Heimskringla - 02.03.1905, Page 2
HEIMSKRINGLA 2. MARZ 1905
Heimskringla
PUBLISHED BY
The Heimskriogla News 4 Publish-
iag “
Verö blaösias í Canada og Bandar.
$2.00 nm Arið (fyrir framborgaö).
Senttil Islands (fyrir fram borgaö
af kanpendum blaösins hér) $1.50.
Peningar sendist í P. O. Money Or-
der, Registered Letter eða Express
Money örder. Bankaávísanir 6 aöra
banka en i Winnipeg aö eins teknar
meö afföllnm.
m& vænta pess, að mentamenn í
öðrum hlutum landsins fari að
hver ekra, og telst þannig 37^ mill- um samtökum til að halda fram | lærisveina skólanna til [>ess að gera
fón dollara virði alls. Stjórnin stjómarbótakröfum, að lfkindi séu! slíkar opinberar yfirlýsingar eins
I borgar fylkjunum 1 prócent vöxtu til sigurs í þeirri baráttu. og þær hérað framantöldu, og vfst
af fé þessu til að byrja með, og á það er tekið til f>ess í fréttum um
þann hátt fæst upphæðin $375 þús funtl þennan, að aldrei fyrr hafi
eins og að framan er sýnt. Ríkis- menn talað eins ákveðið og hisp-1 dæmi þessara fundarmanna. Þvi
tillagið til pessara fylkja fer þvf i urslaust um bresti og afglöp stjórn- allri þjóðinni hlýtur að vaxa djörf-
árlega vaxandi, þangað til íbúatal- arinnar og þarfir þjóðarinnar, eins unS v'ð frótta af gerðum þessa
1 an er orðin átta hundruð púsund í Qg á þessum fundi, og voru þó lög- : fundar f sjálfum höfuðstað lands-
hvoru fylki, og tillagið fyrir þjóð- regluþjónar og alls konar spæjarar in9> °g *étt undir múrveggjum
B. L. BALDWINSON,
Edifcor & Manager
Office:
727 Sherbrooke Street, Winnipeg
P.O.BOX 118. ’Phone3312,
| lönd heldur einnig áfram að aukast bæði inni 1 salnutn og umhverfis
þar til íbúatalan er orðin ein millf- j húsið. En það virtist engin áhrlf
ón í hvom fylkinu um sig. Sá hafa á fundarmenn, sem urðu f>ví
\ hluti af Saskatchewan héraðinu,1 æstari í ræðum sfnum, er lengra
sem liggur fyrir norðan Manitoba, leið á fundinn. Og sfðast lyktaði
er ekki talinn til þessara fylkja. hann með f>ví að samþykkjastefnu-
í sambandi við f>etta mál má geta skrá þá, sem stúdentarnir og pró-
f>ess, að ýmsar tilraunir hafa verið fessorarnir ætla að fylgja. Hún er
Tvö ný fylki
! gerðar af hálfu Manitoba manna
(til þess að fá takmörk þessa fylkis
færð út, bæði vestur á bóginn og
eins norður, alt að Hudsonsflóa, og
í f f>ví skyni eru 2 af ráðgjöfum
; Manitoba-stjórnarinnar einmitt nú
á f>essa leið:
keisarahallarinnar, og alls þess afls,
sem stjórnin hefir á að skipa. Og
f>að þvf heldur, sem ekki er annað
sjáanlegt á yfirlýsingunni, en að
fundarmenn eigi þegar vísan sigur-
vinning í þessu máli.
Samtfmis þessari fundaryfirlýs-
ingu lætur Rússakeisari p>að boð út
Tvö ný fylki hafa mynduð verið 1 Ottawa, þar sem þeir hafa setið á
í Vestur-Canada. Þau heita “Sas-' ráðstefnu með ríkisstjórnendum til
katchewan” hið austara og “Al- jræða mál þetta.
berta” hið vestara. Stjórnarsetur Það var farið fram á, að þegar ar]egS 0fbeldis, og án efa trygt f>að,
Saskatchewan fylkisins verður í þau 2 fylki, sem að framan er getið,; að þjógin fáj bráðlega pólitfskt
Regina, en Edmonton bær verður yrði mynduð, þá væri tekið tillit til frelsi f Rússlandi.
höfuðstaður Alberta fylkis. Tak- stærðarinnar á Manitoba, sem eri
mörk Saskatchewanfylki. verta M .» ein, 73 hasund ferhyming.mil. j “m “”h** ”e"talyð ^
Manitobaað auatan vesturaðfjórða ur af landi, og takmörk þeBs færð arllmör’ °8 v 111111 1 a ver>11
... . c , , . marki vér verðum að keppa, látum
Alberta nær frá 4. 1—A------J— —:—------------“--- -a
“Hinar n/afstöðnu blóðsútliell- j gan8a- að hann hafi skiPað nefnd
ingar hafa ljóslega synt hverju of-!manna til Þess að athuga orsök til
beldisstjórn getur til leiðar komið öánægju þeirrar, sem nú se vitan-
til f>ess að vernda sfna aumkunar- le8 meðal alÞ/ðu manna á Rúss-
verðu og hneyxlanlegu tilveru. En jlandi' 8enator Shidbovski er gerð-
bróðurleg samvinna alþýðunnar, ur formaður þessarar nefndar, og
sfðan þetta áhlaup & hana kom fyr- hann hefir ^1/8* tilhoð t11 verk‘
ir, hefir innsiglað dauðadóm stjórn- smiðjueigenda og verkamanna, að
hádegisbaug.
vestur undir Regina og norður að
hádegisbaug að austan, vestur að Hudsonsflóa, svo að stærð f>ess yrði
takmörkum British Columbia. sem næst stærð hinna n/mynduðu
Bæði þessi fylki hafa suður-tak-
mörk sín víð Bandarfkja landamær-
in og norður-takmörkin við norður
takmörk Athabasca héraðsins, sem
fylkja, en þessu var ekki skeytt að
neinu leyti. Þó tók Sir Laurier
það fram í ræðu sinni i þinginu, að
bráðlega yrði haldinn fundur í Ot-
í ljósi ánægiu vora yfir samtökum
í verkalýðsins og gerum hér með
kunnugar svolátandi kröfur vorar:
1. “Að kallað sé saman lögbundið
þing, f>ar sem þingmenn séu
kosnir með leyndum atkvæð-
með pessu fyrirkomulagi rennur tawa af fulltrúum frá Ontario og
inn í f>essi 2 n/ju fylki ásamt með þessum D/ju fylkjum, og sá fundur
Assiniboia héraðinu, og hefir þá átti að skera úr þvf, hverjum land-
hvert af þessuui nýju fylkjum um flákinn norður að Manitoba ætti
275 þúsund ferhymingsmílur af að tilheyra, og gefur það nokkra
landi, eða sem næst þvf, að jafnast von uin, að Manitoba kynni f>á að
kjósa fulltrúa úr sínum flokkum til
að starfa í nefnd þessari. Verk-
smiðjueigendur og aðrir vinnuveit-
endur, sem hafa 100 manns í þjón-
ustu sinni, mega kjósa 15 manns f
nefndina. En verkalýðnum er boðið
að kjósa J>ann 3. þ. m 45 fulltrúa í
nefndina, og mega bæði karlar og
konur greiða atkvæði. En enginn
er kjörgengur í nefndina, nema
hann hafi unnið að minsta kosti
eitt ár f sama staðnum. En bann-
að er verkgefendum að beita nokkr-
ir hann þá ályktun, að ef sveitafé-
lögin hefðu fylgt hinni almennu
reglu, þá hefðu. þau, í stað þess að
s/na $2,300,000 hagnað orðið að
s/na $6,000,000 tap. Og á þessum
útreikningi byggir hann svo þá á-
lyktun, að eign sveita og bæjarfé-
laga á opinberum nauðsynjum á
Bretlandi, ,sé skaðsamleg, og að
það, sem félög þessi selja ódýrara
en prívatfélög, sé í rauninni gert á
kostnað gjaldþegnanna, því að frá
þeim verði fyr eða sfðar að koma
allur viðhalds og endurnýjunar
kostnaður umfram f>að sem þeir nú
borga fyrir nauðsynjarnar, og að
þeir peningar, sem þannig verði
notaðir, verði að fást með lánum,
sem sveitarfélögin verði að borga,
höfuðstól og vexti. Enda sé nú
þegar farið að brydda á þessu á
Bretlandi.
Vér höfum sett þessa sk/rslu hér
lesendunum til fróðleiks, en ekki
af J>vf, að vér teljum hana hafa við
nein veruleg rök að styðjast, þar
sem hún ber f>ess merki, að hafa
verið gerð að tilmælum eða í þágu
prívat félaga. Því f>að mun vera
óhætt að fullyrða, að opinber eign
slfkra nauðsynja hefir gefist mæta
vel í öllum löndum, sem hafa tekið
UPP þjóðeignar-stefnuna, og að
pessa manns rödd er nálega sú eina
rödd, sem heyrst hefir móti henni
á slðari árum.
r
Kristur og Kristinn.
um allra þegnanna, karla og um áhrifum f þessum kosningum, j
við stærðina á Ontario fylki.
Hvort þessara nýju fylkja á a'ð
hafa 25 kjördæmi til þingmyndun-
ar, og hvort fylkjanna er talið að
hafa sem næst 250 þúsundir fbúa.
Þegar fylki þessi eru formlega
mynduð, og hafa stofnsett þing
hjá sér, þá mega þau ákveða. hvar
höfuðstaður eða stjómar-aðsetur
þeirra skal vera. Dominionstjórn-
in heklur umráðum yfir öllum þjóð-
löndum innan takmarka þessara
nýju fylkja, á sama hátt og nú á
sér stað um Manitoba fylki. Þessi
nýju fylki mega setja upp hjá sér
sérstaka skóla fyrir katólska íbúa
sfna, eða réttara sagt, þeim er veitt-
ur fullur lagaréttur til þess að gera
það. Það er og tekið fram í frum-
varpi þessu, að n/ju fylkin megi
ekki leggja skatt á lönd eða eignir
C.P.R. félagsins.
Þessi nýju fylki ganga inn f sam-
bandið með þeim skilmála, að hvort
þeirra fái árlega frá Dominion
stjórninni $1,092,375, sem er reikn-
að þannig:
fá takmörk sín færð eitthvað norður
& bóginn, þó alls engin vissa sé
enn fengin fyrir þvf.
f stjórnar kostnað......$50,000
Tillag eftir fólksfj., 80c
fyrir hvern fbúa...... 200,000
Innstæðu vextir......... 405,375
Fyrir stjórnarlönd...... 375,000
Fyrir opinberar bygg-
ingar .................. 62,500
3.
kvenna, og að þjóðin hafi full-
komið málfrelsi, ritfrelsi og
prentfrelsi og frelsi til samtaka
og verkfalla.
“Uppgjöf saka allra þeirra, sem
hneptir hafa verið í fangelsi
fyrir pólitískar eða trúarlegar
skoðanir.
“Að allir skulu hafa jöfn borg-
araleg réttindi, án tillits til
þjóðernis.
Það þarf ekki að taka það fram,
að fbúar þessa fylkis munu verða
sár óánægðir með þetta fyrirkomu-
lag. Það gleður þá að sjá norð-
vestur héruðin fá fylkisréttindi og | veg fyrir, að stjórnin geti á nokk-
að verða aðnjótandi hagfeldra fjár-1 urn hátt hindrað framkvæmdir á
“Og enn fremur til að koma f
og fulltrúunum er heitið góðri með-
ferð. Sérhver sú stofnun, sem hefir
frá 100 til 300 manns f vinnu, má
kjósa 2 menn. En þær, sem hafa
yfir 1000 manns í vinnu mega senda
einn fulltrúa fyrir hver 500 manns.
Málið er þá komið svo langt, að
stjórnin er fús til að kynna sér á-
stæðurnar fyrir óánægju alþýðunn-
ar. En hvort hún verður fús til að
taka röksemdirnar til greina, það
leiðir tfminn f Ijós.
FORMALI.
“Hann segir, aö ég fari meö sleggjudóm,
þar sem óg læfc þá skoöun 1 ljósi, aö þeir menn
geti varla haft eins hlýjar fcilfinningar, sem
ekki fcrúa á guö eöa annaö líf.”
Aöahteinn Kristjánsson i Hkr.
Mér hnykti við Kristi og Kristinn að mæta,
Um krísíindóm voru þeir ákaft að þræta.
Hann Kristinn var stífur
Að staðhæfa gífur:
“Sé guðs-trúin meinuð þér, mannelsku glatarðu,
Þú misendis-kaldrani’, og volaða hatarðu.”
Það lá í Krists svörum,
Að spyrja’ ’ann úr spjörum:
“Þú elskað inn óséða Guð, þykist geta,
An grundvallar—: kunnugann bróður að meta?”
Eg heyrði þá seinast í hávaða lenda,
Þvf hvor vildi byrja’ á sínum enda.
En lesari, þú getur leitt um það getur,
— Eg labbaði fri þeim — hvor hafði þar betur.
Stephan G. Stephanson.
hagssamninga við rfkisheildina.
En á hinn bóginn virðist öll sann-
gimi mæla með þvf, að Manitoba
hefði verið stækkuð að miklum
fullnægingu á þessum kröfum, þá
sé tafarlaust stofnað alþýðu sjálf-
boðalið, þar sem öll landsins börn
geti barist, og á þann hátt gert sér
Kröfur Rússa.
Þrjú þúsund stúdentar og há-
skólakennarar hafa gert náms og
kenslu verkfall frá þessum tfma til
september næstkomandi. Þetta var
samþykt á fundi f Pétursborg þann
21. febrúar sl., og með því má heita, \
að heft sé öll mentastarfsemi rúss-
Alls.......$1,092,375
Það er ennfremur tekið fram, að
rfkisstjórnin borgi árlega þessum
fylkjum 80c fyrir hvern íbúa, þar
til tala þeirra er orðin 800,000 í
hverju fylki. Enn fremur er svo
reiknað, að fylki þessi skulu hvort
um sig talin að eiga innstæðufé f
vörzlum ríkisstjórnar, að upphæð
$8,107,500, eða $32.42 fyrir hvern
af 250,000 íbúum, og að 5 prócent
árlegir vextir skuli greiðast af þess-
ari upphæð, sem gerir eins og að
nesku þjóðarinnar um næstu sex
mánuði, hvað sem þá tekur við.
Fundurinn, sem þessa samþykt
gerði, var afar-fjölmennur og æs-
ingamikill. Menn töluðu þar full-
um hálsi og úthúðuðu keisaranum,
rifu niður mynd af honum, sem
hékk á vegg samkomustaðarins, og
einnig var farið afar-hörðum orðum
um stjórn landsins og ófrelsi lag-
anna og kúgun alþýðunnar. Og
svo kjarninn í ræðum fundarmanna
var það, að nú mætti engu öðru
sinna, heldur en þvf, að koma þjóð-
inni í f>á hreyfingu, að almennur
áhugi vaknaði fyrir nauðsyn á
stjórnarbót og fá þjóðina til að
hefjast handa fyrir samtökum í þá
átt. Með öðrum orðum: Þrjú þús.
kennarar og nemendur hafa lagt
framan er sagt $405,375.
Svo er talið, að þjóðarlöndin f j niður starf sitt um langan tfma, til
hvoru þessara fylkja fyrir sig séu ■ þess að hefja æsinga leiðangur um
25 millíónir ekra, sem virt er á $1.50 landið og binda alþýðuna svo römm-
mun um þessar mundir, en ekki I ljósar eftirlanganir vorar.
látið vera nálega fjórum sinnum j “Og þar eð vér skiljum þá sögu-
minna, en hvort af liinum nýmynd-1 legu þýðingu, sem yfirstandandi
uðu fylkjum. , tfð heflr fyrir hina rússnesku þjóð,
j sem nú er að snúast upp úr bældri
j óánægju í opinbera uppreist, þá
getum vér ekki lengur haldið á-
fram mentastarfi voru og námi, og
leggjum það þvf til síðu þar til
þann 13. september næstkomandi.
Þegar sá tfmi kemur, þá mun rás
viðburðanna hafa leitt fram þau
öfl, sem nægja til þess að ráða fram
úr núverandi ástandi.”
Af þessari yfirlýsingu fundarins
verður ekki annað séð, en að það sé
bein ákvörðun mentamannanna, að
taka öflugan þátt í baráttu verka-
lýðsins með þvf að gerast leiðtogar
þeirra, og að stofna eina allsherjar
herdeild af verkamönnum og al-
þýðufólki yfirleitt, og að þessi her-
deild verði svo útbúin að vopnum>
vistum og öðrum útbúnaði, að hún
fái unnið sigur á stjórnarher lands-
ins og kollvarpað stjórninni og
tekið stjórn landsins f sfnar eigin
hendur.
Hvemig Rússastjórn kann að
taka þessu, vitum vér ekki, en lfk-
legt væri, að hún sæi nú svo sinn
vitjunartíma að húnlegði fram sfna
beztu krafta til þess, að þjóðin fái
öðlast það frelsi, sem hún er ákveð-
in f að fá, þó það kosti almenna
uppreist. Það er orðið alvarlegt
ástand f landinu nú, þegar háskóla-
kennarar taka höndum saman við
Móti þjóðeign.
Brezkur fræðimaður, J.H.School-
ing, hefir safnað skýrslum um
starfsemi bæja og sveitarfélaga
þeirra á Englandi, sem sjálf eiga
gas og rafljósa stofnanir sfnar og
rafmagnsbrautir. Skýrslur þessar
eru fróðlegar að /msu leyti og eiga
að sanna, að opinber eign opin-
berra nauðsynja borgi sig ekki þar
í landi.
Herra Schooling segir, að bæja
og sveitarfélög þar í landi hafi lagt
alls um 175 millíónir dollars f gas,
vatns og rafljósa og strætisbrauta
stofnanir og sem séu algerlega und-
ir stjórn þessara sveitarfélaga, og
að á sfðastliðnu ári hafi gróðinn á
öllu þessu verið samtals $2,300,000
eða sem næst 14 prócent af höfuð-
stólnum. Þ«tta mætti nú þykja
viðunanlegur hagnaður, þegar þess
er gætt, að slíkar opinberar nauð-
synja stofnanir eru ekki ætlaðar til
þess að græða fé á þeim. En herra
Schoaling segir, að sá sé galli á
þessu fyrirkomulagi þjóðeignar-
princfpsins, að ekki sé lagt nóg f
varasjóði til þess að bera kostnað
við aðgerðir ogeðlilegt slit á áhöld-
um og verkfærum stofnananna.
Hann segir, að 5 prócent sé það
vanalega, sem lagt sé til hliðar af
inntektum slíkra stofnana, til þess
að viðhalda þeim, og ef að þessari
reglu hefði verið fylgt, þá hefðu
þessi sveitafélög átt að leggja í sjóð
$8,750,000. En skýrslur félaganna
sýna, að þau hafa að eins ætlað sér
$700,000 til þessa viðhalds, eða
minna en \ précent. Af þessu leið-
Þorrablótskvæðin
frá 15. f. m. hefir nú “Lögberg” fært
bæði blótmönnum og blótleysingj-
um. Fyrst verða þar fyrir oss þrjú
kvæði, eftir Hannes S. Blöndal; þau
eru lipur og lagleg, eins og margt,
sem sá höfundur hefir kveðið. Eink-
um munu vísurnar “Til gestanna”
ná hylli og festast í minnum þeirra,
sem veita kvæðunum eftirtekt, sem
vfst verða allmargir. Og blótmenn-
irnir hafa sjálfsagt hlýtt á þau öll
með ánægju.
Fyrsta kvæðið: “Helgi magri”,
er auðsjáanlega bending frá höfundi
þess, H.S.B., um það, hvernig hann
ætlast til, að heimilislff Helga
magra ætti að vera, einkum þar
sem hann segir:
“Þar öllum finst þeir eiga heima,
og enginn hluturþvingar mann.”
Já, svona ætti heimilislif livers fé-
lags að vera, og væri Helgi magri
og húskarlar hans eins lausir við
hlutdrægni, eins og liirðskáldin
hans eru f kvæðum þessum, — þá
hlyti hann að hafa n4ð meiri hylli
frjálslyndra manna, en raun hefir á
orðið, að minni vitund,— því að vfst
er, að ekki eru allir hinir vitrustu
af Vestur-Islendingum vinirHelga,
jafnvel þó að þeir kannist við nafn
hans og erindi; sem ég efast ekki
um, að sé flestum íslendingum
kunnugt. — Að ég ekki minnist
þeirra náunga, sem óvina hans, er
almælt er að beri öfundarhug til
karlsins, þvf að skoðun þeirra á
Helga hlýtur að vera sprottin af
þröngsýni og misskilningi;— öfund
á Helga magra! — Þar er víst of-
mikið af holdgjafarefni!! Við ætt-
um að láta karltötrið njóta sann-
mæla, — það mætti varla ætlast til
minna af okkur, sem jafnvel
guðsmennirnir sjálfir setja á bekk
með vitrustu mönnum mannfélags-
ins; sbr. ræðustúf eins séra blót-
mannsins, þar sem hann, á Þorra-
blótinu sæla, mintist sérstaklega á
“hin óviðjafnanlegu snildarkvæði
‘Heimskringlu’-skáldanna, sem ekk-
ert af hirðskáldum Helga gæti
komist til jafns við, allra sízt í
Þorrablótskvæðum.” Og þó eru
raunar sum af þessum Helga-hirð-
skáldum gömul og ný “Heims-
kringlu-skáld”; þeir Kristinn og
og Sigurður Jóh. Og ekki hefir
mikið borið á þvf, að þau skáld
skömmuðust sín fyrir, að láta kvæði
sín sjást í “Heimskringlu”. Og
Hjörtur Leó mundi vfst ekki held-
ur skammast sín fyrir að birta þar
eitthvað af kvæðum sfnum. Enda
telzt hann fullkominn meðal hag-
yrðingur. En ekki held ég að neinn
sanngjarn maður geti ætlast til
þess, að Hannes Blöndal færi að
Þjóta suður á Sherbrooke stræti
með kvæðin sfn, þvf að nóg rúm
ætti að vera fyrir þau á hominu á
William og Nena; — lengi tekur
“Lögberg” við. Ég þakka samt
séra blótmanninum fyrir minn hluta
af þessari óvæntu athugasemi hans,
því líklega hefir blessaður karlinn
liaft mig f huga, þegar hann var að
lofa “ líeimskringlu-skáldin”, þó að
hann væri þá svo kurteis, að geta
ekki nafna okkar, af þvf að við
höfðum ekki átt kost á þeim heiðri
að heimila lionum það sérstaklega,
áður en hann fór að blóta. — Það
er von að prestarnir elski og lofi
skáldin hennar “Heimskringlu”: —
Hvað væri kirkjufélagið án “Heims-
kringlu” og skáldanna?
íshndskvæði H.Bl. er einnig lag-
lega kveðið og hlýlégt í garð ætt-
jarðar okkar. Þó sýnist sú ósk höf,
eiga “langt í land,” — að
“enginn leggur hlekk um háls
á hetjum landsins*ungu.”
fSn gott að liún yrði sem fyrst að
algerðum sannleika. Það er ósk,
sem hjarta hvers frefsisvinar hlýtur
að geyma. 8vo endar höf. kvæðið
með því, að óska öllum þeim bless ■
unar,' sem eyði hinum “fornu vof-
um”; — þar hlýtur hann að eiga
við hjátrú, misskilning, vantraust
manna 4 sjálfum sér og ýmsar ó-
þarfa deilur og flokkadrætti, sem
nú eyða mörgum af beztu fram-
kvæmda hugmyndum íslendinga,
bæði austan liafsins og vestan.
Næst kemur “Minni forfeðra
vorra”, eftir Sigurð J. Jóhannesson,
skemtilegt kvæði og all-langt.
Kvæðið er ekki ósnoturt, þó að þar
hefði höf, mátt takast betur, eftir
sumum öðrum kvæðum hans að
dæma.