Heimskringla - 08.07.1915, Page 2
BLS 2.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 8. JúLí 1915.
UPP MEÐ BONDANN.
Alkali.
Eftir S. J. Sigfússon.
Hvernig á að drepa alkali?
Svo almenn er þessi spurning á
bændafundum og annarsstaðar, að
örfáar athugasemdir um það efni,
kæmu ef til vill að notum. En til
þess að geta rætt það mál skynsam-
lega, þurfum vér að athuga alkali
efnafræðislega og uppruna þess.
Alkali er auðvitað ekki annað en
salt í jörðu af mismunandi tegund-
um. öll jurtarfæða er uppleysanleg í
vatni, og getur aðeins á þann hátt
orðið jurtinni að notum. En það eru
ýmsar aðrar uppleysanlegar saltteg-
undir í jörðunni, sem eru beint skað-
legar fyrir jurtina; og úr því jurtin
sýgur í sig alt sem uppleysanlegt er,
getur hún hvorki valið úr né hafn-
að og drekkur þannig í sig alkali,
sem eyðileggur jurtina.
Hvar sem vér förum, er meira og
minna af þessum salt-tegundum; en
langmest í þurru löndunum, eins og
Yestur-Bandaríkjunum og parti af
Yesturfylkjum CSnada. Hér í Mani-
toba er alkali í tiltölulega smáum
stíl, — aðeins með blettum innan-
um þá akra, sem gefa góða upp
skeru, og er þess vegna engin furða,
að bændur langi til að losna við
það og fá einlæg stykki.
Þegar rignir, þá leysist upp þetta
salt. Ef framræsla er góð, þá renn-
ur það i burtu, eða sekkur langt i
jörðu niður, og finnum vér allcali
þess vegna aðeins á láglendi, þar
sem engin er framræsla.
Að vori ti! og eftir rigningatíð, er
ekki mikið alkalii i ytri skorpu jarð
arinnar, því það hefir þvegist í burt.
En svo þegar vatnið gufar upp, þá
verður alt þetta salt eftir ofanjarðar
og myndar hvíta skorpu eða svarta
sem jörðin svo aftur drekkur í sig
við frekari rigningar.
í syðri hluta Alberta, þar sem að
eins er 10—12 þumlunga regnfall ár
lega, verður meirihlutinn af þessu
salti ofanjarðar, og landið þess
vegna ófrjósamt; en ineð 25—30
þumlunga regnfalli, verður mjög lít-
ið ofanjarðar, þó jafn mikið sé i
jörðunni.
Alkali er vanalega af tveimur teg-
undum, — hvítt og svart, og er hið
siðara miklu verra; en mjög lítið
höfum vér af því. Hvitt alkali er
matarsalt (na. cl.), laxérsalt (Epsom
salt), sodium sulphate o.s.frv.; en
svart alkali er mestmegnis þvotta-
sodi, sem auðvitað er hvítur; en af
því hann gjörir efnafræðislegar
hreytingar í hinni svörtu gróðrar-
mold, þá sjáum vér þar svarta
skorpu ofanjarðar. Alment ríkir sú
skoðun, að til sé eitthvert efni, sem
geti drepið þetta alkali, þ. e. a. s.
gjört efnafræðislegar breytingar. —
Þetta er röng skoðun. Slíkt efni er
alls ekki til. Þessi misskilningur er
ef til vill sprottinn af því, að gips
(gypsum) er oft borið á land, sem
hefir svart alkali. Þetta hefir þau á-
hrif, að breyta þvi í hvítt, sem ekki
cr nærri því eins skaðlegt; en at-
kali er .það samt, og efnafræðingar
kunna engan veg að breyta því í
skaðlaust efni. Þó hægt sé að breyta
þessu svarta alkali í hvítt, er lítið
unnið með því; en kostnaðurinn eri
geysimikill, og gæti þess vegna ekki |
komið til greina hér, þar sem land!
er ódýrt, því hetra væri þá, að láta
það algjörlega eiga sig og kaupa nýtt'
land. Ekki er til neins að eyða |
meiri peningum í landið, en hefst|
úr þvi aftur.
Vér sjáum þess vegna að það er í
enginn vegur til að drepa alkali, en
það er hægt að halda því í skefjum,
og það er það, sem bændur þurfa
að læra.
Læknar nú á dögum eru mikið að
hætta við meðul; reyna heldur að
útrýma orsökum hinna ýmsu kvilla.
Gigtarmeðul geta gefið bráðabirgð-
arbata; en náttúrulögmálið skipar
manni, að hætta við að borða kjöt-
meti og þannig útrýma orsökinni
eða komast fyrir ræturnar. Þess
vegna er að líkindum ekkert efni til,
sem drepur alkali; en orsökin er lé-
le* eða engin framræsla og uppguf
un vatnsins.
Skömmu eftir hverja rigningu að
vorinu, ætti því að rifherfa þetta
land, svo að aldrei séu minna en 2
til 3 þumlungar af þurri, lausri
moldarmylsnu ofan á þessum mjóu
pípum. Þetta varnar uppgufun svo
að'saltið verður að vera neðanjarð-
ar; en vatnið kemst í burtu með
góðri framræslu. Væri þetta gjört
eitt sumar, mætti eflaust halda salt-
inu svo neðarlega, að það gjörði
ekkert ilt. Svona land ætti að plægja
að haustinu, eða snemma að vor-
inu; rifherfa svo eins oft og nauð-
syn krefur, tii að viðhalda þessari
moldarmylsnu, og sá siðan ein-
hverju, sem vex fljótt til að reyna
að minka uppgufun.
Margur bóndinn hefir borið
mykju í svona land ár frá ári, í
þeirri von að eyðileggja saltið; en
að árangurslausu. En þetta er fyrir
þekkingarleysi. Mykjan varnar upp-
gufun í bráðina, rétt einsog moldar-
mylsnan; en svo, af því að rifherfi
er ekki brúkað, þá gufar vatnið upp
og saltið gjörir jafn mikinn ska<5a,
hvort sem mykja er þar eða ekki.
En þó mykjan geti ekki drepið al-
kali, þá hleypir hún samt lofti í
jnrðveginn, bætir framræslu og eyk-
ur jurtafæðu, og gjörir þannig ó-
beinlinis mikið gagn. Það er þess
vegna gott að plægja undir ófúna
mykju að sumrinu til; því þó ill-
gresis fræ séu á því, kasta þau brátt
írjóöngum og eyðileggjast svo við
herfingu. Það er engin ein af þess-
um aðferðum einhlýt. Framræsla og
herfingar hjálpa; en ciginlega eru
ekki til neins, nema mykja sé borin
í um leið, og sannreynt er, að mykju
áburður er ónógur, nema landið sé
vel yrkt um leið. Með því að fylgja
þessum reglum, má halda saltinu í
skefjum og hafa dágóða uppskeru.
En landið fer í sama horf aftur, þeg-
ar breytt er til.
Þá er næsta spurningin: “Ilvað
þrífst bezt í alkali-landi?” Því að
sannreynt er, að korn og gras teg-
undir þola ckki allar jafn mikíð af
salti. Sumar korntegundir þola alls
ekki neitt, en þrífast vel þó tölu-
vert salt sé í jörðunni.
Sykurrófur hafa reynst bezt. I sínu
vilta eðli uxu þær meðfram sjávar-
strönd i seltinni jörð og þess vegna
þola þær ekki einungis töluvert salt,
heldur verða að hafa það til þess að
geta þrifist sem bezt.. Þær drekka
í sig saltið, sem er þeim nauðsyn-
legt, og dæmi eru til þess, að þær
taki svo mikið, að kýr vilji ekki éta
þær. Þó þetta sé ekki í stórum stíl,
þá hjálpar það til að eyðiieggja
saltið. Vanalega er rófunum sáð í
raðir með þriggja feta millibili. Og
þetta millibil er svo yrkt og haldið
illgresislausu alt sumarið, og þá
um leið er uppgufun varnað. Það
er engin ástæða til, að láta landið
vera í eyði alt sumarið, en það er
betra en að sá korntegundum, sem
ekki vaxa. Vanaleg uppskera af ekr-
unni er 20 til 25 þúsund pund af róf-
um; en þetta er einmitt það fóður,
sem mjólkurkýr þurfa að hafa að
vetrinum til að auka lyst. Eftir að
rófur hafa vaxið vel í eitt ár, mætti
taka eina uppskeili af hveiti, höfr-
um eða byggi á eftir. Af þessuin
þremur korntegundum þrífst bygg-
ið bezt. Þar sem stykkin eru nokk-
uð stór, en léleg framræsla, verður
bezt að sá brome grasi. Ef það ekki
vex, þá getur enginn hlutur vaxið í
því landi. En þetta er auðvitað und-
ir ástæðum komið. Brome gras get-
ur verið eins ilt að eyðileggja eins
og nokkurt illgresi, ef það á annað
borð nær góðu rótarkerfi, — sér-
staklega ef landið er blautt. En
spursmálið.'hvort nokkuð er hægt
að gjöra betra við svoleiðis land, en
að fá góða uppskeru af brome grasi.
Aðrar grastegundir geta verið góð-
ar, eins og fíed Top og Western Rye,
en þola tæplega eins mikið alkali.—
Bezt er, að hver sái því, sem hann
sér að þrifst bezt.
Um mál höfundarins má það segja,
sem kunnugt er, að hann er alíslenzk
ur í máli. Er fróður í því og fer
snyrtilega með. Forðast öll vamma-
lýti og útliýsir uppskafningum og
snýkyrðum annara mála. Ber hann
óskerta ást og virðingu til móður-
máls síns. Hafi hann beztu þökk
fyrir.
Mest af Ijóðunum eru tækifæris-
kvæði. Nokkur minni og erfiljóð og
nokkurar einstakar vísur, en helzt of
fáar. Sakna eg sumra sem eg hefi
áður heyrt og eru vel kveðnar og al-
þýðu mundi geðjast að.
Ljóðin eru ekki flokkuð eftir
venjulegum reglum. Má vera að það
sé alveg eins geðfelt lesendunum,
sem niðurtjóðruð flokkaskipun.
Mér geðjast vel að nær öllum Ijóð-
unum, og sumum prýðilega. Það er
aðeins eitt kvæð i allri bókinni, sem
eg álít, að vel hefði mátt missa sæti
þar. En svo er skáldsmekkur manna
á mjög fjölförnum skilningsleiðum.
Kvæðin eru sérstaklega alþýðleg
og hugþekk. Eg ætla aðeins að taka
fá dæmi rétt af handahófi gripin:
Eyjan vor forna..
Eg oft fæ séð í anda,
hvar ei* ú rhafi rís,
er á sér forna fjanda,
sem fyrir þrifum standa, —
þá nefnum eld og ís.
Annað kvæði: Vetur á Fróni.
Þegar svæði sinn með arð
sumar gæða kveður,
vetur æðir geyst í garð
grimd og bræði meður.
Hringum norðurhjara frá
hermdar orðin gjalla.
Hörðu morði hóta þá
hjörð á storðu fjalla.
Nötra strá og nakin grein,
Norðri hávær syngur;
aldan blá við unnarstein
ærist þá og springur.
Vorið.
Þjóð ögrandi þrautastand,
þá ei grand má saka.
Út um land og bólmarband
Blíðheims andar vaka.
Þánar svæði, fjöldinn frár
fagnar gæða högum.
Kalin græðast grundar sár;
glóey ræður lögum.
Vellir gróa, laufgar lund,
litkast tó og flóinn.
kvik í mó með káta lund
kveður lóa og spóinn.
Alt sem hrærist ofar fold
endurnærast tekur.
Blómin skær og maðk i mold
mildi blærinn vekur.
Á sextugu djúpi.
Nú fram eg hefi flotið
um full sextiu ár,
og bát minn enn ei brotið,
þó brimað hafi sjár;
því hans fékk hjálpar notið,
sem heimi ofar stár.
1 þessum fáu sýnishornum örlar
á einkennum skáldsins; öldungis
ekki einhæfum og fátæklegum. En
svo náin alþýðu tilfinningum og
hugsun, sem framast má verða. —
Skáldið ann eyjunni sinni, en ber
kaldan hug til elds og íss, sem oft
hafa reynst henni hinir grimmustu
féndur, — gengið af fé og fólki
dauðu, stundum oft á sö.mu öld.
Þá lýsir skáldið vetrinum í kjarn-
góðum hagyrðinga ljóðum, sem al-
menningur hafði oft yndi af að
stytta með kvöldvöku stundir. Fólk-
ið kvað við Norðra inni í baðstaofu.
En hann kvað við það úti á þekj-
unni.
Aftur með vor Blíðheims blænum
vaknar skáldið, og kveður undur-
hlýtt og blátt áfram, rétt eins og
vorið sjálft er í réttri mynd. Skáld-
ið þarf eigi að elta uppi erlenda
höfunda til að hjálpa sér; það þekk-
ir vorið og veturinn á íslenzka vísu.
Þegar skáldið er kominn á sext-
ugs djúpið, þá þekkir hann brimgva
sjóa og bátveltu. En hann æðrast
ekki. Horfir öruggur hátt, harðræð-
um móti, í sérhverri átt. — Endar
kvæðið þannig:
Svo fjölina Iæt eg fljóta
um forlaganna dröfn,
unz boðar og blindsker þrjóta
og ber í friðar höfn,
þars vindar værð ei róta,
þars veðrin eru jöfn.
Ekki dettur mér í hug að segja, að
S. J. Jóhannesson sé eitt af þessum
síþeysandi himinbrjóta skáldum,
sem oft fara fyrir ofan og neðan
garð hjá alþýðunni. En eg tel hann
gott alþýðuskáld. Enda mun hann
ekki hafa stefnt að öðru takmarki
um dagana.
Það er máske ekki auðvelt, að
kveða upp dóm um hvert kvæðið sé
bezt i bókinni. Eg mundi telja Mið-
nætursólina með beztu kvæðum, sem
kveðin hafa verið um það e.
ísl. tungu. Samanber:
Þá álfröðull í ægi var að síga,
í ofnum krans úr gullnum skýja-
rósum;
en ránardætur dansinn voru að
stiga,
með dularsvip und höfuðtröfum
Ijósum.
Og alt var sveipað hreinmn geisla
hjúpi
á himni, jörð og mararbláu djúpi.
Höf. er aldraður maður og hefir
geíið út ljóð áður, og heíir þeiin á-
valt verið tekið vel. Erda er hann
viða þektur og á marga vini og
kunningja.
Verð bókarinnar er fiOc í kápu;
en 75c i bandi.
Með heilla þökkum til höfundar-
ins.
K. Ásg. Benediktsson.
*) Á að vera ey.
K.Á.B.
Fréttabréf frá Reykja-
vík P.O., Man.
21. júní 1915.
Það ber svo sjaldan við, að fréttir
sjáist úr okkar afskekta plássi í
blöðunum, að það er því líkast, sem
við séum ekki til, að minsta kosti
ekki í tölu starfandi manna. Þvi er
þó ekki þannig varið, því við berj-
umst hér fyrir tilverunni og fram-
förunum, þó í smáum stil sé, rétt
eins og önnur bygðarlög, sem af og
til láta heyra frá sér. Sérstaklega
sárnar okkur við blöðin okkar ís-
enzku, bæði þegar skrásetningar
fara fram eða kosningadagar eru
auglýstir. Þá keppast þau við, að
láta alla landa vita, hvar og hvenær
slíkar athafnir fara fram; en þau
fara ætíð fyrir ofan garð og neðan
hjá okkur, — rétt eins og við vær-
um ekki til. Að vísu fáum við oft-
ast leiðbeiningar úr öðrum áttum í
Franskir hermenn byggja kofa í Argonne skógum á Frakklandi.
Framræsla er margvísleg og getur
kostað mikið, að setja pípur neðan-
jarðar. Það borgar sig aðeins þeg-
ar land er í mjög háu verði. En til
bráðabirgða gæti dugað, að grafa
fáeina opna skurði með svo sem
100 feta millibili, og sjá til þess, að
vatn geti ekki verið þar að staðaldri
um nokkurn tíma ársins.
í hvert skifti og rignir Ieysist upp
saltið og þvæst lengra og lengra nið-
ur i jörðu. Oss er alveg sama, hvað
mikið salt er í jörðunni, ef vér að
eins getum haldið því fyrir neðan
rótarkerfið. En svo koma þurkarnir
og þá verður að varna uppgufun. —
Vatnið gufar upp í gegnum örmjóar
pípur, líkt og olían fer upp gegnum
kveikinn í lampanum. En vitaskuld
fer saltið með og safnast svo ofan-
jarðar. I
Bókfregn.
Ljóðmæli eftir Sigurð Jón Jó-
hannesson í Winnipeg eru nýkomin
út. Bókin er í 8 blaða broti, 168 bls.
alls. Ilún er prentuð í prentsmiðju
ó. S. Thorgeirssonar. Bókin er held-
ur vel til fara i sniðuin. Talsverðar
prentvillur; en þó ekki svo baga-
legar, að þær valdi misskilningi les-
endanna: I fyrsta kvæðinu öðru
istefi stendur: “vér brjóstum þínum
ólum á”; er þolsögn ólumst á. í
næsta stefi er Atlants prentað At-
lands; d er ekki til í því nafni. Á
bls. 19 er: “hans hönd mig styrk réð
stoð”; á að vera: stoða. í Ellirímu
á bls. 21 byrjar kvæðið: "Áram tim-
ans hleypur hjól” o.s.frv.; á að vera:
“Áfram tímans hleypur hjól”. En
þetta mega teljast smámunir einir, í
bókum, sem prentaðar eru vestan
hafs, yfir það heila tekið.
Tuttugu ára reynzla á bak við
BLUE MBBON
Það þýðir að tegundin er einlægt jafn góð og skýrir það
hversvegna eftirspurnin er stöðugt að aukast.
Sendið auglýsingu þessa með 25 centum til Blue Ribbon
Limited, Winnipeg, og yður verður send matreiðslubók. Er það
bezta matreiðslu-bókin í Vestur-Canada. Skrifið nafn og utan-
áskrift skýrt og greinilega.
tæka tíð; en okkur finst þó sem is-
lenzku blöðin mættu minnast okkar
svo mikið, því blöðin kaupum við
og lesum og að sjálfsögðu borgum
skilvíslega.
Eg sagði að við berðumst hér lít-
ilsháttar fyrir framförum. Það er
satt, að við höfum verið smástígir í
framfaraáttina; þó sígur alt heldur
hjá okkur þá leiðina en aftur á bak.
Má til þess nefna að mörg dágóð. og
nokkur ágæt íbúðarhús hafa hér
verið bygð á seinni árum. Menn eru
lítilsháttar farnir að eiga við jarð-
rækt, þó í smáum stil og barndómi
sé, enn sem komið er; en enginn
efi er á, að innan fárra ára verða
hér komnir víða myndarlegir akur-
blettir. Því þó landið sé yfirleitt
illa fallið til akuryrkju, þá er hér
nægilega mikið af góðu landi, sem
menn geta ræktað í fóðurbætir
lianda skepnum sínum, í stað þess
að kaupa alt að og flytja langan veg.
Með samtökum og samvinnu hafa
menn lagað svo vegi, að nú má víð-
ast fara óhræddur, þar sem áður var
nærri íifshætta mönnum og skepn-
um. Þó þyrfti hér mikið meira að
gjöra í þessa átt og verður eflaust
gjört í nálægri framtíð.
F'élagslíf hefir vcrið hér bæði lit-
ið og dauft; en einnig í þessum efn-
um virðist hugsunarhátturinn hjá
okkur vera að færast í rétta átt; —
menn eru farnir að finna og skilja,
að með samvinnu og samtökum er
hægt að koma því í verk, sem ein-
staklingurinn fær ekki áorkað.
Good Templar regla hefir verið
hér starfandi um nokkur undanfar-
in ár, og hefir nú nöfn mikils meiri
hluta yngra fólksins og margra
hinna eldri á nafnaskrá sinni. Lestr-
arfélag var myndað hér fyrir rúm-
lega þremur árum og á nú álitlegt
bókasafn. — Siðastliðið haust var
hér einnig myndaður söfnuður; en
sá félagsskapur má heita aðeins ný-
tekinn til starfa, því enginn prestur
hefir verið fyrri en síra Jón Jóhann-
esson frá Staðarstað, sem þjónar hér
fimm söfnuðum beggja megin vatns-
ins, og er fyrir stuttu kominn hing-
að, — tók til starfa. Vonandi á þessi
félagsskapur bjarta og fagra fram-
tið fyrir höndum og ætti að geta
orðið upphaf og vakning betri sam-
vinnu og framfara í andleguin og
veraldlegum efnum, en hingað til
hefir átt sér stað.
Þá get eg ekki leitt hjá mér, að
minnast á stærsta sporið í fram-
faraáttina, sem enn hefir verið tek-
ið hér hjá okkur; enda þó það nái
yfir stærra svæði en þessa bygð. —
Að vísu er það mál skamt á veg kom-
ið, og biður enn sem hvítvoðungur
i reifuin eftir þroska og mætti til
að tcljast sem starfandi félag. Það
cr sem sé hugmynd sú, sem rétt ný-
lega hefir verið hreyft opinberlega,
eða á almennum fundi (við Nar-
rows 19. þ. m.), að mynda smjör-
gjörðarhús (Creamery) við Nar-
rows, scm sé cign bænda og þeir
starfræki. Er hugmyndin sú, að
bygðirnar íslenzku beggja megin
j við vatnið leggi saman og byggi
I smjörgjörðarhúsið i félagi. Allir eru
j sammála um, að þörfin cr brýn fyr-
j ir fyrirtæki þetta; en eins og oft vill
I verða, vill vantrúin og hræðslan
við erfiðleikana hafa hönd i bagga
og tefja fyrir. Þó er vonandi, að góð
j samvinna og félagsskapur verði hér
sterkustu öflin, þvi undir úrslitum
þessa máls eru að miklu leyti komn-
ir framtíðar möguleikar þessara
bygða.
Þann 5. þ. m. buðu þau merkis-
lijónin Ingimundur og Valgerður Er-
lendsson vinum og kunningjum sín-
um heim, til að sitja afmælis- og
brúðkaupsveizlu Margrétar dóttur
sinnar, sem fyrir stuttu síðan gift-
ist Mr. Jóni Thorstenssyni, sem dval-
ið hefir hér í bygðinni nú í nærri
tvö ár. Sátu boð þetta bygðarmenn
nær allir, ungir og gamlir, og auk
þess æði margir úr nærliggjaiuli
sveitum. Var veizla þessi i alla
staði hin rausnarlegasta, og þrátt
fyrir ömurlegt veður skemtu menn
sér ágætlega, við ræðuhöld, söng,
dans og leiki fram á morgun næsta
dag.
Fyrir minni hinna ungu, efnilegu
og vinsælu brúðhjóna mæltu þau
Mrs. Helga Bjarnason og Mr. Svein-
björn Kjartansson; og hin fyrnefnda
flutti þeim kvæði það, sem hér birt-
ist (á öðrum stað í blaðinu). Er eg
viss um, að allir hafa af heilum hug
tekið undir liamingjuóskir þær, er
þau fluttu brúðhjónunum.
Eg sé, að linur þessar eru nú
orðnar svo margar, að eg álít tíma
til kominn, að láta hér staðar num-
ið að sinni.
J.
Sérstök kostabotS á, innanhúss
munum. KomiíJ til okkar fyrst, þiT5
munit5 ekki þurfa at5 fara lengra.
Starlight New and Second Hand
Furniture Co.
503—503 ÍVOTRE DAME AVENUE.
Tnlsími (jíarry 3H84.
1 fyrri striBum voru hermennirnir léttbúnir og sváfu I tjöldum. En nú !
berjast menn I gröfum og skuröum og þurfa mikiti og lengi ati grafa og !
byggja sér þvi varanlegrl skýll. I
Þegar þú þarfnast bygginga efni eða eldiviS
D. D. Wood & Sons.
Limited
Verzla með sand, möl, mulin stein, kalk,
stein, lime, “Hardwall and Wood Fibre”
plastur, brendir tígulsteinar, eldaðar pípur,
sand steypu steinar, “Gips” rennustokkar,
“Drain tile,” harð og lin kol, eldivið og fl.
Talsími: Garry 2620 eða 3842
Skrifstofa: Horni Ross og Arlington St.