Heimskringla - 15.10.1914, Page 2

I N
Blue Ribbon Kaffi
og-
Baking Powder
HeimtaBu æfinlega Blue Ribbon Kaffi og
Baking Powder. Eins og allar aörar
tegundir af Blue Ribbons hreinu fæðuteg-
undum eru þessar tegundir hinar ágæt-
ustu og seldar meö ábyrgö aö mönnum
líki þær eöa ef ekki aö skila þá veröinu
aftur.
POTTJÁRN SOÐIÐ SAMAN
Mig langar til aö leiöa athygli almennings aö
því, aö ég er buin aö fá áhöld sem hægt er
aö sjóða saman hvaöa sortir af jarni og stáli
og í hvaöa lögun sem er. Mig er að finna hjá
Central Bicycle Works
566 Notre Dame Avenue
Telephone Garry 121 J- W. Havercost
4
♦
♦
4
-f
♦
4
4
4-
4-
4-
4-
4-
Ert Þú Viðbúin Eldi?
4
4
Cary eða Barnes Safe er yðar ábyrgð og vörn. Biðjið um skrá X
yfir ný og brúkuð, frá $50.00 með vægum borgunar skilmálum. X
Afsláttur fyrir peninga út í hönd.
Geymdu ekki. Það kann að brenna hjá þér í nótt.
viðbúinn.
♦
Vertu ♦
♦
4
Modern Office Appliance Company
257 NOTRE DAME AVENUE.
WINNIPEG.
4
4
4
PHONE GARRY 2058 ♦
4
4
4
4
4
►4444444444444
Stofnsett 1882
Löggilt 1914
D, D. Wood & Sons.
i Limited ..—^
verzla með beztu tegund af
KOLUM
ANTRACITE OG BITUMINOUS.
Flutt heim til yöar hvar sem er í bænum.
VÉR ÆSKJUM VIÐSKIFTA YÐAR.
I
SKRIFSTOFA:
Cor. ROSS & ARLINGTON ST.
—Uppáhald—
Vesturlandsins
«£ Ferðalýsingar. ^
(Frft Kinnrfnu 1012)
III. Til Norðurlanda.
MaÖur verSur þess tæpast var, acS veriS
| sé aS koma inn í bæinn, fyrr en þangaS er
i komiS og lestin stönzuS. Mjög lítiS sést til i
■ borgarinnar úr lestinni, enda fá stórhýsi þar
eftir ameriskum mælikvarSa. Járnbrautar-
j stöSin stendur inni í miSjum bæ, skamt frá
j RáShúsinu, er alt er miSaS viS, og ekki
I nema steinsnar þaSan inn á allar helztu göt-
\/'í< U j urnar. BiSstöSin er stór og hreinleg og hin
í vo u _ skrautlegasta. Lestin staSnæmist niSri í afar
bierg og vertinn a & , ,-i i u j
c iT „k' storum sal, opnum til beggja handa; gengio
Dpangsberg um ha- \ , * , ... k, *
Vorum viS þá búin aS skoSa hina ■ « uPP,fga *>a|afn u» a ^ ÞaS er
..... , , , , ,. begar ut kemur, að tyrst sest til borgannn-
donsku Chicago emsog okkur lyst,.,Pr« magur þá inni j mlSri borg.
ag , es ín a s a . • g• inni blasir viS á aSra hönd lystigarSur-
austur yfir Jotland otan til rrederjcia; en . 5,. ,. D'*k' , •* * 1 .
ÞaSan var fariS á ferju yfir til Middelfart á j !nn’ . T.vol, og RaShusstorg.S meS skraut-
Fjóni. LandiS virtist heldur magurt og víS- Þygg,ngum þess, en a h,na verzlunargotur,
‘ , . .. , » m ' ,,• k' •' x______ breiSar og blomlegar. Petta er heilsanin
ast hvar miog sendio. Matti po sra, ao menn , . , * * •',
kkix.. fyrsta, er borgin ve.t.r, og verS eg aS jata
§ 22. Yfir “Danaveldi’
degi.
aS eg kunni kveSju þeirri vel og betur en
margra amerisku borganna. Óheppin vor-
um viS þó meS veSur. ByrjaS var aS rigna
um kveldiS, er viS komum, og höfSum viS
höfSu veriS aS verki á því landi, því svo í
i mátti heita, sem hver lófastór blettur væri
l ræktaSur. Veitir þaS landinu fegurri svip
j og tilkomumeiri, hve fátæklegt sem þaS
annars kann vera. okkur því hiS snarasta yfir á hótel á Vestur-
En ryk,S , lestmn, var ægilegt. af sand- brúgotUi þar sem viS héldum til þann % mán-
fokmu upp af brautmni. Var það ekkert ug sem viS töfSum f þorginni. Var þaS aS
j lítill hluti Danaveldis, sem festist í fötum; tiJvfsan eins samferSamannsins. Heitir hó-
okkar, svo eg óttaSist aS viS myndum flytja tejjS “Savoy”, ekki mjög stórt, en einkar
burtu meS okkur eitthvert greifadæmiS. þægiJegt, 0g er þar fyrirtaks góSur borSsal-
. UrSum viS fegin, aS komast úr lestinni og ur Er þag mjög nálægt miSbiki borgarinn-
fram á ferjuna. ar Qg þægiJegt afstöSu ferSafólki, er dvelja
Allur annar svipur hvílir yfir Fjóni, enda ætlar skamma stund og mest til aS kynna
er þaS kostaland mikiS. Fult eins fagurt er set bæinn.
þar yfir aS líta og þar sem fegurst er á Eng- Kaupmannahöfn er kunn um NorSur-
land,. Þó eyjan sé ekk, stór, er hun em- Evrópu meS nafninu ”Turnaborgin fræga”,
hver frjósamast, hlut, Danmerkur. Járn- enda eru turnar borgarinnar margir. Turnar
braut liggur yfir hana þvera og be,S lestm á J^yrkjum og húsum, og turnar hlaSnir alla
viS lendinguna, er ferjan kom aS vestan. ]ejS frá gotunni og upp, og þvl' eintómir
Einsog alkunnugt er eru Danir mestir turnar. Eru margir þeirra verk Kristjáns
smjörgjörSarmenn NorSurálfunnar. Fylgir IV., einsog raunar mikill hluti höfuSbygg-
því, aS land er mjög ræktaS, en flest eru inga borgarinnar. Ber hún mjög merki hans.
býlin fremur smá, því þéttbýli er mikiS. j ÞaS er fyrst utan af sundinu, er komiS er
Telst svo til, aS til jafnaSar búi um hálft fram á skip og nokkuS frá landi, aS turna-
þriSja hundraS manns á hverri fermílu í fjöldinn kemur í ljós. Bera þeir þá hver viS
eyjunum; en þá eru taldir bæjirnir meS og í annan, þétt einsog tré í skógi. Veitir þaS
Kaupmannahöfn, sem er mestur bær á NorS
urlöndum.
Fram meS brautinni voru allstaSar kýr í
tjóSri, og var einsog þeim væri raSaS í fylk-
ingar, því þær stóSu hliS viS hliS. En þaS,
sem okkur furSaSi mest á var þaS, aS þær
voru allar í fötum — klæddar —, í saum-
uSum stakk eSa peisu, er tók aftur aS hala
og fram á háls og aS framan niSur á hné.
AuSvitaS voru framhandleggirnir berir, svo
borginni mikinn svip og tígulegan.
Fyrir þá, s^m vanir eru borgum í Vestur-
heimi, ber Khöfn fremur ellilegan svip: hús-
in flest ellileg, utan aS sjá. En þó traust og
bera vott um, aS þau þoli veSrin. Því eins
og borgin ber þess vott ytra, aS hún hafi
ekki orSiS til á einum degi, svo finnur maS-
ur, aS henni muni eigi vera skapaSur aldur
til einnar nætur.. Ellisvipurinn er líka ytra
einkenni festu og varanleika. Þó undarlegt
ekki var brotiS í bága viS móSinn! Til hvers j megi virSast, grípur sú tilfinning mann, frá
þær voru klæddar, skildi eg ekki, því þetta ytra útlifi bæjarins, aS maSur sé hólpinn og
var um hásumariS og gat því ekki veriS til
þess aS verja þær kulda. Hlýtur þetta aS
stafa af einhverjum öSrum orsökum og gátu
mér ekki hugsast nema tvær: Danir
eru
oruggur, hvar sem maSur sé staddur í bæn-
um, strax þó ókunnugur sé.
Einsog alkunnugt er, þá er Khöfn mestur
, lista- og menta-bær NorSurlanda. Háskól-
bæði skartþjóð og sparsemdarfólk. Fylgja inn befjr lengi veriS frægur, enda er hann
konur mjög móðnum en þaS kostar það að ná rúmt 450 ára gamall, stofnaSur 1479.
breyta verSur oft til fatasniSi. Eru þá föt Hafa mentastofnanir þjóSarinnar, og ekki
oft htið slitin, þegar aS leggja verSur þau sízt háskólinn, veriS þess valdandi, aS nú
n,.®ur og taka upp onnur ný. Nú, af því um nokkrar aldir hefir Danmörk staðiS
þjoðm er bæð, nytm og sparsom er hngs- framarlega aS tölu vísindamanna,' rithöf-
anlegt, að til þess að lata fötin ekki verða unda og skálda.
alveg ónýt, séu kýrnar látnar hafa þaS sein- »/, 1 •
J » a- ,,, iL., Margir hmna semm tiðar manna
asta ut ur þeim. — Annað er hka t,l meS
þetta: Nú síSari ár hefir vandlætinga-stefna
I mikil náS sér niSri um alla Danmörku, er
: fylgir hinni svokölluSu “innri-mission”. For-
dæmir hún mjög alla heimshætti og “nátt-
úru líf”. Er því ekki óhugsandi, aS hún hafi
] ekki kunnaS þeirri ósvinnu, aS kýrnar gengi
berar. Hefir hún komiS mörgum gagnleg-
i um umbótum til leiSar í svipaSa átt, og má
vel vera, aS þetta sé henni aS þakka. Hefir
fariS mjög saman og veriS lítt aSgreinan-
legt nú síSari ár öll stefnu-breyting í trú og
búfræSi, á NorSurlöndum. Hin andlega
vakning hefir einkum rutt sér til rúms í
kyrkjunni og fjósinu.-----
------Er komiS var austur yfir Fjón, var
I aftur fariS meS ferju yfir til Sjálands. Tók
þaS fulla klukkustund. Eftir var þá enn,
frá því lent var, tæp þriggja stunda feiS til
Kaupmannahafnar. Ef dæma má af því,
sem maSur sér út um vagnsgluggann, virSast
búin vera færri en stærri á Sjálandi, en á
Jótlandi og Fjóni. Eigi er þéttbýliS þar
eins, en fagurt er landiS, grænt og grösugt.
Nokkru áSur en komiS er inn til höfuSstaS-
arins, er fariS gegnum langan og myrkan
skóg. Eru skógar flestir í Danmörku beyki- ,. ,
skógar; eikin sem næst á förum, hinn forni PJ°ðlr á liðnum tímum orSið aS sækja
Margir hinna seinni tíSar manna Dana
hafa náS heimsfrægS. Má siíka menn nefna
sem Georg Brandes, Harald Höffding og
Valdemar Poulsen, þann er fann upp og full-
komnaSi þráSlausa talsímann. Er uppgötv-
an hans, er gjörir þaS aS verkum, aS menn
fá talast viS úr yztu fjarlægSum, án nokk-
urs sýnilegs sambands þeirra á milli, öllu
merkari en uppfundning Marconis, sem þó
er eitthvert hiS mesta frægSarverk síSari
tíma. Um Höffding hefir veriS sagt, aS
hann skipi sæti í fremstu röS heimspekinga
og sálarfræSinga þessara tíma. En aS víS-
tæki og áhrifum kemst enginn ritdómari og
bókmentafræSingur til jafns viS Brandes.
Gjöra allir þessir menn garSinn frægan
eigi síSur en skáld og vísindamenn fyrri
alda. — Þá má líka minna á ljósgeisla lækn-
irinn góSa, Níels Finsen, er lézt nú fyrir
nokkrum árum. Hefir Kaupmannahöfn hlot-
iS eigi minsta frægS af starfi hans, því orS-
stír hans og uppgötvanir er nú rómaS um
allan heim. Ætti oss íslendingum aS vera
sérstaklega ljúft aS minnast þess, þó eigi
væri nema vegna þess, aS hann var Islend-
ingur.
Alla norræna fræSi og sögu hafa aSrar
til
um fornkvæSin og Eddurnar. Trúi eg því
vel, og veit eg aS Þorsteini má um þetta
kunnugt vera. Eg gríp hér inn í erindiS:
------“öðinn (í dýrð í hverju Ijóði,
Fyrir þá langa satmdar söngva
Syngja’ honum hjurðir lofis og jarðar.
Xú er að lesa i Ijósi n ý j u
Listir hans, Konrdð engla-systrum”.
Þess utan hafa ávalt veriS á öllum tíma
hópar merkra manna, er staSiS hafa í skjóli
og skugga háskólans, er dreift hafa út frá
sér þekkingu á þessum fræSum, yfir lýSi og
lönd. Og nú á þessum tíma á þjóS vor tvo
merka menn á sviSi þessarar vísindagreinar
í kennara-embættum viS háskólann, þá Dr.
Finn Jónsson og Dr. Valtýr GuSmundsson.
Er Finnur einkum frægur og víSkunnur vís-
indamaSur og afburSa starfsmaSur.
Margt og mikiS hafa Islendingar stundum
sagt um hin illu áhrif háskólans danska á ís-
lenzka nemendur. Er þá oft blandaS þar
saman viS áhrifin frá háskólanum áhrifum
þeim, sem stórborgarlífiS hefir á íslenzk
ungmenni, er úr sveitakyrSinni koma heima
og fara til Kaupmannahafnar. Hafa þau oft
veriS meS ýmsu móti. Hefir því stundum
veriS lýst meS átakanlegum orSum, hversu
hinar línhvítu og hreinu unglingssálir hafi
orSiS þar grómteknar; hve þær hafi veriS
dregnar á tálar, lokkaSar út á braut óreglu
og lasta.
En hefir nokkurntíma veriS gjörS grein
fyrir, í hverju áhrif Kaupmannahafnar eru
skaSlegri, en áhrif annarar stórborgar, hin-
um ungu mönnum, ef þeir hefSu þangaS far-
iS ? Mun þaS ei sannast vera, aS flestir
vilja freistast, er í freistni leiSast? Stór-
borgarlíf hefir ávalt veriS hættulegt þjóS-
inni. 1 uppeldi hennar til heildar og hópa
er einhverskonar vöntun, er kemur því til
leiSar, aS hún kann sér ekki læti, þegar húiv
kemur í stórborgirnar, þar sem sollur og
glaumur, gleSi og munaSur kallast á. Þá
brestur hana dómgreindina og þrekiS. Hún
hefir aldrei tamiS sér sjálfsstjórn og kann
því ekki aS láta á móti sér eSa halda í viS
langanir sínar og tilhneigingar. Mun því
fullsterkt aS orSi komist, aS tala um “lín-
hvítar” sálir, í þessum efnum, en rökkur-lit-
urinn eSlinu líkari og sögninni samkvæmari.
Um hin góSu áhrif háskólans er sjaldnar
reett. VerSur því þó ekki neitaS, aS beztu
og mestu menn þjóSar vorrar hefir hann
undirbúiS fyrir æfistarf þeirra, og fyrir þaS
á íslenzka mentunin og menningin botn, aS
hann hefir búiS leiStoga og kennara hennar
undir lífiS. Einhverjir hafa líkt honum viS
sópaSa húsiS", bar sem sjö andar syndar-
anum verri hafa tekiS sér bólfestu. Én þaS
munu vera þeir helzt, er hugsa sér hástig
mentunarinnar, aS ganga upp úr sunnudaga-
skólanum einhverntíma -- á gamals aldri.
Stóran sjóS yrSi Island aS eiga til þess
aS vextir hans nægSu til aS launa tveimur
mönnum, svo aS þeir mættu gefa sig alla viS
vísindastarfi æfilangt, án frekara kaup-
gjalds, og þess utan gæti veitt 30—40 nem-
endum um 70 króna styrk hverjum mánaS-
arlega, og ókeypis kenslu aS auk. En þetta
er þaS, sem háskólinn leggur til mentamála
vorra Islendinga á ári hverju. SjóSurinn
yrSi aS vera ein millíón krónur. Má því
segja, aS Island eigi millíón króna háskóla-
sjóS, því ígildi þess eru hlunninda-ítök þau,
sem þjóSin hefir eignast viS Kaupmanna-
hafnar háskóla.
‘ÓSins-meiSur".
í bréfi frá S. J. Shepherd i Astona
i Oregon, er þes getið, að þar vestra
búi nokrir íslendingar. Segir hann
þeim líði allvel og gjöri sér góðar
vonir með framtíðina.
Þegar komiS er í
§ 23. Kaupmannahöfn. nándir, eða inn til
stórbæja hér í álfu
þá bera fyrir augu ógrynni öll af járnbraut-
arvögnum, hrúgur og haugar af kolum,
timbri, járni og allskonar rusli og óhreinind-
um. Járnbrautarsporin hliS viS hliS á stóru
svæSi eru sem næst óteljandi. Gufuvagnar
eru á einlægu skaki fram og aftur, og Ieggur
upp úr þeim reykinn í þykkum flókamekki.
Utan meS sporunum standa vörugeymslu-
og varningshús á strjálingi, öll sótug af reyk.
Og lengra út frá brautinni: verkstæði, málm-
j steypuhús, eSa vélaverkstæSi, er spú sóti,
eldi og eimyrju í þykkum torfum upp um
strompana. Til og frá um allan járnbraut-
argarSinn eru sótugir og strigaklæddir menn
á hlaupum, aS lykkja sporin fyrir vagna-
trossurnar. Upp úr reyknum rofar fyrir
Kaupmannahafnar. Hefir hún veriS vizku-
brunnurinn, sem sagnfræSingar hafa orSiS
aS sitja viS og ausa af. Fer vel á því, aS
borgin hafi forustu fyrir NorSurlöndum í
öllu því, sem aS hinum fornu fræSum og
sögnum lýtur, einsog Danir höfSu lengi vel
forustu norrænna þjóSa eftir aS sögur hóf-
ust. “Dönsk tunga” hét þaS, úti í löndum,
mál skandinavisku þjóSanna á þeim tíma.
Hitt er annaS mál, hverjum sú frægS er
aS þakka nú á síSari tímum, og er ávalt
sjálfsagt aS geta þess, aS þaS er íslandi
einu og sonum þess. Ættum vér íslending-
ar aS vera ánægSir meS þaS, en ekki aS
sjá ofsjónum yfir því, aS frændþjóðu vorri
hlytist einnig af starfi voru orSstír og frami
Tekur þaS ekkert frá oss, og myndi engu
viS oss bæta, þótt vér gætum setiS aS því
einir.
UndirstaSan aS allri þessari frægS er hiS
mikla norræna handritasafn Árna Magnús-
sonar, sem nú er eign háskólans, — og svo
stórhýsa-mergSinni, einsog klettaborgum, af auðvitaS fræSimennirnir íslenzku, er tengd-
allri gerS og lögun.
Ólíkt þessu er aS koma inn til stórborga
í NorSur-Evrópu. ÞaS er ekki fariS meS
farþega fyrst út um allan járnbrautargarS
og þeim sýndir sorphaugarnir, rusliS og ó-
þverrinn, — sem hver stórborg framleiSir í
svo ríkum mæli —, áSur en þeim er leyft
aS horfa yfir bæinn. MaSur verður tæpast
var viS aSrar lestir á ferS en þá, sem maS-
ir hafa veriS háskólanum eSa safninu hver
fram af öSrum um langan aldur; svo sem
ÞormóSur Torfason, Árni Magnússon, Finn-
ur Magnússon, KonráS Gíslason, Jón Sig-
urSsson. Nöfnin eru svo mörg og merk og
helg, aS mann brestur hug til þess, aS ætla
aS greina frá þeim öllum. Má um þá meS
sanni segja, aS einsog Kaupmannahöfn var
þeirra skólabekkur, öll NorSurlönd þeirra
ur er meS. Brautin liggur eftir grænum völl- j kenslustofa, svo var Evrópa öll þeirra áheyr
um, og er hvergi aS sjá annaS en hiS mesta | endasalur; en lærisveinar þeirra hafa fariS
hreinlæti, hreina mold og hreina, grasi j út um ailan heim og kunngjört öllum þjóS-
klædda torfu-rima milli sporanna. Er kom- I um fagnaSarerindi hinnar norrænu menn- i
iS er inn í bæinn, hallar brautinni niSur, unz i ingar, fegurS hinnar norrænu tungu. Enn {
komiS er ofan í göng og eftir göngunum er frekar kveSur þó á um þetta, en hér er sagt.
haldiS inn á biSstöSina.
Þannig er aS koma inn til Kaupmanna-
hafnar.
skáldiS Þorsteinn Erlíngsson í nýortu kvæSi.
Lætur hann ekki staSar nema hér, en segir
aS KonráS sé aS lesa engla-systrum á himn-
Auk þeirrar frægS-
§ 24. Thorvaldsens- ar, sem Kaupmanna-
safniS. höfn hefir stafaS af
háskólanum og verk-
um þeirra manna, er viS hann hafa staðiS,
mun þó frægS hennar meiri, út um heiminn,
fyrir þaS, aS eiga og varðveita safn þess
manns, er veriS hefir mestur listamaSur, svo
kunnugt sé, síSan á dögum Grikkja — Al-
bert Thorvaldsen. Geymir safn þetta öll
listaverk meistarans, og meginhlutann í frum-
myndunum einsog hann gekk frá þeim. Er
þaS aS líkindum hiS ágætasta safn, sem til
er þeirrar tegundar í víSum heimi. Þó þjóða-
öfund og metnaSarsýki sé treg til sannmæl-
anna, er það alment viSurkent, aS aldrei
hafi NorSurálfan átt meiri snilling né fræg-
ar*_ listamann, en Thorvaldsen, frá því á
blómadögum grískrar listar. Er þess er
minst, hverrar ættar hann var, eru þaS enn
íslendingar, sem gjöra garSinn frægan.
Svo lítill viSburSur var fæðing Thorvald-
sens, aS ekki vita menn meS vissu, hvenær
eSa hvar hann er fæddur; en gizkaS er á,
aS þaS hafi veriS áriS 1 770, og segja sumir
aS hann hafi veriS borinn úti á hafinu. Er
hann því af hafinu kominn. MinnisstæSari
atburSur var andlát hans, því frægSarhöfuS
NoiSurlanda hné þá í hinstan svefn. Hann
andaSist snögglega aS kveldi þess 24. marz
1844, er hann var aS horfa á sjónleik í
Kaupmannahafnar leikhúsi.
HúsiS, sem geymir safn hans, er bygt í
ferhyrning utan um opinn reit; í miSjum
reitnum hvílir Thorvaldsen sjálfur undir
blómum. AS lýsa safni þessu og fegurS
listaverkanna, er mér ofvaxiS. En þess má
geta, aS þegar bezt lætur býr drottinn ekki
til fegurra fólk, karla eSa konur - og tekst
honum þó oft mæta vel —, en Thorvaldsen
hefir smíSaS, er hann þurfti eigi aS fylgja
föstum fyrirmyndum.
Hafi til forna Vandalir, Gotar og NorS-
menn brotiS hof og hörga SuSurlanda, er
nú bætt fyrir þau spell. Skuld sú var stór,
svo stór, aS menn voru farnir aS örvænta aS
öldunum myndi vinnast aldur til aS borgá
hana til hálfs. En nú er hún goldin, og
Thorvaldsen galt hana einn, fyrir forna feS-
ur og frændur!
Um alla Kaupmannahöfn eru myndir af
listaverkum Thorvaldsens hafSar til sölu, og
eru þaS víst fáir ferSamenn, er eigi kaupa
fleiri eSa færri. Auk þess er seldur inn-
gangur á safniS. Er óhætt aS fullyrSa, aS
árlega skiftir þaS hundruðum þúsunda króna
er Thorvaldsen ávinnur borginni, um leiS og