Heimskringla - 13.04.1905, Side 2
HEIM8KR1NGLA 13. APRÍL 1966
Heimskringla
PUBLISHED BY
The HeimskrtDgla News 4 l’ublish-
iog "
Verö blaösins í Canada og Bandar.
$2.00 um áriö (fyrir fram borgaö).
Senttil islands (fyrir fram borgaö
af kaupendum blaösins hór) $1.50.
Peningar sendíst í P. O. Money Or-
der, Registered Letter eöa Express
Money Order. Rankaávfsanir á aöra
banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
meö afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Office:
727 Sherbrooke Street, Winnipeg
P.O.BOX 116. 'Phone 3512,
I
vel, og hann gekk svo langt að segja j með vatninu, virðist oss vera út f
þeim, að ef C. P. R. fengist ekki til, hött og ekki koma máli pessu við.
að byggja eftir endilangri bygðinni' Það er ekki í verkahring stjöma,
f>á skyldi hann og stjóm hans sjá j að kaupa lönd af bændum til að
i svo til, að sveitin fengi samt járn- gefa auðfélögum, en [>að er í peiria
; brautarsamband. Betur gat hann j verkahring, að fá jámbrautir bygð-
| vissulega ekki tekið nefndinni, enda j ar um sveitir landsins svo landið
! var búið að búa hann og hina aðra verði bygt og ræktað, og f>að liefir
| ráðgjafa hans undir komu þessarar! Roblin-stjórnin gert með heiðri og
| nefndar, svo að nokkurn vegin vissa I sóma.
j var fyrirfram fengin um það, hvern-
j ig hann mundi taka henni. Og
Þess er sanngjarnt að geta, að
Dominion-stjórnin hefir haft stand-
þessi undirbúningur eins og annað anjj tilboð um $3,200 tillag á mflu j heldur en upprunalega ákvæðið.
starf að þvf að fá járnbraut bygða þyerja, sem bygð yrði um Gimli- i Hn allir lfta ekki svo á málið; t. d.
— eða ekki sjáum vér annan mun
á hinu upprunaiega lagákvæði hans
um þetta og breytingu þeirri, er
sfðar var gerð; þvf að í báðum til-
fellunum eru sérstakir minnihluta
skólar fástákveðnir í grundvallar-
lögum hinna nýju fylkja.
Sbaretti, növerandi erindreki páf-
Ýms blöð 1 Norðvesturhéruðun- ans. Starfsemi þessara erindreka
um og einnig sjálfur stjórnarfor- hefir ekki verið gerð opinber og
maður þeirra (Haultain) halda J>vf litlar sögur hafaaf f>vf farið á hvern
lét liann semja við páfann um að j er við völdin) algerlega komin und-
senda erindreka til Canada, til þess j ir vilja páfans í Róm og sendiboða
að gæta hagsmuna katólsku kirkj- ’ hans. Og vafalaust er það einnig
unnar hér. Síðan hefir slfkur er- j að ráðum páfans og fulltrúa hans
indreki venð hér f landi; fyrst var: að nú á að neyða sérstökum skól
það hr. Merry del Val og sfðan hr. um upp á þessi tvö fylki, sem nú
er verið að mynda, — pvert á móti
vilja núverandi stjórnar |>ar og á
fram, að breytingin sé í raun réttri
meira þvingandi fyrir hin nýju fylki
um Nýja ísland, var ekki gerður af
Löbergi eða stjómendum f>ess,— og
er þeim þvf ekki fyrir neitt að pakka
f þessu sambandi.
En f>ess heldur hefði mátt ætla,
Aa að Lögberg hefði átt að sjá sóma
1 sinn í þvf, að láta málið afskifta-
- -------- ---------------------■1 laust, úr þvf það og aðstandendur
i f>ess hafa aldrei að undanfömu gert
Gimli járnbrautin og ; hina minstu tilraun til f>ess, að
Lösbero:. ; leagja Gimlisveitar mönnum nokk-
° ® ! urt lið í máli f>essu.
j. , s Forlögin eru sterkt afl í heimi
Isl. þjóðarvmir mættu ætla, að
T „ , , , . , , , _ I þessum, og Það verður ekki komið f
Lögberg, sem er íslenzkt blað og '
,, . , , . ; veg fyrir það, sem verða á. Það
út gefið f þeim tilgangi, að starfa ° J
átti fyrir núverandi þingmanni
I Gimli kjördæmis að liggja, að koma
járnbrautum inn í Gimli kjördæmið,
| ekki að eins einni, heldur tveimur.
Þeirri fyrri til Oak Point, og f
mjög nálægri framtíð 50 mflna
framlenging á þeirri braut norður,
austan Manitobavatns; og hinni
síðari að austan, eftir endilangri
Gimlisveit, alt norður að íslend-
ingafljóti, og sfðar alt til Fisher
að hagsmunum íslendinga f landi
þessu, hefði fundið köllun hjá sér
til þess að hlynna eitthvað að —
hversu lftil og ógerðarleg, sem sú
aðhlynning hefði verið — járn-
brautarmáli Gimlisveitar manna.
En í tveimur sfðustu blöðum
þess, þar sem minst hefir verið á
það mál, hefir sú stefna verið tekin,
að ófrægjv framkvæmdimar svo
sveit, en þetta boð hefir ekkert fé-
lag viljað þiggja í sl. 6 ár, og hefði
það vfst verið óþegið enn, ef Mr.
Roblinogmeðráðamenn hanshefðu
ekki lagt lið sitt til þess, að C.P.R.
félagið bygði brautina. En vænt-
hefir lir. Sifton aðhylst frumvarpið
í hinni nýju mynd þess og kveðst
ætla að greiða atkvæði með þvf.
Hann hélt langa ræðu um málið og
lýsti þvf þá yfir, að hann hallaðist
miklu fremur að skoðun hr. Bord-
an lega hefir nú félagið fengið eðajer,s> heldur en Lauriers í þessu
fær þann styrk, þegar það byggir. ! máli, en að hann yrði samt að greiða
En það má búast við þvf, að Lög-! atkvæði með stjórninni til þess að
berg reyni að telja mönnum trú um j verJa hana falli> °S t;1 Þess að varð-
það næst, að það sé eingöngu þessu ! veita Conservatives frá þeim ófagn-
tillagi að þakka, að Ný-íslendingar
fá júrnbraut.
Vér bfðum átekta.
Sk ólamálið.
Bay.
sem hægt hefir verið. í 9. marz-
blaðinu er þannið tekið f málið, að
ekki muni mikið að marka loforð Ölluin þeim, sem þekkja þann
Roblin stjómarinnar í þessu braut- j an(1a> senr Logberg stjórnast af, má j <Ekkert m4l hefir vakið harðari
armáli, þvl að hún muni svlkja það ! vera Það 'J081- að af PóHtfskuin á- baráttu miUi pólitf9ku flokkanna
Sérskóla málið eða það mál, sem
mestan æsing vakti hér í fylkinu
fyrir 12 til 15 árum, er nú um það
bil að vekjast upp aftur í Canada
um þessar mundir.
Eins og lesendur vora mun reka
minni til, þá höfðu katólkir menn
hér f Manitoba sérstaka skóla, sem
voru afteknir af Greenway-stjórn-
inni um árið 1890.
loforð. En svo þegar ákveðin vissaj stæðum reyiii blaðið í lengstu lög
er fengin fyrir þvf, að braut verði
lögð eftir endilangri Gimlisveit, alt
norður að Islendingafljóti, þá snýr
blaðið við: heldur þvf ekki lengur
fram, að loforðin muni verða svikin,
en tekur f þess stað þá stefnu, að
vitanlega hefði braut fengist þar
norður um landið einhvemtíma,
hvort sem var, og máske á næsta
sumri. Og í þessu sambandi notar
blaðið tækifærið til þess að heimta
það, að Roblin stjórnin kaupi land
C. P. R. félagsins hjá Winnipeg
Beach, eða kaupi handa því land
norður með vatninu og gefi félag-
inu sanngjarna milligjöf, og þá
mundi brautin hafa fengist fram-
lengd frá Winnijieg Beacli til
Gimli, segir blaðið.
Nú ber þess að gæta, að engin
sönnun er ennþá fengin fyrir þvf,
að brautin verði e k k i bygð frá
Winnipeg Beach að Gimli. Hr.
W'hite heflr lofað í margra manna
viðurvist, að láta leggja brautina
þar, ef Gimlisveitar menn geti fært
sannfærandi rök að því, að brautin
verði betur og hagfeldar sett þar en
annarsstaðar um héraði^ og með
hliðsjón af þvf, að hún borgi betur
starfskostnað, ef hún lægi þar frem-
ur en annarstaðar. Það er þvf eng-
in ástæða til að ásaka Roblin-stj.
fyrir starfsemi hennar f þessu máli,
því að'vitanlega hefir ákveðið loforð
um byggingu brautarinnar eftir
endilangri nýlendunni alt norður
að íslendingafljóti fengist fyrir
hennar fylgi.
Ný-Islendingar hafa oft áður beð-
ið um braut og ekki fengið liana,
eða neina von um, að fá hana á
neinum ákveðnum tíma. I öll þau
12 ár, sem Liberalar voru við völd-
in hér f fylkinu, datt þeim vístekki
1 hug, að gera hina minstu tilraun
til þess, að útvega Ný-íslendingum
jámbraut. Það situr því sérlega
illa á Lögbergi, að reyna að ófrægja
að komast hjá þvf, að veita Roblin
stjórninni eða þingmanni Gimli
kjördæmis verðuga viðurkenningu
fyrir starfsemi þeirra í þessu máli
eða öðrum. En á hinn bóginn
geta Ný-Islendingar huggað sig við
það, að héðan af fær Lögberg ekki
orkað þvf,aðhindralagningu braut-
ar þessarar, þó það fegið vildi.
Brautin kemur, og þegar hún er
lögð og tekin til starfa, þá munu
íbúar héraðsins — þeir sem ekki eru
þegar búnir að þvf — fara að átta
hér í landi, heldur en það mál, og
f engu máli hafa hinir liberölu vin-
ir vorir verið ákveðnari, en einmitt
f þvf, að láta það ekki viðganga*t,
að hér væru minnihluta skólar. Á
þvf máli einmitt unnu þeir kosn-
ingamar og komust til valda í Ot-
tawa árið 1896. Og Sir Wilfrid
Laurier batt enda á það, eftir að
hann kom til valda, með þvf að
samþykkja afnám sérstöku skól-
anna hér í fylkinu.
Mörgum kom það því á óvart, að
hann f frumvarpi þvf, er hann lagði
sig á því, hve mikiirhagur það hefir £yrir pinKÍð sem grundvaUariög fyr-
aði, að komast til valda með mál
þetta óklárað á höndum sér. Yfir-
leitt gekk öll ræða hans út á að tala
móti stefnu Lauriers í þessu máli,
hann játaði hreinskilnislega, að það
væri orðið meira pólitfskt en prin-
cfp mál og þess vegna yrði hann að
styðja flokk sinn, þó það væri sér
nauðugt, þar eð hann væri yfirleitt
samþykkur stefnu hr. Bordens í
máli þessu. Hann játaði, að það
væri betra, að gefa það f vald hinna
n/ju fylkja, hvernig þau vildu haga
mentamálum sfnum, en kvaðst þó
verða að greiða atkvæði móti þvf
hátt þeir höguðu henni eða hvað
þeim yrði ágengt til að efla katólsk-
una í Canada. En það hafa allir
vitað, að þes-úr páfasendlar hafa
haft náin mök við Laurier eins og
eðlilegt er, þar sem þeir eru hér
settir að hans ráði og boði. Það
hefir þvf legið meir en lítill grunur
á þvf, að minnihluta skólaákvæðið
í grundvallarlögum Lauriers f sam-
bandi við myndun þessara nýju
fylkja, sé runniðundan rifjum þessa
erindreka páfans í Róm. Og ef
nokkur efi heflr að undanförnu á
þvf leikið, að svo væri í raun og
veru, þá mun hann nú horfinn
með öllu sfðan opinbert varð um j flutt ritgerðir um þetta ástand, og
móti vilja alls þorra manna í þess-
um fyrirhuguðu fylkjum.
Það er þvf auðsætt, að þó herra
Sifton fylgi þessu máli að eins
af blindu flokksfylgi og kasti þar
með öllu mentamála princfpi út f
veður og vind, þá fylgir Laurier
auðsjéanlega sinni eigin sannfær-
ingu, nefnilega, að í trúmálum kat-
ólskra manna eigi páfinn að hafa
öll ráðin.
Þess vegna er það páfinn, en ekki
hr. Laurier, sem hér ræður, ekki að
eins f mentamálum Vestur-Canada,
heldur einnig stærð Manitoba fylk-
is, — eins og nú stendur.
Flest blöð í Austur-Canada hafa
framkomu hr. Sbaretti viðvfkjandi
stækkun Manitoba fylkis.
fara sum þeirra svo langt að segja,
að úr því sendimaður páfans sé far-
Eins og fylkisbúum er kunnugt, |inn að skifta sér af stjórnmálum
þá samþykti siðasta Manitoba þing, j landsins, þá sé tfmi til þess kominn
með öllum atkvæðum, að fylkis-
stjórnin skyldi gera tilraun til þess
að fá takmörk fylkisins færð út,
bæði vestur og austur, um leið og
nýju fylkin yrðu mynduð, svo að
stærð Manitoba fylkis gæti orðið
sem næst stærð liinna nýju fylkja.
Tveir af ráðgjöfum Manitoba-
fylkis, þeir dómsmálastjóri Camp-
og með þessu lagafrumvarpi Lauri- ■ bell og opinberra verka ráðgjafi
orðið fyrir sveitina, að fá járnbraut
þangað. Og þá einnig má vænta
l>ess, að þeir meti réttilega og veiti
sanngjarna viðurkenningu þeim,
sem mestan og beztan þátt hafa f
þvf átt, að koma járnbrautum um
héraðið. En þá verður Lögbergi
ir inngöngu tveggja nýrra fylkja f
Norðvesturlandinu inn í fylkjasam-
bandið, mælti svo fyrir, að minni-
hluta skólar skyldu löggildast í
þessum nýju fylkjum. En hann
réttlætir þessa stefnu mgð því að
segja, að þar sem Manitoba var
ekki talið það til gildis, að það hafi fyM áður enn skólamálig komst
átt annan þátt f því velferðarmáli,
en að kasta óverðskuldaðri tor-
hér á dagskrá, þá hefði verið rétt
að láta að vilja fólksins í því máli,
trygniog vanþökk til þeirra, sem; hvor(. Bem gá vilji var f 9amræmi
starfað hafa að þvi að auðga sveit-, yið han8 eigin prfvat skoðanir eða
ina og íbúahennar með þessunauð- ekki; __ en þar 8em um Norðvest.
synlega samgöngufæri - járnbraut- urh6ruðin sé að ræðaj þá séu þau
inni' j engin fylki enn, heldur ómyndug
Hefði nú sá flokkur, sem blaðið : héruð, sem séu að biðja um fylkja-
fylgir að málum, setið að völdum réttindi, og þar sem hann sé það
hér f fylkinu, þá hefði hann, sam- j veldi, er hafi í hendi sinni að hafna
kvæmt allri járnbrautarstefnu sinni j eða veita þessa bón þeirra, þá liggi
á liðnum árum, veitt $1750 á mílu það í augum uppi, að þau verði að
hverja úr fylkissjóði, og kastað á ganga að hverjum þeim kostum, er
þann hátt út til C.P.R. félagsins hann setji þeim. En meðal þess-
fyrir þessar væntanlegu 35 mflur ara kosta er það,að þauskuli skyld
$73,250; en Roblin stjómin, sök- j að halda uppi sérstökum skólum
nú að leysa úr, er sú, hvers vegna
hann álítur ekki eins réttlátt og
sanngjarnt, að láta að vilja meiri
hluta íbúanna í þessum n/ju fylkj-
um í þvf, að láta ekki laust við
katólska minnihlutann þar, það
sem hann e k k i hefir, eins og
hann fyrrum áleit rétt, að láta að
vilja íbúanna f Manitoba f þvf að
taka frá minnihlutanum það sem
hann þá hafði að landslögum.
Það er þvf ekki annað sjáanlegt,
en að hann hafi allmjög skift um
um sinnar hyggilegu járnbrauta- j fyrir katólska minni hlutann, — á stefnu á máli þessu, og ef að þvf
ers, sem tæki þessi réttindi frá fylkj
unum. Hann væri flokksmaður og
yrði að verja stjómina falli.
Þetta mál hetír vakið hina mestu
eftirtekt um alt Canada veldi, þvf
að vitanlega er með þessu frum-
varpi sérstökum minni hluta skól-
um neytt upp á þessi nýju fylki.
Það er nú síst að undra, þótt hr.
Laurier vilji hlynna svo að trú-
bræðrum sínum f Norðvesturland-
inu, sem hann bezt getur, en nokk-
uð er það samt í öfuga átt við alla
framkomu hans f skólamáli Mani-
tobafylkis. Þar var um það að
ræða, að taka frá minnihlutanum
það, sem hann átti að lögum, alt
frá þvl er Manitoba gekk í fylkja-
sambandið, En hér er að tala um,
að neyða hin nýju fylki til þess að
veita minnihlutanum þar einmitt
sömu hlunnindin, sem minnihlut-
inn f Manitoba var sviftur eftir að
hafa notið þeirra aðlögum um fjórð-
ung aldar. Og þetta á að gerast
þvert ofan í vilja stjórnarinnar í
Norðvesturlandinu og meiri hluta
íbúanna þar.
Rogers, ferðuðust til Ottawa í sl.
febrúarmánuði til þess að leggja
kröfu fylkisbúa fyrir Dominion
stjórnina, en Laurier neitaði að
verða við þessari beiðni og ákvað,
að takmörkuni fylkisins yrði ekki
breytt — að svo stöddu. Engin
gild ástæða var gefin fyrir þessari
neitun, en hn Sbaretti, sendimaður
páfans við hirðina í Ottawa, gerði
hr. Campbell orð og bað hann að
finna sig, og lagði þá fyrir hann
skriflega þær breytingar, sem hann
óskaði að yrðu gerðar á skólalögum
Manitobafylkis. En þær breyting-
ar eru í þvf fólgnar, að Manitoba-
stjórnin leiði það í lög, að í hverri
borg, þar sem séu 30 rómversk kat-
ólsk börn, skuli samkvæmt ósk for-
eldra eða aðstandenda slfkra barna
vera settur á stofn sérstakur skóli
fyrir þau með krtólskum kennara;
og að í hverju þorpi þar sem 15
katólsk börn eru, skuli bygður sér-
stakur skóli fyrir þau með katóls-
um kennara. Hr. Sbaretti árétti
þessa kröfu með þvf, að segja hr'
Campbell, að ef Manitobastjórnin
veitti þetta, þá mundi það greiða
Spurningin, sem Laurier verður mjög fyrir beiðni hennar umbreyt-
að skora á páfann að kveðja mann-
inn heim til sfn aftur,því hannliafi
hér ekkert erindi; hann sé atkvæð-
islaus útlendingur, sem engan rétt
hafi til að beita neinum áhrifum á
slfk mál. Eins og búast mátti við
1/sti Laurier því hátíðlega yfir á
þingi að hr. Sbaretti hefði engin
áhrif haft á þessi mál, hann hefði
ekkert vitað um fund þeirra Camp-
bells og Sbaretti, osfrv. En hætt
er við, að fáir láti blekkjast af slfk-
um staðhæfingum. Það sem þegar
er framkomið í máli þessu ásamt
hinum trúmálalega samhug þeirra
gerir sambandið svo ljóst, að vér
þurfum engra frekari vitna við.
íbúar Canada veldis vita nú glögt
hvernig sakir standa, og það er
meiri en lfklegt, að kjósendurnir
geri Sir Wilfrid það kunnugt með
atkvæðum sfnum, þegar þeim veit-
ist tækifæri til þess.
stefnu, fær. brautina bygða án þess j kostnað almennings, á sama hátt
að borga félaginu svo mikið sem og aðrir alþýðuskólar landsins.
eitt cent úr fylkissjóði.
Finst nú ekki öllum sanngjörnum
og réttsýnum mönnum, að hér sé
sæmilega unnið, bæði með þvf að
Út af þessu gekk herra Sifton úr
ráðaneyti Lauriers, þvf það var
liann, sem harðast barðist móti sér-
stökum skólum í Manitoba. En
Sú uppástunga blaðsins, að Rob-
framkvæmdir Roblin-stjórnarinnar lin-stjórnin hefði átt að kaupa land
í þessu máli, því að Roblin tók i C. P. R. félagsins við \\ innipeg
sendinefnd Ný-fslendinga sérlega Beach, eða önnur lönd þar norður
tryggja íbúum Gimlisveitar braut- svo gerði Laurier þá breytingu á
ina og um leið að spara fylkinu frumvarpi sfnu, að f stað þess að
allan kostnað f sambandi við hana ? þvinga hin nýju fylki til þess að
halda uppi sérstökum minnihluta
skólum, þá geti sérstöku minnihluta
skólarnir þarþvingað hinnýju fylki
til að halda sér við af opinberu fé,
er spurt, hvernig á þeirri stefnu-
breyting standi, þá liggur það svar
beint við, að f Manitoba málinu lét
hann pólitfska hagsmuni flokks sfns
ráða, en nú lætur hann sfna eigin
sannfæringu og óskir ráða stefnu
sinni. Sannfæring hans í málinu
hefir þvf verið alveg sú sama áður
eins og hún er nú.
Það er enn í manna minnum, að
skömmu eftir að hann kom til valda,
sendi hann brezkan mentamann,
Chas. Russell, til Rómaborgar og
ingu á takmörkum fylkisins. Enn
fremur lét hann það í ljósi, að
breytni Manitobabúa við katólska
borgara að undanförnu hefði komið
í veg fyrir, að takmörk fylkisins
yrðu færð vestur, þvf að katólskir
menn þar vildu ekki vera háðir því
skólafyrirkomulagi, sem nú ætti sér
stað f Manitoba.
Með þvf nú að satntal ráðgjaf-
anna og hr. Lauriers fór fram þann
17. febrúar og endaði með þvf, að
hann bað þá að bíða í 3 eða 4 daga
eftir ákveðnu svari frá sér, en beiðni
hr. Sbaretti, páfamannsins, um við-
tal barst hr. Campbell þann 20., —
þá er sambandið milli Lauriers og
fulltrúa páfans í máli þessu orðið
öllum ljóst. Því það var ekki fyr
en eftir að hr. Campbell hafði neit-
að að breyta skólalögum fylkisins
samkvæmt beiðni hr. Sbaretti, að
Laurier neitaði að færa út takmörk
fylkisins.
Af þessu er það ljóst, að stækk-
un Manitoba fylkis er (og verður
lfklega svo lengi sem Laurier-stj.
Er mögulegt að fylgja
fram Sósíalismus?
Eftir
General Birney
(Þýtt)
(Framhald).
Reynið nú að hugsa yðui, hve
margfaldar eru skyldur þær, sem
ríkið tekur sér á herðar, með þvf að
taka undir sig allar eignir, fastar
og lausar, og með þvf að ábyrgjast,
að sjá fyrir þörfum allra manna,
kvenna sem karla, yngri sem eldri.
Náttúrlega þarf hver og einn ein-
asti maður að hafa sinn reikning,
þvf að öðrum kosti væri ómögulegt
að sjá um, að enginn fengi meira af
launum eða vinnu, en honum bæri
að réttu.
I sveit þar sem væru 280,000
manns, þyrfti 280,000 reikninga, og
myndi taka furðu mikinn sal til að
geyma bækurnar. Bókhaldarar
þyrftu að minsta kosti að vera svo
hundruðum skifti. Þá yrðu bréfa-
viðskiftin ekki lítil. Ef að einhver
skyldi nú illa þola liarða vinnu og
vilja fá aðra léttari, eða hann sliti
fötunum fyrir tfmann, sein honum
höfðu verið úthlutuð, eða hann
hefði orðið veikur og mist vinnu og
vantaði jieninga til að kaupa f
stjórnarbúðinni hatt eða kápu, eða
buxur eða hnappa, eða aðgöngu-
miða á leikhúsið, eða farbréf á
heimssýninguna, eða farbréf til
New York eða Boston eða íslands;
eða hann vildi benda stjórninni á,
að það þyrfti að gera við eitthvert
stræti eða stórhýsi eða sitt eigið
hús, þá yrði hann að skrifa ná-
kvæmlega um það alt til nefndar-
innar. Og ef að hann bæði um
eitthvað, þá yrði hann að bíða með
þolinmæði þangað til yfirvöldin
hefðu nákvæmlega skoðað málið og
rætt og skorið úr þvf með eða mót,
Hve marga skrifara mundi nú