Heimskringla - 29.01.1914, Blaðsíða 4

WINKITOG, 99, JA*i MMi
HBIMSKÍINGDA
Heimskringla
PnbliHhed every Thnraday by
The Viking Press Ltd., IncJ
Stjórnarnefnd;
H. Marino Hannesson, forseti
Hannes Petursson, vara-forseti
J. B. Skaptason, skrifari-féhirPir
___ ____ og
92.00 nm ériö (fyrir fram boraaö).
Bent til Islands $2 00 (fyr»r fram
boriraA).
Allar borganir sendist á skrifstofn
blaösins. Póst eða bánka ávísanir stýl-
ist til The Viking Press Ltd.
RÖGNV. PÉTURSSON
E d it o r
P. S. PALSSON,
Advertisiug Manager,
ITalsimi : Sherbrooke 3105.
Nú strax og lögin eru gengin í
gildi, tekur sveitarráöið ákvæði í
því á fundi, hvort það vilji hag-
nýta sér lántökuréttindi og styrk-
veitángu til vegagjörða undir þess-
um nýju lögum. Sé ákvæði þess
efnis tekið, leggur sveitarráðdð
fram fyrir þcssa fvrirliuguðu vega-
bötanefnd skýrslu sína um, hvern-
ig háttar með vegi, hvierjir þeir
séu og hver ja þuríi að byggja upp.
Er þá nefndin skyldug að íhugia
þessa 'beiðni eða kröfu sveitar-
stjórnanna og semja sína áætlun
um kostnaðinn.r
R. P. Roblin var alt af að berjast
fyrir að fá, en fékk ekki, fyrr en
stjórnarskiftiu urðu í sambandinu.
Honum var boðið hálfsætti og
ýmiskonar miðlun, en hann neitaði
því, og gaf ckki kost á að taka
neinu nttna fullum jafnskiftum við
vesturríkin.
ötrax og lagafrumvarp þetta
hefir náð samþykki þingsins, er
ekki verður langt að bíða, höfum
vér í huga, að birta megin inni-
hald þess, fólki til leiðbeiningar.
Vegagjörð og samgöngur eru aðal-
stórmál allra landa og .landshluta,
Styrkur sá, sem stjórnin leggur | °K sveitanna ekki sizt, sem að af-
Offico:
729 Sherbrooke Streel, Wionipeg
BOX 3171. Talslml Oarry,4110
Vegalagningar í Mani-
toba.
og frumvarp stjórnarinnar til
vegabóta.
Frumvarp þetta var borið upp í
þinginu þann 21. þ.m., og var
flutningsmaðurinn Dr. Montague,
verkamálaráðgjafi. það stóð til,
að frumvarp um þettaj efni yrði
borið upp í þinginu, þvTí að á síð-
astliðnu hausti skýrði fj'lkisráð-
berra Sir R. P. Roblin frá því, að
hann ætlaði að láta leggja fram
stórmikið fé á þessu næstkomandi
ári til vegabóta í fylkinu. Lögðu
andstæðingar það -út sem svo, að að gjöra sem bezta vegi hjá sér.
þetta væri að eins foforð, en engin ■ því þess betri, sem vegurinn er,
fram til vegagjörðanna, er miðað-
tir við það, hvers kyns vegabótin
er og livrað vegabótin kemur lil
að kosta. Fyrir algenga vegi, sem
mokaðir eru upp (graded) leggur
j fylkisstjórnin til þriðjung kostnað-
j arins, þar með talin hrtiagjörð,
j rennustokkajr o.fl. Séu brýr aftur
aftur á móti þannig gjörðar, að
þær séu úr varanlegtt. efni (járni
eða steinsteypu), tremflr stjórnar
styrkur til hrúagjörðanna helm-
ingi, en eins og áður er sagt þriðj-
ungi til brautarinnar sjálfrar, ef
hún er eingöngu jarðhleðsla (earth
road). Sé aftur brautin hlaðin upp
og svo borið ofan í hana sandur
eða möl og þannig gjörður varan-
legur vegur, borgar stjórnin helm-
ing þess brautatr-kostnaðar.
Tilgangurinn með þessum -
kvæðum er sá, að fá sveitirnar til
stöðunni til liggja vel við aðal-
mörkuðum landsins. Bygðirnar ís-
lenzku hér í fylkinu mega heita að
liggja við útjaðar Winnipeg borg-
ar, hvað vegalengd snertir. En
Winnipeg hær er og verður aðal-
markaður alls Vestur-Canada. —
það er því ekki lítilsvirði, ef vegir
kæmist á, svo í lagi væri, ttm ís-
lenzku bygðirnar, svo með lítilli
fyrirhöfn væri hægt að koma land-
vörunni hingað. það myndi fyrst
og fremst hækka verð alls sveita-
varnings við það sem nú er heima
í héraði, en færa hann niður hér
Sigurð búnað»ii?kó-a'tjóra Sig-
urðsson á Hólttm, Kartöflutil-
raunir, ritgjörð eftir Jakob H. Lín-
dal framkvætndarstjóra félagsins,
ennfremur Búnafóar-athuganir og
Yfirlit ttm starfsemi Ræktunarfél.
1912 eftir sama. I.oks er æfifélaga
skrá.
Sá, setn vildi kynna sér verkleg-
ar og vísindalegar frattnfarir í jarð-
yrkju og búnaði á Islandi, ætti að
eignast ársrit þetti. Félagið er
áreiðanlega eitt hið nytsamasta
nú á landinu.
•
N o r r ö n a , mánaðarrit gefið
út í Fargo, N. Dakj ritstjórinn
hedtir Peer Storeygard. Tilgangur
ritsins er, að vekja áhuga meðal
Norðmanna í Ameríktt fvrir þjóð-
málinti norska. Flytur rit þetta
margar góðar ritgjörðir. 1 janúar
•blaðintt er grein eftir stórskáldið
Arna öarborg, mjög eftirtekta-
j verð, er hann kallar : “P a a h i
s i d a“’.
*
Mitteilungen Ðer Is-
landfreunde, ársfjórðungs-
rit gefið út í Jena á þýzkalaudi af
þeim háskólaíkennurunitm
Fleiri frumvörp gat hertoginn
ttm, og var eitt þeirra um fjölgun
þingmanna í efri málstofunni, frá
öllum Vesturfylkjunum : Manitoba
Saskatchewan, Alberta og British
Columbia.
Heydenreich í Eisenach og Dr. H.
Rudolph í Prag. Er riti þessu
til úrbreiðslu ís-
lenzkra fræða í þýzkalandi, og höf-
bygðttnttm. því verðgildi landsins I nBrit Islandsvina félagsins þýzka.
í bænum. Og það setn m’edra er um
vert, það myndi að sjálfsögðu j ætlað *að vem
tvöfalda verðmæti alls lands í!
Innflutning kv-að hann meiri
myndi nú þetta komandi ár
nokkru sinni áðtir, og þó mest frá
Bretlands eyjum og Bandaríkjum,
enda væru þeir laudnemarnir kær-
astir hingað.
þá gat ræðttmaður þess, að
samvinna væri komin á með aðal-
stjórninni og stjórn hinna ýrösu
fylkja, hvað snertir uppfræðing í
jarðrækt og búnaði. .Etti það að
geta borið ávöxt hinn bezta, enda
væri svo á það litið af öllttm
mönnttm.
Vinnan á National Transcontin-
entail Railway hefir verið rekin af
kappi miklu, og sömuleiðis hefir
Hudsons flóa brautinni miðað
stórum áfram.
þá er og verið að líta eftir bygg-
ingu á kornhlöðum við stórvötn-
in. Hin nýja stjórnar-kornhlaða í
Dr. H. j Port Arthur er fullgjörð og hefir
tekið hveiti siðan í síðastliðnum
október.
|fer eftir þyí, hvað mikið eftir þaö f þrisja heftlnU) er HUr. er sent,
j er löng ritgjörð eftir próf. Heyd-
má hafa, í gjaldgengum afurðttm.
Nýjar Bækur.
vissa, og myndi tilgangurinn ekki j þcss meira verða þær styrktar til
vera sá, að efna þetta heit. En
nú er frumvarpið komið fyrir þing-
ið, og hefir öðlast samþykki og
beztu undirtektir allra þingmanna
vegabótanna. En ekki verður lagt
neitt til veganna, nema brautirnar
verði fullgjörðar og ekki lagðar í
spot'tum, heldur fulla leið. Héruð-
úr báðum ílokkum við fyrstu og j unum verða lagðir til verkfræðing-
aðra umræðu, en lengra er því ^ ar ókeypis til þess að gjöra ttpp-
ekki komið enn. Hefir Mr. Norris, j drætti af brúm og öðrum brautar-
foringi stjórnarandstæðinga í þing- hlutiim, þar sem verkið krefur sér-
inu, lýst því yíir, að hann sé sam- ! þekkingar, svo það komi að notr
þykkttr öllu, sem í frtimvarpinii j ttm. Alt verk við þéssar vegalagn-
felist, og auk heldttr telur það full- ingalr verðttr unnið samkvæmt fyr-
komlega eins langt og hans vega- j irmælttm sveitastjórnanna, er geta,
bóta-löggjöf hefði gengið, ef hann j eins og liingað til, veitt verkið
befði átt að skipa fyrir ttm það. j hver jum sem þær vilja. En verkið
Er þá ekki líklegt, að aðrir flokks- f verðtir að vera svo ttnnið, sem
menn hans verði til þess
að mæla.
á móti ! fvrirmæli
Dr. Montague skýrði frá því, ttm
ar ákveða.
Sarakvæmt
Aldahvörf: Brot úr sögu
íslands. Nokkrir fyrirlestrar eftir
Bjarna Jónsson frá Vogi. 1814—
1914. Rvík 1914, 8vo., pp. 75.
Rit þetta var sent Hkr. fyrir
stuttu. Eins og fyrirsögnin ber
með sér, er þetta fyrirlestra-safn,
og tekur til meðferðar tildrögjn
að því, að Noregur gekk undan
Danakonungi og er fenginn Sví-
um. Smiast erindin öll um réttar-
stöðu landanna þriggja, íslands,
Noregs og Danmerkur, frá því að
Kalmar-sambandið komst á og of-
an til Kielar-friðarins, að Noregur
I gekk undan Dönum. Heldur höf.
yfirumsjónar-nefndarinn-j því fram, aö Island hefði átt að
I fj’Igja Noregi, eins og það hafi
gengið í samband við
enreich um skáldið Steingr. Thor-
steinsson. þá ertt ferðapistlar um'
Island^ TJm Færey,jar ; fréttir frá
Islandi ; Uim auðstippsprettiir
landsins < Nýttngar frá Færeyjum •
Ritdó-mar úm bækur er snerta ís-
land ; MeðMmaskrá félalgsins og
Bókaskrá þesst; Tvö þýðingarbrot
úr sögu Jóns Trausta “Sigur
1 í f s i n s ”, etc.
Ritið er í stóru 8 bl. broti, 32
bls. að stærð, og sent meðlimum
félagsins ókeypis. Ársgjald með-
lima er 6 mörk.
þá gat ræðumaður þess, að
nefnd manna ltefði setið á fundum
í I.ondon, að íhttga livernig bezt
mætti tryggja líf og eignir þeirra
manna, er um sjóinn fara. Hefir
Canada lagt til þeirra þinga menn
góða, og mundi árangurinn bráð-
lega sjást, og verða til blessunar
öldum og óbornttm.
þá gat hertoginn að lokum fjár-
málareikninganna fyrir seinastliðið
ár, og áætlana fyrir hið komaudi
ár, sem hvorutveggja mtindi verða
lagt fyrir þingið'.
Bað svo blessunar yfir þingheim
allan, land og lýð.
áður samþyktum
Hásætisræðan
í Ottawa þinginu.
(tTtdráttur úr ræðu hans kon-
itnglegu hátignar hertogans af
Connaught, er hann flutti í sam-
Dani með Harcdsþingi Canadaveldis í Ottawa
Hvernig er sólkerfi
vort til orðið?
leið og hann flutti frumvarpið fyr- lögum ábvrgist fylkið öll þau lán,
ir þinginu, að tilgangur stjórnar- sem sveitarstjórnirnar taíka til
Noregi, er því sambattidi var slitið.
15. jan. 1914).
í upphafi ræðu siunar vottar
Eitt hið fróðlegasta við fyrir- hertoginn þakklæti sitt þingtnönn-
innar með því að koma á þessari vegagjörða. Svo að samkvæmt | lestra þessa eru tvö rit, er skrifuð ! um landslýð öllum íyrir hlut-
löggjöf væri sá, alð bæta úr þeim þessu nvja frumvarpi má heita, að j voru um þetta leyti, sem höfund- I töku þefrra f hinum harða og
tilfinnanlegu erviðleikum, er bænd- stjórnin eiginlega leggi fram í; urinn tekur upp orðrétt, um á- stranga sjúkdómi konu sinnar,
ur og bygðarbúar ættu við að nnnari hvorri mynd, sem lán eða stand og afstöðu íslands á þeitn hertogafrúarinnar af Connanglit.
stríða með vegleysur og
samgöngur. Vegamálin
erviðar styrkveitingu, alt það fé,er tíma. Er annað samið af Gísla Hluttekmngarbréfin höfðu komið
væru í til vegag jörða þarf í'Johnsen, presti í Noregi ; var ,'ir öiiuln
eftir /. G. Jóhannsson
(Fyrirlestur iluttur á Menningarfé-
lags-fttndi 14. jan. 1914).
en við getum
með berum augttm,
samt mælt þær.
í einu pundi eru 16 únsur. Ef
við tækjum silfur dollar — pemng-
urinn er nálægt únsu á þyngd —
og skiftum honum í tíu milíón
parta, þá gætum við enn vegið
hvern part nákvæmlegal. Verkfæri
visindanna eru orðin nákvæm, og
en þó er þeim mjög ábótavant.
Algengt kertisljós gefur ekki
mikinn hita frá sér. Ef kerti er
sett m.eir en þrjú fet — eða segj-
um sex fet, frá okkur, finnum vit$
natimast nokkttrn yl frá því. Ei
þetta ljós væri mílu í burtu mynd-
tun viC ekki sjá það. En tdl ern
svo fínir hitamælirar, að þeir finna
glögt hitann frá kertinu í tveggja
mílna fjarlægð.
Fyrir rúmum hundrað árum
hefðu menn naumast trúað, að
nokkurn tima yrði sagt með vissu
hvað efni væru í sólinni eða hinum
fjarlægtt stjörnum, — í þessutr.
hnöttum, sem ertt milíónir mílna
burtu. En nú fyrir nokkrum ára-
tugum fanst verkfæri, sem segir
okkur þetta með eins mikilli ná-
kvæmni — eða meiri — en við vit-
ttm um efnin í jörðinni. þetta verk-
færi er litsjáin (spectroscope).
þessi nákvæmu verkfæri hafa gjört
mögulegar hinar þýðingarmiklu
uppgö'tvanir í heimi vísindanna á
siðustu áratugunum. Og það var
ekki fyr en menn fóru að nota
verkfæri og gera nákvæmar at-
huganir, að þeir fóru að þekkja
(íneð nákvæmni) nokkur lögmál
náttúrunnar.
flestum héruðum þýðingarmestu f y 1 k i n u. M tt n Malnitoba
málin. Og eins og verið hefði, þá vera fyrsta fylkið hér
hefði vegleysurnar og samgöngu-
erviðleikarnir mest hamlað öllum
framförum í sveitunum. Af því ■
befði stafað, hve ervitt hefði ver- !
~ r
iÖ að koma frá sér landsafuröum
til markaðar, hve ervitt hefði oft
verið, að ná helztu nauðsynjum að
sér, og á stundum ómögulegt, að
komast til járnbrauta. Meðan svo
stæði, kæmist jarðræktin ekki
það horf, sem æskilegt væri.
Flestir munu kannast við, að
þetta sé rétt, og ekki íslendingar
hvað sízt, er norðurfrá búa á milli
vatna. Hafa vegleysurnar gjört
þeim þungar búsifjar. 11/aía þær
oft gjört það að verkum, að börn
bafa ekki komist á skóla, fólk ekki
til kaupstaða ; en þó það sem
verst er, að tæplega hefir verið
hægt að ná í læknishjálp hafi
snögg veikindi borið að höndttm.
á þessu meginlandi og
hið eina, sem það gjör-
ir, enn sem komið er.
áttum, og höfðu verið
mikillar gleði og httgg-
Með Jjessum nýju lögum og fjár-
veitingum ætti ekki að þurfa und-
an þessu að kvarta í framtíðinni ^
því hverju sveitarfélagi er gjört
hægt um, að koma öllum helztu
vegum í lalg hjá sér með stjórnar-
innar tilstyrk og fylkisláni, er fæst
með afar auðveldum skilmálum.
Efni laganna er á þessa leið :
Skipuð verðttr þriggja manna
nefnd, og verðttr núverandi um-
sjónarmaður þjóðvega formaður
þessarar nefndar. Verkefni jvefndar-
innar er, að athuga vegastæði og
vegagjörð í hinum ýmsu sv.eitum í
samráði við sveitarstjórnir, áætla
kostnað og tegund vegabótanna
og hvar haganlegast sé að leggja
vegina.
Fáist ekki sveitastjórnirnar til
þess, að hagnýta sér þessi hlunn-
indi, er mun nti raunar verða lítil
hætta með, þá mega héraiðsheildir
innan sveitanna taka sig saman
til að biðja um stj'rk og lánveit-
ingu til vegagjörða hjá sér, og
verðttr þá með beiðni þeirra farið
alveg á sama hátt og kæmi hún
frá sveitar’stjórninni.
' Verkamálaráðgjafinn gat þess
ræðu sinni, að fyrir löngu heföi
verið búið að taka þetta mál
fyrir, hefði stjórnin treysts sér til
þess vegna peningaskorts. En nú
hefði hún nægilegt fé til þess, og
ætlaði sér að verja í þetta sem
svaraði $2,500,500, — h á 1 f r i
þriðju milíón dollara.
Að fé væri nú til tál þessa nanð-
synlega fyrirtækis, væri því að
þakka, að fvlkið var stækkað og
sambands veitingin til fylkisdns
rífkuð um leið. Hlutfallstillag úr
sambands féhirzlunni til Manitoba
er nú ekki eingöngu miedra en það
var, heldur fyllilega til jafns við
það, sem hin nýju fyTlkin fá, er
sátu vfir hærra hlut meðan Lauri-
er stjórnin sat að völdum, Sas-
katchewan, Albertai og British
Columbia. Sambands féhirzlan skil-
aði til Manitoba árið sem leið
$2,193,000.00, er fylkinu bar, hefði
það fengið jafnhátt ríkistillag og
hin vestur(ylkin frá því áriö 1908,
er samningurinn var gjörður við
þaiu. En það var það, sem Sir
Gísli sonur Jóns sýslumanns Jak-; þeirn til
obssonar og hálfbróðir Jóns Esp- i llnar.
ólins hins fróða. Heitir hann á
Noreg, að heimta Island með sér
í samningttnttm um sambandsslitin
við Danmörku. Hitt ritið var
skrifað á ensku, og er getið til að
höfundtirinn muni hafa verið Magn j
ús Stephensen. Er fyrirsögnin
“Memoir of the cattses of the pres- [ veðtirlag utn uppskerutíamann eitt
ent distressed state of the Ice- i Hið bezta og hentugasta, sem unt
þá óskaði hertoginn þeim til
hamingju með verzlun Canada á
umliönti ári; hún haíði vaxið
þetta árið meira en nokkru sinni
| áðttr.
Uppskeran var í bezta lagi, og
landers, and the easy and certadn j
means of permanently bettering
their condition. — By an Icelander
— London 1813". — Vill höfundttr-
inn, að Englendingar slái vernd
sinni yfir landið og taki að sér
verzlunarmál þess.
Fyrirlestra-safn þetta er all-
fróðlegt, en slær á sama streng-
inn, sem farinn er að verða afar-
falskur, um aðskilnað íslands og
Danmerkur. Er ervitt að skilja,
hvað Island græddi við það, að
lenda í sambaudi við eitthvert
annað ríki í Norðurálfunni, eitt
stórveldið, er á einum mannsaldri
myndi útrvma máli og bókment-
um þjóðarinnar og gjöra alla
landsrbúa að þjónustttmönnum sín-
tim og verkalýð.
var að óska sér. Og nú þurfti
hveitið ekki að sitja fast í korn-
hlöðum eða í kösum hjá bændun-
unum, því að járnbrautafélögin
gjörðu si-tt ítrasta, að draga
hveitið til markaÖar, og notuðu
þau hið milda og blíða veðurlág.
Hefir því meira verið dregið til
markaðar á þesstt hausti en nokk-
uru sinui áður.
Gat hann ttm hintt þrönga jn'it-
ingamarkað, en vonaði, að hinar
takmarkalausu auðsuppsprettur
Canadaríkis myndu laga markaö-
inn, og þær væru oss öllutn hin
tryggasta ábyrgð fyrir komandi
hagsæld og vellíðan. Enda fleygj-
ast nú fregnir af þeim um heim
allan.
ÁrsritRæktunarfélags
N o r ð tt r 1 a n d s, 1913 ' 10. árg.,
Akureyri 1913, 8vo., pp. 166. Efni
ritsins er Aðalfundargjörð Rækt-
unarfélags Norðurlands, Skipu-
lagsskrá yfir minningarsjóð M.
Jónssonar, Skipulagsskrá yfir
Minningarsjóið M. Frænkels, Reikn-
ingar Ræktunarfélagsins 1912,
Ræktunarfélagið tíu ára, Ræða
eftir Stefán skólastjóra Stefáns-
son á Akureyri, Um jarðepli eftir
þá gat hertoginn þess, að breyta
þvrfti kjördæmum hinna ýmstt
fjdkja eftir hinu seinasta manntali,
sem gjört er tíunda livert ár, og
ákveðið er í British North Ame-
rica Act, og kvað hann lagafrum-
varp framlagt myndi í þinginu ttm
þau efni.
þá myndu og verða framlögð
í þinginu lagafrumvörp tun að
sameina járnbrautalögin í eina
heild, um stjómairþjóna og íánfé-
lög.
Allir þjóðflokkar eiga sköpunar-
sögu. Goðafræði eða trúarkenning
ar þeirra byrja venjulega með því,
að sýna fratn á, hvernig alheimur
inn sé til orðinn. Mönnttnum hefir
á öllum títnum Vtrið mikið áhuga-
mál, að gera sér einhverja grein
fyrir þessu, og það er ekki ólíklegt
að þetta sé ein af aðal ástæðun-
ttm fyrir því, að allar þjóðir hafa
myndað s7>r trúarbragðakerfi. —
Mönnttnum er eðlilegt að spyrja
en það er svo misjafnt, hve þéir
keppa að fá svör upp á spurningar
sínar. Stttnar þjóðir hafa að eins
spurt og ekki hirt um að leita að
svari, — aðrar hafa látið trúar-
brögðin svara öllum spurningum
sínum. Aftur á móti ltatfa sumar
þjóðir gjört alt, sem þær hata get-
að, til að íá skynsamleg svör upp
'á þessar spttrningar, og fáir niuuu
efa, að þar hafi Grikkir staöið
öllum öðrum þjóðum framar til
forna. þegar Rómverjar lög.it
Grikkland' undir ság, kollvorpuou
þeir grísku menningunui og eyðt
lögðu alveg þessa framsóknarhvot
hjá Grikkjttm. það ma óhætt fttll-
yrða, að saga vísindanna sé þús-
und árttm á eítir tímanum fvrtr
bragöiö.
það er ekki íyr en seint á inið-
öldtinum, að vísindin verítlega
vakna, og þó ekki til fitlls fvr en
á átjándu öld.
Vísindunum hefir nviðað áfram
eftir því, sem mönmtnum hefir tek-
ist að finna ttpp og stníða sér ná-
kvæmari verkíæri til notkunar 'ið
ransóknir sínar. Galíleó stníðaði
fyrsta sjónaukann. Með þessu verk
færi fann hann tungl J úppíters.
Stjörnufræðin væri litiö á. leio
komin, ef sjónattkinn hefði aldret
orðið til. I dýraríkinu eru til svo
smáar verttr, að þ®r sjast ekki
með berum augttnt. En eí þ*r ertt
skoðaðar í smásjá, virðast þær
vera all-stórar skepnur. Tökum
vírspotta, einn þttmlting á lengd,
og skcrttm þessa þumhmgslengd
þúsund parta. Hver ögn
þúsundasti úr þumlingi á lengd, —
að eins þeir, sem hafa heldtir góða
sjón, geta eygt hverjal ögn. Setj-
ttm nú svo, að hverri ögn væri
skift í httndrað parta, — þá yrði
hver jressara smáagna einn hundr-
að jnisnndasti úr þumlungi á
lengd. Verkfæri eru til, sem mæla
þessa lengd mjög nákvæmlega,
vrið getum ekki séð þessar agnir
t
etnit
það er því ekki langt síðan, að
fyrst var komið með getgátur,
sem áttu að vera bygðar á vís-
indalegum ransóknum, um hvernig
sólkerfi vort sé til orðið. Og hér
mætti fara nokkrum orðum urnt
vígindalegtar getgátur, eða áætlan-
ir yfirleitt. Fólk spyr oft : "því
er verið að reyna að útskýra það,
sem maðurinn ekki veit neitt unx
með vissu ? þannig er hugsað, að
norðttrljósin séu segulstraumar eða
rafmagnsstraumar í loftinu — eug-
inn vcit jjað fyrir víst. Eða, fein-
hver heldur þvi íram, að mennirn-
ir eigi eitthvað meira eöa mitma
skylt við apana. Heldtir fæst engin
vissa fyrir því. því þá að vera a@
konia með ágizkanir ? því ekki að
lofa svona sptimingum að eiga sig,
þar til einhvern góðan veðurdag,
að einhv'cr dettur ofan á það, sem
hlýtur að vera rétta svariö ? Eða
]>á, látutn Jjær eiga sig að eilífu”.
Op- svo er vísindunum ámælt fyrir
að halda fram mörgu, sem virðist
ójáreiðanlegt og sem ekki verður
sannað.
En þó tnargar slíkar getgátur
hafi reynst óáreiöatttlegar og langt
frá því að vera réttar, þá eru þær
samt mikilsvirði.
I fyrsta lagi : þær koma mönn-
ttm til að hugsa. þegar tnenn heyra
eitthvað í fyrsta sinn, sem getur
veriö satt eða ósatt, þá skoða
j>eir vandlega báðar hliðalr spurs-
málsins og færa ástæður með o.g
móti hverju fyrir sig. Naumast er
nokkur spurning svo djúpsæ, að
hver meðal maður geti ekki fært
einhver rök fyrir, ■ hvers vegna
hann aðhyllist fremur aðra hlið
hennar en hina. þetta kennir því
manninum aö hugsa um fledra en
rétt það, sem liggnr innan bans
duglega verkahrings, og enginn
mun neita, að þetta sé honum til
góðs.
1 öðrtt lagi : þegar komið er
með einhverja nýja getgátu, verða
sttntir til að verja hana og aðrir
til að fella haua. Hvortveggja
gera svo athuganir á athuganír
ofan til að safna sönnunum mál-
stað sínum til stuðnings. þetta
getur orðið til þess — eins og olt
hefir reynst —.að afar þýðingar-
imiklar upi>götvanir ertt gerðar.
þess vegna er það manninum á-
valt til hagnaðar, að smíða fvrst
getgátu og reyna hana svo á eícir.
það er margt, xctn bendir a, að
sólkerfi vort hafi ekki orðið lil af
hending, heldur íiafi viss öfl utm:ö
samkvæmt vissum lögmálatn nð
því að tnynda það.
1. Sólkerfi vort samanstendnr
af sólinni og átta ivlgihuöttum
hennar eða jarðstjörnum — Merk-
úríus, Ventts, Jörðin, Mars, Júppí-
ter, Satiirn, Uranus, Neptún —
nefndar í röð eftir fjarlægð þeirra
frá sólinni. Sumar jarðstjömurnar
hafa svo aftur stnærri fylgjlineíti
eða tungl.
2. Jarðstjörnurnar ferðast all-
ar kringum sóljna eftir hring-
myndttöttm brautum. jtessar braut
ir ertt nœrri hringir, þ. e., hring-
skekkja þeirra er Htil. Sólin er
ætíð í öðrum brennipunkti spor-
baugsins.
3. Braut hverrar jarðstjörfiu
liggtir í fleti út af fyrir sig, **
þessir fletir hallast lítið «tt hver
að öörttm.
4. Sólin snýst um ás sinn og
ems snýst hver jarðstjarnai ntr
sinn ás. Sniúnin.gstímdn'n er náttfir-
lega misjafn. Eins og við vitum er
snúningstími jarSarinnar um 24
klukkusttmdir.