Heimskringla - 22.12.1904, Blaðsíða 4

4
JÓLABLAÐ HElMSK R XGIXT
22. IVsember 1904.
ENGAN flokk manna hefir ís-
lenzka þjóðin d/rkað meira
en skáldin sfn, og enginn flokkur
manna hefir rntt betur braut inn
í hjörtu og endurminningu þjóðar-
innar, heldur en þau. Ef til vill
hefír og enginn flokkur m»nna
haft dýpri og varanlegri áhrif á
framfara-viðleitni, frelsis-hreyfingu
og hag þjóðarinnar heldur en skáld-
in, með kvæðum sfnum og s'igum.
Þessvegna hafa þau og jafnan verið
vinsælust allra manna á Islandi.
Hlutverk skáldanna er einkum
tvent: Fyrst það, að skemta al-
þýðu manna með þýðum og áhrifa-
miklum Ijóðum og sögum. Það er-
indi hafa þau dyggilega rekið á
landi voru. I öðru lagi er það hlut-
verk þeirra, að skapa og rækta heil-
brigðar þjóðlífsskoðanir í hugþjóð-
anna, er lyfti þeim á hærra menn-
ingarstig og hreinsi og göfgi alt
hið andlega andrúmsloft þeirra.
Það hlutverk einnig hafa ýms af
skáldum vorum með heiðri ogsóma
af hendi leyst: Eggert Ólafsson,
Jónas Hallgrímsson, Bjarni Thor-
arensen og GrímurThomsen, kváðu
ættjarðarást, kjark og þjóðrækni
upp í hæsta veldi með þjóð vorri.
Þorsteinn Erlingsson hefir mest
allra íslenzkra skálda beitt gáfu
sinni til eflingar hreinskilni, dreng
skap og sjálfsvirðing, og tilað gera
landrækt fir huga þjóðar sinnar
lieigulskap, hræsni og blinda leið-
þægni. Matthías kveðurlíf og ljós
inn á heimili landsbarnanna, og
Gröndal vekur fj irgleði þjóðlífsins
með kýmni-kvæðum sfnum. Stein-
grímur og Guðmundur Guðmunds-
son vekja ástablfðu og innileik með
ljóðum sfnuin. Og Guðmundur
Friðjónsson málar sérkenni lands-
ins og hagskipun fbúanna skýrum
og djúpum dráttum. Hannes Haf-
steinn, Jón Ólafsson og Einar
Benediktsson eru skörp og glæsi-
leg þjóðmálaskdd; en Jón Thor-
oddsen, Gestur P lsson og Einar
Hjiirleifsson eru ljúttingsskáld Is-
lands. Hallgrfmur Pétursson, Jón
Þorláksðon og Valdimar Briem eru
guðstrúarskáld, og svo veigamikil,
að vart munu aðrar þjóðir ala betri.
Öll hafa skáld þessi og mörg
önnur ónefnd, starfað að þvf að
setja ákveðinn lífsölæ á þjóð sfna,
sem styrkir, prýðir og göfgar liana.
Með þeim hluta Islendinga, sem
hefir fluzt vestur um haf, hefir og
borist all-efnilegur hópur ungra
skálda og hagyrðinga, svo vartmun
nö vera nokkur sú bygð meðal
landa vorra hér vestra, er ekki hafi
einn þeirra eða fleiri í hóp sfnum.
íSnm þessara' skálda hafa þegar
trygt sér nafn í fremstu röð ísl.
skálda og önnur eru vel á veg kom-
in að sama takmarkinu. Heims-
kringla hefir þvf fundið s<'r skylt
að leiða í þessu jólablaði ýmsa
þeirra fram fyrir almenning með
þvf að birta myndir þeirra, ásamt
með stuttum æfiágripum og skáld-
skapar sýnishornum, í bundnu og
óbundnu rnáli.
Enginn dómur skal hér lagður á
efni blaðsins, — það verður hver
einstakur lesandi að gera fyrir sig
Þess skal og getið, að blaðið hefir
ekki átt kost á, að fá myndir eða
skáldskapar-s/nishorn frá ýmsum
annars velþektum skáldum og hag-
yrðingum. körlum og konum, og
er það ekki af skorti á virðingu
fyrir þeim eða skáldgáfu þeirra,
enda ekki rúin f einu blaði fyrir
allan þann fjölda lióða og sögu
smiða. sem nú teljast með Vestur-
íslendingum. T. d. hefði verið
æskilegt. að geta birt myndir af
Gunnsteini Eyjólfssyni, tón og
sögu skáldi, Viíhjálmi Btefánssyni,
f Cambridge, Mass., Hannesi BJön-
dal, Helgu Baldvinsdóttur, Karo-
línu Dalmann, Hirti Leo, Gutt-
ormi Guttormssyni o. fl„ sem öd
eru vel þekt vestur-fslenzk skáld.
En fyrir komandi kynslóðir teljum
vér fróðlegt að eiga myndir og
skárdskap þeirra, sem nú birtast f
blaðinu, til samanburðar við þá
afkomendur þjóðar vorrar, sem þá
verða hér uppi.
Svo óskuin vér lesendum blaðs
vo s og Islendingum hvervetna, árs
og friðar og gleðiríkra þessara og
allra komandi jóla.
Útgefenduenir.

Tii Hannesar Hafsteins.
UM ÁKAMÓTIN 1904—1905
Ég dirfist — þú ert sonur móður minnar —
að mæla við þiff eins ogf bróðir þinn;
þó Mörinn sértu höfuð þ.jóðar þinnar,
í þreyttum fótum sama blóð ég finn.
Mi<? særði löngum lof, er skáldin sungu
um lyddur þær, er hending silki bjó,
og lof sé guði’, hann gaf mér aldrei tungu,
sem gæti sleikt upp séi hvern fínan skó.
0
Og lífið færði heimsins helztu kappa
í hversdagsföt— það oftast reyndist satt
að hjartað engnm óx*við gylta hnappa
og oft bar lítill heili stóran hatt.
En til þín yfir hafið hönd ég teygi
með hlýrri kveðju — glaður minmst þess,
að það var íslands heill, en hending eigi,
sem hóf þig upp í þennan tignar sess.
Ég rnan svo langt — þú manst það eflaust
sjálfur —
að móður okkar sórstu dýran eið,
að vinna frelsi heill, en aldrei hálfur,
að höggva þyrna, velta grjóti’ úr leið,
að slíta fjötra, sprengja kreddu kletta,
að kveikja fegri l.jós í hverri sveit,
að bregðast aldrei. — Bróðir, manstu þetta?
Nú byrjar þér að efna gömul heit.
Já, þá var hjarta þitt á réttnm stöðvum,
og þá var blóðið heitt og fjörugt rann,
og þá var afl í þéttum, stæltum vöðvum,
og þá var sálin ljós, er stöðugt brann,
og þá var áugað þúsund neista g.jafi
og þá var vil.jinn alda regin sterk,
og þá var málið þungt sem gnýr frá hafi
og þá var flest, sem spáði’ i m kraftaverk.
Ég vona’ að enn þú sért hinn sami Hannes,
með sömu stefnu, einurð, trú og þrá,
og fylgir engum fram á sérhvert annes
í froðuspor, sem kjarki sneiddu hjá,
en reynist s^nnur sonur móður þinnar
og sviftir skýlu’, er henni ljósið fal;
hún skoðar það sem gullrún sögu sinnar,
er sál þín reit á þjarg 1 ‘-Kaldadal.”
Og veika hörd ég legg sem lítill bróðir
að liðnu áii’ í þína sterku mund,
og óska þess að allir kraftar góðir
þér unni liðs á hverri vandastund.
Hjá þér sé öllu göfgu griðastaður
og gróðri lileyptu’ í andans brunahraun
og veitu Islands fyrsti’og fremsti maður
í fleiru en því að taka völd og laun.
810. JÚL. JÓIIANNESSON.
F e g u r ð i n
Eg tilbið þig ftígurð, ó, tilbið J>ig heitt,
Eg tilbið þig ávalt meir;
Þvf án þfn er lífið mér ekki neitt;
Því án |>fn mér tilveran skilst það eitt;
Sem gróðurlaus, grábleikur leir.
Þú vekur mér unað, þú vekur mér frið,
Þú vekur mér ástarþrá.
Þú leiðir mig f r a m a r á lífsins svið;
Þú leiðir mig mitt f f>inn töfra klið,
—Frá þér er það alt sem ég á.
Þú vaktir mér löngun til lífs, og [>rá
Að lifa og njóta sæll,
Þá sælu og sorg, sem að ástin á.
Þá unaðar draumsælu’, er brenna svo má,
Að frjáls verður fjötraður þræll.
Ó, sælt er að þola þau þrældómsbönd,
Sem þaul-vefur ástin blind.
Já, sælt er að gefa upp huga og hönd,
Vera heillaður, bundinn á líkam’ og önd,
I sakleysi hvort eða synd.
Sú dulleikans rún, sem er rist mér á sál,
Hana ráðið ég sjálfur ei fæ.
Eg skil ei, en finn þetta brennandi bál,
Svo brýzt fram af vörum mér hulindómsmál
Og tónum þess trauðla ég næ.
Ég veit þó, að elskunnar ómælisveig,
Er einungis stundar gjöf.
Ég veit, þó að súpi ég svalandi teyg,
Þá samt er mfn tilvera dauðleg,— feig,
Og framtfð mfn, — grimmileg gröf.
Eitt augnablik lengur! -O, lífið er stutt;
Mig langar að elska og [>rá;
Að elska’ er að lifa—mitt lífsskeið errutt;
Ef lifir mér ástin og burtu er flutt
Hver hnyðja er hugur minn sá.
S. B. BENEDICTSSON.
B I ó m i n m í n
Aftfl tera 'ixlenzka mdlið,
í i't/ff/ða hiöriu
hugyrðinus Ijúðxtuðlum letrað,
þuð latHÍr siy fustnr,
I.aK: Á vordags morgní o. s. frv.
Eg elska frelsi, líf og ljós og braga,
Og landið, sem migörlög hrifu frá,
Og móðurást, ég man þig alla daga,
Og munar-blómin, sælu, von og þrá.
Og æskustöð, þar ljúfust rós og lilja,
Úr ljósveig Júnf-sólar drukku skál,
Eg elska rannsókn, virkileik og vilja,
Og vizku, er þýðir tímans bjarka-mál.
Oft í skjóli skálda grær,
Skrúðmáls fjóla f leynum,
Unz af hólum heimsins þvær,
Huldu- og jólasveinum.
Lýsir fagurt lftt hjá dreng
Ljóðmáls dagrenningur
Hreyfir braga bjartan streng
Byltings hagyrðingur.
ÞÓRÐUR KR. KRISTJXNSSON.
G æ t þ ú m í n.
(Þýtt).
I Ó, vertu hjá mér drottinn, dimma fer
Og dagur þrýtur; vertu guð hjá mér:
Þá önnur lijálp og huggun öll mér dvín,
Ó, hjálparlausra vörnin, gæt þú inín.
Minn æfidagur óðum nálgast kvöld,
Mér unað llfsins hylja skuggatjöld,
Og breyting — hnignun, [>oka þreytir sýn.
Ó, þú, sem aldrei breytist, gæt þú mfn.
Hvert augnablik til stuðnings þarf ég þig
Og þú einn megnar falli’ að verja mig.
Mun nokkuð geta lilíft sem höndin þín?
I hrygð og gleði, drottinn, gæt þú mín.
Ég hlæ að hverri ógn, ef á ög þig,
Þá engin þraut né sorgir buga mig,
Og grafarvald og Hel, með sverðin sfn,
Ég sigra, ef þú, drottinn, gætir min.
j Og sálii niinni’ á dánardægri lýs
Frá dauðans myrk'i, inn f Paradís,
Þar skuggar hverfa; Ijós hjá ljósi skfn,
I lífi’ og dauða, herra, gæt þú mín.
SIG. JÚL. JÓHANNESSON
Rósa-blnnd a
(ÞYRNIBÓSIN)
Tiloinkaö vini mínum, skáldinu J. M. Bjarnasyni.
Ég geng mig f skóginn um árdegið ein
Því ilmurinn tælir mig sætur,
Og blöðin þau titra á grænni grein,
Hún grætur !
Já, tár hennar dynja, ó, dögg sú er hrein,
Og döggin, hún fellur um nætur.
Þá vaknar margtgrátblftt f viðkvæmum hug
þar vonirnar örmagna þreyja,
í barnglöðu hjarta þær fengu þó flug.
þær deyja.
Og til þess eg varla hef táp eða dug
Frá táldraumum þeirra að segja,
En indælarós, hversu angar þú sætt
Með árdögg á vanganum rjóða.
Hvort hefir þú nokkkuð sem bölið fær bætt
að bjóða ?
Hvort hefirþig nóttin með nepjunni grætt
Og níst úr þér ilmvökvann góða?
Ég ber þig nú samt upp að brjóstinu á mér
Svo bæti mér ilmur þinn sætur,
En hvort eru svo ekki þyrnar á þér!
Hún grætur !
Jú, gadda eins sára og bitra þú ber
Sem biturt er frostið um nætur.
En samt ert þú dý' ðleg með drúpandi brá
Og döggina’ á kafrjóðum vanga,
Sem lífsgleði’ er æskunnar einasta þrá
Að fanga
—Þó þyrnarnir stingi, samt þér skal ég ná
Og þá er mér launuð mfn ganga.
M. J. BENEDICTSSON.
F j u 1 1 k o n a n
Fjalladrotning bræðra ber
Bernsku mœru 3lóðir,
Alla lotning veitum vér
Vorri kæru móðir.
Fanna skrautið svásleg sól,
Signir, gyllir. þfðir,
Sanna skrautið hugarhjól
Hressing fyllir, prýðir,
Meðan þjóðin svalan sæ
Siglir móður kringum
Héðan ljóðin ástar æ
Arfar góðir syngjum.
SVEINN SÍMONARSON.
BJÖRN RUNÓLFSSON

SVEINN SiMONARSON
gBwcmaaaBWHwwB3HaHMpaa0BHW
í S L A N D
Eftir
K. ASG. BEXEDIKTSSON
Aldrei hefir fold svo fftgur
Friöaö auga dauölegs manns.
r
/.SLAND er land miðnætur-
sólarinnar, land norðurljós-
anna, land jöklanna, og heim-
kynui fossanna. Það er svip-
fránast og svipfríðast állra landa
á norðurhvéli hnatt.arins.
Island er eyland, ei alllítið, og
liggur nyrst f Atlantshafi, í austur
frá suðurnesjum Grænlands, en f
vestur frá Noregi, og f norðvestur
frá Skotlandi og Suðureyjum. Það
er umgirt af sæ á allar hliðar. Það
er næst þvf að vera kringlumynd-
að f lögun. Það er lengra frá
austri til vesturs, en frá suðri til
norðurs. Island er ærið vogskor-
ið og nesjótt. Það er hálent um
miðjuna, og hallar á alla vegu út
af hálendisbungunni niður til sjáv
ar. Fram úr fjallgarðaklasa þeim,
sem myndar miðbik landsins,
greinast minni fjallakeðjur og fell.
Sumstaðar ganga jöklar alla leið f
sjó fram, og eru sumir háir þegar
í sjó kemur, og þverhn/ptir. Sum-
ir eru að sér dregnir og lækka í
sjó fram. Upp frá hafi, inn á
milli fjallgarðanna, skerast flóar,
firðir, sund, víkur og vogar. Fram
f botni flestra þeirra renna fijót, ár
og lækir. Þessi vatnsföll koma
undan og fram úr fjallabungum
þeirn sem mynda miðbik Islands.
Með fram flestum þessum vatns-
föllum og upp til lands liggja dalir,
dalverpi eða hverfi, sem þrengjast
og hverfa þá upp til fjalla og ör-
æfa dregur. Bygðin er þess vegna
mest við sjó fram, og fram eftir
dölunum og hverfunum. Engjn
bygð er um miðbik landsins vegna
fjallendis. Fljótin og árnar sein
falla um dali og sveitir fram eiga
upptök sfn fleiri tugi mílna inn í
landinu, og sum mörg hundruð fet
yfir sjávarflöt. Þan eru mörg
vatnsmikil og straumhörð, og eru
í þeim bæði fossar og strengir harð
ir. 8um vatnsföllin eru gagntær
og krystalskær, en sum mórauð, og
úlfgrá á lit, af jökulösku og fjalla-
aur. Vegna [>ess að landið er
bunguvnxið og aflfðandi, þá eru
þar fá stöðuvötn. Stærst eru þar
Þingvall >vatn og Mývatn. Hið
sfðarnefnda er fultaf eyjum, hólm-
um og skerjum. I því er silungs-
veiði mikil og vfða eggver.
Loftslag á íslandi er ágætt, svo
varla getur annað eins. Af þvf
landið er eyland, er veðrátta ]>ar
breytileg og fjölkynjuð f viðburð
um. Þar blandast saman fjalla-
loft og sæloft. Skógar eru þar
litlirogafar strjálsettir, því þar er
lítið af foröðum og flóum. Jarð-
vegurinn er yfirleitt þunnur, þvf
rotnunarefni úr jurtaríkinu og
dýraríkinu eru þar lítil, nema á
stöku stað með sjó fram, og þó
hvergimikil. Arstfða veðurfar er
þar frekar svalt og kælandi en
stöðugir ofsahitar olla þar ekki
svækjulofti, eða of þurru loftslagi
sem f öðrum löndum, þar hitar eru
miklir. Þar eru einnig /miskonar
jarðefna uppgufnn, ásamt særaka
og vatnsgufum, sem bæta loftið að
stórum mun fyrir heilsufar manna.
Bergseitlur og brennisteinsgufur,
laugar, hverir og ölkeldur, hreinsa
og bæta andrúmsloftið undra mik-
ið. Væru bústaðir þar og böð sem
vfðast í öðrum löndutn, þá mundi
fólk flykkjast þangað svo miljón-
um skifti á hverju ári, hvaðanæva
úr Norðurálfu og Vesturheimi.
Baðstaðir þar yrðu þá fljótt hinir
nafnkendustu í heimi, sakir heil-
næmi og Jandfegurðar. Enn þá
erfólkið fátt, sem landið byggir,
og verksmiðjur nær þvf engar.
Spillir [>vf hvorki fólksfjöldi né
verksmiðjur andrúmsloftinu á Is-
landi.
Það erekki leikfang að 1/sa út-
sýni á Islandi. Enda fáir lagt sig
í b 1 e y t i með það. Að vísu eru
til nokkurar smávegislegar lysing-
ar af dal og hnjúk, læk og laut, og
hnýta skáldin þar við lýsing á
lömbum eða smalastúlku. Heild
ar útsýnislýsing af landinu er
ekki að finna. Það er rétt sem
það hafi rnarrað í eyði frá sköpun
veraldar, og þangað hafi örfáir sj 4 -
andi menn stigið fæti sínam. Aðr-
ar þjóðir vita ógn lítið um nátt-
úrufegurðina á Islandi, og [>aðan
af minna um auðævi þess og gæði,
sem eru margskonar og ótæmandi.
Þeir sem búa f landinu þekkja það
o^í afarlftið sjálfir. Þoir eru ekki
einusinni vaknaðir til að v i 1 j a
þekkja [>að enn þá. Þar eru land-
gæði ineiri en f öðrum löndum.
Þykir fslenzkt sauðakjöt bezta
sauðakjöt f heimi, einkum vegna
keims og fitu. Landsmenn eiga
örðugt til heyfanga, svo fjárræktin
bfður stórtjón af þvf. Þau vand-
ræði mætti bæta auðveldlega væri
landinu sýndur sómi. Annað þjóð
armeinið er það, að landunenn
kunna ei að afla sér markaðs fyrir
kjöt sitt. Sjórinn kringum landið
er gullkista. Landsmenn nota
hana minst, en þó eru þeir á fram-
faraskeiði við fiskifang. Landið
er fult af ýmsum niálmum. Þar
eru járnnámur vfða, brennisteíns-
námur og silfurbergsnámur óþrot-
legar. Þar er saltekja og kalk-
tekja f stórum stíl, Gull hefir
verið brætt úr grjóti frá fjórum
stöðum og silfur er þar nær því
hreint á tveimur stöðum. Þar eru
/msir aðrir málmar í ríkuglegum
mæli. Kolalög eru á tíu til tólf
stöðum, en liggja en [>á ónotuð að
kalla. Ekkert er líkara en þar
séu óuppausanFgar byrgðir af
steinolíu, þó ei sé enn þá rannsak-
að. Þar má framleiða rafmagn til
iðnaðar, kostnaðarminna en vfðast
annarsstaðar f heimi, með [>vf að
beisla ár og fossa landsins. Margt
fleira má segja landinu til lofs.
Auðvitað hefir það galla, því ber
ekki að neita, en kostirnir eru yfir-
gnæfandi, væri þeir notaðir rétti-
lega.
J ó 1 a-u n.d r i n
Þar er leikið létt á pöllum,
Liðugt stiginn jóla dans.
Glymur fram í hamra höllum
Hlátrar trölla, og álfar lands,
Út úr steinum stökkva’ og góla,
Steypa sér f Flosagjá.
Ganga f bæi, holt og hóla,—
Hamla [>eim það enginn má.
Huldukonan hæli finnur
Heillar smala kindum frá.
Söngva flytur séra Finnur,
Sækir messur fólkið þft.
B'mdadóttir bæ má hirða
Búið alt og jólaljós.
Dalbúinn og draugar myrða
I dagrenningu fríða drós.
Vofur eru víða á reiki,
Varlega [>ó fara ber.
Jólasveinar josturleiki
Jafnan sýna í för með sér.
Þá er löng og niðdimm njóla,
Náir [>okast gröfuin frá.
•Nefnt er þrfnætt [>á til jóla
Þegar draugar kveðast á.
K. ÁSG. BENEDIKTSSON.