Heimskringla - 10.11.1904, Blaðsíða 2

HEIMBKRlNtíLA 10. NÓVEMBER 1904.

Heimskringla
PUBLISHED BY
The Heimskringla News 4 Publish-
iug Company
Verö blaðsins 1 Canada og Bandar.
$2.00 um áriö (fyrir fram borgaö).
Senttil lslands (fyrir fram borgaö
af kaupendum blaösins hér) $1.50.
Peningar sendist í P. O. Money Or-
der, Registered Letter éöa Express
Money Order. Bankaávfsanir á aöra
banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
meö afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Office:
727 Sherbrooke Street, Winaipeg
P. O. BOX 110.
Canada dæmt í hendur erlends
auðfélags 3. nóvember af meiri
hluta pjóðarinnar.
Ekkert tækifæri fyrir pjóðina í
Canada að eiga pjóðeigna brautir
í næstu sextíu ár. Illa að verið!
Laurier-stjórnin verður ekki bú-
in að byggja mikið af Grand
Trunk Pacific brautinni um næstu
kosningar. Hún parf að hafa hana
fyrir agn handa heimskingjunum
í Canada, eins og St. Andrews
strengina.
Conservativar hafa unnið frægan
sigur í Canada í Jæssum kosning-
um. Þeir hafa unnið eins og pjóð-
ræknum og heiðarlegum borgurum
sæmir. Með ððrum orðum, þeir
halda mannorði sínu með heiðri og
sóma. Þeir hafa tapað við kosn-
ingaborðin á því þjóðmáli, sem
sanngirni krefst að hefði átt að
vera útkljáð samkvæmt stefnu
þeirra og framtíðar hagsmunum
þjóðarinnárr
Kosningarnar
hvorki um skömm né heiður, bara
að þeir fai mútur og stjómardúsur.
Stjómin hafði líka margar • millí-
ónir til að ausa í kosningamar.
Og stærsta og svartasta kosninga-
stryk stjórnarinnar er pað, að
beita peningum og mútum við fá-
kænasta hluta fólksins, en fjöl-
mennasta. En með þvf hangir hún
að völdum ennþá.
Innflytjendastefna pessarar
stjómar hefir verið vegsömuð af
Liberölum sjálfum. Reynslan er
sú, að hún hefir gert sér meira far
um að efla innflytjenda flutning
frá austurríkjunum í Norðurálf-
unni. Conservatívastjómin gerði
sér alt far um að fá enskutalandi
fólk inn í landið ásamt Skandin-
övum, sem eru viðurkendir dugn
aðar og iðjufólk. En eftir því sem
fyrst nefndum innflytjendum hefir
fjölgað í landinu, eftir því heíir
minkað um flutninga frá norður
og vestur löndum f Evrópu. T. a.
m. komu margfalt fleiri Islending-
ar vestur um haf með umboðs
mönnum Conservatfva en sfðan
Liberalstjórnin kom til valdaj [>rátt
fyrir það að hún hefir sent nær
J>vf árlega fleiri enn einn og stund-
um fleiri en tvo agenta til íslands
á sama ári.
Það má geta sér til með rökum
líka, að J>essi innflytjendastefna
Laurierstjómarinnar í innflutn
ingamálinu hefir ekki átt lítinn
J>átt í þessum kosningaúrslitum.
Fólkið í austnrríkjunum f Evrópu
J>ekkir ekki nægilega inn í stjórn-
arfar eins og enskumælandi fólk
og Skandinavar. Enda hafa agent-
ar Laurierstjómarinnar ekki látið
sitt eftir liggja að espa útlendinga
á móti Conservatívum og stefnu
þeirra í þjóðmálúm
Það hefir auðvitað litla J>/ðingu,
að segja fólkinu satt hér í Canada.
Það gengst meifla fyrir ginning-
um, eins og athæfi þess sýnir gegn
um þessar kosningar. -Það fer
ekki að verða neinn heiðurs titill,
að vera canadiskur borgari, undir
J>ví stjórnar-fargani, sem nú á sér
atað.
Kosninga-úrslitin em þau, að
Laurier-stjórnin situr við völdin
Greinilegar fréttir era ekki komn-
ar, svo hægt sé að segja fyrir vfst,
hvað mörg sæti hún hefir fram ýfir
Conservativa. Þjóðin í Canada
hefir sýnt það, að hún er eigi svo
þroskuð að vitsmunum og siðferði,
að hún kjósi sér ekki heldur, að
járnbraut frá hafi til hafs sé eign
útlendinga, en hún byggi, eigi og
stjórni þeirri braut sjdf. Það á
sér þvf nokkum aldur enn þá, að
menta þjóðina svo að hún þekki
vitjunartíma sinn. Þjóðin er ung
og reikul. Hún samanstendur af
ýmsum þjóðbrotum, sem enn |>á
era ekki runnin saman f eina þjóð-
heild. Það er mjög eðlilegt, að
tækifærin séu næg á meðal fjöld-
ans til að kaupa þá og ginna í at-
kvæðagreiðslu. Enda vita það
allir, að Liberalar í þessu landi
hafa ætfð gert það meiraog minna.
En aldrei hefir athæfi þeirra kom-
ist í nokkurn samjöfnuð við það,
sem nú er. Það hefir mönnum
verið ljóst, að þeir hafa keypt at-
kvæði aftur og fram um landið,
keypt heil kjördæmi, en nú hafa
þeir keypt heilt fylkí í Canada,
keypt það með húð og hári. Það
er opinbert, þó leyndarmál eigi að
vera. Laurier-stjómin stóð lfka
vel að vfgi til þess að gera það.
Hún hefir rekið úr þjónustu sinni
alla þjóna, sem ekki hafa viljað
leika með mannorð sitt, á sömu
vísu og Liberalar heimta. Hún
safnar að sér heilum herskör-
um af mönnum, sem eru reiðubún-
ir til að aðhafast alt og skeyta
Auðvitað fylgir því ætfð nokkur,
sem sagt er um úrslit kosninga.
En f þessu tilfelli er það deginnm
ljósara, að þjóðin f Canada hefir
neitað þjóðeign járnbrauta, en val-
ið útlenda auðmenn til að eignast
og ráða brautinni um ókomna
tfma. Sá úrskurður verður þjóð-
inni ætfð til minkunar eins lengi
og saga Canada verður lesin.
Bækur o«; lestur
(Framh.). Bækurnar eru dýr-
mætustu fjársjóðir manrikynsins.
í þeim geymist mannvit og reynslu
saga horflnna kynslóða. Þær eru
nokkurs konar erfðaskrár manns-
andans. En hvernig eru þær hag-
nýttar yfirleitt? Það er raunasaga
að segja frá þvf. Sagan sýnir og
reynslan sannar, að bókvitinu er
langtum oflítill gaumur gefinn.
Það fer saman hjá öllum þjóðum.
Ekki einn af þúsundi hverju hag-
nýtir sér gildi þeirra eins mikið og
vera ætti. Ekki einn maður af
þúsundi, og hjá sumum þjóðum
ekki einn af hundrað þúsundum,
þekkir til nokkurrar hlýtar bók-
mentirþjóðar sinnar. Fjöldinn veit
og hefir séð og lesið þessa eða hina
merkisbék, en svo er það ekki
meira. Þeir eru litlu fróðari um
bókina, en kannast við nafn henn-
ar. Það hættir svo mörgum við að
lesa bækur sér til dægrastyttingar,
til þess að eyða tfmanum, en ekki
til að brjóta heilann og uppbyggja,
æfa skynsemina. Það er þess vegna
enga ávexti hægt að sjá hjá þeim,
sem lesa bækur lifandi sofandi.
Þess vegna verður það skijjanlegt,
sem gamla fólkið fann til, að bók-
vitið yrði látið í askana, — eða
skáldið, sem sagði það í þess orða
stað
Það viðurkenna allir, að einn
maður sé betur lesandi, en annar,
og getur þó sá, er verr þykir lesa
vera fljúgandi læs sem hinn. En
munurinn er innifalinn f því, að sá
ervel þykir lesa, hann skilur orð og
anda bókarinnar, og snertir með
því skilningsfæri áheyrendanna, af
því hann hefir svo mikið vald yfir
þekkingunni og á myndum þeim
og málverkum, sem bókarhöfund-
urinn dregur upp á bókmenta svið-
inu. Mörg bókin hefir legið svo
árum skifti og öldum saman, að
enginn hefir veitt henni eftirtekt.
Af hverju? Af því enginn hefir
skilið hana. Það er algengt, að á
meðan þessi og þessi lifir og eyðir
allri sinni ævi til. ritstarfa, þykir
hann einskis nýtur, og ekki verður
þess, að hans sé getið að nokkru
góðu. En seinna, þá hann er liðinn,
verður hann frægur maður, bæði
hjá þjóð sinni og fleirum. Af
þessum dæmum er nóg til hjá ís-
lendingum og meira og minna hjá
öllum þjóðum. — Loks ná þeir í
bækur hans og verk, sem *kilja þau,
og þeir hafa útþýtt mönnum þau
réttmætlega, og þá ferfólk aðskilja
og taka eftir höfundinum.
Að gefa ráðleggingar um, hvaða
bækur eigi helzt að lesa, er ekki
þungt. En hitt er annað mál, að
ekki nema mjög smár hluti manna
fer eftir þeim. Smekkurinn og
tilfinningarnar eru óumræðilega
mismunandi. Einn hefir mest yndi
af þessu og hinn af hinu. Mönn-
um er þess vegna óljúft, að lesa
það, sem þeim finst ekkert til um.
Ungfólk er fjarskalega sólgið í að
lesa það, sem í einu orði er kallað
skáld<ögur eða “rómanar,” og það
jafnvel þó það finni mæta vel.fc)#
lesturinn geri lítið annað en ilt
eitt. Það verður æst, hættir ekki
að lesa fyrr en sagan er búin, fær
höfuðverk og döpur augu. Þegar
það hugsar um söguna, til þess að
skilja hana, þá veit það eiginlega
ekki nokkurn hlut. Sögur þessar
hljóða um morð, fantastryk, þjófn-
að, svik og t <1, og æsa ósjálfrátt
taugarog skynsemi þeirra, sem lesa
þær, og þeir eru sjálfum sér fjarr
um nokkura stund. Þvf er miður,
að eftir þessum sögum sækist ungt
fólk mest. Alt, sem snertir við
tilfinningunum hefir margfalt
meira að segja en það, sem er til
heilla þekkingu og skynsemi. Það
er margra ára reynsla. Miklu
holla a væri fyrir Islenzk ung-
menni, að stunda lestur fslenzkra
bóka. Edda og Fornaldarsög Norðr-
landa eru gullnámur fslenzkra bók-
menta, og jafnvel allra Norður-
landa bókmenta. Þær era fjársjóðir
sem aldrei verða uppausnir. Þær
sýna drengskapog hreysti, — þann
nfðing og fant er á grið gengur
Þær sýna lfka það dýrslega ogsvik-
samlega f manneðlinu. Málið og
stflsmátinn á þeim er fræðigreinar,
sem reynslan er komin fyrir, að nú-
tfmans menn þurfa ekki að ætla
sér að standa á sporði við, nema ef
vera skyldi einn eða tveir í seinni
tíð, meðal hinnar íslenzku þjóðar.
— Næst þeim koma íslendinga-
sögurnar, spegill reynslu og hugs-
unarháttar þeirra manna, sem Is-
land bygðu, bæði sem landnáms-
menn og löggjafar. Þar er sá
fræðibrunnur, er enginn fær lifað
svo lengi, að hann geti uppausið
hann. Þær eru óefað þær dýrmæt-
ustu bókmentir, sem tH eru f
heiminum frá þfeim tíma, sem þær
þroskast fc. Þá kemur Sturlunga,
ByBkupasögumar, lög og laga-
ákvæði; og þá helgimanna ritverk,
kvæði, sögur og rfmur. Eftir siða-
bótina koma hin andlegu og trú-
bragðal. ritverk, Nýja Testamentið
og Biblfan, m. fl. Þvf verður sam-
ferða kvæði og þulur og rímumar
aukast og margfaldast. Gegn um
öll ritstörf íslendinga hafa drápur
og kvæði fylgt, sumt ágætt, sumt
lélegt. Nóg er úr að moða fyr-
ir lesfúsan Islending. Enginn
giinsti efi er á þvf, að hollara er
fyrir íslenzka unglinga, að lesa
Fornaldarsögurnar, íslendingasög-
urnar, sumar byskupasögumar og
helgimanna ritverk af betra tagi,
en sökkva sér ofan íhérlenda “róm-
ana” lestur, sem hvorki er bók-
mentalegur mergur né dáð í.
Eins og tekið hefir verið fram
áður, þá er fræðslulesturinn miklu
óaðgengilegri fyrir þá, sem ekki
ganga beina mentabraut, en dægra-
styttingar sögurnar. Þar af leið-
andi er það ein sú bjartasta og af-
farasælasta skoðun, sem fslenzkir
foreldrar þurfa að setja sér fyrir
markmið, að koma inn hji börnum
sfnum, að leggja alúð við íslenzkar
bókmentir. Reyna að láta þeim
verða vel við Island og Islendinga,
þekkja bókmenta gildi íslenzku
þjóðarinnar. Um fram alt að
kenna þeim Ifka siðferði og borg-
aralegar skyldur við það land, sem
þau búa í og ætla að eyða ævinni í.
Sá borgari, sem þekkir bókmentir
tveggja þjóða, kann tvö tungumál,
hann er æðri þeím, sem að eins er
einhæfur í þessu hvorutveggju.
Sfðari tfma bókmentir Islendinga
eru eins góðar og hjá nokkun ann-
ari þjóð, þá tekið er til greina
fólksfjöldi og kringumstæður. Nít-
jánda öldin framleiddi ótrúlega
miklar og fagrar bókmentir á Is-
landi. Á þeirri öld reis upp eitt
skáldið öðru auðugra, að hugmynd-
um, fegurðar tilfinningum, smekk
og málsnild. Sum af þeim skáld-
um lifa enn þá í dag. Það þurfa
engar þjóðir að minkast sfn fyrir,
að eiga aðrar eins leiðarstjöraur á
bókmenta himninum, eins og Ben.
Gröndal (eldri), Sveinbjörn Egils-
son skólastjóra, Bjarna Thoraren-
sen, Jónas Hallgrfmsson, Jón
Thoroddsen, Matthfas Jochumson,
Benedikt Gröndal (magister), Stgr.
Thorsteinsson, Hjálmar í Bólu —
Jónsson, Kristján Jónsson, Sigurð
(Eiríksson) Breiðfjörð, Og hina
yngri menn: Gest Pálsson, Hannes
Hafstein, Yaldimar Ásmundsson,
Þorstein Erlingsson, Einar Bene-
diktsson, Einar Hjörleifsson o. fl.
og fleiri. Þessir sfðasttöldu eiga
óefað flestir eftir að gera miklu
meira, enn komið er í ljós. Mörg
ung og efnileg skáld eru nú að
byrja að birtast í morgunroða tutt-
ugustu aldarinnar, og sem verða að
teljast með henni, þótt þeir hafi
byrjað á sfðustu árum hinnar nft-
jándu aldar. Vér eigum líka skáld
hér vestan hafs, sem jafnsnjöll era
sumum, sem talin hafa verið hér
að framan, svo sem St. G. Stephans-
son, J. M. Bjarnason, Kristinn
Stefánsson, Sigurð J. Jóhannesson
(frá Manarskálum) Sig. Júlfus
Jóhannesson, Sigurð ísfeld og
fleiri
Þótt þessi skáld séu mismunandi
að skáldskapargildi, þá er það eng-
um vafa bundið, að margt er fag-
urt og gott, nýtilegt og fróðlegt
eftir þá. Það má því fullyrða, að
meiri gróði er fyrir unglinga, að
lesa það, sem eftir þau liggur, en
hérlendar skáldsögur, sem svo eru
nefndar. Langt er frá þvf, að því
sé hér haldið fram, að enski bók-
menta-heimurinn eigi ekki góðar
bókmentir. En það sögurasl, sem
er mest á almannafæri, og sem fólk
fær keypt fyrir lOc og 25c, og sem
þvf miður almúginn les mest af,
er gagnslaus lestur, svo ekki sé
dæmt harðara um hann en það.
(Niðurlag næst).
K. A. B.
Fundarskýrsla.
Þriðjudaginn 11. Okt. 1904
var haldinn aukafundur f deild hins
Islenzka Bókmentafélags f Kaup-
mannahöfn. Mintist forseti þess
fyrst látinna heiðursfélaga, pró-
fessóranna Niels R. Finsens og
W. Fiske, og gat þess næst hverj-
ar bækur félagið hefði gefið út
þetta ár: Bókmentasögu Islend-
inga (1. h.) eftfr þróf. Finn Jóns-
son og Landafræðissögu íslands
(2.) eftir próf. Þ. Thorvddsson, er
þar með væri lokið. Hann lét og
þess getið, að stjórn deildarinnar
hefði gert ráðstafanir til uð fram-
fylgja betur framvegis ákvæðum
laganna ( um að birta út-
komnar bækur félagsins í blöðum
og tímaritum, og krefja þá menn
bréflega, sem skulda félaginu, og
víkja þeim úr því, ef þeir þrjósk-
ast við að greiða tillög sfn (33.
gr.). Nú væri tala félagsmanna
samkvæmt skýrslunum rúmlega
400, en þar væru margir taldir,
sem ýmist hefðu fyrirgert félags-
rétti sínum með skuldum eða
væru á annan hátt komnir úr félag-
inu. Þetta væri nauðsynlegt að
leiðrétta. Hann gat þess og að
nauðsynlegt væri að reyna að
koma á samræmi og festu á staf-
setning f bókum félagsius og jafn
vel að endurskoða lög þess, sem í
sumum greinum væru orðin úrelt
og lftt framkvæmanleg, eftir þvf
sem nú væri komið hag félagsins.
Þá var tekið fyrir málið um
breyting á útgáfu tímarits félags-
ins og Skfrnis og lesið upp álit
nefndar, er skipuð hafði verið í
því. Ályktaði fundurinn eftir til-
lögu stjórnarinnar að vísa því máli
algerlega frá sér og að mótmæla
harðlega aðferð Reykjavfkurdeild-
arinnarvið að ráða því til lykta.
Samkvæmt tillögum nefndar
var saniþykt nð gefn út í s 1 a n ds
1 ý s i n g (30—40 arkir) eftir próf.
Þ. Thorvaldsson, er hann hefði
boðið deilidnni til útgáfu.
Til að segja álit sitt um annað
rittilboð frá sama höfundi, eins-
konar framhald á ritinu um „Jarð-
skjálftan á Suðurlandi, er skýrði
frá jarðskjálftum f öðrum lands-
hlutum, var skipuð 3 mannanefnd.
Samkvæmt tillögum stjórnar
innar ályktaði fundurinn að deild-
in skyldi stofna og gefa út ritsafn:
Alþýðurit Bókmenta-
félagsins, sem komi út í
stærri eða minni heftum eða bækl-
ingum, eftir því sem efni og á-
stæður leyfa. I safn þetta skal
taka hverskonar ritgerðir, er mið-
að geta til almennra þjóðþrifa ver-
ið mentandi og uppörfandi og vak-
ið menn til íhugunar á nauðsyn-
legum umbótum bœði f andlegum
og verklegum efnum. Sem dæmi
þessa nefnir ályktunin:
1. Um uppgötvanir og hagnýt-
ing náttúruaflanna,
2. Um náttúrufræði, landafræði,
þjóðfræði og mannfræði.
3. Um heilsufræði og varnir
gegn stórsóttum.
4. Um þjóðfélagsfræði og mann-
réttindi.
5. Um atvinnumentun og verk-
legar umbætur.
6. Um fjárm'd og skattamál.
7. Um skólamál og uppeldis-
fræði.
8. Um bökmentir og listir
9. Um samgöngumál og póst-
mál.
10. Um bjargráð og íþróttir.
11. Œfisögur þjóðskörunga, sem
orðið gætu til uppörfunar og
fyrirmyndar fyrir æskulýð-
inn.
Þá samþykti funduriun og
samkvæmt tillögum Btjórnarinnar,
að deildin skyldi heita þrenskonar
verðlaunum fyrir þrjár hinar beztu
skáldsögur eða leikrit með efni úr
fslenzku nútíðarlífi, eða sögu þjóð-
arinnar, er bærust stjóm deildar-
innar fyrir 1. Jan. 1906 og dæmd
væru verð verðlaunanna af 3
manna dómnefnd. Handritin séu
eign höfundanna, en deildin áskil-
ur sér útgáfurétt til þeirra gegn
venjulegum réttindum. Verðlaun-
in eru þessi:
1. verðlaun. 300 krónur
(200 kr. í peningum og 100 kr. í
bókum og uppdráttum félagsins
eftir eigin vali þess, er verðlaun-
in hlýtur).
2. verðlaun: 200 krónur
(100 kr. í peningum og 100
kr. í bókum og uppdráttum).
3. verðlaun. 150 kr. (50
kr. í peningum og 100 kr í bók-
um og uppdráttum).
Samkvæmt tillögu stjórnarinn-
ar voru kosnir heiðursfélagar:
skáldin séra Mattfas Jochumson
og magister Ben. Gröndal og rit-
höfundurinn séra Alexander Baum-
gartner og The Right Hon. James
Bryce, M. P.
Á fundinum voru 16 nýir fé-
lagsmenn teknir f félagið.
Nokkur orð um tæringu
Mig hefir oft furðað á því, þegar
læknar skrifa um tæringu, út-
breiðslu hennar og varnir gegn
henni, að þeir annaðhvort viljandi
eða óviljandi hafa gengið framhjá
því, sem að líkindum á me-tan þátt
í útbreiðslu hennar, það er hve
skólakennarar eru tæringarveikir.
Sérstaklega er þetta oft varhuga-
vert þar sem bókmentir eru kend-
ar, þar læknar hafa fundið það við
námsrannsóknir, að bækur eru
mjög næmnr fyrir sóttefni og að
þær fela það lengur í sér enn nokk-
ur annarjriutur. Ég hefi veitt þv
eftirtekt, að nokkur ungmenni
fengu tæringu f skóla þar sem
kennarinn var tæringarveikur.
Nokkur af þeim eru þegar dáin, en
hin bfða dauðans.
Þeir, sem um kennarastöðuna
sækja, ættu að vera skoðaðir af
reyndum, góðum læknirum og als
ekki veitt sú staða finnist nokkur
snertur af tæringu f þeim, með þvf
lfka að andleg vinna flýtir fyrir
dauða sjálfra þeirra. Ég hefi
reynslu fyrir mér 1 þvf, að létt lfk-
amleg vinna er miklu hollari.
Við dálitla fhugun mundi þetta
aumingja fólk, sem findist auðvitað
í fyrstu sfnum kosti þröngvað með
þvf að útiloka það frá kennara-
stöðunni, sjá að með þvf að kenna
á skólunum stofna þeir Iffi og heilsu
tugum þúsunda manna í hættu;
auðvitað allra þeirra, sem meðtæki-
legir eru fyrir veikina.
Sama er að segja um blaða-
mensku, að tæringarveikir ættu
ekki að fást við hana, þar bakterfan
hlýtur einnig að berast með blöð-
um.
Ég býst nú við, að þessu verði
lftill gaumur gefinn á meðan lækn-
ar leiða það hjá sér, en hafa skal
holl ráð, hvaðan sem þau koma.
11. J. DA VÍÐSSON
Um Tjaldbúðar samkomuna
Heiðraði ritstjóri!
Þér gerið svo vel, að Ijá mér
rúm í blaði yðar fyrir eftirfylgj-
andi lfnur.
Samkoman f Tjaldbúðar-kirkj-
unni fór fram á ákveðnum degi og
tíma, samkvœmt '<ður birtum aug-
lýsingum, fimtudagskveldið þ. 20.
okt., undir umsjón herra Jónasar
Pálssonar, organista kirkjunnar.
Mig langar til að segjá fáein orð
um þessa samkomu, af þeirri ein-
földu ástæðu, að mér finst ekki rétt,
að láta söngsamkomur — frekar en
aðrar samkomur, sem haldnar eru,
og sem annars þykja þess verðar,
að ri að sé um — deyja út sem
reyk, én yfirlits og fhugunar. Ég
ætla einnig að geta þess, að ég tek
ekki alt, sem var á prógramminu,
heldur að eins það, sem mér þótti
athugavert á báðar hliðar.
Samkoman byrjaði með þvf að
söngflokkurinn söng hið alkunna
smálag eftir Weyse “Hvað er svo
gfatt,” mjög smekklega sungið; en
helzt til of langdregið undir endir-
inn, og hefði mátt vera minna, enda
ekki viðeigandi í þvf lagi að setja