Heimskringla - 12.12.1918, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA
WINNIPEG, 12. DES. 19IS
HEIMSKRINGLA
(9t«fn« 1S8€)
Kemur út k hrerjum Fimtud«*l.
tHffefeudur og •igrendur:
THE VIKING PRESS, LTD.
▼er® bla^sins í Canada og BandarikJ-
unnm $2.00 um árit5 (fyrirfram borgatJ).
fent tll Islands $2.00 (fyrlrfram borgatJ).
▲Uar borgranir sendist rátismanni blatJs-
Pófirt etVa banka ávísanir stílist til
Tfce Vlking Press, Ltd.
O. T. Johnson, ritstjóri
S. D. B. Stephanson, ráðsmaður
Skrlfstofa:
72» SHERBROOKR STREET, WINNIPEG
P. §. Dox 3171 Talalml Garry 4110
WINNIPEG, MANITOBA 12. DES. 1918
Stetna blaðannna.
Sl Voröld, er út kom 3. þ.m., hefir til brunns
að bera — í ntstjórnargrein, undir fyrirsögn-
áðíbe' bióðerni” — þessar staðhæf-
ingar:
“Voröld er eina íslenzka blaðið, sem telur
það villukenningu, að landráð séu að halda
við þjóðerni sínu, eftir því sem hægt sé; bæði
Lögberg og Heimskringla hafa hvað eftir ann-
að sett sig upp á móti því, að nokkuð væri
hreyft við þessu máli og talið þá alla óholla
enska ríkinu, sem vildu halda við tungu
vorri.
“Þeir sem Iesa blöðin og það sem þar hefir
birst um þetta mál, sjá hversu langt hefir ver-
íð fanð í gömlu blöðunum til þess að sporna
á móti viðhaldi tungu vorrar og þjóðerm.”
Þannig hljóða þessi orð og engum dylst í
hvaða augnamiði þau eru skrifuð. Svo á-
kveðin tilraun kemur her í ljós að rægja ís-
lenzku blöðin, Lögberg og Heimskringlu, við
íslenzka þjóð bæði vestan hafs og austan.
Vilji Voraldar ritstjórans er auðsýnilega sá,
að stuðla til þess af ítrasta megni, að blöð
þessi skoðist “óalandi og óferjandi” meðal Is-
lendinga. Með slíkt markmið fyrir augum
skoðar það að sjálfsögðu heimsku eina, að
vera vandur að vopnum.
Ems og Þjóðverjar hugðust að brjótast til
æðstu valda í heimmum með þeim aðferðum,
sem nú eru öllum kunnar, þannig hygst nú
ritstjóri Voraldar að brjótast hæst í blaða-
heiminum íslenzka — með svipuðum að-
ferðum.
En vopnin lýgi og rógur verða aldrei sigur-
sæl, þegar til lengdar lætur.
Eftir að heimsstyrjöldin mikla skall á og
þátttaka Canada í henni byrjaði, tóku öll
helztu blöð þessa Iands þá stefnu, að leggja
öll þrætumál hér heima fyrir sem mest til
'hliðar á meðan stríðið stæði yfir og stuðla
af fremstu kröftum að samvinnu og samúð-
aranda. Þátttaka þjóðarinnar í stríðinu var
látm skipa öndvegi fyrir öllu öðru. Hermálin
voru nú skoðuð þjóðarinnar helztu mál, sem
alt annað yrði að rýma úr sessi fyrir — bíða
annars og betri tíma. Engum sanngjörnum
og hugsandi einstakling duldist, að þessari
stefnu blaðanna lægi til grundvaliar sönn
þjóðrækni og velvilji þeirra manna, sem að
blöðunum stóðu. Á meðan hinir vösku
Canada hermenn berðust á ægilegum vígvelli
í þágu þess málstaðar, er þjóðin í heild skoð-
aði göfugan og réttan, væri helg skylda allra
að sporna á móti hverri innbyrðis sundrung
og flokkadrætti hér heima fyrir.
Þessi stefna blaðanna hér og þjóðhollra
borgara var ekki annað en það sama og átti
sér stað í öðrum löndum. Á Englandi, Frakk-
landi og Bandaríkjunum var allri flokka póli-
tík rothögg reitt eftir að þátttaka þessara
landa hófst í stríðinu. Ýms áríðandi heima-
mál þessara þjóða voru látin bíða—bíða þess,
að hættur styrjaldarinnar gengju um garð og
öHum hörmungum ófriðarins linti. Engum
dettur í hug að neita, að mörg mál hafi við
þetta liðið stórmikmn baga, en eins og nú var
komið, varð slíku ekki afstýrt.
Sem vænta mátti fóru allir æsingamenn og
öfgapostular í uppnám við stríðið, bæði hér
í Canada og annars staðar. Hugðust þeir nú
sjá gott fæn á að skara eld að eigin kökum
og koma sínum áður óvmsælu stefnum á fram-
færi. Til þess að framkvæma þetta, völdu
þeir þá aðferð, að blása að neistum tortrygn-
mnar og óánægjunnar hjá fólkinu og reyndu
þannig af fremsta megni að hleypa öllu í bál
og brand. Sem betur fór, náðu menn þessir
þó ekki víðtækum eða miklum áhrifum, þótt
hér og þar fengju þeir með blekkingum ýms-
um heillað til sfn nokkra áhangendur í bili.
Það skal hér tekið fram, að með þessum
mönnum eigum vér ekki við jafnaðarmenn í
heild sinni, eða aðra ákveðna og stefnufasta
umbótamenn þjóðanna. Vér eigum að eins
við þá æsinga og öfga menn, sem eru eitt í
dag og annað á morgun, ýmist “óháðir” fólks-
ins menn eða sterkir pólitíkusar og flokks-
fylgjendur — rétt eftir því sem vindurinn
blæs. Hér í Canada eigum vér við þá menn,
sem ýmist* þykjast óháðir’ stuðnmgsmenn
verkamanna og bænda, eða bjargfastir fylgj-
endur einhverrar pólitiskrar stefnu, rétt eftir
því hvaða “kantur” er uppi á þeim í þann og
þann svipinn. — Vér eigum við þá menn,
sem aldrei eru ánægðir, hvar á hnettinum
sem þeir bua og þar af leiðandi sífeldlega
nöldrandi og klagandi yfir öllu — æsandi um
leið til sundrungar og ósamkomulags í hverju
mannfélagi. Frá fyrstu tíð hafa áhrif slíkra
manna verið hverri góðri hreyfingu til
hnekkis.
Um stefnu Heimskringlu síðan stríðið byrj-
aði þarf hér ekki að fjölyrða, þar sem hún er
vel kunn öllum lesendum blaðsins. Frá þeirri
stundu þátttaka Canada í styrjöldinni hófst
hefir stefna blaðs vors verið sú sama, að
fylgja stríðsmálum þjóðarinnar af alefli og
styðja þann málstað, er vorir þjóðhollustu og
hugprúðustu samborgarar buðust til að
leggja lífið í sölurnar fyrir. — Á meðan ís-
lenzku hermennirnir voru að berjast á vígvell-
inum gegn einveldinu þýzka, og margir þeirra
að hníga í valinn í þágu sannra lýðfrelsishug-
sjóna og mannréttinda, hefir Heimskringla
sem minst viljað hreyfa þeim málum, er ef til
vill gætu orðið oss hér heima fyrri til ósam-
komulags og sundrungar. Af þeirri ástæðu
höfum vér ekki hreyft eins mikið þjóðernis-
máli vor Islendinga og vér hefðum að sjálf-
sögðu gert, ef öðruvísi hefði á staðið. Skoð-
un vor er sú, að jafnvel þó menn fylgi bók-
staflega sömu stefnu í einhverju máli, geti þá
greint um hvaða aðferð skuli viðhafa því til
eflingar — í því var sundrungarhættan fólg-
m fyrir vorn fámenna hóp á þessum stór-
alvarlegu neyðartímum.
Að Heimskringla hafi “spornað á móti”
viðhaldi íslenzkrar tungu og þjóðerms undir
núverandi ntstjórn, er sú argvítugasta lýgi,
sem fáum utan ritstjóra Voraldar myndi koma
til hugar að bera á blað vort. Þessu til sönn-
unar vísum vér til ritstjórnargreina, er birst
hafa í blaði voru um íslenzkt þjóðerni og við-
hald íslenzkrar tungu. Sömuleiðis hafa við
°g V1^* komið út í blaðinu aðsendar ritgerðir
um sama efni — af þeim getum vér bent á ít-
arlega og ágæta ritgerð um “fslenzkt þjóð-
erni”, eftir J. J. Húnford, er birtist í blaði
voru á öndverðu þessu ári Að vorri vitund
hafa engar ritgerðir um þetta efni birst í Vor-
öld, er taki ritgerð J. J. Húnfords fram að
nemu Ieyti. Enda semur hann ekki ritgerðir
sínar með því markmiði að slá um sig sjálfan
°S rægja aðra heldur af einlægum áhuga
fyrir málefninu sjálfu, og sterkum vilja að
ræða það af rökum og viti.
Þjóðernisgrein sína í síðustu Voröld byrj-
ar ritstjórinn með árásum á aðra, og endar
hana svo með giymjandi lofgjörðarstagli um
sjálfan sig og blað sitt.
En hann gleymir þó ekki að taka það fram,
að ef vel eigi að fara, verði fslendingar alfir
að vera samtaka þjóðernismáli sínu til stuðn-
áttu gegn ákveðnum, grimmum og ófyrirleitn-
um andstæðingum.
Þegar einn af starfsmönnum “Daily Mail”
sknfstofunnar tók að nta á töfluna úrslitin frá
Southwest Ham kjördæmi, sló mestu þögn
yfir mannfjöldann. Eg man ekki hverjir
þarna voru, man að ems það, að er úrslit
þessi urðu kunn, urðu allir á götunni eins og
tryltir af gleði. Þetta voru mestmegnis verka-
menn og við þetta tækifæri hrópuðu þeir og
öskruðu sig hása. Sumir þeirra jafnvel döns-
uðu af fögnuði og hentu höttum sínum í loft
upp. Þessi afskaplega kæti þeirra orsakaðist
af þvl» að Keir Hardie hafði tapað í kosning-
unum. Ungur piltur, með opinn munn og
augun kringlótt af hugaræsingu, haliaðist upp
að Ijósstaur, veifaði hatti sínum og orgaði í
sífellu. Myndm af þessu er enn skýr í huga
minum þrátt fyrir flug áranna.
Áhrif kosninga úrslita þessara eru gott sýn-
ishorn af óvinsældum jafnaðarkenninganna á
Englandi fyrir tuttugu og fimm árum síðan.
Þær áttu þar þá hvergi vinsældum að fagna
og hver, sem dirfðist að segja sig jafnaðar-
mann, vakti tafarlaust tortrygm gagnvart sér
hjá öllum þorra manna. Fyrir mann í opin-
bern stöðu að aðhyllast jafnaðarkenningarnar
þýddi ekki annað en stofna framtíðarheill
sinni í hættu. Svo árum saman var það al
manna rómur að heita mátti, að jafnaðar-
hreyfingin ætti upptök sín hjá lægsta úrhraki
mannfélagsins og væri í raun og veru nokkurs
konar glæpamanna samband. Felagsskapur
þessi samanstæði af guðleysingjum, bölsýnis-
mönnum, öfga-frelsisdýrkendum og öðrum
oinbogabörnum mannkynsins. Eðlilega kom
því í Ijós tregða hjá verkamannalýðnum, ráð-
vöndu dugnaðarfólki, að samþýðast þá breyt-
ingu, er svo var brennimerkt af háttstandandi,
heiðvirðum og rétttrúuðum mönnum í mann-
félaginu.
Stjórnin er nú að taka að sér
Iandið, járnbrautirnar og aðal-um-
sjón með iðnaði; hún ákveður
verkalaun, gefur út reglugjörðir
viðkomandi matvörum, tiltekur
matvöruverð, verð á eldsneyti, kol-
um o.s.frv. — og ekki emgöngu er
þetta alt gert með samþykki fólks-
ins, heldur gera stöðugt vart við
sig nýjar og nýjar kröfur að af-
skifti stjórnarinnar séu enn meiri
og reglugjörðir hennar víðtækari
— slíks öfluglega krafist af fólk-
inu sjálfu.
Augu almennings hvíla nú meir
á stjórninni en áður; hve nær sem
fjárhagsleg eða pólitisk þrætuefni
gera vart við sig, er hrópað eftir
að stjórnin skerist í leikinn. Fólk
hefir eins og einhvern veginn vakn-
að til þeirrar meðvitundar, að
sambönd og afleiðingar ríkjandi
skipulags orsakist með samþykki
stjórnarinnar, svo auðveldasta úr-
lausn hvers vandamáls og um leið
heppilegasti vegurinn að ráðast að
upptökum þess, sé að krefjast að
stjórnin beiti valdi sínu til þess að
hnekkja allri kúgun og yfirgangi
með skyldandi og takmarkandi
DODD8 NÝRNA PILLUR,
tyrix aliskonar nýrnavflikL Lækna
fyrir $2.50, hjá ölium lyísöhun
eöa frá Dodd's Medieine Go, Æ
Toronto, Ont
menn eru að verða tilneyddir að
hefjast til handa gegn auðvalds-
hlunnindum einstaklinga, af þeirri
einföldu ástæðu — að þeir mega
til eins og nú er komið.
Hvort sem kenningar þessar í eðli sínu eru
réttar eða rangar, þá er nú svo komið, að
þrátt fyrir óbyr fyrri alda er jafnaðar-hreyf-
íngin nú óðum að hertaka heiminn. Við nú-
verandi stnðslok sjaum ver Russland á valdi
jafnaðarmanna, Þýzkaland sömuleiðis og öfl-
ug hreyfing í átt mein jafnaðar að vakna á
Englandi. Stjórnar formaður Frakklands er
jafnaðarmaður. Hinn nýi kanzlari Þýzka-
lands tilheyrir jafnaðarmanna flokknum.
Stjórnar ráðherra Englands viðhafði grund-
vallar reglur jafnaðarmanna í allri stríðsstjórn
sinni. Sterk og ákveðin öfl eftir meiri jöfnuði
gera vart við sig á Ítalíu. Fulltrúar Belgíu á
meðal bandaþjóðanna voru og eru jafnaðar-
menn og hin víðkunna Stokkhólms-ráðstefna
átti að haldast undir umsjón jafnaðarmanna
flokksins í Svíþjóð.
mgs.
Hvílíkt samræmi!
Jafnaðar-hreyiingin.
Grein sú, sem hér fer á eftir, birtist nýlega
í einu helzta enska blaðinu her. Höfundur
hennar er ákveðinn jafnaðarmaður, en stiltur
gætinn og laus við allar öfgakenningar.
Hann fylgir fastlega jafnaðarkenningunni á
öllum sviðum, an þess að hjá honum geri vart
við sig nokkur löngun til æsinga eða vilji
að stofna til úlfúðar og ósamkomulags í
mannfélaginu. Hefir hann ritað mikið um
verkamanna mál og iýsa greinar hans ítarlegri
hugsun og votta fylstu vandvirkni. Ofan-
nefnd ntgerð hans hljoðar sem fylgir í ís-
lenzkri þýðingu:
“Kvöld eitt fyrir mörgum árum síðan hafði
mannþyrping mikil safnast saman fyrir fram-
an gamla “Daily Mail” stórhýsið, á Union
götu í Glasgow. Almennar kosningar stóðu
þá yLr á Englandi, úrslitin voru tekin að ber-
ast og var mannsöfnuður þessi að bíða eftir
þeim. j
Um þessar kosningar sótti í einu kjördæmi,
Southwest Hcun 1 London, ef eg man rétt, |
maður að nafni James Keir Hardie. Hann var !
Cumnock maður. Var hann^borinn og barn-
fæddur í kolanámu héraði, og gæddur fram j
fram úr skarandi þreki og ágætum hæfileik-
um; hafði hann þegar brotist það upp á við,
að vera um eitt skeið meðlimur neðri mál-
stofunnar brezku. Nú sótti hann fyrir South-
west Ham kjördæmið — ekki sem Liberal eða
Coijservative, heldur undir alt öðrum merkj-
um, sem á þeim árum skoðuðust einkennileg
mjög og dularfull — sem þingmannsefni
verkamanna og jafnaðarmaður í ofan á lag.
Undir þeim merkjum háði hann nú harða bar-
Síðasti aldarfjórðungur hefir haft þau á-
hrif, að lækna fólk yfirleitt af öllum ótta við
jafnaðarkenningar og vekja hjá því öflugri
kröfur að grundvallar reglur slíkrar hreyfing-
ar séu viðhafðar í öllu stjórnarskipulagi.
Jafnvel fólk, er tjáir sig mótsett jafnaðar-
hreyfingunni og vill hvorki heyra hana eða
sjá, aðhyllist umbóta-aðferðir hennar fult eins
ákveðið og jafnaðarmenn sjálfir. Nú í mörg
ár hefir meir og meir verið að koma í ljós sú
tilhneiging hjá fólki, að skoða affarasælustu
bót við öllum iðnaðar misfellum, öllum fjár-
hagslegum ójöfnuði og til þess að útkljá öll
pólitisk þrætuefni, að stjórnirnar “taki í taum-
ana.” Að færa siík þrætumál út fyrir yfírráð
og áhrif einstakhnga, en láta þau koma meir
°g meir undir yfirrað stjornanna — meiri og
meiri kröfur að stjórnin láti til sín taka fyrir
hönd vissra stétta í mannfélaginu — alt slíkt
er í insta eðli sínu fyllilega samkvæmt grund-
vallar reglum og kenningum jafnaðarmanna
og um leið samstiga þeim vinsælustu og al-
þýðlegustu umbótum, sem vér eigum til.
Án þess að segja neitt um, hvort kennmgar
jafnaðarhreyfingarinnar eru réttar eða rang-
ar, er ekki örðugt að skilja ástæðuna fyrir
hinum mikla uppgangi þeirra. Ásamt þvf að
vera nýjar kenningar miðandi að mannfélags-
legri þroskun, eru þæí uppreisn gegn göllum
nú ríkjandi skipulags.
Þær eru til dæmis uppreisn gegn því, að
börn og óþroskaðir unglingar séu hnept í 14'
klukkustunda þrældóm á hverjum sólarhring
—-og uppreisn gegn því, að mjólkurfélögin
stóru verðsetji vöru sína eftir eigin geðþótta
, Stjórnin leyfir eða lætur viðgangast, að j
verkstæða eigendur hneppi unglinga í þræl-j
dóm og leyfir mjólkurfélögunum að verðsetja í
mjólk sína. Gott og vel, sé slíkt leyft af
stjórninni, er Jiún engu síður þess um komin
að banna það. Verkstæða eigendur verða þá
að hlíta þeim lögum, er ákveða réttmætari
vinnutíma fyrir unglingana, og mjólkurfélögin
verða að koma fram fyrir tilsetta nefnd stjórn
arinna og skýra fjárhag sinn, áður þau fái
leyfi til að hækka vöruverð sitt. |
Þanmg eru jafnaðarkennmgarn-
ar eðlilega uppreisn gegn hlutum
eins og þeir nú eru. Um fjölda
margra ára skeið hefir verið að
vakna megn óánægja hjá heild
fólksins gegn því, sem nú er, og
með því að samþykkja þá kenn-
ingu, að stjórnin taki um stjórnvöl-
ínn í öllum iðnaði eða umsjón alls
iðnaðar, er heild fólksins að eins
að þræða þá götu, er því hefir ver-
ið þrýst í af athöfnum þeirra ein-
staklmga, sem iðnaðinum hafa
stjórnað þannig að orsaka núver-
andi fjárhagslegt ástand — er rit-
höfundurinn Hilaire Belloc lýsir sem
‘ægilegu siðferðislegu stjórnleysi.’
Gegn þessu ‘stjórnleysi’ hefir
jafnaðarhreyfingin hafist — þeir
einstaklingar og þær hugsjónir—,
ef svo mætti að orði komast, er
slíku stjórnleysi liggja til grundvall-
ar, eru í raun og veru, þá alt er
brotið til mergjar, aðal-orsakirnar
að vexti og uppgangi jafnaðar
kenninganna.
Jafnaðar hreyfingin hóf göngu
sína með nýrri stefnu — ríkiseign
alls íðnaðar eða iðnaðargagna og
notin af slíku væri í þénustu þjóð-
arinnar sem heildar, en ekki gróða-
framleiðsla að ems vissra einstak-
linga.
Svo ægilegt hefir iðnaðar ástand
Evrópu verið á tímabili síðustu ald-
ar, að þessi stefna — í einhverri
mynd eða formi — hefir verið við-
tekin af alþýðu og stjórnmála-
mönnum. Krafan eftir stjórnarat
höfnum til umbóta í hverju einu er
nú svo víðtæk og svo samkvæm
heilbrigðri skynsemi, að jafnvel
allra íhaldssömustu stjórnmála-
Svo miklum breytingum hefir al-
mennings álitið tekið síðan ofan-
nefndur atburður átti sér stað í
borginni Glasgow, og hrópað var
húrra fyrir ósigri eina þingmanns-
efms jafnaðarmanna við kosning-
arnar á Englandi í það sinn.
Jafnaðar hreyfingin hefir breiðst
til Canada, engu síður en annara
staða og öfl er stuðla að vexti
hennar og viðgangi eru nú augljós
alt í knng um oss. Verkamanna- •
hreyfingin mun standa bjargföst
gegn öllum auðvalds hlunmndum’,
hve nær sem einhver leiðtogi kem-
ur til sögunnar, og lýsir með orðum
þeirri óánægju, sem nú hér ríkir.
| Mun þetta hljóta byr og aðstoð úr
l þeim áttum, þar aðstoðar myndi
1 margur sízt vænta. Og hvað mun
þá ske? Mun hver kúgun ekki
hverfa, ef stjórnin hefst nægilega
til handa til umsjónar og umbótar.
Til hagsmuna fyrir þjóðina sam-
þykti stjórnin takmörkunarlöggjöf
gagnvart hveitimölunar verkstæð-
unum og sömuleiðis var gefin út
reglugjörð, er verðsetti brauðið.
‘ Takmarkanir þessar hafa haft lítil
' áhrif í þá átt að draga úr gróða á
hveitimjöli, því verkamaðurinn- er
kaupir eitt sigurlánsbréf með mán-
aðar afborgunum veitir eftirtekt að
bökunarfélag nærri honum, er sel-
ur brauðið á hinu takmarkaða
verði, er þess megnugt að kaupa
tuttugu þúsund dollara virði af sig-
urlánsbréfum.
Áhrifin verða þau, að þroska þá
ákvörðun frá hálfu fjöldans, að
krefjast frekari takmarkana og á-
framhalds þeirra, unz svo er komið,
að margir einstaklingar er stórgrætt
hafa á verzlunarstarfi sínu, verða
frá því hraktir algerlega og við
starfi þessu tekið af stjórninm
sjálfri.
Sú skoðun, að sökin liggi hjá
takmörkuninni sjálfri, er nú ekki
Líður að Jólum
“í hvert sinn er líSur aS jólum, grípur sú Iöngun hvem
mann meira eða minna, aÖ minnast vináttu kunningja sinna
meíS ofur lítilli gjöf. Þessum fallega siÖ er nútíðin aÖ vísu
aS reyna a» útrýma, en eíSli mannsins eins og jólin hafa
gert þatS, verÍSur seint breytt.” — Til jólagjafa höfum vér
ýmsa þarflega og sjálega muni, svo sem:
Ljómandi falleg borð- og drykkjar-setti og silfur-
borÖbúnacS.----Kven-silkitreyjur fyrir $3.25. Kven
peisur frá $5.00 til $9.00. Kvenhúfur, hvítar sem
snjó en hlýjar sem sængur, fyrir 85c. Kven flóka-
skó, ómissandi í húsinu, fyrir $1.25. Karlmanna
P,e‘8U/r,á.,ÖllUm rr'SUm upP aS $9' 75• Karlm. hús-
a ^2'50- Kadm. keyrslu vetlinga frá
$2.25 til $2.75. Einnig leikföng, brúSur, kerti,
brjostsykur kassa, vasa-luktir, og sendibréfa papp-
ír í kössum og fl. og fl.
SIGURÐSS0N,
TH0RVALDS0N
C0MPANY, LTD.
Arborg, Man.
License No. 8—16028