Heimskringla - 11.03.1915, Blaðsíða 4

BLS. 4.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 11. MARZ 1915.
Heimskringla
(Slofna9 1886)
Kemur út á hverjum fimtudegi.
trtgefendur og eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
VertS blatSsins í Canaða og
Bandarfkjunum $2.00 um árið
rirfram borgaí)
ent til tslands $2.00 (fyrirfram
borgab)
Allar borganir sendist rábs-
nannl blabsins. Pðst eSa banka
ávísanir stýlist til The Viking
Press, Ltd.
Ritstjóri:
II. J. SKAPTASON
Rábsmabur:
H. B. SKAPTASON
Skrlfstofa.
729 Sherbrooke Strent Winnh>ef
B«x 3171 Talafmf Garry 4110
Fj'árhagur fylkisins.
Blaðið Lögberg hefir verið að
rseða pólitík, einkura núna síðan
þingið kom saman, einsog skylda
þess var. Tekur blaðið til umræðu
hinn 4. þessa mánaðar fjármál fylk-
isins. Vér viljum líka leggja þar orð
í belg, en biðjum menn að verða
ekki að undri, þó vér höfum nokk-
nð aðra skoðun á því, en hið heiðr-
aða blað Liberala.
Það eru einkum 4 aðalatriði, sem
blaðið heldur fram, og eru þau
þessi:
1. Tekjur fylkisins fara minkandi.
2. Útgjöldin fara vaxandi.
3. N.vjir skattar eru í vændum.
4. Stórlán og bágborinn búskapur.
Um fyrstu þrjá liðina cr það
fljótscgt og cngar dulur á dregnar,
að þetta er alt saman satt að vissu
legti og allir vita þetta; en svo vita
»enn líka hitt, að þetta er alt sam-
an náttúrlegt og eðlilegt, að það
hefði verið ei.mvað rangt og öfugt
▼ið gang hlutanna og heimsins, ef
þetta hefði ekki verið þannig; og
fari menn að fletta sundur blöðum,
þá verður furðan mest, að þetta
skuli ekki alt vera margfalt verra
•g bágbornara, en raun hefir á orð-
jð hér i fylkinu.
Hvernig eiga tekjurnar að geta
haldist hinar sömu, þegar annar
eins voði er á ferðum, sem stríð
þetta er, — stríð þetta, sem allur
heimurinn horfir á með undrun og
skelfingu, sem veldur því, að menn
i hundraðatali og þúsundatali ganga
▼innulausir, að verkstofunum er
lokað, að eignir manna falla í verði
og hóparnir verða félausir; busi-
nessiri fara á höfuðið, skrifstofur
þeirra verða tómar; þúsundir af
mönnum verða að lifa á gjöfum
annara; það þarf að gefa stórfé út
úr ríkinu, stórfé til að bjarga frá
hungursdauða mönnum innanrikis,
einkum i borgunum; og svo kemur
það, sem setur kórónuna á ait sam-
an: dollarinn fer í felur, eða hann
er falinn, peningamennirnir loka
hann i kjöllurum sinum og setja
slagbrand fyrir. Enginn þorir öðr-
um að lána; enginn þorir veð að
taka, af ótta fyrir þvi, að veðið
kunni að verða ónýtt, hversu gott,
sem það hefði verið, áður en þetta
stríð kom fyrir. Og einstaklingarn-
ir, þeir spara skildinginn og fela
silfrið og seðlana i sokkunum, i
skónum, undir ramgjörðum lásum,
hver einasti maður, sem er með
fullu viti, og þó hann hafi ekki fult
vit, ef að hann eða hún er nokkurn
veginn hálfviti, þá fela þeir þá, og
láta þá ekki sól sjá, ef að þeir með
nokkru móti geta komist hjá því. —
Þetta er það, sem mestu varðar; —
Það er einsog dollarinn hafi orið
hræddur og farið að fela sig; þú
finnur hann ekki, og vér vitum allir
hve leiðinlegt það er, að finna ekki
dollarinn, eða 50 centin, eða 25
centin, eða 10 centin, þegar vér
þurfum að brúka þau. Og enginn
vill lána, og er ekki einungis flón, ef
hann færi að gjöra það, heldur ligg-
ur nærri, að hann mætti hengjast, ef
hann gjörði það.
Já, hvernig í ósköpunum ætti nú
annað að vera, undir þessu ástandi,
en að tekjurnar fari minkandi; og
það eru börn ein, sem kenna fylkis-
stjórninni um þetta. Einsog hún
hefði verið orsök í striðinu eða ver-
ið að búa hálfan heiminn undir
það í tvo eða þrjá mannsaldra.
En nú skulum vér athuga tölurn-
ar.
Tekjur fylkisins voru árið 1913:
$5,788',069.98.
En síðasta ár, eða 1914, voru þær
$5,512,163.07.
Mismunurinn er því nærri 276
þúsund dollars, sem tekjurnar hafa
minkað um.
En nú skulum vér skoða tekjur og
gjöld, og er sá liður rangur hjá Lög-
bergi.
Tekjur 1914 ......... $5,512,163.07
Útgjöld 1914 ........ 5,493,386.63
Tekjuafgangur ______ 18,776.44
En á árinu gaf Manitobafylki 50 þús
und hveitisekki til Bretlands, sem
lítilfjörlegan styk til veldisins á
þessum neyðartimum ófriðarins.
Gjöf þessi kostaði $145,271.98, og sé
henni bætt við útgjöldin, þá má sýna
sjóðþurð, er nemi $126,495.54. En
þar eð útgjaldaliður þessi er alls
ekki almenn útgjöld, heldur sér-
kostnaður, sem ekki kemur fyrir
nema eitt skifti á æfi manns, og
hefði nú ekki þurft að gjaldast,
nema fyrir skyldurækni fylkisbúa,
þá ætti sú upphæð ekki að vera tal-
in til almennra útgjalda. Féhirðir
fylkisins, Mr. Armstrong, sýndi það
i ræðu sinni, að hefði stríði ekki
komið fyrir og ástandið í landinu
haldist, einsog annars hefði orðið,
þá hefði tekjuafgangur fylkisins
orðið um hálfa millíón dollara. En
það, sem rýrði tekjudálkinn í árs-
reikningnum, var gjöfin til Breta og
rúm 56 þúsund dollarar, sem hann
setti i varasjóð tl afborgunar á láni,
og nær 300 þúsund dalir í dánar-
bússköttum, sem áttu að borgast
stjórninni á árinu 1914; en sem
vegna almenns peningaskorts, er af
stríðinu leiddi, ekki var goldið, en
er þó áreiðanlega víst. Þetta alt
gjörði mismun á því, sem er, eða
hefði orðið, ef að alt hefði gengið
sinn vanalega gang hér í fylkinu.
Að nýjir skattar séu í vændum, er
trúlegt mjög, og enda sjálfsagt. Það
er stjórnarinnar skylda, að annast
um velferð almennings, og nýju
skattarnir verða teknir af þeim, sem
peningana hafa, — af þeim, sem rík-
ir eru, til þess að auka styrkveiting-
ar tl bændalýðsins og almennings-
þarfa. Lántökur eru engar fyrirsjá-
anlegar. En nýlega ‘hefir stjórnin
tekið rúmlega 5 millíón dollara lán
í New York, til þess ao verja pen-
ingunum til opinberra bygginga og
umbóta hér í fylkinu.
Sú staðhæfing Lögbergs, að stjórn-
in hafi tekið af Trust Funds fylkis-
ins, er með öllu ósatt mál, þó að
hún á síðastliðnu ári fengi skyndi-
lán á bönkum hér í Winnipeg, sem
nam hátt upp í þá upphæð, er sjóð-
irnir nema. Þessum ákærum um
eyðslu sjóða þessara (Trust Funds)
var rækilega svarað í þinginu, og
gjörði það E. L. Taylor, þingmaður
St. Georges kjördæmisins, og hefir
það mál síðan ekki verið nefnt á
þingi. Eins sýndi Mr. Taylor það,
að það væri eðlilegt, að útgjöld
allra starfsstofnana og fyrirtækja,
væru tiltölulega meiri á uppvaxtar-
árum þeirra, á meðan að lagður
væri grundvöllur sá, cr alt starfið
eða fyirtækið skyldi byggjast á um
komandi tima. Og það sýnist svo,
sem hver skynberandi maður ætti
að vita þetta og annað eins.
Roblin stjórnin hefir aukið árleg-
ar tekjur fylkisins.svo að nemur
milliónum dollara; bygt veglegar og
varanlegar þjóðstofnanir, og grætt
fyrir fylkisins hönd, í árlegum vax-
andi tekjuafgangi, yfir 7 millíónir
dollara. Eignir fylkisins eru nú full-
um 30 millíónum dollara meiri, en
þegar Roblin stjórnin tók við stjórn-
inni fyrir rúmum 14 árum.
Það væri gaman að vita, hvaða
djöfulskap hann og flokkur hans
hefir haft í huga með því að vinna
þannig fyrir fylkið og fólkið í
landinu?
Fundur
skólanefndarmanna.
Það gjörist eitt og annað hér i
Winnipeg núna, og hefðum vér
hendur 8, sem Starkaður hinn gamli
og gætum ritað með hverri, þá er
nóg efni til, ef þá væri blað nógu
stórt og prentarar eða vélar að
prenta.
Eitt af þessu, sem til frásagna er,
er fundur skólanefndarmanna —
trustees — hér í Manitoba. Hann
er vanalega haldinn á þessum tima.
Kom þar margt til umræðu, er að
mentamálum lýtur, og náttúrlega
margar og breytilegar skoðanir og
uppástungur, sem æfinlega eru til í
skjóðum manna.
Á Þingi þessu flutti mentamála-
ráðgjafi fylkisins ræðu eina, og er
hún mjög merkileg, og eru sum at-
riði i henni, sem hver maður ætti
að gjöra sér skýr og ljós, því, hún
snertir hvern þann mann, er lætur
börn á skóla ganga.
Mr. Coldwell lýsti yfir því, að
skólarnir væru i framgangi mikl-
um. Þeir væru að 'Verða betri og
betri, og þakkaði hann það því, að
eftirlit með þeim væri að verða
betra og betra. Einlægt værl fjár-
veiting til skólanna aukin. Þegar
hann tók við stjórn skólamála fyrir
7 árum, hefði stjórnin veitt til skól-
anna 300,000 dollara, en nú veitti
hún 900,000 dollara.
Sameinuðu skólarnir (consoli-
dated schools) væru beztir, og vildi
hann þó langt frá lasta hina smærri
skóla. Þeir væru viða góðir, en það
væri ekki hægt, að veita börnum þar
fullkomna fræðslu, —- þá fræðslu,
sem tímarnir heimtuðu og vaxandi
þroski sveitanna og bændanna. —
Tímarnir heimtuðu meiri og full-
komnari fræðslu, og það væri ekki
hægt, að veita hana á smáu skólun-
um. Þessir sameinuðu skólar veittu
börnunum þá beztu fræðslu, sem
hægt sé að fá í álfu þessari.
Mr. Coldwell kvaðst heyra það
aftur og aftur, að engelsk tunga sé
illa og ótilhlýðilega kend á skólun-
um. En vildi nokkur verulega vita
það sanna i þessu, þá baS hann þá
koma þangað, sem kennurum skál-
anna væri tilsögn veitt, og bera þar
saman umkvörtun sína, og tilgreina
skólana þessa, sem ilta væri kent á.
Þeir skyldu fara gætilega og geta
sannað orð sin, en skólastjórnin
skyldi þá taka til sinna ráða og
rannsaka þetta og láta um það bæta.
En menn yrðu að gæta að því, að
hcr væri um stofnanir að ræða, sem
menn vildu byggja upp og bæta, en
ekki rífa niður. Og seinna sagöi
hann: Hvenær, sem þér heyrið um
þetta kvartað, þá sendið nmkvartan-
ir til stjórnarráðsins; vér skulum
þá taka i strenginn.
Á fundinum var maður einn frá
Somerset, Manitoba, og lagði fram
spurninguna um það, hvers vegna
leyft væri að nota tvö tungumál í
skólanum. Mr. Coldwell spyr hann,
hvort hann þekki lögin. Hann sagð-
ist þekkja þau nokkur veginn.
Mr. Coldwell bendir honum þá á
það, að samkvæmt lögunum megi
nota tvö tungumál, þar sem 10 börn
gangi á skólann, sem tali aðra
tungu en ensku. Lögin skipi þannig
fyrir, og það sé ekki núverandi
Conservatíve stjórn, sem hafi samið
þessi lög.
“En hvers vegna eru þau ekki af-
numin?” (lófaklapp).
Mr. Coldwell: “Bíðið við ofurlit-
ið áður en þér lýsið ánægju yðar
yfir uppástungu þessari. Hví eru
lög þessi ekki afnumin? spyrjið þér.
Það kemur til af því, að Manitoba-
fylki og Dominion stjórnin hafa
gjört ákveðna samninga um þetta;
og vér ætlum ekki að fara eins með
þjóðir þær, er til vor koma, einsog
Þjóðverjar fóru með Belgi, cr þeir
rufu við þá eiðsvarna samninga
(lófaklapp). Andstæðingar vorir
ætla sér ekki að fá þetta atriði úr
lögum numið, og það gleður mig.
þctta er það, sem bandamenn og
Bretar eru nú að berjast fyrir, —
helgi samninga milli tveggja eða
fleiri stjórnárvalda. Þcr spyrjið
mig, hvers vegna við tökum ekki
samninga þessa og rífum þá í sund-
ur og fleygjum þeim í ruslið? Eg
segi yður það tvimælalaust, að eg
skal aldrei þola það eða líða; eg
segi fyrri af mér embættinu, sem
mentamála ráðgjafi, en eg gjöri þá
óhæfu.
Vinur minn frá Somerset segir að
Belgar séu fúsir til að vinna hjð
sér fyrir lágu kaupi til þess að geta
lært ensku, og þeir vilji láta börn
sín læra ensku líka.
Það er ágætt, að þeir læra málið
af fúsum vilja en ekki nauðung. Það
er öfug aðferð, til þess að fá útlend-
inga til þess að þýðast engelskt fyr-
irkomulag og læra enska tungu, að
neyða þá til þes smeð harðri hendi,
að taka þá kverkatökum og hóta
þeim pindingum og sektum; en það
væri alþýzk aðferð, til þess að láta
erlendar þóðir læra þýzka tungu og
þýzkar siðvenjur, og menn vissu,
hvernig það hefði gefist. Hitt væri
margfalt betra og farsælla, að sýna
útlendingum lipurð og nærgætni,
svo að þeir af fúsum vilja tækju upp
hérlenda siðu og tungu’.’
Síðan hélt Mr. Coldwell áfram
ræðu sinni, og sýndi fram á, hvc
nauðsynlegt væri að tala við börn-
in um þetta hið voðálega stríð og
láta þau sjá og sldlja, fyrir hverju
verið væri að berjast, og hvaða þýð-
ingu striðið hefði fyrir England,
fyrir Evrópu, fyrir allan heim. —
Þetta myndi auka skilning þeirra,
og vekja ættjarðarást þeirra og
glæða siðferðistilfinningu þeirra; ef
að rétt væri skýrt frá. Kvaðst hann
myndi uppáleggja kennurunum að
gjöra þetta. Með þessu mætti vekja
fagrar og góðar tilfinningar hjá
börnunum. Og til þess að kenna
þeim sjálfsafneittin og hluttekningu
í kjörum annara, væri æskilegt, að
þau legðu lítinn skerf í sjóð Rauða
krossins.
Allir fundarmenn tóku þessari
ræðu mentamála ráðgjans mæta
vel.
Hvað það snertir, að beita hörku
við liina nýkomnu útlendinga, með
því að afnema þetta bi-lingual
school system móli viija þeirra, þá
viljum vér geta þess, að nú byrjar
að koma út i Heimskringlu grein
um Pólverja, einkum núna seinustu
áratugina, og er þar sýnd meðferð
Rússa, Austurríkismanna og Prússa
á þeim. Hvernig þeir rændu þá lönd
unum, hvað efir annað, þangað til
alt hið mikla pólska ríki var afmáð,
rikið, sem einu sinni var mikið
ríki í Norðurálfunni, og náði frá
Eystrasalti og alla leið suður að
Svartahafi; og það var ekki nóg, að
þeir rændu löndunum, heldur kúg-
uðu þeir fólkið á allar lundir, og
vant að sjá, hver þar kom lakast
fram af þrimenningunum, svo voru
allir illir. En allir vildu þeir afnám
tungu og þjóðerni Pólverjanna. —-
Þessi grein kemur í þessu og næstu
blöðum.
Þeir, sem lesa sögu mannkynsins,
hafa þarna dæmin fyrir sér.
Bein löggjöf.
Ágrip úr ræðu, er John T. Haig,
þingmaður fyrir Assiniboia,
hél í þinginu nýlega.
Svohljóðandi tillögu til þingsá-
lyktunar bar þingmaðurinn fram að
loknu máli sínu:
“Hið brezka stjórnarfyrirkomu-
lag með fullri ábyrgð þeirra, er
völdin hafa, cr að áliti þingsins
hið fullkomnasta og bezta stjórnar
fyrirkomulag, sem menn, enn sem
komið er, hafa upphugsað fyrir
þjóðirnar, og þess vegna álítur
þingið, að menn skuli framvegis
halda heilu og óskertu þessu hinu
sama ábyrgðarfulla stjórnarfyrir-
komulagi í fylki þessu”.
* * *
Mál það, er hér lá fyrir, er eigin-
lega nýtt og er kallað bein löggjöf
(direct legislation), og innibindur
3 atriði: Initiative, Referendum og
Recall. — Fjöldi landa veit hvað
þetta er alt saman, og býst eg við,
að blað Liberala hafi flutt eða flytji
ræður Liberala um það í þinginu,
því þeir héldu þvi fram, að þetta
væri tekið upp og gjört að lögum í
Manitoba.
Móti því mælti Mr. John T. Haig,
þingmaður fyrir Assiniboia, ungur
maður, í fyrsta sinni á þingi, og er
ræða hans eftirtektaverð fyrir slá-
andi röksemdaleiðslu og skýrleika;
hann virðist liklegur til að fylla
sæti sitt á þingbekkjunum, maður-
inn sá, ef hann heldur áfram sem
hann hefir byrjað.
Ágrip af ræðu Mr. Haigs þess-
ari tiUögu til þingsályktunar til
stuðnings, er á þessa leið:
Gat hann þess fyrst, að búið væri
á þingi þessu, að færa fram allar
þær ástæður og rök, sem hugsnlegar
væru með beinni löggjöf. En væri
það ekki fyrir þingmanninn frá
B. sæti Mið-Winnipeg, þá myndi
bein löggjöf vera dautt mál á þessu
þingi. Nú kvaðst hann vilja hug-
leiða afstöðu málsins við ábyrgðar-
fult stjórnarfyrirkomulag, þar sem
þjóðin kysi og sendi fulltrúa sína á
þing, og gæfi þeim umboð sitt til
þess að stjórna málum sínum.
Sýndi hann fram á, að í Banda-
ríkjunum væri ábyrgð löggjafanna
og þingmannanna ekki eins bein,
einsog hér undir hinu brezka stjórn-
arfyrirkomulagi, og ef að stjórn eða
þing semdi lög, sem þjóðinni væru
ógeðfeld, þá væri stjórnin gjörð á-
byrgðarfull fyrir — undir brezka
stjórnarfyrirkomulaginu —, þvi að
hún yrði að fara frá, stjórnin, ef að
meiri hluti atkvæða kjósendanna
væri á mót henni. Hún yrði að leita
atkvæða almennings og láta þjóðina
segja já eða nei um gjörðir sínar,
og svo yrði hún að hlýða dómi þjóð-
arinnar, hvort hún skyldi sitja eða
víkja úr sæti.
Aðalpóstur beinnar löggjafar væri
initiativ og referendum. Initiativ
gæfi þjóðinni rétt til þess, að taka
upp hvaða mál sem væri og láta al-
þýðu greiða atkvæði um það. Refer-
endum væri það, að stjórnin skyti
máli sínu til atkvæða allrar þjóðar-
innar.
Sagði hann, að þessar tvær
greinar málsins, Initiativ og Refer-
endum, fengi beztan byrinn, þar
sem stjórnin væri ekki ábyrgðarfull
beint til þjóðarinnar fyrir lög, sem
ríkinu væru gefin. Tók dæmi af
Bandarikjunum, þar sem forsetinn
gæti verið Demókrat, en löggjafar-
valdið, efri og neðri málstofan, Rep-
plíkan, — algjörlega andstætt for-
setanum.
Hér væri það þjóðin sjálf, sem
hefði taumhaldið. Löggjafarnir eða
þingmennirnir væru vinnumenn
þjóðarinnar. Ef henni líkuðu þeir
ekki, eða þeir gjörðu á móti vilja
hennar, þá ræki hún þá burtu og
setti nýja menn í þeirra stað við
næstu kosningar. Stjórnin' er þvi á-
byrgðarfull fyrir þjóðinni allri; en
undir beinni löggjöf getur einn hóp-
ur manna, t. d. auðfélag eða hvaða
félag sem er, í eigingjörnum til-
gangi komið á stað málum, og ef til
vill gjört að lögum eitt og annað,
sem þeim væri til hagnaðar, — en
meiri hluta þjóðarinnar til bölvun-
ar einnar.
Tók hann þá til dæmis local op-
tion, og kvað það gefast prýðisvel.
En hvers vegna? Af því að það væri
svo einfalt og óbrotið. Menn væru
annaðhvorl með þvi eða móti, og
þaða væri bundið við eina sveit, og
þeir, sem byggju í sveit þessari,
sæju svo glögglega, hvorl þeim væri
það hagur eða óhagur, og þeim
væri ant um, að sveitinni sinni farn-
aðist sem bezt. En ef að local op-
tion ætti að ná yfir stórt pláss, fylki
eða ríki, þá kæmi annað hljóð i
strenginn; þá færu menn að láta sig
litlu varða, hvað þeir gjörðu, sem
byggju 100, eða 200, eða 500 mílur
i burtu, og þeirra hagur og þeirra á-
stand gæti verið alt annað.
Þá gat hann þess.’að oftlega gætu
komið fyrir uin og þessi mál, sem
kjósandi hefði aldrei hugsað um
eða þekti ekki. Tók hann til dæmis
atkvæðismiða (ballot) frá Oregon-
ríkinu. Þar voru á 29 mál, sem öll
átti að greiða atkvæði um. Kvaðst
hann hafa þurft ströngustu tveggja
daga vinnu til þess að rannsaka og
komast að þv, hvað mál þessi værp
og hvaða þýðingu þau hefðu. Og
hvec sem vildi komast til botns 1
þessu öllu saman, hefði þurft að
lesa lögin og sjá, hvað þau segðu,
og svo að brjóta heilann um það,
hvaða afleiðingar þessi nýju laga-
frumvörp hefðu, ef að þau yrðu að
lögum. Bjóst hann við því, að marg-
ur maðurinn hefði hvorki tíma,
tækifæri né vilja til þess að leggja út
í þetta. Af þessum 29 lagafrumvörp-
um samþyktu kjósendurnir 4, en
feldu 25, — að öllum líkindum af
því, að þeir þektu þetta ekki og
skildu það ekki, og greiddu svo at-
kvæði á móti þeim.
Tók hann þá Wisconsin ríkið til
ihugunar, sem i 14 ár hefir haft
beina löggjöf. En þá hefðu menn
snúist þar og ekki viljað hafa þau
lengur, og hefðu rekið þá alla burt
af pingi, sem bessum lögum hefðu á
komið. Árið 1900 voru 440,000 at-
kvæði greidd í Wisconsin; en alls
voru þar 570,000 atkvæðisbærir
karlmenn. En 14 árum seinna voru
greidd þar 325,000 atkvæði; en at-
kvæðisbærir voru 730,000. Með öðr-
um orðum: Árið 1900 greiddu 77
prósent af atkvæðisbærum mönnum
atkvæði; en árið 1914 aðeins 47 pró-
sent. — Hvað kostnað snerti, var
kostnaður við stjórnina árið 1900
$4,000,000; en áið 1914 $18,000,000.
Kom það einkum af því, að í hvert
skifti, sem einhver ný lög voru sam-
in, þá fylgdu þeim önnur lög um
nefnd manna, er líta áttu oftir, að
lögunum, væri framfylgt; og lög um
aðra nefnd, er liti eftir, að hin fyrri
nefnd gengdi skyldum sínum.
‘Umbólamenn’ reknir burtu
Þá hrósaði hann ríkinu Wiscon-
sin, er væri mentaríki með ágætunt
háskóla og eitthvert ríkasta fylki i
öllum Bnndaríkjunum. Eftir að hafa
setið með beina löggjöf i 14 ár, út
nefndu Repúblíkar ríkisstjóraefni,
sem var á móti þessu öllu saman, og
Demókratar höfðu eitthvert veður af
því og útnefndu af sínu liði einnig
mann, sem vildi kasta þessu öllu
fyrir borð. Maðurinn, sem Repú-
blíkanar útnefndu, fékk 140,000 at-
kvæði og maður Demókrata 119,000,
— en maður “framsóknarflokksins”
með beinu löggjöfinni, fékk aðeins
32,000 atkvæði; og þó hefir vist
meiri hluti þessara 32 þúsunda dreg-
ið kaup frá ríkinu, beinlínis eða ó-
beinlinis.
Þá gat ræðumaður þess, að við
seinustu kosningar hefðu i þessu
riki verið lagðar fram 10 spurning-
ar, sem kjósendur áttu að svara, og
var ein spurningin um initiativ og
referendum. Þeir höfðu haft þetta
í lögunum i seinustu 14 árin; en nú,
þegar greidd voru atkvæði um það,
hvort men nvildu hafa það eða ekki,
þá greiddu 71,000 með, en 160,000 á
móti.
“Þetta alt saman hefir skýrt mál-
in fyri mér, herra forseti. Þegaí
hægt er að koma fólkinu, einkum
þvi engilsaxneska, í skilning una
það, að þessi beina löggjöf sé alt
annað en þjóðveldisstjórn eða lýð-
veldisstjórn, og hið bezta verkfæri i
hendi trustanna og annara auðfé-
laga, til þess að koma á lögum þeim,
sem þeim eru hagkvæmust, þá munu
menn verða fljótir til að hafna
henni, þegar mesta nýjabrumið er
af. —
Þá tók hann til dæmis Jeffersou
Bandaríkjaforseta, er sagði, að ein*
ráðið til að fá fult jafnrétti fyrir
allta, væri undir stjórn þeirri, er
kosin væi af fulltrúum allrar þjóð-
ainnar. Til fleiri vitnaði hann, —
þeirra Bandarikjaforsetanna Mun-
roes og Wilsons, og Asquiths og
James A. Bryce.
Þá tók hann félög mörg til dæmis.
Hið fyrsta var Grain Growers fé-
lagið, og sýndi fram á, að hlut-
hafar þess mættu einu sinni á ári og
kysu stjórnendur og stjórnendur
þessi leystu af hendi öll störf fyrlr
félagið, sem fyrir kæmu á árinu.
Þá tók hann til dæmis hið mikla
Canadian Pacific járnbrautarfélag.
Félag það handleikur cins margar
millíónir dollara, einsog nokkur
fylkisstjórn í Canada. En vist mun
það fjarri hugsun þeirra, að láta
hluthafana ráða um öll þess fjármal
eða einstök verk. En hluthafarnir
koma saman einu sinni á ári og
kjósa stjórnendur félagsins, og þeir
stýra málum öllum til næsta árs.
Ekkert initiativ eða referendum þar
Næst tók hann Eaton félagið.
Hann kvað menn hafa dæmið hér
hjá sér, þar sem Eaton félagið væri.
Hér væri ein deildin af því hinu af-
armikla félagi. Flestallir hluthaf-
arnir byggju í Toronto eða annars-
staðar í Austurfylkjunum. En þeir
ættu ekki við það annað, en að
senda hingað fulltrúa sinn (man-
ager), og hann sæji um alla stjórn-
ina árið út og gætti hagsmuna allra
hluthafanna.
Sama væri um alla bankana. Hlut-
hafar þeirra geta verið drcifðir um
heim allan; en þeir mæta á fundí
einu sinni á ári og kjósa starfsmenn
sína. Svo fer hver heim til sín.
Þetta alt væri sýnishorn af hin-
um enska félagsskap, hinu enska
stjórnarfyrirkomulagi. Menn kysu
fulltrúa fyrir sina hönd, til þess að
gegna störfum sinum, til þess að
líta eftir rétti sinum, og þessir full-
trúar væru ábyrgðarfullir fyrir þeim
er sendu þá. Þeir yrðu samvizku-
samlega að uppfylla skyldu sína, —
annars væru þeir reknir.
Sagði hann, að mikill meirihluti
manna i fylki þessu myndi ei hirða
um, að fá nýmæli þessi í lög upp-
tekin; og gat hann þess í því sam-
bandi, að fyrir tveimur árum hefðí
Saskatchewan fylkið skotið því til
úrskurðar kjósendanna, hvort menn
vildu hafa beina löggjöf. Þeir, seú«
vildu koma lögunum á, ferðuðust
fram og aftur um fylkið og prédik-
uðu fyrir fólkinu og sendu út blöð
og bæklinga um landið. Svo var til
atkvæða gengið, en aðeins 10 pró-
sent af kjósendunum ómökuðu sig
til þess að greiða atkvæði.
Bein löggjöf i Winnipeg.
Það væri skamt síðan almenning- •
ur hefði greitt atkvæði hér í Win-
nipeg um mikilsvarðandi fjármál;
það var um þrettán millíón dollara
lílgjöld, sem um skyldi greiða at-
kvæði,— hin mcsta fjárupphæð, sem
Winnipeg búar nokkru sinni hafa
greitt atkvæði um. En aðeins einn
tíundi hluti atkvæðisbærra manna
ómakaði sig á kjörstaðina til þess
að greiða atkvæði.
Skólanefndin hér er kosin af bæj-
armönnum, og nefndarmenn em
fuUtrúar þeirra, og þeim er fengin .
millíón dollara í hendur, til þess að
verja henni eftir þvi, sem þeim sýn-
ist bezt henta í þarfir skolanna.
Þetta kvað hann menn vildu vita
um og ættu að vita glögg deili á. Sú
hugmynd, að hin beina löggjöf mið-
aði til þess, að gjöra stjórnarfyrir-
komulagið þjóðlegt, demókratiskt,
væri algjörlcga röng. Það kæmi ald-
rei fyrir í lífinu, að menn notuðu
nokkuð, sem líktist beinni löggjöf.
Vér værum Engilsaxar og vér vild-
um í málum öllum geta sagt, að þessi
og þessi maður bæri ábyrgðina.
Ræðu þessari gáfu menn hið bezta
hljóð. Daginn eftir voru atkvæði
greidd um málið. Tillaga Liberala
um beina löggjöf var feld, en til-
laga Mr. Haigs, sem prentuð er í
byrjun þessarar greinar, var sam-
þykt með öllum atkvæðum. — Lib-
eralar sáu þann kost vænstan, að
greiða atkvæði með henni líka.