Heimskringla - 17.08.1905, Blaðsíða 2

HEIMSKRINGLA 17. AGrUST 1905.
Heimskringla
PUBLISHED B¥
The HeiniskrÍDgla News 4 Publish-
iag ‘
Verö blaðsins ( Canada og Bandar.
$2.00 nm áriö (fjrir fram borgaö).
Sent til i3lands (fyrir fram borgaö
af kanpendum blaösins h6r) $1.50.
Peningar sendist 1 P.O. MoneyOr-
der, Rearistered Letter eöa Express
Money Order. Bankaávfsanir á aöra
banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
meö afföllnm.
“Sparsemi” Liberala.
Árið 1893 voru útgjöld ríkis-
8tjómarinnar alls $40,853,727.91.
Það ár mætti Liberal-flokkurinn '
á flokksþingi í Ottawa og samdi |
stefnuskrá fyrir sig. A þeim fundi j
var sú tillaga samþykt með öllum
atkvæðum, að flokkurinn væri ótta- j
sleginn fyrirhinni voðalegu eyðslu-
semi Conservatfva — meir en 40
millfónir á ári. Og leiðtogar flokks-
ins kváðust geta minkað þau út-
gjöld um 2—4 mill. á ári.
Svo komust [>eir til valda við
næstu almennar kosningar, og út-
gjaldalækkun þeirra f framkvæmd-
inni varð þannig, að í fyrra urðu
útgjöldin $72,255,047.63, eða $31,-
401,320.00 hærri en upphæð sú,
sem áður olli f>eim skelfingar og
ótta! En á fjárhags'irinu 1904 hef-
ir Ottawapingið og stjórnin gengið
enn lengra f útgjaldaáttina. Þar
voru samþykt þessi útgjöld:
Aðal-fjárlög.....$74,970,049.00
Aukafjárlög....... 6,379,342 00
Önnur aukafjárlög 168,430.00
Eða alls... $81,517,821 00
Á síðasta þingi voru eftirfylgj-
andi fjárveitingar barðar gegnum
þingið:
Aðalfjárlögin....$68,664,397.00
Aukafjárlög...... 13,414,973.00
1 Önnur aukafjárlög 794,888.00
Lög um aukin laua
og eftirlaun.— 612,500.00
Tillag til 2. nýrra
fylkja........... 2,248,250.00
Styrkveiting til
verksmiðja...... 1,750,000.00
Járnbrauta kostn. 1,400,000.00
>
Eða alls...$88,885,000.00
Stjórnin hefir þvf á fám áram
aukið útgjöld rfkisins frá þvf sem
þau voru árið 1S93, þanníg:
1893 (undir stjórn
Conservatfva) ..$40,853,727.00
1903- 4 (undir stjóra
Liberala)....... 72,255,047.00
1904- 5 (undir stjórn
Liberala)....... 81,517,827.00
1905- 6 (undir stjórn
Liberala)....... 88,885,000.00
Það getur tæpast liðið langur
tfmi þangað til f>jóðin í Canada
vaknar til meðvitundar um það, að
nú sé tfmi til þess kominn fyrir
hana að “verða óttaslegin” út af
vaxandi eyðslusemi f>eirrar eyðslu-
sömustu stjórnar, sem nokkru sinni
hefir haft völd í Canada,
Sú stjóra er livort sem er búin
að eftirlauna sjálfa sig, svo að ráð-
herrarnir geti lifað í allsnægtum,
hvenær sem f>eim verður vikið frá
völdum.
Ótrúr þjónn
Stoessel herforingi erj^fangi í
húsi sfnu f Pétursborg og á að
dragast fyrir herrétt. Hann er sak-
aður um bleyðiskap og aðra óher- j
mannlega frammistöðu meðan hann
var foringi vamarliðsins f Port Ar- j
thur.
Þegar Stoessel kom heim til Pét- ■
ursborgar eftir að Port Arthur!
hafði gefist upp, ætluðu vinir hans j
að gefa honum sverð mikið f heið-
ursskyni fyrir hve vel og hrau3tlega;
hann hafði varið borgina fyrir árás- J
um Japana. En stjórpin kom i1
veg fyrir, að þetta yrði gert, því
henni höfðu borist sögur um hann,
sem gerðu lftið úr hetjuskap hans
og dugnaði. Svo komu fram vitni
hvert á fætur öðru, sem öll báru
hershöfðingjanum illa söguna.
Eitt af þessurn vitnum er fransk- j
ur kaupmaður, sem hafði verzlun í
Port Arthur og var f>ar sjálfur allan 1
tfmann. Maður þessi ber Stœssel
hina verstu sögu, segir alla fram-
komu hans þar eystra hafa verið
hina svlvirðilegustu og að allir her-
mennirnir liafi hatað hann, enda
hafi þeir haft gildar ástæður til
þess, f>vf hvorki hafi hann látið sér
ant um velferð þeirra, né s/nt hina
minstu meðlíðan í raunum þeirra.
Hann lét hermennina ganga ber-
fætta og klædda f óhreina fataræfla
og þó voru forðabúrin full af fatn-
aði og allskonar útbúnaði, og hann
lét hermennina svelta heilu hungri,
“og þeir sýndu f>að mesta þolgæði,
sem ég hefi vitað nokkra menn
sýna,” segir kaupmaðurinn, — og
þó var ógrynni af matvælum f forða-
búrum staðarins.
Að sögur þessar séu á rökum
bygðar, er ómótmælanlega sannað
af skýrslum Japana yfir herfang
það, sem f>eir fengu f Port Arthur.
Þeir fundu t. d. í forðabúrunum þar
980 tons af söltuðu kjöti, 81 þúsund
pðr af skóm og stfgvélum, 6 þús.
tons af hveitimjöli og kornmat, 102
þúsund nærfaánaði og 2 hundruð
millfónir af riffla og fallbyssukúl-
um. En þó að hermennirnir gengju
berfættir, fatalausir og hungraðir
út úr víginu, er [>aðvar selt f hend
ur Japana, þá purfti 32 stóra flutn-
ingsvagna til f>ess að flytja eignir
Stoessels burtu úr borginni.
Sá, sem þessa sðgu segir, b/ðst
til að sanna hvert einasta atriði 1
henni og kveður mörg vitni reiðu- j
búin til að staðfesta framburð sinn.!
Það er því meir en líklegt, að
þegar Stoessel kemur fyrir hérrétt-
inn verði bornar á hann svo þung-
ar sakir, að hann komist ekki hjá
hörðum dómi, jafnvel dauðadómi.
Sfðustu fréttir frá Japan full-
yrða, að rússneskir undirforingjar
hafi játað, að Stoessel og menn
hans hafi gefið upp Port ^rthur f
hendur Japana, meðfram til þess
að geta með því móti betur rænt j
fjárhirzlur Rússa þar, sem sagt var!
að hefðu haft inni að halda um 30
millíónir rúbla, eða $15,000,000, —[
en þar fanst að eins ein millfón
dollara, þegar Japanar tóku borg-
ina. Það er og sannað, að rúss-
neskir herforingjar, sem nú eru
fangar f Japan, hafa ógrynni fjár
til umráða og eyða þvf eins og
sannir höfðingjar. I Japan eru nú
70 þúsund fangar, og það er vitan-
legt, að margir þeirra hafa stórfé
með höndum. Herforingjarnir
kaupa alt sem þeim dettur í hug:
vín, aldini, skrautmuni, pianos, og
stúlkur f hundraðatali til þess að
dansa fyrir þá og leika /msa
skemtileiki. Alt þetta er kostbært
mjög, en Rússar borga fyrir það
alt án þess að mögla, og virðast
hafa nóg fé aflögu. Þykir þetta
næg sönnun fyrir þvf, að fjárhirzl-
an hafi verið rænd og að Stoessel
hafi fengið sinn fulla skerf af fénu
Rússastjórn hefir þegar fengið
sannanir fyrir þessu og er búist
við þær komi fram f herréttinum,
sem á að fjalla um mál herfor-
ingjans.
Árslaun
Þýzkalandskeisara.
Árlegar tekjur Þýzkalandskeis-
ara nema um 4 millíónir dollara,
og þó er hann talinn fátækur mað-
ur og verður að viðhafa alla spar-
neytni, eftir því, sem konungum er
tftt.
Blaðið “London Express” segir,
að hann fái engin laun fyrir að
vera Þ/zkalandskeisari, en þessar
4 millíónir dollara, sem kastað er f
hann árlega, eru laun hans sem
konuDgur Prússa. Bæði Rússa-
og Austurrfkis-keisara er borgað
betur og Tyrkjasoldán hefir 10
millfón dollara í árslaun.
Þessi 4 millfón dollara árslaun
Þýzkalandskeisara eru ekki tekin
úr rfkisfjárhirzlunni, heldur eru
það rentur af eiguum, sem upphaf-
lega voru taldar að tilheyra kon-
ungunum, en sem rfkið sló hendi
sinni á, gegn því að gjalda árlega
4 millfónir dollara til konunga
sinna
Að vísu á keisarinn í eigin nafni
83 stóreignir á Þ/zkalandi, sem
gefa honum árlega launaviðbót.
Sum af löndum sfnum leigir hann
til bænda, en önnur lætur hann
rækta á eigin reikning. Ollu þjón-
ustufólki keisarans er vel borgað
og þeir, sem lengi hafa verið f þjón-
ustu hans, fá eftirlaun, er þeir yfir-
gefa stöður sfnar, og deyi einhver
kvæntur þjónn hans. þá sér hann
um ekkjurnar og börnin á eigin
kostnað. Allur þessi kostnaður ét-
ur upp mikinn hluta af rentunum
af landeignum keisarans, svo að
hann hefir lítið afgangs fyrir sjálf
an sig nemakeisara-launin, og þau
eru talin alls ónóg til að mæta dag-
legum þörfum hans. Sjálfur er
keisarinn mesti sparsemdar og
reglumaður og starfsamur í mesta
máta. Svo er hann sparsamur, að
borðhald hans er talið lélegra en
flestra annara þjóðhöfðingja, er
sögur fara af. Ekki er hann held-
ur eyðslusamurf fataburði, þó hann
að sjálfsögðu gangi þokkalega til
fara.
Yfir höfuð er keisarinn sjálfur
hvorki sælkeri né eyðslumaður, en
hann hefir einn veikleika, semkost-
ar hann ærna peninga. Hann hef-
ir um sig þá fjölmennustu og
skrautlegustu hirð, sem nokkur
konungur hefir, og þegar hann
ferðast, sem ekki ér ósjaldan, þá
hefir hann mest af hirðfólki sínu
með sér, og einnig vagna sfna og
kerrur, liesta og hestamenn, bóka-
safn og bókavörð, auk skrifara
sinna, matreiðslumenn og marga
aðra. Alt þetta kostar mikið fé, og
nú bætist það við, að hann verður
að standast kostnaðinn við hirð
elzta sonar sfns, sem kvongaðist
fyrir skömmu, og er sá kostnaður
áætlaður 2Vá millfón dollarar á ári.
Auk þess eru 5 aðrir synir, sem
allir kosta hann mjðg mikið. Þar
að auki er heill herskari af ættingj-
um og venzlamönnum, sem keisar-
inn verður að sjá um, og það eru
ekki færri en 5 stór-hirðir, sem
keisarinn verður að bera allan
kostnað af í sambandi við það.
En fyrir utan mannahald, þá er
margt sem verður til að auka ferða-
kostnað keisarans; t. d. má geta
þess, að á sfðustu ferð hans um
Miðjarðarhafið gaf hann 150 gim-
steinahringa, 36 hálsfestar, 30 gull-
úr, 100 gull vindlinga-hulstur og
24 aðra skrauthluti, — til ýmsra
sem sýndu honum lotningar og
virðingarvott á ferð hans.
Þessi eina ferð kostaði keisarann
yfir 30 þús. dali, og ferð hans í
fyrra til Egyptalands kostaði yfir
hálfa millíón dollara.
Keisarinn gefur einnig mikið fé
árlega til eflingar málara og leik-
aralistar á Þ/zkalandi, og til margs
annars, er hann álftur miða til þjóð-
legra þrifa. Hann heldur uppi 3
leikhúsum algerlega á sinn kostn-
að. Þetta hefir gengið þangað til,
að hann nú er orðinn svo peninga-
Iftill, að hann hefir orðið að taka
peningalán.
Það er ekki ólíklegt, að þýzka
þingið verði innan skams tíma
beðið að hækka svo laun hans, að
hann geti framvegis komist hjá þvf
j að þurfa að fá peningalán hjá
í þegnum sfnum.
Skýrsla Rojestvenskys
Flotaforingi Rússa, Rojestven-
sky, sem verið hefir og er ennþá á
sjúkrahúsi f Japan, er kominn svo
j til heilsu, að hann hefir getað sam-
| ið og sent Rússakeisara skýrslu um
bardagann í Japansjónum, og eru
aðalatriði skýrlunnar þessl:
1. Skipin höfðu verið sviksam-
lega bygð.
I 2. Verjur skipanna voru allar
þynnri, en skýrslur herdeildar-
innar sögðu að þær væru.
3. Þessar verjur voru þar að auki
sviknar að efni.
4. Fallbyss u-sprengikúlurnar
voru svo ón/tar, að aðeins ein
af hverjum þremur sprakk.
5. Engin af skipunum gátu borið
þær kolabyrgðir, sem skýrsl-
umar sögðu.
6. Og engin af skipunum voru
eins hraðskreið ag þau áttu að
vera samkvæmt samningum
stjórnarinnar við smiðina.
7. Gangvölar og gufuvélar voru
allar óáreiðanlegar og alt af að
bila.
8. Tveir þriðju hlutar af öllum
skipfhöfnunum, að meðtöldum
þeim sem stóðu undir flotafor-
ingja Niebogatoff, voru óhæfir
viðvaningar.
9. Þeir, sem ittu að vinna við fa.ll-
byssurnar, þektu ekki svo mik-
ið sem fyrstu frumreglur við-
víkjandi starfi þeirra.
10. Uppreist varð á skipunum
meðan þau voru við Madagas-
car, og út úr þvf varð að skjóta
14 hermenn.
11. Aðmíráll Rojestvensky varð
að miða fallbyssunum á tvö
skip af flota hans og hóta að
skjóta þau f kaf, ef þau hlýddu
ekki skipunum aðalforingjans.
12. Skipshafnirnar á skipunum
“ Seniavin og “ Apraxine ”
höfðu gert samsæri til að gef-
ast upp í hendur Japana. En
þetta varð ekki uppvfst í tfrna,
svo að bót yrði ráðin á þvf.
13. Önnur uppreist varð í flota
Niebogatoffs aðmfráls, nálægt
Formosa eyjunum; að henni
voru svo mikil brögð að með
naumindum varð komið í veg
fyrir, að uppreistarmenn tækju
ekki tvo þriðju flotaus f sfnar
héndur.
14. Rojestvensky varð þess var
strax og hann tók við forstöðu
flotans, að skipin “Seniavin”
og “Apraxine” vildu ekki berj-
ast. Og þegar í bardagann
var komið, gerðu þau ekkert
þangað til hann sendi torpedo
báta til að segja þeim að þeim
yrði sökt, ef þau hlýddu ekki
og tækju þátt f bardaganum
eins og þeim hefði verið skipað.
15. Þegar Rojestvensky varð sár
og var fluttur af skipi sfnu, þá
var annar aðmfráll drepinn og
sá þriðji týndist einhvernveg-
inn, svo að aðmfrill Nieboga-
toff varð að taka við stjórn-
inni. En hann var óvinsæl-
astur allra foringjanna, svo
að menn hl/ddu ekki skipun-
i um hans og öll stjórn flotans
fór f ólagi.
16. Sumar skipshafnirnar hótuðu
að drepa foringja' sína, ef
þeir gæfu ekki skipin í hendur
Japana.
17. Það var áformað að sprengja
upp skipið “Oriel” áður en það
kæmist í hendur Japana. En
skipshöfnin neitaði yfirmönn-
um sfnum að vinna að því
verki svo ekki varð af því.
18. Rojestvensky játar, að hann
hafði von um, að geta smogið
gegnum sundið f þokuveðri
fram hjá flota Japana, en að
þokunni hafi þá létt 2 klukku-
stundum fyrr en æskilegt hefði
verið, til þess hann gæti kom-
ist klakklaust framhjá.
Skýrsla þessi er prentuð í frönsk-
um blöðum og mun hún vera áreið-
anleg f alla staði, enda ber henni í
öllum aðalatriðum saman við
skýrslu Japana um bardagann, en
með þeim auka upplýsingum um
ástandið á skipum Rússa, sem nú
f fyrsta sinni eru opinberaðar
heiminum.
KVÆÐIN
á íslendingadaginn í dr.
Það er auðvitað ekki spaug, að
yrkja svona ár eftir ár um sima
efni og yrkja svo, að hið sfðara
verði, að formi og efni, ólíkt hinu
fyrra. Það er æfinlega flt verk við-
fangs, en þó allra helzt fyrir sömu
mennina, sðmu skáldin. Þá er hætt
við, að hvað verði öðru líkt, þegar
yrkisefnið er hið sama. Auðvitað
má taka það fram, að annað er að
yrkja um Island og Canada, eða
um Vestur-íslendinga og Austur-
íslendinga. En þó eiga þessi yrkis-
efni sammerkt f því, að hér er um
tvær fóstrur að ræða og þá um
leið eiga hér hlut að m'di, börn eða
fósturbörn þessara mæðra eða fóst-
urmæðra. Svo er nú annað, að vér
Islendingar eigum svo afskapa-
mikið í eigu vorri af ættjarðarkvæð-
um, að fornu og nýju, sem af þeim
eftir beztu skáld þjóðar vorrar, svo
sem Jónas, Bjarna, Grröndal, Jón
Thoroddsen, Hannes Hafstein, Þor-
stein Eriingsson o. fl. og fleiri. —
Enginn vill stela frá öðrum og þvf
einkar-örðugt að vera frumlegur,
þegar um marg-útjaskað efni er að
ræða, eða, með öðrum orðum, ekki
hægt, að segja neitt nýtt um eitt
land, þegar það aðeins er tekið, sem
ættland og þvf ekki verulega telj-
andi neitt til gildis, uema það eitt
marg-umrædda, að það hafi geymt
tungu sína og þjóðerni ómengað,
eða þvf sem næst, um margar aldir. [
Vonandi er, að næ3ti Islendinga-
dagur, eða þeir, sem þá tala, finni
ástæðu til að geta um fundið gull,
svo miklu nemi, ritsfmann og fleira
og fleira, sem horfir gamla íslandi
til heilla og framfara. Þá hafa
skáldin íslenzku hér vestan hafs
nýtt yrkisefni — já, um leið nýtt
gleðiefni.
Svo að ég snúi mér, f mjögstuttu
máli, að þessum kvæðum, sem frain
komu á Islendingadaginn sfðasta, j
þá voru þau aðeins þrjú: Minni
íslands, eftir skáldið Kristinn Stef-
ánsson; Minni Yestur-lslendinga,
eftir unga skáldið okkar Þorstein
Þ. Þorsteinsson, og Minni Canada,
eftir Magnús Markússon, sem ort
hefir minni áður við þetta tækifæri
oftar en einu sinni, og hlaut verðl.
fyrir 3 árum fyrir bezta kvæði um
ísland, eða f annað skifti, sem verð-
Iaun hafa verið gefin, og var það
að maklegleikum
Sem sagt, Kristinn Stefánsson [
yrkir nú Minni íslands svo frum- j
lega, formlega og með þeim hlýj -1
indurn og ást til fósturjarðarinnar,
að ég er viss um, að Jónas sál. Hall-
grfmsson hefði dáðst að, ef hann
hefði ofanjarðar verið. Kvæðið er
svo hugsunarfræðislega rétt. Tök-
um t.d. lýsinguna á Fjallkonunni 1
fyrsta erindinu; hún er svo fögur
og jafn-sönn um leið. Innileik-
inn og ástin til landsins kemur
hvað bezt fram í þessum orðum í
öðru erindinu:
“Vér dáum þig, já allir — allir
og eigum með þér sólskinshallir”
o.s.frv. Fögur sonarorð til aldraðr-
ar móður, sýnandi innilegan kær-
leika og gleði yfir framförum henn-
ar gegnum strfð og baráttu liðinna
alda.
Minni Vestur-íslendinga er létt
og laglegt, eins og alt, sem Þor-
steinn kveður. Snildarlega sagt
þetta:
“Nógu hátt er himinshvel
handa íslands börnum”.
Þorsteinn ætlast svo sem ekki til,
að fslenzka þjóðin deyihérút.held-
ur að hún rfsi upp frá legi með sól-
inni, eða:
“að hér rfsi fslenzk þjóð
upp með sól frá legi.”
Fögur hugsjón, Þorsteinn minn.
Að eins að þetta yrði að áhrlnsorð-
um! Og geri hún þetta eigi, þá
telur skáldið það eina ráðið, að hún
“.........haldi hljóð,
heim, svo ekki’ hún deyi”.
Trú á landið og framtfð þess.
Sonarlegt traust um það hæli, sem
barnið fslenzka finnur við móður-
brjóstið. Eg kann ekki vel við
þetta sfðasta:
“Lifir heilir, vænir, vel,
Vestur-íslendingar”.
Mér þykir það of barnalegt, öld-
ungis eins og maður sé að tala við
barn og segi: Vertu nú vænn,
góðurinn minn.
Þá er sfðasta kvæðið: Minni
Canada, eftir Magnús Markússon.
Það er náttúrlega smellið og liðugt,
eins og alt eftir þann höfund. Þó
finst mér að vini mínum, Magnúsi,
hafi oft tekist betur, enda er svo
jafnan, að menn eru misjafnt f
stakk búnir, að yrkja, eins og að
semja hvað sem er, f óbundnu máli
sömuleiðis. Kvæðið er slétt en
fram úr máta upptekningasamt
(“tautologiskt”). Til dæmis má
taka byrjunina:
“M e g n i gróin, m e g i n -fögur,
m i kl a storð á vesturbraut”.
Hver er nú munurinn á þessum
þremur orðum, sem hér eru prent-
uð með gisnu letri?
Fegursta setningin, enda gull-
fögur, er þessi:
“Huklar gátur Iffsins laga,
leysir þú með nýrri tfð.”
Það þarf að vera eitthvað nýtt í
hverju erindi, einhver ný hugsun,
til þess að vel eigi að vera ort.
Rfmið eitt er ekki einhlftt.
Annars er Magnús Markússon
einhver sá lang-Iiprasti hagyrðing-
ur hér vestra og þótt austur yfir
hafið væri farið. Eg ætla mér ekki
að ofhæla honum né öðrum, en
ekki er langt frá að segja megi hið
sama um hann, eins og Grrímur sál.
Thomsen sagði um Jónas Hall-
grímsson:
“Hjá þér bæði lipurt og létt
lá það á kostum hreinum”.
Fyrirgefið nú aðfiuslurnar, bræð-
ur góðir. Þær eru kalalausar, en
vel meintar. Aðrir kunna, ef til
vill, að hafa aðra skoðun á þessu
máli, þvf að “Sínum augum lftur
hver á silfrið”.
B. Thorarinsson.
F réttabréf.
Minneola, Minn., 6. áyúxt '05
Nú er kornuppskerutfmi alment
að byrja hér um slóðir. Síðan um
miðjan júlfmánuð hefir mátt heita
öndvegistfð og útlit alls jarðar-
gróða f góðu lagi. Byggingar hafa
verið hér í sumar meðal íslendinga
með meira móti, en nafnkendust
eru stórhýsi þeirra Jóns B. Gísla-
sonar, Eyjólfs Björnssonar og Jó-
sefs Jósefssonar; sagt er, að hvert
þeirra húsa muni kosta um og yfir
$4,000. Einnig hefir Halldór Eyj-
ólfsson, Árbakka (áður nefnt Há-
konarstaðir) bygt hjá sér risavaxna
hlöðu, sem álitin er að vera ein sú
vandaðasta, sem hér er.
“The Independent” segir, að 4
herskip af norður Atlantshafsflota
Bandarfkjanna hafi verið send til
Frakklands eftir líkama flotafor-
ingja John Paul Jones, að sú ferð
muni kosta $30,000— $50,000, auk
/misleg annars kostnaðar, og þess
utan sö það mjðg óvfst, hvort það
sö hinn rétti lfkami, sem hér er um
að ræða, geti vel verið, að seinni
tímar leiði f ljós, að það sé líkami
einhvers óþekts Fiakka. Ýms af
blöðum þjóðarinnar álfta þetta, sem
hégylju glapræði stjórnarinnar. —
virðist ekki ókeimlíkt /msum fjár-
mála vandræða ákvæðum íslands
stjórnar. 8. M. 8. Askdal.
Nýir kaupendur að Hkr. fá tvær
góðar sögur í kaupbætir meðan
upplagið hrekkur.