði, að far- og flutnings-
gjöld með G. T. P. brautinni verði
ekki hærri en með Canadian
Northern járnbrautinni fyrir jafn-
an f>unga yfir jafna vegalengd,
Það er f>vf augsýnilega ekki til-
gangur stjórnarinnar að stuðla
neitt að f>ví, að beitt verði sann-
girni við almenning f far- og
flutnigsgjöldum fram yfir það,
sem félagið vill vera láta.
Ein af uppástungum Mr.
Bordens á sfðasta þingi heimtaði
að vald yfirskoðara rfkisreikning-
annaværi aukið svo að hann gæti
haft óhindraða tilsjón með f>ví að
fé rfkisins væri ráðvandlega varið.
Þetta þoldi Laurierstjómin ekki
og fekk allan flokk sinn í þinginu
til f>ess að greiða atkvæði móti
þessari viturlegu og sanngjörnu
tillögu herra Bordens.
Önnur uppástunga Mr. Bor-
dens fór fram á það, að f embætt-
isveitingum væri haft tillit til
þess að þeir sem í embættiværi
skipaðir, hefðu heiðarlegan karak-
ter og óblekt mannorð. — Þetta
þótti stjórninni svo mikil óhæfa,
að hfin og fylgjendur hennar í
þinginu ásamt Mr. Puttee feldu
þessa tillögu.
Mr. Borden bar og fram f>á
tillögu, að f stjórnarnefnd þá sem
skipuð yrði til þess að hnfa urriráð
f>eirra 75 millfóna dollara, sem
ganga eiga til að byggja austur-
enda G. T. P. brautarinnar séu
valdir menn, sem beri skyn á
jámbrautabyggingu og verkfræði,
svo að trygging fengist með f>ví
fyrir því að rfkið yrði ekki fláð
með óhætilegu verði ávörum þeim
sem nefndin þurfi að kaupa til
byggingarinnar. Mr. Borden tók
það fram, að verkfræðisleg þekk- J
ing væri óhjákvæmileg skilyrði
fyrir þvf að nefndarmönnum færi
verk sitt vel úr hendi.—Þetta mátti
stjórnin ekki heyra og lét fella til-
löguna. Svo þegar nefndarmenn
voru tilnefndir ogMr. Reed kven-
bolasmiður var gerður að forseta
hennar, þá skyldu menn ekki af
hvaða ástæðum liann var talin
sérstaklega hæfur f þessa stöðu.
En nú við kosningaglæpamálin f
Ontario varð altljóst. Það kom
f>á upp að hann var riðinn við
sendingu stjórnargufubátsins, sem
sendur var til Bandaríkjanna til
að sækja 30 atkvæðaþjófa og fals-
ara, sem svo voru fluttir til Onta-
rio til að falsa atkvæði fyrir Liber-
ala.
Járnbrantin og kosn-
ingarnar
í þessum sambandskosningum
stendur þjóðinni f Canada til boða,
sitt tilboðið frá hverjum flokki.
! Tilboð Liberala er Grand Trunk j um og öUu mögulegu. Það er op-
staðhæfing Liberala er dæmalaust
fákænt flapur, sem enginn af þeirra
vitrari mönnum minnist á. Ef Lib-
eralar tryðu öðru eins rugli og
fæssu með sjálfum sér — hér er átt
við menn með fullu viti, en enga
leigusnata — þá muridu f>eir ekki
standast veiðimatar bragðið. Þeir
mundu hlægjandi hleypa Conser-
vativum til valda um næstu 4 ár,
og lofa þjóðinni að brytja þá niður
í öðrum kosningum hér frá, og
sitja síðan við liberal kjötkatlana
einráðir um komandi aldir..
Hvað skeður, ef Liberalar halda
áfram að stjórna landinu? Þetta
sama upp aftur og aftur. Stjórnin
tyglar gæðingum sfnum á fiskidús-
| Pacific jámbrautarmálið. En til-
j boð Conservativa er f>að, að f>jóðin
jbyggi, eigi og ráði flutn-
j ingsjárnbraut frá hafi til hafs.
Fyrirkomulagið áG.T. P. braut Lib-
erala er það, að stjórnin byggi braut
| á kostnað landsins austan frá Monc-
j ton og hingað til Winnipeg, en það
j eru um 1900 mflur. Liberalar hafa
(trú á þjóðeign járnbrauta á f>ví
svæði, er um minstan flutning er
að ræða? Næst að G.T.P. félagið
byggi áframhald af brautinni vest-
ur að Kyrrahafi. En rfkið á að á-
inbert leyndarmál, að stjórnin ætl
ar að gefa þann part brautarinnar,
sem hún byggir, út í samnings-
vinnu til gæðinga sinna. Þeim
mikið sem mikið ber, og þeim
smærra, er smærra ber. Það er ekkert
leyndarmál, að stjómin lætur hafa
samnings-vinnuboð til framboðs
fyrir atkvæði, einmitt strax 1 þess-
um kosningum. Og ef hún kemst
til valda aftur, þá sameinar hún
sig G.T. P. félaginu og þau ráða
svo í sameiningu lögum og lofum
f Canada um næstu tigi ára. Og
stjórnin hefir sýnt þessi ár sem
hún hefir setið að völdum, þá er
framtfð Canada ekki glæsileg.
byrgjast félaginu $13,000 á hverjaj eftir j,vf háttalagi, sem Laurier-
mílu f byggingarkostnað vestur að
hafi og viðaukagjaldi á míluna gegn
um Klettafjöllin (stjórnin má veita
alt að $45,000 á mfluna), ásamt tíu AUir vita> að stjómin hefir fá eða
ára vaxtagjaldi af skuldabréfum, að , engin lotorð efnt við þjnaina, en
j minsta kosti. Þess utan skal fé- j rfiið þana og féflett miskunarlaust.
! lagið*njóta hlunninda, í tollheimtu- Hfjn hefir aukið skattana sem nem-
jog skattskyldum, ásamt mörgum j ur $a>46 á hvert nef í landinu
j tleiri aðhlynningum, sem áður hef- j Hún hefir aukið þjóðskuldina um
ir verið getið um í blaði þessu.' 3fi miljönir dollara — úr $325 milj
Þegar stjórnin hefir bygt brautina
að austan til Winnipeg, þá leigir
hún félaginu hana f 50 ár, með sára
lágum vöxtum.
upp f $261 milj. — Þegar hún svo
bætir þar við að minsta kosti þess
um $139 milfónum, sein Blair jám
brautaráðgjafi 3taðhæfði að stjórn
Tilboð Conservativa er þannig^ j in legði fram til G.T. P. félagsins
samkvæmt stefnu flokksins, sem j þá er þjóðskuldin orðin $500 mil-
Mr. Borden birti f sambandisþing- j jónir. Og svo má ganga að því
inu 26. maf 1904: “Að járn-
brautskalverða bygðfrá
hafi til hafs, um þvert
sem gefnu, samkvæmt undaníarinni
eyðslusemi stjórnarinnar, að hún
haldi áfram að auka þjóðskuldina
Canada, sem sé eign og að að minsta kosti um $20 miljónir á
öllu undir stjórn þjóðar-
i n n ar f C ana d a.”
Conservativar álitu þjóðina færa
um að b y g g j a, e i g a og stjórna
brautinni. En Liberalar segja, að
f>jóðin geti ekkert af þvf, að svo
komnu og að G T. P. félagið f
Bandaríkjunum þurfi að gera það,
og það þurfi að selja skuldabréf
Canadarfkis, sem eiga að nema yfir
hundrað og fimtfu miljónir doll-
ara, auðmannasamkundum í Lund-1
únum á Englandi.
hverju kjörtfmabili, sem hún sæti
við völdin. Hvaðan er alt þetta fé
tekið ? Hver ber ábyrgðina á láni
ríkisins? Þjóðin, það er þjóðin í
Canada sem gerir hvorttveggja.
Þar að auki hefir stjómin ausið
út löndum, veiðiskap og skógar-
höggi til margra vildarmanna sinna,
fyrir lága og enga leigu, en um
langan tíma.
Komist Mr. Borden og hans
flokkur til valda, f>á hefir þjóðin
frelsað rétt sinn með þjóðeign járn
Liberalar kenna það og prédika þrauta, en það er sá dýrasti réttur
lfka, að Mr. Borden meini ekki að j
standa við tilboð sitt í þessu máli, j
og byggja prédikanir sínar á þess-
um sláandi röksemdafærslum! Fyrst
og eign, sem hún á nú. Það eru
einu réttu tilþrifin, sem þjóðin
getur gert til að varðveita þann rétt
sinn. Efni Mr. Borden ekki gefin
að Mr. Borden meini ekki að efna ]oforði sem engin hætta er á, að
loforð sín. Annað, ef hann geri: hann geri ekki, þA. á þó þjóðin þann
það, f>á geti hann aldreibygt braut- í rétt freisaðan úr ^öndum Liberala
ina. Þriðja.ef hann geti bygtbraut- Lg HTp félagsins, og getur hag-
ina, f>á sé ekki hægt að stýra henni., rlytt hann hvenær sem hún vill.
En geti Borden gert alt þetta, þá ^ fyrir öU br(Sgð oglygar) sem
verði fólkið á móti henni, svo hún Liberalar eru að ginna kjósendur
geti aldrei þrifist. Þetta segja þeir ^ p& falýtur f)að að vaka j hvers
Liberölu spámenn þjóðarinnar. En frj&]s mann9 meðvitund, að honum
þaðermeiraen hraparleg skamm- L skylda til að halda f réttindi
sýni þetta.
Að tilboð Bordens sé að eins
kosninga-agn, sér hver heilvita!
raaður að ekki getur staðist. Con-
servativar, að undanteknnm fáein-
um liðhlaupurum, eru stefnufast-
ari og kjarkmeiri en svo, að J>eir
ætli að leggja sig niður við blóð-
trogið hjá þjóðinni f Canada eftir
4 ár. Þvf það er gefinn hlutur, að
efni ekki Conservativar að byggja
brautina á næstu fjórum árum, að
svo miklu leyti, sem tfminn leyflr,
þá eru þeir alveg dauðir úr sögu
Canada um aldur og æfi. Þessi
j pjóðarinnar, eins langt og kraftar
hans ná
Fjörutíu 0«; tvær
þjóðir
eiga og stjórna járnbrautum í
ríkjum sfnum. Þegar Bretland,
Bandarikin og Canada eru dregin
frá með allar sfnar járnbrautir er
| hlutum annara ríkja stjórnað
sem þjóðeignum. Og'42 þjóðir af
52 sem jámbrautir nota, eiga
meira og minna f
sfnum. Og Rússland á járnbraut-
ir í landinu að stórum mun, þrátt
fyrir það þótt stjórnin J>ar sé talin
harðstjórn og þjóðin langt á eftir
tímanum. Þjóðvaldið á Sviss-
landi á allar brautir í ríkmu .og
láuast eign sú mæta vel.
Það eru 70 ár sfðan þjóðeign
járnbrauta kom á dagskrá f>jóð-
anna. Stjórnin í Belgfu, sem er
konungsstjórn, stofnsetti þjóðeign
járnbrauta fyrirkomulagsins hjá
sér 1836. Árið 1840 áttu tvær
stjórnir, stjórnin 1 Belgfu og önn-
ur rfkisstjó'-n járnb'autir, sem
voru 495 mflur á lengd. Fjörutfu
og tvær þjóðir áttu meira og minna
16,813 mílur af járnbrautum,
sem- þjóðeignum. Austurríki og
Rússland byrjuðu á þvf að byggja
sjálft járnbrautir hjá sérog selja
f>ær sfðan félögum og einstökum
mönnum fægar þær vorU fullbygð-
ar. En þessar f>jóðir komust
fljótt að raun um, að þær höfðu
farið öfugt að, og erulurkeyptu
brautirnar og gáfu meira fyrir
þær, en |>ær heimtuðu upphaflega
fyrir þær.
Stjórnin í Ástralfu byrjaði á
þvf að kaupa járnbrautir, sem ýmsir
höfðu bygt út um lítt bygðar og
óbygðar nýlendur, og ekkert gáfu
af sér vegna umferðaleysis. Stjórn-
in bygði landið af kappi og aflaði
brautum sfnum eins mikilla og
fljótra flutninga og auðið var.
Stjórnin hefir nú aukið svo veg og
álit járnbrauta sinna, að yfir-kon
súll Bandarfkjanna, Mr. Marota,
staðhæfir, að stjórnin geti hvenær
sem er selt brautir sfnar fyrir
meiri peninga en allri f>jóð skuld-
inni f>ar nemi.
Árið 1878 tók franska stjóm-
in-við 5 járnbrautum, sem gjald-
þrota urðu, og hfifðu einungis yf-
irráð þeirra stutta stund, þar til
hún fekk tekjur af þeim, og fara
f>ær tekjur vaxandi ár frá ári.
Stjórnin á Þýzkalandi ræður nú
26,085 mílum af járnbrautum, en
félög og einstaklingar ráða f>ar
2,817 mflum. í Brazilíu hefir
stjórnin til umráða 18,580 milar
af járnbrautum. En Frakklands-
stjórn á 22,700 mílur af járnbraut-
um. Og allar [æssar þjóðir geta
veitt lægra far- og flutningsgjald,
en félög og einstakir menn gera,
og hafa þó tekjuafgang.
Af pessum framansýndu dæm
um og skýringum geta hugsandi
ogsjálfstæðir kjósendur í Canada
séð og afráðið hvort þeir vilja
fylgja þjóðeignastefnu Conserva-
tíva og koma f>eim að völdum 3.
Nóvember næstkomandi. Þeir
sem vilja þjóðeign járnbrauta, f>eir
vilja stjórna sér sjálfir. Kjósið
Borden og Conservatfva 3. Nóv-
ember.
Gleymið ekki þessu
Laurier-stjórnin trúir á þjóðeign
jámbrauta f hrjóstrugasta og ófrjó-
samasta hluta Canada, einmitt þar
sem reynslan hefir sýnt, að brautir
borga sig ýmist illa eða alls ekki.
En hún trúir ekki á þjóðeign f
frjósamasta og arðmesta hluta
landsins og neitar að byggja þar á
þjóðarkostnað. Ef það er nú skyn-
samlegt að byggja braut sem þjóð-
eign f austurhluta Canada, hvers-
vegna er það þá ekki hyggilegt, að
byggja hana einnig sem þjóðeign f
frjósamasta hluta landsins, frá
Winnipeg til Kyrrahafs?
Laurier-stjórnin kveðst ekki trúa
á þjóðar ráðsmensku járnbrauta.
Hvers vegna keypti hún f>á Canada
Atlantic brautina og bætti hana og
tengdi við Intercolonial brautina^
járnbrautum með nálega 20 millíón dollars til-
kostnaði og hefir hana nú undir
þjóðar ráðsmensku?
C. P. R. græddi á sfðasta ári og
galt hltithöfum sfnum f ágóða af
hlutabréfum þeirra um $15 millj.
Bendir ekki fætta á, að þjóðbraut
mundi borga sig í Canada.
Til hvers er stjómin að leggja
beinan og óbeinan 170 millfön doll-
ara kostnað á Canadaþjóðina til að
auðga útlent auðmannafélag f Lund-
únum, þegar hún með 14 millíón
dollara frekari tilkostnaði getur átt
alt sjálf og notið ágóðans af þvf ?
þingmannsefni Con-
servativa
Rfkis-þingmannaefni Conserva-
tiva í Manitoba eru:
Kjðrdæmi Þingmannsefni
Marquette........Dr. Roche
Souris..................Dr. Schaffner
Provencher....Hr. Larivie'e
Macdonald.......Hr. Staples
Portage la Prairie ... .N. Boyd
Dauphin.......Glen Campbell
Selkirk................W.W. Coleman
Brandon.....R. L. Richardson
Winnipeg.....Sanford Evans
Lisgar.........W. H. Sharpe
Richardson, sá er sækir í Bran-
don, er foringi Socialista-flokksins
í Manitoba og ákveðinn stuðnings-
maður þjóðeignar stefnunnar.
Hann var fyrrum fylgismaður Lib-
eral-flokksins, en getur nú ekki
lengur fylgt honum að málum.
Mr. Richardson er ritstjóri blaðs-
ins Tribune f Winnipeg og heldur
J>vf eindregið fram, að Laurier-
stjórnin hafi brugðist hverju ein-
asta loforði í stefnuskrá flokksins
frá 1893.
Mr. Richardsson var lengi þing-
maður Liberala í Ottawa þinginu,
en snérist frá flokknum fyrir svik-
semi lians við kjósendurna. Hann
hvetur kjósendur í b'nði sínu til að
fylgja Borden og Conservative
flokknum eindregið við kosning-
arnar, sem nú fara f hönd. Og hið
sama gerir Mr. Haultein, stjórnar-
formaður f Norðvestur-landinu.
Slíkir menn fylgja ekki Borden
að ástæðulausu.
Baldur og þjóðmalin
Afstaða Baldurs f þjóðmálum er
samkvæmt yfirlýsingu ritstjóra hans
og ráðsmanns í blaðinu 5. þ.m. á-
kveðin J>annig:
“Þegar B»ldur verður sannfærð-
ur um, að um það sé að ræða,
að pessi mál fái heppileg úr-
sht við næstu kosningar, [>á mun
hann leggja sinn skerf til þess, og
fyrr ekki.”
Samkvæmt þessari yfirlýsingu
hefir blaðið ákveðið að bfða eftir
úrslitum kosninganna, áður en J>að
hættir sér út á pann hála fs, að
hafa nokkur áhrif á þær. Ymsum
þeim, er grein þessa hafa lesið í
Baldur, virðist þetta ósamboðið
stefnu þess: “að efla hreinskilni, að
tala opinskátt og vöflulaust.” Það
virðist seintekin efling hreinskiln-
innar og þess að tala opinskátt og
vöflulaust, að sitja hjá og halda að
sér höndum þangað til önnur hvor
hliðin hefir hlotið sigur, — og
segja henni þá, að liann ætli að
leggja sinn skerf til þjóðmálanna.
Munið eftir
íslenzkir Conservatfvar hafa
sett upp „Committee Room“ á
norðausturhorninti á Maryland og
Sargent Sts. íslendingar eru
beðniraðkoma þangað semoftast
Þeir geta ferigið þar allar upplýs-
ingar um nöfn sfn á kjörlistum og
um kjfirstaði 3. Nóvember nœst-
kom andi.
Aðsent
Síðan fslendingar fyrst byrjuðu
útflutning sinn til Amerfku hefir
viðhald íslenzkrar tungu hér verið
mörgum áhuga og áhyggjumál.
Hér hefir þótt við ramman reip að
draga, þvf bæði hlutir og hugsun-
arháttur eru nokkuð aðrir og öðru-
vísi en á íslandi. Mörg íslenzk
böm hafa hér enskumælandi leik-
systkini, skólar eru enskir, og flest-
ar nýjar hugmyndir berast J>eim
fyrst f eriskum búningi. Mörgum
hefir því s/nst baráttan fyrir sjálf-
stæði móðurmáls okkar vonlaus,
einkum þegar þeir sjá, hvemig vold-
ug tungumál, eins og þ/zka, til
dæmis, hverfa og gleymast f Ame-
ríku; enda eru einnig margir sem
álfta [>að íslendingum eins og öðr-
um innflytjendum fyrir beztu að
þeir verði sem fyrst “Amerfkanar”
í húð og hár. Segja þeir, og með
nokkurri sanngirni, að menn geti
ekki tveimur herrum þjónað svo
vel sé, og að þeir, sem vilja aldrei
annað en íslendingar verða ættu
ekki að bregða búi heldur halda
fast við feðrastöðvarnar og vinna
þar hvað [>eir orka lnndinu til góðs
og gagns. Þar sem sviftingar eru
eins snarpar og í Amerfku, má Sá,
sem vill bera hærri hlut, ekki standa
illa að vfgi, og það gerir hver sá
óneitanlega, sem f>arf að læra mál
landsins sem framandi tungu. Því
er [>að margra ráð, að tala ensku í
heimahúsum til þess að hún verði
strax börnunum eins handhæg eins
og mál það skyldi vera sem öll and-
leg og veraldleg framkvæmd lands-
ins styðst við.
Aðrir halda þvf fram, að vegna
þess hvað málið sé fagurt og kjarn-
gott, vegna bókmenta vorra og
fornrar frægðar, ættum við að halda
því við f Ameríku hvað sem það
kostar
Þetta getur vel verið ágreinings-
mál f Bandaríkjunum og f Canada,
en flest rök þeirra sem fyrir vestan
haf mótmæla viðhaldi fslenzkunnar
munu léttvæg þegar um sjáltt ís-
land er að ræða. Þar s/nist málið
einhliða, og þó er það óvíst, að
“ástkæra ylhýra” málinu sé nokk-
urstaðar meira misboðið en á ís-
landi.
Sumir íslendingar í Ameríku eru
svo fáfróðir um ástandið heima, að
þeir fmyuda sér viðræður manna
þar hreinar og skrfpyrða fáar eins
og mál Niáls og Egils á fyrri tím-
um En þeir sem gera sér svo-
leiðis hugmyndir vakna fljótt af
draumi þegar til Reykjavíkur kem-
ur. Það er vel til, að þeim s/nist
bærinn stórborgarlegri og vellfðan
manna almennari en þeirhöfðubú-
ist við, því um fátækt íslandsheyr-
ir maður æfinlega nóg talað og
stundum of mikið. En þegar til
málsins kemur, þá er frá verra að
segja. Danskan er þar alstaðar
eins og bláber í skyri. Maður er
er spurður hvernig manni hafi Ifkað
að' vera possanséri með ‘-Láru”, og
[>á gegnir vel, [>vf ef viðtalsmaður-
inn er innanbúðarmaður, “student”
eða hefir verið ár f “Höfn”, þá er
ekki ólfklegt, að beygingum sé
slept eftir dönskum sið, og maður
hafi verið passa.nsér með Lára.
Ef afsökunar er beðið á því að ekki
er “þérað” eins og þar er siður, [>á
er maður með mestu kurteisi full-
vissaður um það, að [>að séneri
engan, að það sé lílca gott, og að
þeir absolvt respecteri mann meira
fyrir að gera engan mannamun.
Frameftir þessum götum má rekja
söguna endalaust, [>vf danskan urg-
ar í eyrum manns alstaðar, og ekki
minst f tali mentaðra og háttstand-
andi manna. Það munu auk held-
ur vera dæmi þess, að menn sem
skrifa látlausa íslenzku og sem hafa
ort kvæði sem meðfullum rétti telj-
ast meðal helztu gersema bók-
menta okkar, tala máli sem varla
getur, nema [>á af sérstakri kur-
teisi, verið kallað Islenzka.
Fáir gera sér far um, að afsaka
eða verja dönsku-blending sinn —
og er þess engin [>örf, því það sem