Heimskringla - 24.12.1914, Page 1
QifUngaleyfisbréf seld
TH. JOHNSON
Watchmaker.Jeweler&Optician
VTBgrerbir fljótt og vel af hendi leystar
248 MAIN STHEET
?hone Maln 6U04I WINN1I»ISU, MAN.
Nordal og Björnsson
— Gull og úrsmiðir —
674 SARGENT A V E.
XXIX. AR.
WINNIPEG, MANITOBA, FIMTUDAGINN 24. DESEMBER, 1914.
Nr. 13
GÓÐUR DRENGUR GENGINN.
Skapti B. Brynjólfsson er látinn. Hann dó hinn 21. desember um kl. 6 e. m. á Al-
menna spítalanum í Winnipeg. HafSi hann veriS veikur í höfÖi um þriggja vikna tíma,
og var veikin í hlustinni. En þar haftSi hann kent veikleika fyrir einum 25 árum síðan.
Veikin ágjörðist og gróf í hlustinni innanverðri og loks fór spilling í, blóðeitrun; var
hann þá á spítala fluttur nóttina hins 2 1. og var skorinn upp. En ekkert var hægt við
að gjöra, eitrunin var komin í blóðið, og var hann meðvitundarlaus þangað til hann
dó einsog áður er sagt.
Skapti Brynjólfur Brynjólfsson var fæddur 29. október 1860, að Forsæludal í
Vatnsdal í Húnavatnssýslu. Foreldrar hans voru bændahjónin: Brynjólfur Brynjólfs-
son og Þórunn Ólafsdóttir, er síðar bjuggu að Skeggstöðum í Svartárdal í sömu sýslu.
Árið 1874 fluttist hann með foreldrum sínum til Ámeríku, fyrst til Ontario, og þaðan
aftur 1875 til Nova Scotia. Þar dvaldi hann þar til árið 1881, að hann, ásamt foreldr-
um sínum flutti til Duluth í Minnesota í Bandaríkjunum. Vorið 1882 tók faðir hans
land í vesturhluta Pembina sýslunnar, á milli Mountain og Hallson bæja, og þar taldi
Skapti sál. heimili sitt lengi síðan, Þó hann væri þar eigi að staðaldri fyr3tu 3 árin. Á
þeim tíma var hann ýmist í Duluth í Minnesota, eða í Winnipeg í Manitoba. Haustið
1885 flutti hann heim til föður síns og vann á bújörð hans þar til árið 1892.
Árið 1892 kvæntist hann hinni eftirlifandi ekkju sinni, Gróu Sigurðardóttur, Jó-
hannessonar skálds í Winnipeg. Tók hann þá við þúi föður síns og bjó þar um hríð.
Skapti var maður, sem æfinlega stóð framarlega í flokkum. Hann var kosinn
þingmaður í Norður-Dakota árið 1 8V0; var í efri málstofu þingsins (senator) tvö tíma-
bil, 1890—1894. En bjó búi sínu á sumrum heima. Hingað norður kom hann árið
1902, og hefir verið hér síðan. Heim til íslands fór hann með konu sinni fyrir 5 ár-
um síðan og voru þau þar tæpt ár. Fór hann aðallega til að sjá um útgáfu ljóð-
mæla skáldsins Stepháns G. Stephánssonar, og svo hitt, að hann langaði til að sjá landið
forna, sem hann hafði skilið við sem drengur, og fýsti einnig að fá kynni af hinum upp-
vaxandi mönnum landsins, og féll honum hvorttveggja stórlega vel í geð.
Með Skapta B. Brynjólfssyni er liðinn líklega hinn gjörvulegasti og tilkomumesti
Islendingur hér vestan hafs og sá, er hugljúfastur var öllum þeim, sem nokkur kynni
höfðu af honum. Mun margur sá, er ,úslega hefði látið ár af æfi sinni, ef Því hefði ver-
ið bætt við Skapta og hann fengið að njóta.
Skapti var drengur svo góður, að leitun er að slíkum. Hann var mikill vexti og
friður á velli, svo að mönnum komu til hugir hinir fyrri feður vorir, er menn sáu hann.
En hann var líka andlegt stórmenni, hreinn, hugrakkur, staðfastur, hinn tryggasti vinur,
°g óbilandi fylgismaður mála þeirra, er hann tók að sér; málsnjall á mannfundum, svo
jafnan þyrptust menn saman til að heyra hann tala, sérstaklega þó, ef að hiti var í
tttálum. Enda sópaði að Skapta á ræðupalli og þar átti hann heima. Hann var svo ítur-
vaxinn, röddin var þung og hljómmikil, hugsunin var skörp og leiðir raktar til sannana;
en maðurinn var skáld og fléttaði skrítlur inn í ræðuna; áherzlan var þar, sem hún átti
j*® vera, og þung stundum, því að hann hafði jafnt vald á tungu og raddfærum og
ugsun; gat hann því gjört hvort sem hann vildi: látið menn brosa eða renna í skap;
Cn Va\/&^ega Var fyrra.
Var oft gaman að vera með Skapta og heyra hann segja frá einhverju, því hon-
Um So?°’8t. æfinlega vel, engu síður í samtali en á málfundum.
okapti var maður hár vexti, full 6 fet á hæð, beinn og bar hátt höfuð; nokkuð sí-
va ur a vöxt og Þrekinn um hnakka. Ljóshærður, holdskarpur, brúnamikill, fríður
ma ur og hreinlegur og í öllu hinn karlmannlegasti. — Allur var hann hvatlegur, en góð-
legur og ljúfmannlegur.
Það er enginn efi á því, að nú er stórt skarð höggvið í hópinn Islendinga hér, —
8V° . seint mun fyllast, og enginn sézt nú maður sá, er nærri því komi. Magnús
bróðir hans var á undan farinn, og hörmuðu lát hans jafnt hérlendir menn, sem Is-
lendingar, og enginn er kominn að fylla það skarðið. Nú er Skapti liðinn harmað-
ur einsog hann, og litlar líkur til að þenna mannsaldur eða næsta fáum vér Þeirra jafn-
inga. /
Þreyttur og að fýtum kominn bíður nú öldungurinn faðir hans síðasta kveldsins
hjá dóttur sinni, Sigríði, konu Kristjáns Indriðasonar á Mountain, N. D., og mun hon-
um ekki hafa til hugar komið, að hann myndi lifa Skapta. Móðir Skapta var dáin ár-
ið 1902, og eldri systir hans Sigríður, kona Sigurðar Jónssonar á Mountain, dó stuttu
áður en hann kom úr ferð sinni til Islands. Og svo dó Magnús lögmaður Brynjólfsson
í Cavalier. Situr nú öldungurinn við harm sinn mikinn, og má horfa á hvern kvistinn
eikarinnar höggvinn af öðrum. Þjóðin syrgir með honum, en samt mun harmur hjarta
svíða.
En sú manneskjan, er mestu hefir tapað, er konan, sem var með honum í svo ást-
ríku hjónabandi, að hvorugt mátti af öðru sjá. Djúp sorgar hennar getur enginn kann-
að, er hún stendur nú einmana, sem eikarteinungur á beru svæði, og blása um kaldir
vindar. — En huggun er það hverjum, er Skapta syrgir, að minnast stunda Þeirra,
er þeir voru saman með honum og vonast eftir að sjá hann aftur.
Stríðs=fréttir
Skotið á strandborgir
Breta.
Uað var þann 16. deseinber, sem
þeir komu fyrst. Þoka lá yfir Norð-
ursjónum og súld var yfir sjó og
landi, svo að ekki sá nema skamt
fram af sjávarklöppunum. Þá var
það, að menn vissu ckki fyrri, rétt
eftir að lýsa tók, en þeir sáu gráleita
skrokka bryndrekanna og beitiskip-
anna síga fram úr þokunni og stefna
að landi upp. En kveðjur urðu þær,
að sprengikúlur fóru að fljúga að
ströndu upp yfir bæina og mölva
húsin.
Þetta var nokkuð norðan við
Humrumynni í Jórvíkurhéraði —
Yorkshire —. En borgirnar, sem a
var skotið, voru: Skörðuborg (Scar-
borough), Hvítabær (Whitby) og
Hartlepool, og svo þorp það, er Red-
cai heitir. Herskipin voru þýzk,
sem nærri má geta, og var einn eða
fleiri neðansjávarbátur með þeiin.
Þrú voru skipin við Hartlepool, tvö
við Skörðuborg og tvö við Hvítabæ,
eftir seinustu skýrslum. Borgir þess-
ar eru eitthvað 40 milur norðan við
Humrumynni og er Skörðuborg
syðst, þá Hvítabær eitthvað 15 mil-
um norðar, en Hartlepool 30—35
inilum norður af Hvitabæ.
Árásin var um sama leyti, —
snemma dags á öllum stöðunuin.
Sprengikúlurnar voru látnar fljúga
óspart af skipunum upp til borg-
anna. Þær brutu húsin og kyrkjurn-
ar, eyðilögðu gasverkstæðin og i
timburhlöðunum kveiktu þær. — 1
Hvítabæ var klaustur fornt og merki
legt og var ábótasetur. Það var stór-
skemt og brotið.
Eólkið vaknaði við vondan
drnum, það sem ekki var úr rekkju
ri^'' en hinir stukku upp frá morg-
unverði og þutu allir á stræti út. En
sprengikúlurnar voru þar á ferð-
inni líka, og fóru margir að Ieita
járnbrautarstöðvanna og reyna að
komast á land upp.
Hartlepool er nyrzt og fékk borg
sú einna lakasta útreiðina. Var fyrst
sagt, að þar hefðu verið deyddir um
30, en um 50 særðir, og fjöldi húsa
brotinn og kviknaði i sumum. En
einnni fregn segir, að þar liafi farist
119 manns, en 130 særðir og meidd
ir ýmislega.
Undir eins voru skeyti send um
árásina til næstu herskipastöðva
Breta. Fóru þau þegar að flýta sér
til að sjá hina Þýzku, en ekki er enn
búið að heyrast neitt áreiðanlegt um
viðskifti þeirra. Svo voru þýzku
skipin ekki lengi þarna. Rétt nokkr-
ar mínútur, og hurfu svo út í þok-
una aftur.
Það er eins og þeir hafi verið að
þukla fyrir sér, Þjóðverjarnir, og er
allbúið, að þetta verði ekki i sein-
astá sinni. Og það er ekki löng leið
frá Kielarskurði eða Helgulandi að
ströndum Englands fyrir hraðskreið
herskip. Þau skjótast það á nokkr-
um tímum. En það er öllu undar-
legra, að þau skuli hafa komist hjá
sprengiduflunum, sem Englending-
ar hafa lagt um Norðursjóinn. Þeir
hafa hlotið að hafa fengið vitneskju
um það, hvar duflin lágu.
En í gegnum greipar Breta hafa
þau hlotið að smjúga út frá Kiel eða
Elfunni eða Wilhelmshafen. Það er
alt saman þarna suður af Helgu-
landi, og ekki hafa brezku skipin
þá verið nógu nærri til að banna
þeim út förina.
Sumir voru að segja, að þarna
hafi verið sjóbardagi undan strönd-1
um Englands, og þóttust hafa heyrt
skothriðina, og það með að tveim-
ur þýzku skipunum hefði verið sökt
til botns niður. En ekki er það neitt
áreiðanlegt.
Þetta hcrðir á Bretum.
óefað hafa Þjóðverjar ætlað að
skjóta Bretum skelk i bringu með
þessu. En þeir hafa ekki hugsað vel
út i það, því að ekkert, gat komið
fyrir, sem stælti og herti upp Breta
einsog þetta. Þeim er ekki um það
gefið, að láta Þjóðverja þukla um
hibýli sin, börn og konur, og nú
bjóðast þar 10 eða hundrað fram i
slriðið fyrir hvern einn, sem áður
var kominu. Enda er þetta óþokka-
bragð Engin af borgum þessum var
viggirt; enginn inaður vopnaður og
margt .af fólkinu sofandi. Það var
því að ráðast á þá, sem ekki gátu
varið sig o gdrcpa þá niður. Þetta er
nú “morallinn” stríðanna, og þó
réttara: “mórallinn” hinna háment-
uðu þýzku manna, hermannanna,
furstanna, prinsanna, liinna kon-
ungbornu. — Það er ljótt, að geta
ekki sigað þeim hverjum á annan,
þar væri enginn til sparandi.
Þrjátíu þúsund Austurríkismenn
umkringdir.
Fjórar herdeildir Austurrikis-
manna, eða um 80. þúsundir her-
manna er sagt að Serbar hafi nú
kvíað að sunnan við Dóná, eða ein-
hversstaðar nálægt Belgrad, þvi að
þetta var eiginlega liðið, sem tók
Belgrad; en hefir orðið að hrökkva
út úr bænum, því að sagt er, að Serb-
ar hafi náð honum aftur. Var það
góður fengur fyrir Serba tetrin, sem
einlægt hafa orðið að berjast við
ofurefli liðs.
Þjóðverjar ekki af baki dottnír.
Þann 16. og 17. desember hafa
Þjóðverjar verið enn á ný að moka
saman hersveitunum, og sést af því,
að þeir eru ekki af baki dottnir enn
þá. Það er á svæðinu sunnan við
Vistula; og þann 17. var Hinden-
burg gamli búinn að draga að sér 9
nýjar herdeildir (corps), eða nær
hálfri millíón manna, og ætlar nú
að reka fleyg þenna alla leið til
Warshau; en Russinn fékk einhvern
grun um þetta og fór að draga að
sér menn líka. Búast má samt við,
að hann verði liðfærri í bráð, því
að járnbrautir Rússa eru færri og
lakari en Þjóðvera, og gengur þar
Þjóðverjum fljótara aðdrátturinn.
Sagt er, að Þjóðverjar hafi unnið
þarna feikna inikinn sigur, þann
mesta i öllu stríðinu, enda var nú
inál komið, því að langt er orðið
siðan þeir höfðu þvi að hrósa, og
ekki varð sigur sá þeim langstæður.
Og þó að þeir vinni þarna og þó að
þeir kæmust inn að Warshau, þá
eru þeir varla hænufeti nær að sigra
til fulls.
En auðséð er, að Þjóðverjar vilja
fyrir hvern mun ná Vistula fljóti,
helzt öllu. Það cr svo handhægt
næsta sumar, til dæmis, að flytja
eftir þvi farangur, hergögn og menn
og jafnyel nú á isum. Gæti það orð-
ið þeim liinn mesti styrkur. Og eng-
inn efi er á þvi, að þarna helir ver-
ið hinn ákafasti bardagi, og að því
er sézt, hefir Þýzkum veitt heldur
betur; en 30—40 milur eru þeir enn
þá frá Warshau.
Rússar hrekja ÞjóSverja tfl baka.
í Polen er einsog nærri hafi legið,
að Þjóðverjar fengju rothögg af
pústrum Rússa, og eru Rússar nú
að sópa þeim burtu, sem lengst voru
komnir fram til Warshau. Hörfa
sumir norður til hersveitanna þýzku
miðju Austur-Prússlandi inilli vatn-
anna þar; en sumar sveitirnar halda
suður og vestur til Czenstochowa.
Er nú minna um frægðina og stór-
yrðin Þjóðverja, en meðan gangur-
inn var sem geystastur á þeim fvrir
nokkrum dögum.
1 Bandaríkjunum eru einhverjar
dylgjur með mönnum. Goethals,
landsstjóri Panamaskurðarins og
landsins í kring, heimtar herskip
og tundurbáta þangað suður undir
eins. En enginn veit ennþá. hvað
þar er á ferðum.
Illar fylgjur sækja að Bandaríkja-
mönnum.
En svo er farið að harðna i Mex-
ico, og er þar alt að fara i bál og
brand á nýjan leik, og þykir sum-
um, að Bandarikin hafi heldur fljólt
slept Vera Cruz. Er Carranza oðru
megin og auðmennirnir, en ræningj-
arnir og þjóðvaldsvinir hinu megin
með Villa og Guitierres sem forustu-
menn. Hafa þeir tekið Bandaríkja-
borgara, að sagt er, og á landamær-
um norður renna kúlur þeirra yfir
á land Bandarikjanna. Hefir Wilson
forseti hótað þeim hörðu, en litið
kemur af. Það er “móðins,, að drepa
j núna, og smáræðis rán, gripdeildir
og lygar teljast ekki.
og segir kona ein svo frá: Nágranni
hennar hafði tekið og arfleitt dreng
og stúlku, munaðarlaus börn frá
Belgiu, kornung bæði. Drengurinn
hafði verið nokkuð rólegur, en stúlk
an bar sig illa, og grét alla fyrstu
nóttina og næsta dag. Hún gat ekki
sofið og gat ekki borðað og það var
ómögulegt að hugga hana. En seint
um kveiuio kom læknirinn og var í
einkennisbúningi hermanna.
En undir eins og hann var kom-
inn inn úr dyrunum, þá hljóp hún á
móti honum með útbreidda arma
og hrópaði: "Bittisht Bittishl” —
brezkur, brezkur — og þegar hann
tók hana í fang sér, hallaði húa
höfðl sinu að brjósti hans og sofn-
aði undir eins. — Ekki svo slakur
vitnisburður fyrir Bretat
Bretinn rennir í kafi inn Hellusund
og sprengir upp tyrk-
neskan dreka.
Mjótt var Hellusund og þungur
var straumurinn og margt var að
varast, þvi að þar voru þéttar raðir
af sprengivélum að fara i gegnum,
og ætlaði Tyrkinn, að þar væri eng-
um fært, nema þeim, sem með botni
skriðu; en Bretinn fór það i torpe-
dó bát, í kafi allan tímann; nema
hvað hann varð að koma upp við
og við, til að sjá, hvað leiðinni liði,
og hvar hann skyldi að leggja, því
að til víga hugðu menn þeir, sem á
honum voru. Það var Licutenant
Commander Norman P. Holbrook,
sem bátnum stýrði. Hefir Hellusund
(Dardanelles) þótt ófært hverju ó-
vina skipi, þvi að sundið er þröngt,
straumurinn harður og þungur, og
kastalar Tyrkja beggja megin; en
brynjuð herskip hér og hvar um
sundið, og einkum þó hjá kastala-
virkjunum beggja megin. Er sund-
ið þar svo mjótt, að það er sem elfs
falli milli bakka tveggja, en sinn kast
ali hvoru megin og ginu kjaftar fall-
byssanna yfir hið þrönga sund frá
báðum löndum.
En neðansjávarbátur Breta B 11
ratin á kafi í gegnum sundið norður
og varð að fara svo nærri botni, ai
hann væri undir fimmföldum röð-
um sprengivélanna, sem lagðar vor«
þvert yfir sundið til að tortíma öllu,
og eyðileggja alt, sem um það færi.
En báturinn skreið undir þær, og
varð að koma upp við og ðið, til að
sjá, hvar hann færi og hvert halda
skyldi. Tyrkir höfðu orðið varir við
hann og eltu hann á ótal skipum, en
kastalarnir létu rigna kúlunum yfir
hann, hvenær, sem hann rak upp
kollinn; en það þurfti hann að gjöra
við og við til þess að hlaupa ekki
á land upp. Og herskipin og stærri
og smærri hraðskreiðu snekkjurnar
fóru að elta hann, hver scin betur
gat. — Það var kvikt á Hellusundi
kveldið það.
En loks komst Bretinn i færi vií
bryndrekann tyrkneska Messondich.
10,000 tonna skip með 600 manns á
skipinu, og sendi honum torpedá
eiua eða tvær, vér vitum ekki livaí
margar. En þær riðu honum ai
fullu, og þegar þeir á neðánsjávar-
bátnum litu til baka, þá var hann ai
sökkva, tyrkneski drekinn.
En Bretinn hafði gjört það, sen
allir héldu ómögulegt: að brjótast
þarna inn sundið móti hinum þungs
straumi, fram hjá röðum fallbyss-
anna beggja inegin, og sundið var
sumstaðar aðeins % mílu á breidd.
og i látlausri hrið skotanna, bæði á
landi og frá skipum þeim, sem clta
neðansjávarbátinn.
En i fulla 9 klukkutima þurftu
þeir að liggja við botn niðri, áður e«
þeir koinust út aftur. Er ekki trútt
uin, að Tyrkjum hafi þótt ófreskjs
þessi leið og ill, að fara þarna slysa-
laust i gegnum greipar þeirra og
sprengivélar, inargfaldar raðir af
þeim, og gjöra þeim þenna óskunda.
Serbar taka Belgrad aftur.
Það var ekki ýkja lengi, sem
Austurríkismenn héldu Belgrad, því
að nú er sagt, að Serbar hafi náð
henni aftur. Austurríkismenn byrj-
uðu eiginlega umsátina um Belgrad
29. úli og létu si og æ skothriðina
dynja á borginni og kastalanum yf-
ir ána, frá Semlin og þar ikring, og
svo af monitor-bátum á fljótinu
Dóná. Var þvi mestallur hluti borg-
arinnar i rústum. Stjórnin flutti sig
og skjöl öll undir eins i burtu, fyrst
til Kraguyevats og siðan til Nish, og
þar er hún enn. En svo var það 2.
desember, að Austurríkismcnn náðu
Belgrad og voru hreyknir mjög. En
það litur svo út, sem Serbar hafi
farið að dæmi Rússa og egnt fyrir
Austurrikismenn feitum bita, og nú
t’rógu þeir a öngul þenna nær 30 þús-
undir liermanna þeirra og vopn og
vistir miklar.
Munaðarleysinginn frá Belgíu.
Það var í Liverpool á Englandi,
BANDARÍKIN ÞURFA AÐ
AUKA FLOTA SINN.
Aðmiráll Charles S. Badger hefir
verið flotaforingi Bandaríkjamann*
á Atlantshtfinu. Nú er hann gamall
og hefir sagt af sér. Nýlega var
hann kallaður fyrir nefnd neðri má)
stofu þingsins i Washington, til þess
að gefa ncfndinni álit sitt um flota-
mál og landvarnir.
Hann þótti cigi smátækur, karlinn,
því hann sagði þeim skýlaust, aS
þeir þyrftu að minsta kosti 48 hina
sterkustu og mestu bryndreka á At-
lantshafinu einu, með hundrað neð-
ansjávarbátum og stórhópum af
loftskipum og flugdrekum af öllum
tegundum. Og þetta væri aðeins 1.
flokkur herskipa þcirra, er þeir ættu
þar að hafa. Er það langt fram yfir
það sem nú cr. Tiltölulega yrðu þeir
að auka allar aðrar tegundir her-
skipa sinna, s;.gði gamli maðurinn.