Heimskringla - 27.04.1916, Síða 4

BLS. 4.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 27. APRÍL 191G.
HEIMSKKINGLA
(StofnuS 1886)
Kemur út á hverjum Flmtudeg:!.
trtgefendur ogr eigendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
VertS blatJslns í Canada og Bandaríkjun-
um $2.00 um árib (fyrirfram borgab). Sent
til íslands $2.00 (fyrirfram borgab).
Allar borganir sendist rábsmanni blat5-
sins. Póst eba banka ávísanir stýlist til The
Viking Press, Ltd.
M. J. SKAPTASON, Ritstjóri
H. B. SKAPTASON, RátismaÓur
Skrifstofa:
72» SHERBROOKE. STREET., WINNIPEG.
P.O. Box 2171 TalMíml Garry 4110
Ólgar í Göllunum.
A laugardaginn kom sú fregn í biöðunum,
að órói mikill væri í nýlendumönnum i Rroad
Valley, 90 mílur norður af Winnipeg, cig mun
það vera einhversstaðar norður og vestur af
Árborg, Man., eftir því sem vér komumst næst.
Nýlendumenn þessir eru frá Austurríki. að sagt
er. Og segja fregnirnar, að 300 þeirra séu að
rísa upp og hafi þeir undanfarið verið að
kaupá sér rifla af beztu tegund með nægum
skotfærum og hafi falið vopnin og skotfærin
úti þar í skógunum. En aðal-áform þeirra
hafi verið það, að gjöra uppreist, drepa hina
brezku ibúa, sem þar eru og halda svo flokkn-
um upp hingað til Winnipeg og taka borgina,
þegar hermennirnir, sem nú eru hér í borg-
inni, væru komnir i stríðið. Á leiðinni þaðan
og upp hingað gætu þeir svo bætt við sig þús-
undum frænda sinna, því að þar eru stórar og
fjölmennar bygðir af Göllum, sem kallaðir eru.
Með fregn þessari fylgdi önnur og var hún
sú, að nú þegar væri þar bóndi einn horfinn
með allri sinni fjölskyldu. Maðurinn var
franskur ' og hét Aime Pachion. Er grunur
manna, að hann sé grafinn þar einhversstaðar
úti í skóginuin með konu sinni og 4 börnum.
En húsin eru brend og ein öskuhrúga.
Ekki viljum vér ábyrgjast neitt um atburði
þessa. Vér segjum að eins fregnina eins og
hún var í ensku blöðunum. Hér getur bæði
verið ofsagt og vansagt. En Hon. A. B. Hud-
son, dómsmála * ráðgjafi fylkisins, segir að
norður þangað hafi fyrir nokkrum dögum ver-
ið sendur lögreglumaður einn. En engar frétt-
ir hafi komið af honum. Og svo er það full-
yrt, að miálið sé nú komið i hendur herstjórn-
arinnar hér í Winnipeg, og er þá albúið, að hún
líti fljótlega eftir snáðum þessum og láti þá
ekki lengi leika iausum hala, drepa fólk og
brenna bygðir manna
Eins og vér höfum getið um, vitum vér ekki,
hvað mikið er satt í þessu. En hvort sem það
er satt eða ekki, þá mátti búast við þessu. Og
hér er sýnishornið, hvaða afleiðingar það hef-
ir, þegar þjóðum er blandað saman, sem tala
önnur tungumál, sem hafa aðra feðrafold, sem
elska sína gömlu móður, en fyririíta hina nýju,
sem þeir þó verða alt af að þiggja; sem hafa
aðrar hugmyndir og hugsjónir, aðra fegurðar-
tilfinningu, aðra réttlætistilfinningu, aðra sið-
gæðistilfinningu, aðra sögu, aðra forfeður, en
þjóðin, sem þeir búa hjá; og þegar ofan á alt
þetta bætist það, að þeir standa mjög neðar-
lega í stiga menningarinnar og stjórnast af
jafn fáfróðum eða ofsafengnum prestum, eins
og allir vita, sem nokkuð þekkja til þeirra; eða
þá af kennurum, sem sárálitla menningu hafa
fengið,-----þá skyldi engan undra, þó að
svona færi; og þetta bendir á það, að hvenær
sem þeir sæju, að þeir væru nógu sterkir, þá
væri hnefinn látinn ríða, — þá væri hnefarétt-
urinn þeirra eina og æðsta lögmál. Því er eins
varið með þá og mann, sem hefir konur tvær
eða guði tvo, — hann metur aðra konuna meira
en hina, annan guðinn meira en hinn, og það
getur aldrei farið öðruvísi en illa.
Það getur vel verið bezta efni i þessum
mönnum; en það getur ekki 'komið fram fyrri
en þeir læra mál þjóðarinnar, sem hér býr og
kasta hugmyndum og mörgum þeim hugsjón-
um, sem þeir komu hingað með. Þeir geta
geymt í huga virðingu og elsku til hinnar fyrri
móður sinnar og allra sinna forfeðra; en þeir
verða að elska þessa móður sina, sem nú er, og
fylgja háttum hennar og högum. Sé það ekki,
þá verða þeir einlægt voðagripir í landi þessu,
sér sjálfum til gremju, en landi og landslýð til
framhaldandi bölvunar.
------o-------
Rússar senda herlið til
Frakklands.
í vikunni sem leið brá fólki i brún í Mar-
seille, sjóborginni Frakka við Miðjarðarhafið,
er menn sáu flota stóran og mikinn koma brun-
andi að landi og voru alt herskip eða herflutn-
ingaskif), svo fuH af hermönnum, sem mögu-
legt var að koma í skipin. Þetta voru Rússar
og höfðu komið sjójeið yfir hálfan hnöttinn til
að berjast með Frökkum. Ekki vita menn, hve
mikið lið þetta hefir verið, 50 eða 100 þúsund
manns; blöðin vilja ekki eða mega ekki geta
um það. En fríðar þóttu sveitir þessar og karl-
mannlegar, er þær stigu á land, og Frakkar
vissu, að þær voru komnar til að berjast með
þeim. Og voru fagnaðarlætin ákaflega mikil í
borginni.
Þetta var líka ekkert liðsmanna-rusl, lield-
ur úrvalslið, og var þar varla hermaður, sem
ekki bæri kross eða heiðursmerki á brjósti,
sumir 2 og 3 og jafnvfel 4, — alt fyrir hrausta
framgöngu í striði þessu. Enginn vissi um
komu þeirra fyrri en skipin rendu inn á höfn-
ina, og enginn vissi, hvaða leið þeir komu. En
eftir öllum líkum hafa þeir komið austan frá
Wladivostock, sjóborginni Rússa austast í Sí-
beríu. Hafa þeir þá farið suður um Kóreu og
Kína, suður fyrir austur og vestur Indland
sunnan við Persaflóa og Arabíu, norður Rauða-
haf og um Suez^skurð og inn í Miðjarðarhaf.
Er það löng leið en ekki hættuleg fyrri en kem-
ur inn i Miðjarðarhaf. Fin mikiill floti herskipa,
smárra og stórra, fylgdi með flutningsskipun-
um, sem hermennirnir voru á.
Þetta sýnir Bandamönnum og öllum heimi,
að Rússar ætla eitt yfir sig að láta ganga og
hinar aðrar Bandamannaþjóðir. Að berjast til
þrautar þangað til'aðrir hvorir geta ekki leng-
ur. Er þvi ekki um nokkurn frið að tala fyrri,
en Bandamenn eru ánægðir orðnir með úrslit-
in. En hins vegar hafa Rússar svo mikil
mannaráð, að þeir gætu sent hermennina í
hundrað þúsundatali, ef að þeir hefðu vopn
nóg handa þeim. Samt halda þeir þó 800 milna
löngum hergarði, frá Riga til Bukovina, cg 700
til 800 mílna löngum hergarði í Asíu, og sýnir
framkoma Nikulásar, að þar eru þeir ekki að-
gjörðalausir.
All-líklegt, að Japanar hafi litið eftir þeim
á ferðinni og léð þeirn meira eða minna af her-
skipum og flutningsskipum. Er nú öldin önn-
ur en þá er þjóðir þessar voru að berjast fyrir
nokkrum árum. En það sýnir líka, hvernig
heimurinn lítur á strið þetta, — allir þeir að
minsta kosti, sem bera vit og skyn en ekki
kvarnir í kollum.
-----o------
Síðasta bréf frá Wilson forseta
Eins og menn vita, skrifaði Wilson forseti
Vilhjálmi keisara all-stíft bréf núna seinast, og
tók þar fram allar þær skammir, sem Þjóðverj-
ar höfðu unnið, er þeir söktu vopnlausum skip-
um Bandaríkjamanna og drektu hópum stórum
af borgurum Bandaríkja, konum þeirra og
börnum. Sagði Wilson, að væri þessu ekki
tafarlaust hætt, þá væri slitið friði og griðum
miili ríkjanna; sendiherra Bandarikja á Þýzka-
landi yrði kallaður heim og sendiherra Þjóð-
verja í Washington yrði fengið vegabréfið
heim til sín, og hann beðinn að hafa sig sem
skjótast í burtu. Með þessu fylgdi, að Wilson
heimtaði skýlaust svar undir eins. -— Átti svar-
ið að koma innan þriggja eða fjögra daga.
Er nú Vilhjálmur blóð loksins i klípu fcom-
inn. Hann er nú búinn að koma Þjóðverjum
til að trúa því, að með neðansjávarbátum sin-
um geti hann eyðilagt Englendinga, og séu
Englendingar úr siigunni, þá sé stríðið sem
næst búið. En ef að hann lætur að kröfu Wil-
sons forseta, þá heldur hann að fólk gruni að
hann sé hræddur, og fari fólk að ætla það, þá
sér hann að linast muni hugurinn hjá þegnum
sínum. Eru því líkur til, að svar hans komi
seint, eða verði annað en Bandaríkjamenn
myndu óska. En nú er ekki nema um tvent að
gjöra!
-----o------
Vandrœðin og óvirðingin.
Er það virkilega svo, að nokkrir landar,
sem hér alast upp í Canada, eða eru hér bornir
og barnfæddir og eiga Canada fyrir föðurland
sitt og ekkert annað land, og enskuna fyrir
fyrir móðurmál sitt og enga aðra tungu, — er
það virkilega svo, að þeir vilji maéta þeirri ó-
virðingu og hneisu, að geta ekki mælt á sína
móðurtungu, enskuna, eða láta ekki börn sín
læra hana fyrst allra mála?
Vér tvístrumst einlægt meira og meira, og
þegar vér búum innan um enskumælandi fólk
og vinir vorir koma til vor og ætla að tala við
börn vor, en þau geta ekki talað landsins mál,
— getum vér staðið jafnréttir fyrir því?
Frelsiff 0g mannréttindin glatast.
Hvernig fer fyrir eftirkomendum vorum, of
að þeir læra ekki málið? Erum vér búnir að
gleyma því, hvaða vandræðum málvana maður
þarf að sæta, ef hann leitar læknis? Ef hann
leitar lögmanns? Ef hann tekur peningalán?
Ef hann þarf samninga að gjöra? Og svo er
með hver önnur viðskifti, sem hann þarf að
eiga við aðra en íslendinga, sem eru á sama
reki. —
Menn geta ekki tekið ótal stöður, sem þeir
annars væru færir til; menn eru þá sem börn
og ráðleysingjar, sem einlægt þyrftu forráða-
mann. Hin dýrmætasta eign mannsins, frels-
ið, er þá tapað. Menn yrðu þrælar og undir-
lægjur óvandaðra manna, og þeir myndu
sparka í þá fótum sínum og troða á þeim á all-
an hátt. Hið eina og seinasta úrræði fyrir
þessa menn væri að flýja mannabygðir, lengra
og sem lengst út í óbygðirnar; hrökkva undan
menniijgunni, eins og Indíánarnir, norður og
lengra og lengra norður, út á mosaþemburnar
og heimskautalöndin og blandast þar Skræl-
ingjunum, eða hinum koparrauðu Indíánum.
Vér höfum verið mieð öðrum þjóðum: Sví-
um, Skotum, Dönum, Irum, Norðmönnum. Allir
þessir menn liafa enskuna fyrir sitt aðalmál, í
Bandarikjunum, nema sízt Norðmennirnir, og
nota þeir þó víða hina ensku tungu. Samkom-
urnar fara fram á ensku, fundir eru á ensku,
messur og prédikanir eru á ensku hjá öllum,
nema einstöku Norðmanna-hópum, sem komn-
ir eru úr fjöllum eða afdölum i Noregi. Dag-
blöðin, sem þessir þjóðflokkar lesa, eru á ensku
— með fáum undantekningum.
Eiga eftirkomendur vorir að verða eftirbát-
ar allra þessara þjóða?
——-—o--------
Fæða hermannanna.
Eitt er það, sem hver góður herforingi þarf
að líta eftir fremur öllu öðru, en það er fæða
hermannanna. Það er alþekt orðtak, haft eftir
Napóleon gamla, að “the arniies fight on their
stomach”,— berjast eftir hvað maganum liður.
Og enginn maður ennjjá hefir efast um það.
Menn, sem vanir eru við góða fæðu i átthögum
sínum, þurfa að hafa góða fæðu á vigvöllunum,
og líka þvi, sem þeir hafa vaöist. Bretinn þarf
að hafa Jam og Marmelade og nautasteik
Rússar gefa lítið fyrir þetta. Þeir vilja
hafa nóg af “stchee”, en það er þykk súpa af
svínsfleski, haframjöli, kartöflum og kálhöfð-
um, og er þetta alt soðið saman i þykkan
graut, með salti og pipar,- eftir þvi sem hverj-
um þykir bezt.
Frakkar eta einnig mikið af súpum, sem
þeir kalla; en í rauninni er það þykkur graut-
ur eða “stew” af-kjöti, kartöflum og ótal teg-
undum garðávaxta.
ltalir eru ekki ánægðir, nema þeir hafi nóg
af “macaroni” og “spaghetti” (hveitislöngur);
en kjöt eta þeir mjög lítið. Aðalfæða þeirra eru
mjölkendir réttir, ávextir og létt vín.
Þýzkir meta kjötpylsur (sausages) meira en
alt annað, og hafi þeir nóg af þeim og bjór með,
þá eru þeir ánægðir En aillir eta meira eða
minna af brauði með ináltíðunum
Hermiennirnir frá Indlandi þurfa alt aðra
fæðu en nokkrir þessara Nautakjöt smakka
þeir ekki, en geitakjöt eta þeir; en aðallega
eru þeir “vegetarians”
En Afríku-hermenn Frakka, vanalega nefnd-
ir “Turcös”, lifa mest á matartegund, sem fcöll-
uð er “couscous” En það er branið (semo-
lina) eða alt hið grófasta úr hveitinu, þegar
fína hveitið er sigtað frá Stundum eta þeir
þetta nær eingöngu, stundum með garðmat öðr-
um, og stundum soðið með litlu af sauða eða
nautakjöti. Hafi Turcos-hermennirnir nóg af
þessu þá ganga þeir lengra og bera þyngri
byrðar en nokkrir aðrir herinenn, af hvaða
þjóð sem. þeir eru.
------o------
Eystrasalt.
—o---
Nú mun Eystrasalt vera islaust eða því sem
nær. Og er nokkurnveginn áreiðanlegt, að þar
muni fara að gjörast tíðindi nokkur. Vér höf-
um ekkert frétt um þau, en þau hljóta að koma
áður langt liður.
Eystrasalt er mjög áríðandi fyrir Þjóðverja,
því að ef að þeir ráða þar lögum og lofum, þá
geta þeir verzlað við Danmörku, Sviþjóð og
Noreg. Þeir geta Iþá fengið bæði járn og stól og
kopar, matvöru og marga aðra hluti frá Svi-
þjóð. En frá Danmörku hafa þeir haft alt, sem
Danir geta við sig losað. Og er margur Dan-
inn nú orðinn milíónaeigandi af verzlun þeirri,
og sama er um Svía. — Þeir gætu farið með her
manns til Petrograd, ef þeir eyðitegðu flota
Rússa og kanske náð borginni, ef þeir gætu
komið þangað einni milíón manna eða svo.—
Rússar væru ekki yfirbugaðir fyrir það; en
það kæmi þeim illa.
En ráði Bretar og Rússar á Eystrasalti, þá
teppá þeir alla verzílun Þjóðverja við Svíþjóð,
Noreg og eyjarnar dönsku, og vita Þjóðverjar
bezt sjálfir, hvað það kæmi sér illa, og þá gætu
skip Rússa og Breta farið með ströndum fram
og hjálpað herliði Rússa á landi.
Og ef að Þýzkir vinna sigur, þá taka þeir til
sín öll umráð á sjó þessum. Og margir búast
við, að þeir kunni að taka Danmörku þetta
sumar, til þess að vera vissir um, að Bretar
komi ekki flota sínum eða neðansjávarbátum
um sundin. En Danmörk er alveg varnarlaus,
að undantekinni Kaupmannahöfn, og geta þeir
þvi tekið landið a'lt nema höfuðborgina á hálfri
viku eða svo. Um Kaupmannahöfn yrðu þeir
samt að berjast, því að þar hafa Danir dregið
saman alt sitt lið, eitthvað um 100,000, og vígi
eru þar nokkur, bæði á hólmunum utan við
höfnina, og svo yrðu fljótlega grafnir vigskurð-
ir i kringum borgina. En Danir liafa æfinlega
þótt hraustir og hugrakkir, og myndu Þjóð-
verjar manntjón fá áður en þeir tækju borgina.
Evelyn Beatrice Johnson.
Fædd 23. október 1905.
Dáin 19. febrúar 1916.
Hnigið er þetta hvíta blóm,
Horfin er liljan smáa!
Eftir er skilin auðnin tóm,
“Evelyn Beatrice” sorgarróm
Húmblænnn hvíslar við gluggann,
Hljóðnar og deyr út í skuggann.
Alt það, sem lífið eigi býr
Orku til sigurs og stríða,
Mótstæðu afli undan snýr,
Óafvitandi í dauðann flýr,
Þó langi að líta það megi
Ljósið af næsta degi.
Veikluðum krafti er vært og rótt
Vera frá þrautunum dáinn.
Sinn lífdag ’ún hafði í helgreipar sótt,
Horft út í kalda raunanótt,
Vorbjört með vonglaða róminn,
Viðkvæm og fögur sem blómin.
Elskan og varúðin, verur tvær,
Vöktu yfir hennar beði.
Senn kemur vorið og varmur blær,
Vermandi, lífgandi nær og fjær.
Mynd hennar býr þá í blómum,
Barnsrödd í vorsins hljómum.
Evelyn! Minning þín, ástblíð og hlý,
Er ættuð frá fegurðarheimi.
Enn ert þú lifandi lífinu í,
Lifandi bak við öll kulda-ský,
Geisli í því víðbláins veldi,
Varmi af tilveru-eldi.
Kr. St.
En það hlýtur öllum að vera ljóst,
að fyrri eða síðar hlýtur það að
vera eða hafa verið augnamið Þjóð-
verja, að taka eyjarnar dönsku, ,til
þess að loka öllu Eystrasalti, og þar
gætu þeir óhultir bygt flota þann, er
sigrað gæti allan heim.
Þeir hafa nú lagt stóra námuakra
við öll sundin og strengt virnet fyr-
ir leiðar allar, til þess að varna neð-
ansjávarbátum Breta að fara þar í
gegn. En þó að þeir hafi gjört
þetta, er vanséð að þeir geti varn-
að Bretum að skriða með botni jafn-
vel innan um sjálfa námuakrana.
Bretar hafa gjört það í Hellusundi
hvað eftir annað, og voru þó óvinir
þeirra til beggja handa. Og hið sama
ættu þeir að geta þarna, ef að Þýzk-
ir hefðu ekki herskip á sundunum
uppi yfir netunum og liámunum.
Því að bátar þessir verða að fara
hægt og koma upp einu sinni eða
tvisvar á sólarhring, til að fá s’r
ferskt loft. En þá eru þeir í hættu,
ef herskip eru nálægt og sjá þá.
Af þessu geta menn séð, að tapi
Þjóðverjar, þá hljóta Danir að fá
Slésvík ailla suður að skurði, ef frið-
ur yrði, og máske Holstein með og
Lauenburg, sem Þýzkir ræntu af
þeim 1864. Þvi að engum þeirra
þjóða, sem nú eru í stríðinu, kemur
til hugar, að láta Þjóðverja hafa
þarna öll ráð í hendi sinni.
Svar til M. Biazilíufara
Herra Magnús ísfeld Brazilíufari!
Þú virðist hafa algjörlega mis-
skilið mig, eða þær setningar, sem
þú tilfærir úr ritgjörð minni: —
“Bjartsýni, bölsýni, nærsýni og rétt-
sýni”, sem hljóðar þannig: “Því
enginn veit nokkuð um tækifærin
hinumegin, þegar lífið hér er út-
runnið. Ekki einu sinni, hvort það
heldur áfram, eða hvort framlenging
lífsins er möguleg”. — Um þetta efni
farast þér þannig orð: “Eg segi fyr-
ir mína persónu, að eg hefi aldrei
gefið honum rétt til að segja um,
hvað eg veit um lífið eftir þetta.
Hann hefir því engan rétt til að
segja “enginn”. Eg álít því þessi orð
hans bölsýni”.
Við þetta er fyrst að athuga: Að
eg háfði þig alls ekki í huga, er eg
skrifaði nefnda ritgjörð; og svo í
öðru lagi, að eg hafði þá enga hug-
mynd um, að réttur manna til að
segja sannfæring sína væri í þínum
höndum. Svo að brot mitt gagnvart
þinni hátign verður mér ekki eins
tilfinnanlegt, því sökin er lika að
nokkru leyti hjá þér; þar sem þú
munt ekki hafa auglýst fyrr, að sá
maður hafi “engan rétt til að segja
enginn”, sem þú hefir ekki af náð
þinni gefið rétt til þess. En þegar
eg nú veit það, leyfi eg mér hér með
allra auðmjúkast, að biðja þig að
gefa mér hér eftir fullkominn rétt
til að segja “enginn”(!!), þar sem
mér finst það við eiga; og sannfær-
ing mína afdráttarlaust i sambandi
við þau málefni, sem eg kann að
taka til íhugunar í framtíðinni.
Viðvíkjandi spurning þinni er það
að segja: að orðið “enginn” í rit-
gjörð ininni “meinar” alla menn í
heiminum, og þá að sjálfsögðu alla
trúarhöfunda og trúarflokka, sem
þykjast hafa fengið guðlega opin-
berun. Alt frá: Kong-tse og Buddha
og alla leið til Jósefs Mormóna post-
ula. Um Krist sjálfan er óvíst, að
hann hafi talað öll þau orð, sem eru
eignuð honum. Hann skrifaði ekk-
ert af guðspjöllunum, Þau eru sam-
tíningur af gömlum munnmælasög-
um. Rituð og dregin saman í eina
heild löngu seinna, af ýmsum mönn-
um, með mismunandi hæfileikum.
Á vanþekkingar og hjátrúar öldun-
um, þegar álls konar hindurvitni,
hjátrú og hégiljur voru í almætti
sínu. Eg vona þvi, að þú fyrirgefir,
þótt eg trúi ekki guðlegri opinberun
þeirra tíma, og virði meira og að-
hyllist fremur skoðanir frægustu
vísindamanna, svo sem: Charles
Darwins og Ernst Haeckels, er æfi
sinni vörðu til að rannsaka tilver-
una og uppruna lífsins. Sérstaklega
hefir E. Haeckel með mestu ná-
kvæmni rannsafcað mannlifið,— frá
byrjun þess í móðurlífi, og svo alt í
gegn til dauðans. Og hann hefir
komist að þeirri niðurstöðu: Að
framlenging lífsins eftir dauðann
eigi sér ekki stað, og í því sambandi
farast honum þannig orð: — “When
the hrain dies, the soul comes to an
end”.'— Eg hefi því ekki tekið of
djúpt í árinni, þótt eg segði: Að
enginn vissi, hvort framlenging lífs-
ins er möguleg. Og með hæfilegri
virðingu fyrir þér, “Brazilíufari”,
hygg eg að þú sért engin undantekn-
ing í því tilliti, og þar af leiðandi,
að þú vitir ekki nett um tilveruna
eftir dauðann. Annað mál er það:
hverju þú trúir. En að trúa er ekki
hið sama sem að vita. Og vona eg
þú viðurkennir það.
Vinsamlegast,
Arni Sveinsson.