Heimskringla - 28.09.1905, Blaðsíða 2

HEIMSKRINGLA 28. SEPTEMBER 1905

Heimskringla
POBLISHED BY
The Heimskringla News 4 Publish-
ÍDg
Verö bla&sins 1 Canada og Bandar.
$2.00 um áriö (fyrir fram borgað).
Sent til lslands (fyrir fram borgaÖ
af kaupendum biaösins hér) $1.50.
Peningar sendist 1 P. O. Money Or-
der, Registered Letter eða Express
Money Order. Bankaávísanir á aöra
banka en 1 Winnipeg aö eins teknar
meö afföllum.
B. L. BALDWINSON,
Editor & Manager
Búreikningar.
Islenzki málshátturinn “ Bóndi
er bústólpi, bú er landstólpi”, er
einn sá eftirtektaverðasti sannleik-
ur, sem nokkru sinni hefir sagður
verið. Hann er jafn-sannur og við-
eigandi í öllum löndum og 4 öllum
tfmum. Enginn íslenzkur máls-
háttur ber f sér sitt eigið sannana
gildi betur en þessi gamli máls-
háttur. Hann er ætfð jafn-sannur
og jafn-gildur, og á og þarf að vera
á vitund hvers einstaklings kyn-
slóð fram af kynslóð, alt til heims-
ins enda.
Unga fólkinu, sem er að segja
skilið við föðurhúsin og byrja bú-
skap á eigin reikning, þarf að gera
sér ljóst sannleiksgildi þessa máls-
háttar, og það þarf að gera hann að
búskaparlegri stefnuskrá sinni og
haga búskap sínum samkvæmt
sannindum þeim, er hann hefir að
geyma. Hverjum þeim manni,
sem byrjar bú eða hjúskaparlff,
þarf umfram alt að verða það ljóst,
að undir stjórnsamlegri tilhögun
búskaparins er komin velgengni
þess bús, er hann hefir stofnað til
og á að veita forstöðu. Honum
þarf að vera Ijóst að honum beri
að leggja fram sinn ódeildan skerf
til þess, að það þjóðfélag, sem hann
er hluti af og starfar með, geti
blómgast og eflst og vaxið æ þvf
meir, sem betur er búið á hverju
sérstöku heimili. En velgengni
búsins er háð þvf lögmáli, alsvarð-
andi og órjúfandi lögmáli, að jöfn-
um höndum sé beitt dugnaði til
nytsamlegra framkvæmda og hóg-
lega sparsamlegri meðferð þess fjár
sem aflað er, að sífeldlega sé vak-
andi auga haft á þvf, að útgjöld
búsins séu þeim skorðum bundin,
að þau séu aldrei nema í bráðustu
nauðsyn látin yfirstíga inntektir
þess, heldur séu gerð svo miklu
minni sem mögulegt er, og með
hæfilegri hliðsjón af þvf, að mætt
sé öllum sanngjörnum þörfum bús-
ins. Þetta gildir jafnt fyrir þá,
sem búa úti á landi og hina, sem
hafast við í borgum og bæjum 4
handafla sfnum eingöngu.
Iðjusemi, óþreytandi iðjusemi,
er fyrsta skilyrði hverjum þeim, er
vill auðgast. Það er lífselixír eins
og letin er dauði. Maðurinn er
þannig gerður að eðlisfari, að hann
má aldrei óstarfandi vera. Þess
vegna er það nauðsynlegt, að taka
sér strax þá stefnu, að starfa að þvf
einu, sem gefur vissan og lífvæn-
legan arð. En forðast umfram alt
annað iðjuleysi,af þvl það leiðirtil
örbyrgðar og út á glapstigu freist-
inga og ófarsældar, og hefir eyði-
leggjandi áhrif 4 manngildi ein-
staklingsins. Iðjusemi þar 4 móti
örfar jafnt lfkama og sálarkrafta
mannsins; skapar ánægju og ró-
samt hugarfar, glæðir og styrkir
alt það göfuga og góða f eðli hans
og veitir honum tiltrú og virðingu
meðborgara hans. I einu orði:
það miðar til þessað gera manninn'
sælan.
Ungi maðurinn, sem byrjar bú
eða hjúskap, þarf að vera sér þess
meðvitandi, að á honum e i n u m
hvflir skyldan, að sjá konu sinni
og börnum fyrir óaðfinnanlega
sæmilegu lífsuppeldi, og að hann á
engan rétt til þess, að kasta þeim
áhyggjum á herðar öðrum með-
borgurum sfnum. Og hann gerir
það alls ekki, ef hann er heiðarlega
sinnaður maður.
Konunni ber og að leggja fram
krafta sína til þess að fara svo vel
með efni þau, er bóndi hennar fær-
ir í búið, að sem mest megi úr
þeim verða. Hún verður að gera
sér Ijóst, að velgengni búsins er að
mjög miklu leyti komin undir hag-
sýni hennar og innanhúss stjórn-
semi. Eitt mikilvægasta atriðið f
allri bústjórn, er sparneytni, eða
það, að forðast öll óþarfa útgjöld.
Því hversu sem afurðir búsins eða
handafli mannsins gefa mikið af
sér, þá er skyldan órjúfanlega sú,
að gæta allrar hófsemi f meðferð
fengins fjár. Stefnan á að vera,
að auka bústofninn árlega,
eins og unt er, eftir að hafa séð
um að fullnægja þörfum konu og
barna og þess arinars, er búið þarf
með. Til þess er mannsæfin, að
menn 4 ávaxtaárunum leggi í forða-
búr til elliáranna. Þvf allir eiga í
vændum að eldast og lýjast,og þeg-
ar starfsþrótturinn bilar, og vinnu-
arður mannsins minkar að sama
skapi, þá er ánægjulegt og friðsælt
að vera sér þess meðvitandi, að á-
vaxtaár æfinnar hafi notuð verið
til þess að búa f haginn fyrir elli-
árin. Hver sá maður, sem van-
rækir þessa skyldu, hann svfkur
ekki aðeins sjálfan sig og þá, sem
eru handbendi hans, heldur einnig
land sitt og þjóð, með því að gerast
á elliárunum handbendi þjóðfélags-
ins, í stað þess að geta verið sjálf-
stæður styrktarmaður þess.
í raun réttri á slíkur maður ekki
siðferðislega heimtingu á aðstoð
annara, þar sem hann með van-
spilun sinnihefir vanrækt að hjálpa
sjálfum sér. Það er sönn lífs-
reynsla allra manna, að guð hjálp-
ar þeim, sem hjálpar sjálfum sér.
Þvf hæpið mun verða fyrir þann að
treysta jafnvel á drottins hjálp, sem
sjálfur gerir litla eða enga tilraun
til þess að bjarga sjálfum sér.
honum til að átta sig 4 þvf, hvort
inntekta vanhöldin eru að kenna
iðjuleysi sjálfshans,eðaþví aðhann
hafi eytt þeim tíma í iðjuleysi og
gálauslega, sem hann hefði átt að
verja til arðberandi starfsemi, —
eða þau orsakast af öðrum og ófyr-
irsjáanlegum ástæðum, sem hann
gat með engu móti gert að eða ráð-
ið við.
Við slfkt yfirlit reikninganna
geta bóndinn og húsfreyjan svo
séð, hvar og hvernig laga má til
batnaðar, svo að jafnvægi komist á
það, sem aflaga hefir farið. En
til þess þarf hann að hafa einbeitt-
an vilja á að fylgja starfsemdar og
sparsemdar reglunni, og að koma
tekjum sfnum og útgjöldum f það
horf, sem geli tryggingu fyrir vax-
andi bústofni og velgengni.
Enginn hlutur er jafn áreiðan-
lega viss að kenna hinum unga
bónda þann veg, sem hann á og
þarf að ganga til vaxandi velsældar
eins og búreikningurinn, sé hann
færður rétt og samvizkusamlega,
og iðulega yfirskoðaður með þeirri
föstu ákvörðun að nota hann, sem
vegvísi til framtfðarumbóta í bú-
stjórninni.
Þessi regla, að halda réttan bú-
reikning, er svo árfðandi og affara-
sæl hverjum húsráðanda, að hún
ætti að vera brennimerkt í huga
hvers manns og frá henni ætti ald-
rei að vfka. Sé henni framfylgt á
hann hátt og með þeim ásetningi,
sem bent hefir verið á hér að fram-
an, þá er hún áreiðanlegur varð-
engill, sem verndar fyrir hinum
Ijóta óhófslesti, sem ekki aðeins
étur upp öll stundleg efni manns-
ins, heldur einnig alla andans ró-
semi og framtfðarvonir. Maður-
inn þarf sffeldlega að hafa það hug-
fast, að það er miklu örðugra, að
afla fjárins en að eyða því. Að
afla fjárins krefst stöðugrar starf-
semi og sjálfsafneitunar, krefst
skyldurækni við sig og fjölskyldu
sfna og þjóðfélag sitt, — krefst 1
einu orði sannrar manndáðar.
En ekkert af þessum eiginleik-
um þarf til þess að eyða fénu. Til
þess útheimtist ekkert annað, en
hugsunarlítið, léttúðarfult og kæru-
lítið hugarfar, það er að segja til
óhófssamrar eyðslusemi, þvf eng-
inn telur það fjáreyðslu, þótt fénu
sé varið til innkaupa nytsamlegra
hluta, eða einhvers þess, sem lfk-
legt er að gefa af sér meiri arð
heldur en sjálfir peningarnir geta
gert.
Þess regna er skyldan til auð-
safns eins helg og órjúfandi eins
og vissan um aukinn aldur og
þverrandi starfskrafta og lffsfjör
er áreiðanleg.
En eins og sparsemisskyldan er:
mikilvæg, eins er henni vandfylgt!
og meðalhófið þar sem annarstaðar
vandratað. Mðnnum er svo undur
gjamt, að gefa fýsnum sfnum og
óhófskröfum altof lausan taum, án
nokkurs tillits til þess, hvort þær
kröfur séu þfirfum þeirra sam-
kvæmar eða fullnæging krafanna
sé holl eða affarasæl, — að mikill
f jöldi manna einmitt með þvf bak-
ar sér skort, armóð og áhyggjur!
strax á ávaxtaárum sfnum og að |
sjálfsögðu einnig á elliárunum.
Ef mögulegt væri að fá þá, sem 1
byrja búskap, tii þess að halda
dagbók yfir öll útgjöld og inntektir
4 ári hverju, þá væri mikið unnið.
Með þvf fengist áreiðanlegt yfirlit
yfir meðferð bús og vinnuafurð-
anna í heild sinni og yfir sérhvem!
lið í hinum ýmsu útgjalda og inn-
tekta greinum. Með því móti get-1
ur hinn ungi bóndi séð á öllum!
tfmum ársins, hvar vanhöld hafa
orðið á inntektum og hvar óhófs-
semi hefir verið rfkjandi í útgjðld-
unum. Slfkir reikningar hjálpa1
Þeir menn em alt of margir, sein
aldrei lœra að þekkja og meta giidi
peninga og eyða þeim svo f al-
gerðu hugsunar og kæruleysi, en
sjá lftið eða ekkert í aðra hönd.
Verða svo leiðir 4 lífinu, tapa þvf
af heilbrigðu ráði og rænu, sem
þeir nokkurn tíma höfðu, og kenna
öllu öðm um ógæfu sfna og basl
en sjálfum sér. Þeir níða svo sem
mest þeir mega landið, sem þeir
búa í og stjóm þess, loftslag, tíðar-
far, verzlun og umfram alt auðfé-
lðgin. Þeir telja þau mesta drep
fyrir land og lýð, en án þeirra gætu
þó margir þessara manna ekki hafst
við í landinu. Og svo er þess að
gæta, að auðfélögin halda nákvæma
búreikninga og gera þær umbætur
á starfsaðferð sinni ár eftir ár, sem
reikningar fyrri ára s/ndu, að nauð-
synlegar væru til aukinna hags-
muna. I þessu liggur leyndar-
dómur auðsafnsins. Það sem auð-
félögin gera, það getur hver maður
gert, þó f smærri stfl sé.
Ýmsir eru þeir sem kenna svo
nefndri óhepni um alla sína ógæfu.
En þetta er rangt. Gæfa manns-
ins byggist á vitsmunum hans og
þekkingu. Eftir þvf sem hann
hefir rneira af þessu hvorutveggju,
eftir því vegnar honum betur. Því

að góðum vitsmunum og sannri
þekkingu fylgir jafnan fús og öfl-
ugur vilji til þess að nota hvort-
tveggja réttilega.
Það er á allra þeirra vitund, sem j
nokkuð þekkja til félagslffsins með-
al landa vorra hér vestra, að þeir
menn eru til, sem — ef þeir héldu
nákvæman búreikning — mundu
við ársins enda finna miklu stærri
upphæðir í óhófs en nauðsynja
dálkum búreikningsins. Þeirmundu
þá sjá, að þeir hefðu á liðna árinu
varið langt um meiru af inntektum
sfnum til skaðlegs munaðar handa |
sjálfum sér, en til nauðsynja fyrir!
fjölskyldur sfnar. Væri nú nokkur
veruleg mannræna f slíkum möDn-
um, hefðu þeir nokkurt sannarlegt
manngildi að geyma, þá mætti
vænta þess, að þeir við yfirlit slfkrá
búreikninga mundu finna hvöt
hjá sér til þess að halda framvegis
strangari reikningsskap við sjálfa
sig, en þeir höfðu áður gert, og það
gæfi von ef ekki vissu um bætta
stjórnsemi í framtíðinni.
Með því sem hér hefir sagt verið
um nauðsyn sparseminnar, er eng-
an veginn meint það, að maðurinn
eigi að neita konu sinni og börn- j
um alt það, sem þau geta frekast
4n verið. Það væri svfðingsskapur
og níðingsháttur, þvf að hverjum
manni ber að breyta svo við konu
stna og börn, að hann ekki aðeins
fæði þau, heldur einnig gleðji, og
til þess útheimtast vitanlega ýmis-
leg útgjöld, sem eftir strangasta
mælikvarða mætti 4n vera. En hjá
þeim útgjöldum verður þó ekki að
öllu leyti komist. En slfk eyðglu-
semi er eins afsakanleg eins og hún
reynist óhjákvæmileg innan hóf-
legra takmarka.
Þó það sé nú almenn skoðun, að
það sé sérstaklega verk mannsins
að halda búreikninginD, þá er það
um leið bein skylda konunnar, að
hjálpa honum í þvf sem öðru, og
að hafa eftirlit með, að það sé gert
rétt og án undandráttar. Og hún
ætti að sjá sinn eiginn hag í þvf,
að lfta nákvæmlega eftir þessu, og
enda að taka það verk að sér alger-
lega, sé bóndinn of kærulaus eða
trassafenginn til aðgeraþað. Kon-
urnar geta og átt það vfst, að það
verða þeir einir menn, sem neita
að halda slfka reikninga, sem eru
sér þess meðvitandi, að þeir hafa
ástæðu til þess að dylja konurnar
sannleikanum um útgjöld sfn.
Hinir, sem engu hafa að leyna,
munu þess fúsir, að hjálpa konum
sfnum við reikningshaldið. Það er
í því sem öðru, að þeir þekkjast af
ávöxtunum, sem sýna trú sfna í
verkunum.
Fjölskylduföðurnum þarf að skilj-
ast, að vinnulaun hans og búsinn-
tektir eru f raun og veru ekki hans
eigin eign, heldur geymslufé, sem
honum ber að standa konu og
börnum reikningsskap 4, því að
það er þeirra eign alt eins vel og
hans, og hann á sem ráðsmaður
þess að sjá um, að því fé sé vel og
hyggilega varið. Það er því ekki
aðeins það, að hann hafiengan sið-
ferðislegan rétt til þess, að verja fé
búsins illa, heldur er þar um að
ræða verulegan þjófnað á ómynd-
ugra fé. Og sá þjófnaður er að
þvf leyti verri en annar, að fénu er
stolið frá nánustu ástvinum, sem
ennþá hafa ekki náð þeim þroska,
andlegum eða líkamlegum, að þeir
geti sjálfir verndað rétt sinn og
eignir.
Engin lúalegri eða glæpsamlegri
hugsun ‘getur hreyft sér í huga
nokkurs manns en sú, að honum
sé leyfilegt, meðan börn hans eru
enn 4 unga aldri og ófær til þess
að vernda rétt sinn að nokkru leyti,
— að nota tfmann til þess að sóa
öllu því fé, sem hann kemst yfir,
til þess að vera alveg viss um það,
að börnin hans geti aldrei notið
neins góðs af inntektum búsins.
Slíkar hugsanir þurfa að sópast
burt úr hugum manna, og þær eru
alls ekki í hugum ærlegra og rétt-
hugsandi manna.
Hver maður þarf að gera það að
brennandi sannfæringu sinni, að
alt sem hann aflar sé eign konu og
barna, sem honum vegna stöðu hans
er trúað fyrir að geyma og ávaxta.
Til þessa eiga konur að hvetja
bændur sfna, og fiestar þær, sem
ekki eru algerðar tuskur, hugsun-
ar og skeytingarlausar um eigin
velferð og barna sinna, — munu
gera það að meira eða minna leyti.
Flestir menn eru svo gerðir, að
þeir kref jast röksemda áður en þeir
láta sannfærast. Búreikningarnir
eru öflugustu röksemdirnar, sem
hægt er að hugsa sér, og þeir ættu
að vera einhlýtir til þess að sann-
færa menn. Við nákvæmt yfirlit
reikninganna geta þeir séð ástand
búsins og um leið yfirlit yfir breytni
sína og stjórnsemi á liðnum árum.
Mútur o» þjófnaður.
Ibúar Winnipeg borgar mega
þakka blaðinu “Tribune” fyrir það
að því hefir tekist að leiða óhrekj-
andi rök að þvf, að mútur og þjófn-
aður sé allmjög rfkjandi f sambandi
við bæjarstjórnarverk hér í Winni-
peg og að þessu hefir farið fram
svo árum skiftir.
“Tribune” hefir f sl. tvo mánuði
stöðugt skorað á bæjarstjórnina, að
hefja rannsókn í máli þessu, en
það hefir að þessum tíma reynst
árangurslaust. Fulltrúar hinna
ýmsu deilda f bæjarstjórninni virð-
ast hafa samtök til þess að þegja
mál þetta fram af sér og gera ekk-
ert í því. Hvort þetta kemur til
af því, að bæjarfulltrúamir vilja
fyrir vinsemdar sakir við hina á-
kærðu verkstjóra bæjarins hylma
yfir glæpina með þeim, eða það
stafar af meðsekt þeirra f þessum
glæpum, er ennþá ómögulegt að
segja. En svo mikið er vfst, að
þeir með þessu aðgerðaleysi gefa
beina uppörfun tfl þess að þetta
háttalag haldist við og mútur og
þjófnaður haldi áfram óhindrað
4 kostnað borgarbúa.
Það er alveg óskiljanlegt, hvað
ráðvöndum ráðsmönnum gæti geng-
ið til þess að vera ófáanlegir til að
láta rannsaka til hl/tar eins alvar-
legar ákærur eins og blabið “Tri-
bune” hefir fært fram móti ýmsum
verkstjórum bæjarins. Og jafn-
óskiljanlegt er það, hversvegna
bæjarstjórnin vill ekki sinna þess-
um kærum að neinu leyti, úr þvf
það er nú fullsannað, að ákærurnar
eru á rökum bygðar.
Þann 21. þ.m. flytur blaðið “Tri-
bune” svolátandi yfirlit yfir kærur
þær, sem fram hafa komið:
1. Að í sl. júnfmánuði hafi einn
af verkstjórum bæjarins fengið
alfatnað, húfu og par af skóm
fyrir að veita mönnum bæjar-
stjómarvinnu.
2. Að á föstudaginn'næstan eftir
hafi kona verkstjórans fengið
silkitreyju og pils og par af
skóm og fleiri vörur frá sama
kaupmanni, sem lét bónda
hennar í té vörurnar sem upp
eru taldar f fyrsta lið, — þetta
var einnig borgað sem þóknun
un til vqrkstjórans fyrir vinnu-
veitingu.
3. Að það séu margir vinnumenn
bæjarins, semjborgi verkstjór-
unum 50c á viku til þess að fá
að halda vinnu sinni í þarfir
bæjarins.
4. Að tímahaldari bæjarins hafi
fengið regnkápu, par af skóm
og ‘rubbers’ og alfatnað frá
kaupmannijá LoganJAve., sem
skerf hans aUmútuféJjþví, sem
menn urðu að borga verkstjór-
unum.
5. Að ýmsir menn vinni nú fyrir
bæinn, sem hafi orðið að borga
$5 hver til verkstjóranna fyrir
að fá bæjarvinnu.
6. Að það sé nálega ómögulegt
að fá bæjarstjómarvinnu, nema
þvf að eins að borga verkstjór-
um bæjarins fyrir það, og svo
að auki 50c á viku til þess að
fá að vinna áfram.
7. Að í sl. júnímánuði hafieinum
verkstjóra verið borgaðir $35
fyrir að veita 7 mönnum sum-
arlanga atvinnu.
8. Að einn maáur hafi orðið að
verja $50 til ölfangakaupa til
þess að komast ekki í ónáð hjá
einum verkstjóra bæjarins.
9. Að yfir $300 hafi verið borg-
aðir með bankaávfsunum til
verkstjóranna til þess að veita
ýmsum Gyðingum bæjarvinnu.
Nöfn verkstjóranna á þessum
ávfsunum sýna að þeir hafa
fengið þessa peninga.
10. Að ýmsir menn hafi borgað
verkstjórunum frá $3 til $5
hver til þess að fá bæjarvinnu,
og að málfærzlumaður bæjar-
ins hafi f sfnum höndum sum-
ar þær ávísana borganir, er
sýni sekt verkstjóranna.
11. Að einn af verkstjórnm þeim,
sem nú vinna fyrir bæinn, hafi
dregið undir sig til eigin af-
nota byggingavið og aðrar
eignir bæjarins.
12. Að einn keyrslumaður hafi
flutt 3 vagnhlöss af húsavið, er
var eign bæjarins, til Rosser
og selt viðinn manni nokkrum
þar, alt samkvæmt fyrirskipun
eins verkstjóra bæjarins.
13. Að bóndi einn í Lorette hafi
borgað einum verkstjóranum
$10 eða $15 til þess að fá vinnu
fyrir hesta sfna, sem ekki voru
vinnufærir.
14. Að einn af verkstjórunum hafi
beðið mann að þegja yfir því,
sem hann kynni að sjáathuga-
vert, þvf þeir þyrftu allir að
græða peninga.
0
15. Að cement og annað bygginga-
efni hafi ekki ætfð verið notað
til þess, sem það var ætlað.
16. Að einn af verkstjórunum hafi
notað mikið af þeim tíma, sem
hann átti að vera að vinna fyrir
bæinn og fékk borgun fyrir frá
bænum, — f eigin þarfir.
17. Að einn keyrslumaðurinn hafi
fengið borguq, frá bænum fyr-
ir þá daga, sem hestar hans
voru að vinna f þarfir eins af
verkstjórum bæjarins.
18. Að vitnum þeim sé leyft að
fara burt úr bænum, sem gætu
fært fram fullar sannanir f
þessum kærumálum.
19. Að ein atvinnu skrifstofan hér
í bænum hafi ráðið þúsund
menn fyrir einn af verkstjór-
um bæjarins og borgað hon-
um $500, sem hans liluta af
því atvinnugjaldi, sem skrif-
stofan tók af mönnunum.
20. Að ýmsir menn hafi fengið tvf
og þrí borgað frá bænum fyrir
sama verkið.
Það er óþarft að taka það fram,
að blaðið “ Tribune ” og bæjar-
stjórnin hafa f höndum nöfn allra
þeirra manna, sem að einhverju
leyti eru við þessar kærur bendl-
aðir. Bæjarstjórnin hefir öll gögn
í hendi, sem hún þarf til þess að
hefja rannsókn f málum þessum,
— en samt læturhún þessar kærur
eins og vind um eyrun þjóta.
Það sýnist þvf vera full þörf á,
að gjaldþegnar bæjarins taki sig
saman til þess að fara á bæjar-
stjórnarfund og skora þar alvarlega
á bæjarstjórnina að gegua þeirri
skyldu sinni, að setja þegar rann-
sókn f þessum málum og að gera
sitt ýtrasta til að þeim mönnum
verði maklega hengt, sem sekireru
um að þiggia mútur eða að stela
eignum bæjarins, og um leið að sjá
svo um, að ekki einneinasti maður,
sem nú er í borgarráðinu, nái kosn-
mgu við næstu bæjarkosningar, ef
rannsókn er ekki hafin fyrir þann