Heimskringla - 16.02.1905, Blaðsíða 2

HEIM8KR1NGLA 16. FEBRÚAR 1905.
Heimskringia
POBLISHED BY
The Heimskriogla News 4 Publish-
iog Oofflpaoy
Vflrð blaðsins ( Canada og Bandar.
$2.00 um árið (fyrir fram borgað).
Sent til íslands (fyrir fram borgað
af kaupendum blac 'sins hér) $1.50.
Peningar sendist í P. O. Money Or-
der, Rogistered Letter eða Express
Money örder. Bankaávísanir á aðra
banka en 1 Winnipeg að eins teknar
með afföUum.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Office:
727 Sherbrooke Street, Winnipeg
P. O. BOX 116.
♦---------------------------------------
Meira um tíund.
í janúarhefti “Sameiningarinn-
ar” hefir séra Jón BjarnasoD ritað
greinarkom um ritgerð þi, sem n/-
lega birtist f Heimskringlu út af
tfundargjalds krtifu þeirri úr “Sun-
day School Times,” sem “Samein-
ingin” gerði að sínu málefni og
“presenteraði” löndum vorum sem
jólagjöf um sfðustu hátfðir.
Það var þegar ljóst orðið, af
skeytum þeim, sem blaði voru hafa
borist úr öllum bygðum Islendinga
f landi þessu, síðan Heimskringlu-
greinin birtist, að hún hefir vakið
langtum almennari og alvarlegri
eftirtekt og mætt meiri vinsældum
meðal alls þorra landa vorra hér
vestra, heldur en nokkur önnur
ritgerð, sem um langan aldur hefir
prentuð verið í nokkuru vestur-
íslenzku blaði. Það er þvf ekki
undravert, þó séra Jón findi köllun
hjá sér til þess að leiða athygli
landa vorra — þeirra fiu, sem fást
til að lesa blað hans — að þessari
Heimskringlu ritgerð.
sannanagagni, sem Heimskringla
færði löndum vorum f þessu tfund-
armáli, og forðast hefir hann eins
og heitan eld að nefna heilaga ritn-
ingu á nafn f þessari grein sinni,
eða að beita nokkru úr henni til
stuðnings réttmæti tfundar-kröf-
unnar. Og er því svar prestsins f
þessari “Sameiningar”- grein svo
, afar-fátæklegt og fáránlega lúa-
| legt, sem mest getur verið, eins og
sýnt skal hér á eftir:
I 1. “Greinin umrædda á að vera
árás á presta kirkjufélagsins.”
2. “En hún er jafnvel ennþú
fremur árás á leikmenn þess
sama félags.”
í 3. “Það, sem alment er talið til
hins ágætasta í blaðamensku
Bandarfkjanna, er með þessari
Heimskringlu-grein svfvirt.”
4. “Og enn frernur er með þess-
ari Heimskringlu grein það
svívirt, sem ávalt hefir verið
talið ágætast í sögu vorrar eig-
in fslenzku þjóðar.”
Heimskringla neitar því þver-
lega, að nokkurt einasta af þessum
j ofantöldu fjórum atriðum sé satt
eða sannanlegt, eða hafi við nokkur
sanngirnis-rök að styðjast. Grein
vor var alls ekki rituð í þeim til-
gangi að hefja árás á nokkurn
mann eða flokk manna, lærða eða
leika, né'heldur til að svfvirða það
ágætasta 1 bókmentum Bandarfkj-
anna eða sögu íslands, enda kemur
hvorugt það til mála f ritgerðinni,
eins og lesendurnir alment munu
j séð hafa, þótt ritstj. “Sam.” með
sinni einkennilegu skilningsgáfu
! geti sjáanlega ekki fengið annan
j skilning út úr henni, heldur en
! þann, er hann hefir tekið fram f
■ grein sinni.
En grein vor var rituð f þeim
ákveðna tilgangi, að hefja árás á
tfundarkröfu kenninguna eins og
hún var framsett f “Sunday School
Times” greininni.
Almenningur fólks vors hér
vestra hafði vafalaust búist við því,
að hann léti til sín heyra um skoð-
un þá, sem Heimskringla vakti um
tíundarkröfu málið. Og væntan-
lega hafa margir meðlimir safnaða
hans þráð það einlæglega, að hann
gerði að minsta kosti einhverja lft-
illega tilraun til þess að verja kenn-
inguna um biblíu eða guðdómlegan
uppruna tfundar-kröfunnar, eins
og hún kom fram í “Sunday School
Times”-greininni, ef hann kendi
sig nokkurn mann til þess. Það
var þess meiri ástæða fyrir þessa
von fólksins í þessu efni, sem það
var vitanlegt.að Heiinskringla hafði
afdráttarlaust, á einarðlegan, alvar-
legan og kurteisan hátt, gert þá
staðhæfingu, og sannað hana með
innblásnu orði heilagrar ritningar,
að sú kenning prestanna, að drott-
inn allsherjar heimtaði til sinna
sérstöku þarfa tíunda hlutann af
árlegum inntektum karlmanna og
kvenna, væri með öllu ósönn og á
engum vitsmuna eða mannúðar
rökum bygð. Og það einnig, að
hans heilaga nafn, almætti, speki
og gæzka væri uieð slfkri kenningu
svo gersamlega vansæmt, sem mest
mætti verða.
Það láþví á meðvitund fólksvors
alment, að nú bæri höfuðpresti
kirkjufélagsins bein og brýn em-
bættisskylda til þess að reka af sér
og stéttarbræðrum sfnum þessa al-
varlegu sakargift, svo framarlega
sem hann ekki teldi hana algerlega
sanna og áreiðanlega.
En hvað skeður?
í þessari síðustu “Sameiningar”-
grein hefir hann ekki látið sér til
hugar koma, að verja nokkurt at-
riði úr “Sunday School Times”-
greininni, eða að andmæla svo
miklu sem einu einasta atriði eða1
Með öðrum orðumt Árás, ekki
á m e n n, heldur m á 1 e f n i og
meðferð þess. Og enn fremur var
hún rituð til þess að sýna alþýðu
fólks vors hér vestra það, með ljós-
um rökum, og án tillits til þess,
hvort það tilheyrði kirkjufélaginu
eða ekki, og án alls tillits til þess,
hvort það tilheyrði nokkru trú-
bragðafélagi eða engu, að tíundar-
krafa sú, sem “Sameiningin” var
að burðast með, og sem þar var
talin að vera gerð að boði drottins
allsherjar, væri falskenning, sem
við engin sannleiks eða skynsemd-
ar rök hefði að styðjast. Að hún
væri gerð af ásælni prestanna f
réttfenginn vinnuarð fólks vors hér, *
umfrarn það sem nokkur nauðsyn
bæri til, safnaðarþörfunum til upp-
fyllingar, eða viðhalds irúarlffs
þjóðflokksins. Og ennfremur, að
þessi krafa, ef hún næði þvf haldi
á meðvitund Vestur-íslendinga,
sem augsýnilegt er, að klerkar vorir
ætlast til að.hún nái, þá hlyti það
að miða til þess, að rýja margt af
fólki voru ekki að eins efnum þess,
heldur einnig ærunni, miða til þess
með tfmanum að steypa Vestur-
íslendingum í örbyrgð og vesal-
dóm, sem svo mundi leiða þá til
sviksemi í viðfkiftum og meðfylgj-
andi ódrengskapar og glæpa. Og
vér hefðum vel mátt bæta við þvf,
að hlyðni manna við slíka tíunda-
kröfu, hlyti með tfmanum óhjá-
kvæmilega að leiða til þess, að þeir
töpuðu öllu sjálfstæði og frelsi, en
leiddust í örvinglan og blindni í
bandi ágjarnra fjárglæfra presta,
sér og öllum afkomendum sfnum til
æfinlegra óheilla. Og teljum vér
vandalaust, að leiða svo Ijós rök að
þessu, að allir fái skilið þau.
Af þessari sfðustu grein “Sam-
einingarinnar” verður ekki annað
séð, en að þessi skoðun hafi fallið
svo f smekk ritstjórans, að hann sé
henni algerlega samdóma.
Hann hefir vafalaust gert sér
: grein fyrir þvf, þó um seinan væri,
að fæst orð um þetta mál frá hans
penna, hefðu minsta ábyrgð, og
teijum vér vit hans að meira fyrir
bragðið. En á hinn bóginn leiðir
hann nú fram í þessari grein sinni
þá sögulegu uppl/singu, svo sem
i eins og til að réttlæta tíundarkröfu
^ kenninguna, að f fornöld á íslandi
■ hafi þeir Gizur ísleifsson, Sæmund-
ur fróði og Markús Skeggjason af
fúsum og frjálsum vilja skuld-
bundið sig til þess að greiða tfund
af öllum eignum sfnum til eflingar
kirkjunni á Islandi, og fengið aðra
til að fara að dæmi þeirra.
Þessi upplýsing er sögulega sönn
| og á vitund allra þeirra, er lesið
hafa fornsögur þjóðar vorrar. En
flestum mun samt til hugar koma,
að allmikill munur sé á þvf, hvort
! tfuridarkrafa vesturlieimsku prest-
anna hvíli á þeirn grundvelli, að
þeir Gizur, Sæmundur og Magnús
hafi f örlæti hjarta sfns, til hjálpar
kristni á Islandi fyrir 800 árum,
gefið tfund eigna sinna, f eitt skifti
fyrir öll, eða að hún sé bygð á boði
drottiné, og það með svo þröngu og
ströngu lögmáli, að æra hvers ein-
asta manns liggi þar við, og að sér-
hver sá sé þjófur, er ekki geldur
tfund allra eigna sinna og inntekta
árlega.
Til þess nú að lesendurnir fái
áttað sig á máli þessu eins og það
| er til orðið á Islandi, setjum vér
hér svo miklar upplýsingar um tf-
j undarlöggjöfina íslenzku, sem nauð-
| synlegt er, til sönnunar þeirri stað-
; hæfingu, sem vér nú hér með ger-
um, að á íslandi hafi aldrei verið
lögskipuð tfund af öllum eignum
manna, heldur að eins af ávöxtuq-
um af þeim hluta eignanna, sem
menn höfðu árlegan ávöxt af.
Með öðrum orðum: íslenzka tf-
I undar löggjöfin heimtaði tfunda
! hluta af vöxtunum af arðberandi
innstæðu íbúanna, ef þið náði 10
6 álna aurum á þeirra daga lands-
vfsu, og er það ærinn munur frá
kröfu nútfma klerka vorra um ár-
lega tfundargreiðslu af öllum inn-
tektum fólks vors, hvort sem þær
inntektir eru miklar eða litlar, eins
og hver sá fær séð, sem nokkuð ná
kvæmlega athugar málið.
Eftir fornsögum vorum að dæma
liggur nokkur efi á þvf, hvort lög-
tíund var viðtekin á íslandi árið
1096—1097 eða 1098, en þó eru nú
flestir fræðimenn á það sáttir, að
hún hafi lögleidd verið árið 1096,
og er þetta fyrsti kafli þeirra laga:
1. “Þat er mælt i logom her at
menn sculo tiunda fe sitt allir
a lande her logtiund.
Þat er logtiund at sa maðr
scal gefa .vi. alna eyre a tueim
misserom. ef hann a tiotego
fiar vi. alna aura.
Sa maðr er hann á x. vi. alna
aura fvr vtan fot sin hvers dags
buning sculd laust. sa scal gefa
aln vaðmála eða ullar reyfe
þat er ,vi. göri hespo eða lamb
gæro.
en sa er .xx. aura á, sa scal
gefa tuær alner.
En sa er a xl. sa scal .m.
alner.
en sa er a hálft hundrað sá
scal iiii. alner.
Sa er attatego á sa scal v.
alner.
Sa er a x. tigo sa scal vi.
alner.
6. Rett er at þurfamenn þeir allir
þiggi tiund er eigi sculo gialda.
23. Ef maðr hever omaga eyre at
varðveita þann er hann hefer;
voxto af . oc scal hann þann j
luta vaxtarens tiunda er undirl
hann berr . sem þat fe er hann
átte áðr.
26.'
Ef vöxto berr under mann af
þess mannz fé er erlendis er oc
scal hann þat fe sva tfunda
sem vöxt berr under hann af
omaga eyre.
“Ég vil hér ganga þurrum fótum
fram hjá uppruna tíundarinnar,
sem kenna Móses lög, og jafnvel
hjá annara þjóða tíund, alt þar til
ég hefi sýnt form og máta vorrar
tíundar, sem þó er hinum samkvæm
f því, að tíund skuli vera tfundi
Meira leljum vér óþarft að setja úr hlnl1 vaxtanna af höfuðstól hvers
tfundarlðgunum, en það sem hér er Þ688 malms, sem á 10 aura skuld-
sýnt, og nægir það að vorri hyggju lausa> I>á sem liatm hefir vöxt af,
til að sýna, að tilgangur laganna í*vl aldrei til ætlar vor tfund, að
var aldrei sá, að menn skyldu
gjalda tfunda hluta allra inntekta unclar útlátum.”
höfuðstóllinn skuli skerða með tí-
sinna, heldur að eins af ávöxtunum
af arðverandi eignum sínum. Um
þetta hefir heilmikið verið þráttað
á ýmsum tfmum, en næst hafa
“Ef af ávaxtarlausum höfuðstól
skyldi tfund gjalda, fylgdi það eft-
ir að ár eftir ár skyldu menn ávalt
aftur tlund sína um jafnmikið, sem
menn komist réttum skilningi máls- af höfuðstólnum var goldið f um-
ins af sk/ringum Páls lögmanns liðins árs tíund, þangað til maður
Vídalfns yfir fornyrði lögbókar, yrði félaus á fáurn árum.”
sem sfðar skulu sýndar. “Hitt játuðu þeir, að gjalda tí-
En þess skal strax getið, að fornu und af öllu þvf, sem leiga eður eig-
tíundinni íslenzku var að lögum ið gagn eður ávextir gengi af, eins
j skift niður í fjóra jafna hluta, og og mælir stiptan tíundarinnar f
skyldi einn gsnga til byskups, ann-
ar til presta, þriðji til kirkna og
fjórði til þurfamanna. En skyldir
voru prestar, ekki sfður en aðrir
menn, að gjalda tfund af eigum
sfnum öðrum en bókum og messu-
klæðum.
Svo segir í Knstnisögu að:
máls, hvar fyrir látið þér yður þá
mislfka?” ♦
Páll lögmaður getur f þessari
ritgerð sinni um “þrálæti einstakra
manna, sem standa upp á orð
statútunnar rangfærð frá hennar
rétta ásetningi.” Og færir hann
Ijós rök að því, að fasteignir manna
voru aldrei að lögum undir tfund-
arákvæðið seldar og ekki klæðnaður
manna eður matarnauðsynjar, og
að yfirleitt guldu menn tfund að
eins af ávöxtunum af lausafé þeirra
og peningum, en þó ekki af því fé,
er notalaust lá f eigu þeirra.
Vér teljum nú fullsýnt, að tí-
undarlögin fslenzku séu alt önnur
en þau, sem “Sameiningin” hefir
reynt að telja fólki voru trú um að
þau væru.
Fyrir austan haf voru eignir
manna undanþegnar allri skatt eða
tíundargreiðslu, þar til þær náðu
vissu ákvæðisverði og þá að eins
statútu þeirri,sem anno 1096 gjörði o°lcllnu tfundi hluti ávaxtanna af
Gizur byskup með allra beztu og
vitrustu landsins formanna ráði.”
“Hér sjá allir heilskygnir menn,
að af ávöxtunum skulu lúka hinn j
tíunda hlut, en ekki af því sem
ávaxtarlaust er.”
fénu, og kemur þetta sem næst
heim við það, sem samkvæmt
Gamlatestamentinu, drottinn áskildi
sér af ránsfé manna.
“Gagnið og ávöxturinn er það
“Gizur biskup var svo ástsæll af sem tfunda skal, en hitt sem engan
landsmönnum, at hver maðr vildi íivöxt færir og enga gagnsemd um
hans boði ok banni hlýða, en af árið; er hér a|lg ekki til t(undar
ástsæld Gizurar byskups ok um- skipað.”
tölum íáæmundar prests hins fróða,
er beztr klerkr hefir verit á Islandi,
ok umráðum Markúar lögmanns ok
fleiri höfðingja, var þat í lög tekit,
at allir menn töldu og virðu fé sitt,
ok sóru eið at rétt væri, hvort sem
var f löndum eða lausum aurum, ok
gerðu tfund af.”
En eftir tfundarkröfu þeirri, sem
gerð er til Vestur íslendinga, þá er
fólki voru gersamlega fyrirmunað
að geta nokkurn tfma eignast nokk-
urn höfuðstól, þvf að tíundi partur
| allra inntektanna er heimtaður
j hversu lítil sem inntektin er, og þó
j það kosti menn Iff þeirra, að gjalda
Nú er það kunnugt, að Grágás pá tfund. Munurinn er hér svo
var þá lög hér á landi, er statútan
gjörðist, og því segi ég vafalaust
mikill og svo auðsær, að engin þörf
virðist að fara frekar orðum um
að upp á slfka tólf álna leigu af, hann. Og það þvf sfður sem vér
hundraði hverju sé tíundargjörðin I teljum það v(st; að prestar vorir
funderuð, og það meira er, að úr
þessum áður citeraða Grágásar kap-
ftula hafi þeir, sem eftir skipan
H\rergi í tfundar lögunum sjálf- Magnúsar konungs lagabætisgjörðu
um eða f Kristnisögu eða f nokk- Jönsbók, innfært margnefnda 12
urri fornsögu, er vér þekkjum, er 4lna leigu a{ hundraði í vors
það ákveðið með nokkurri vissu,
hvað tfundin f raun réttri er, hvort
hún er tíund allra eigna eða tíund
ávaxtanna af þeim hluta eigna
manna, sem þeir höfðu ávöxt af, og
þess vegna hafa menn jafnan deilt
á um þetta atriði, en á hinn bóginn
sanmar þessi kafli úr Kristnisögu
að eins það að tíundargreiðslan
fékst í lög leidd á íslandi fyrir ást-
kaupab. 15., sem þar af er sýnilegt
að kúgildaleigan er ekki defineruð
f þeim norsku Frostaþings, Gula-
þings og Heiðsævislögum Magnús
ar konungs lagabætis, þar sem tal-
ar um leigufé í þeirra kaupb. 14.>
og af slíkum rökum sem nú eru
sögð, þreifum vér á 12 álna leigu
eftir hvert hundrað. Leggjum þau
5 saman, þá fáum vér leiguna 5x12
sæld þá, er Gizur byskup og félag- álniri það eru 60 4lnir Það kðll.
ar hans nutu hjá þjóð sinni.
um vér 10 aura. Þá eru þeir nú til
Það væri óðs manns æði fyrir rit- af 5 hundraða innstæðu eyri, sem
stjóra “öameiningarinnar” að hugsa
sér að koma slfkri tíund á, meðal
Vestur-íslendinga, á nokkrum slfk-
um grundvelli.
En svo ber þess að gæta, að eftir
hinn ungi maður skal eiga, svo fé
hans þurði hvergi. Gjörum nú tf-1
und af 5 hundruðum, hana skipa
lögin einn eyri. Það er sá tíundi
eyrir, sem gelzt í leiguna af 5
dómi skýrustu manna kröfðust tí- hundruðum, þegar hvert þeirra er
undarlögin íslenzku ekki tfundar- j leigt 12 álnum, sem strax var sýnt.
gjalds af öllum eignum manna eða Gaungum sfðan beinlfnis fram að
árlegum inntektum þeirra, heldur allri tfundargjörð, og skiftum það-
að eins tfunda hluta óvaxtarins af an f frá, og skulum vér þreifa ó, að
þeim hluta eignanna, sem var j eftir slfkri proportion (það er jöfn-
rentuberandi. Og alls engin tfund unar og misjöfnunar niðurraðan og
var heimtuð af þeim, sem áttu, skamti) gangi öll tíundar útsvörin,
minni eignir en svo, að næmi ákveð-i að mönnum sé ætlaðir 12 álna
inni upphæð, skuldlaust, og geta! gagnsmunir á 12 mánuðum af
því allir séð, að það er alt annað en j hundraði hverju, þvf sem til tfund-
það sem “Sammeiningar”-greinin ar skuli teljast. Ég segi 12 álna
fór fram á. Eftir þess blaðs kron-; gagnsmunir, því að hvort sem ég
ikueigaVestur íslendingar að kasta eldi sjálfur eldsgögn mfn, eðúr leigi
á hverju ári fullum tfunda hluta þau öðrum, þá uppsker ég gagn
allra inntekta sinna til drottins, þeirra. Sama er að segja um hús-
til þess að fé þetta geti orðið étið gögn, kistur, smfðatól, amboð og
upp af prestunum. Tfundarlögin alt það af þessu sem ég hefi 12 álna
fslenzku ætla þar á móti drotni
engan hluta tíundarinnar, heldur
skal henni skift niður milli bysk-
upa, presta, kirkna og þurfa-
manna.
Að fslenzka tfundtn hafi heimtuð
verið af vöxtum af fé manna ein-
göngu sést Ijóslega f sk/ringum
Páls Vídalfns lögmanns yfir forn-
yrði lögbókar, á bls. 535—553, og demonstrerað.”
setjum vér hér lesendunam til fróð-; “Bið ég að þér heilögu menn!
leiks og uppl/singar f máli þessu, i leiðréttið mig með hógværum anda,
nokkra kafla úr skýringum Pála I ef þér finnið rök til að ég fari vilt,
gagn af á ári, er ég skyldugur að
tfunda og leggja saman, þangað til
að ég hefi f mitt gagn fulla 2 aura,
áður en ég telji þessa dauðu hluti
til tfundar verðs hundraðs. Held
ég þá f mfnum sjóði 9 aurum gagns-
ins af slfkum 5 hundruðum, en
geld hinn tfunda eyri gagnsmun-
anna f tfundina, svo sem áður er
lögmanns.
1 en ef ég sýni yður sannleika þessa
muni hér eftir gæta svo sóma síns»
að þeir ekki hreyfi máli þessu fram-
ar, með því að það er algerlega á-
þreifanlegt, að hvort sem þeir
byggja á bókinni helgu eða forn-
sögum íslendinga, þá standa þeir
jafn höltum fæti á hálum grund-
velli í máli þessu.
Að vfsu vitum vér að ritstjóri
“Sameiningarinnar” muni hafa haft
eingöngu góðan tilgang með lireyf-
ingu þessa máls, þvf að f rauninni
er hann allra virðingarverðasti og
elskulegasti karl, en eins og öll
önnur mannanna börn háður lög-
máli ófullkomlegleikans, og kunn-
um vér enga sök á honum fyrir
það.
Þess skal enn getið, að sam.
kvæmt fornlögum íslendinga var
j þetta ákvæði. “Tfunda á maður
fé til sálubóta sér, ef hann vill.”
Af þessu er það auðsætt, að hann
hefir haft fult frjálsræði til að láta
þá sálubóta tfund ógoldna, ef hon-
um svo sýndist.
Vér höfum álitið nauðsynlegt, að
eyða rúmi í blaðinu til þess að
skýra að nokkurru tfundarlög for-
feðranna á íslandi fyrir fólki voru,
því að litlar lfkur eru til, að “Sam-
einingar” ritstjórinn mundi gera
það, þar sem hann hefir opinber-
lega játað þá trú sfna, að ekki sé
hollt að hella sannleikanum út yfir
safnaðar-lýðinn, “unga fólkið og
gamla fólkið,” “fáfróða menn og
skilnings sljófa” (sbr. “Aldamót,
bls. 55, 1902).
Heimskringla hefir ekki öðlast
þá innblásnu andagift að vilja
dylja sannleikann eða að prédika
móti betri vitund. Vér höfum þá
skoðun, að f þekkingu sannleikans
liggi frelsi, velsæld og sáluhjálp
Vestur-Islendinga, og þess vegria
höfum vér fundið ástæðu til þess,
að leiða hann í ljós í máli þessu,
eftir því sem vér geturn bezt bomið
auga á hann.
En það viljum vér að lesendur
allir skilji, að í þessum tfundar-
greinum hefir á r á s gerð verið á
málefnið en ekki á menn-
i n a, sem það hafa flutt.