Heimskringla - 01.10.1919, Qupperneq 1

SENDIÐ EFTIE,
Okeypis Premíuskrá
yíir VERÐlAÆTA MUNI
ROYAL CROWN SOAPS, Ltd.
654 Main St. Winnipeg
ROYAJfr
CROWH
XXXIV. ÁR.
WINNIPEG. f.IANITOBA, MIÐVIKUDAGINN 1. OKTÓBER, 1919.
NGMER I
Jóhann Sigurjónsson,
s k á 1 d.
Sú harmafregn hefir nýlega borist hingað, að Jóhann Sigurjónsson skáld sé andaður.
Hann lézt í Eaupmannahöfn 31. dag ágústmá aðar, eftir langvarandi heilsu lasleik, en
flestum un þ óhafa komið fráfall hans á óvar _.
Jóhann var fæddur 19. júní 1880 og va ítaði því ! 0 mánuði og 10 daga í fertugt, þá
hann lézt. Voru foreldrar hans heiðurshjóni í Sigurjón Jóhannesson frá Laxarrýri í Suður-
Þingeyjarsýslu og kona hans Snjólaug Þorval Isdóttir. Sextán ára gamall kom Jóhann í
latínuskólann í Reykjavík og settjst í annan b'kk. Fjórða bekkjar prófi lauk hann 1899
og sigldi samsumars til Kaupmannahafnar og 'agði stund á dýralækningar; tók hann fyrri
hluta þess prófs með ágætis einkunn, en hætti nokkru síðar námi og byrjaði á ntstörfum.
Hann var giftur danskri konu, og þegar hann dó, hafði hann dvalið 20 ár í Kaupmanna-
höfn, eða rúman helming æfi sinnar.
Sem skáld er Jóhann bézt þektur fyrir le krit sín, þó hann jafnframt fengist talsvert
við Ijóðagerð. Fyrsta leikrit hans, “Dr. Rung”, kom út 1905, og er skrifað á dönsku sem
hin önnur leikrit hans. Þetta leikrit hefir aldrei verið íslenzkað eða sýnt á leiksviði, enda
mun það fremur skrifað til lesturs en leiks.
“Næst er “Bóndmn á Hrauni”. Var haan fyrst sýndur á leiksviði í Reykjavík 26.
desember 1908. Síðan var hann leikinn í Konunglega leikhúsinu í Kaupmannahöfn og
einnig í Þjóðleikhúsinu í Kristjaníu. Hér í W.nnipeg hafa landar sýnt hann og var gerður
að honum góður rómur.
En það leikrit, sem gerði Jóhann víð-frægan var “Fjalla-Eyvindur”. Var hann
fyrst sýndur í Reykjavík annan í jólum 1911 og leikinn 22 sinnum og var það óvenjulegt
um nokkurn leik á íslenzku leiksviði. Vorið 1912 var hann leikinn á Dagmar-leikhúsinu í
Kaupmannahöfn og var.fagnað með afbrigðun. Lék Höllu frægasta Teikkona Norðmanna
frú Jóhanna Dybwad. Fjalla-Eyvindur var e nnig leikinn á Þýzkalandi, í Noregi og Sví-
þjóð, og þótti hvarvetna stórmikið til hans k rma. Hér meðal vor var hann og sýndur að
tilhlutun Helga magra”, sem fengið hafði G iðrúnu Indriðadóttur heiman úr Reykjavík til
þess að leika Höllu. Hafði Guðrún leikið ha ía þar og hlotið lof mikið, og munu þeir, sem
sáu Fjalla-Eyvind hér, hvorki gleyma honum nf Uik Guðrúnar. Mun það ekki ofsögum
sagt, að aldrei hafi veigameiri leikur verið sýndur á íslenzku leiksviði en Fjalla-Eyvindur,
og aldrei annað eins leikrit samið af Islendingi.
Tvö önnur leikrit hefir Jóhann samið, “Galdra-Loft” og “Mörð Valgarðsson”. Hefir
hið fyrnefnda verið leikið í Reykjavík, en hi5 síðara ekki, vegna þess að leiksvið rúmar
hann ekki. Aftur hafa báðir þessir leikir verið sýndir í Kaupmannahöfn og Stokkhólmi, og
ef til vill víðar.
Öll leikrit Jóhanns eru rík að orðavali og kjai^nyrðum. Gullfagrar setningar reka
hver aðra, og búningur ög framsetning hugmynda ef víðast hvar sönn snild.
Einn af helztu listadómurum Dana, Juliu', Clausen bókavörður, kemst meðal annars
svo að orði í “Dét Nye Nord” 3. sept.:
“Þessi djúpt hugsaði og áhrifamikli leikur (Fjalla-Eyv.) gleymist ekki meðan norræn-
ar bókmentir eru við lýði. Hann stendur jafafætis hinum beztu harmaleikjum, og nafn
Jóhanns Sigurjónssonar hefir hann varðveitt frá djúpi gleymskunnar.”
Islenzkar bókmentir eiga mikið að þakka Jóhanni Sigurjónssyni. Hann hefir sýnt
heiminum að á Islandi blómgast ennþá skáldskaparlist og ritsnild, því þó Jóhann skrifaði á
dönsku, var efnið í leikjum hans, nema “Dr. Rung”, ramíslenzkt, og sem íslendingur kom
hann hvarvetna frapi á ritvöllinn. Runeberg, þjóðskáld Finna, orti á sænsku, og hefir
enginn fundið honum það til foráttu. Bæði hann og Jóhannes skrifuðu á erlendu máli til
þ^ss að fá víðari markað fyrir ritverk sín, og betra tækifæri til að kynna umheiminum bók-
mentir þjóða sinna.
Við fráfall Jóhanns Siguíjónssonar á Islmd á bak að sjá einum sinna mætustu sona.
Og líkt og Jónas hvílir hann fjarri ættjörð imi og má því heimfæra vísuna:
“Langt frá þinni feðrafold,
fóstru þinna ljóða,
ertu lagður lágt í mold
listaskáldið góða.”
Minning Jóhanns Sigurjónssonar lifir meðan íslenzk tunga er töluð.
CANADA
franskir og sá þriSji enskur. Sitja
þeir nú í varShaldi í Quebec.
I
SambandsþingiS hefir veriS
fremur aSgerSalítiS þessa síSustu
dagana. McKenzie bráSabirgSa-
leiStogi liberala mintist nokkuS á
Preston-kærurnar á föstudaginn
og vildi aS þær væru rannsakaSar
þó hann hinsvegar sjálfur væri
þeim ekki meira en svo trúandi. j
Hét stjórnin aS íhuga máliS, og
þar meS datt botninn úr öllu sam-
an. Hon. Hugh Guthrie hefir
frumvarp fyrir þinginu um aS
svifta Kínverja og aSra Austur-
landabúa kosningarrétti. Hefir
þaS mætt misjöfnum viStökum.
Sir Robert L. Borden er ennþá
ekki búinn aS ná sér eftir byltuna í
Halifax, en Sat þó á stjórnarráS-
stefnu í gær. Mun innan fárra
daga verSa almenningi kunnugt,
hvort fastur Unionflokkur verSur
myndaSur eSa ekki. Heldur
stjórnarflokkurinn fund um þaS í
dag.
Henri Bourassa, leiStogi Nat-j
ionalistanna í Quebec, er genginn
í klaustur og mun hafa í íhyggju
aS gerast munkur. Fékk dauSi
konu hans svo mikiS á hann( aS
hann hefir vart veriS mönnum
sinnandi nú í lengri tíS, og af
stjórnmálum hefir hann ekkert
skift sér í fleiri mánuSi. HvaS
sem annars má um Borassa segja,
þá var hann stór hæfur maSur og
líklega mælskasti maSurinn í Can-1
ada.
Verkamannaþinginu í Hamil-
ton, Ont., lauk á mánudaginn. Var
Tom. Moore endurkosinn forseti
- erkamannasambandsins og í
stjórnarnefndina endurkosnir flest-
ir hinna sömu og áSur voru þar.
Engir hinna svæsnari gerbreytinga-
manna náSu kosningu. Ekki vildi
þingiS styrkja málsvörn verka'
mannaleiStoganna hérna í Winni-
peg meS fjárframlögum; krafSist
aSeins þess aS þeim yrSi veitt rétt-
lát rannsókn, og þaS mundu þeir
hafa fengiS hvort sem var, svo lítil
er hjálpin, sem þingiS gefur þess-
um breisku bræSrum.
0
Fimtíu þúsund manns eru nú at-
fram aS fara í Ontario 20. þ. m.,
og útnefning viku fyr svo sem
venja er. Þrír flokkar sækja
fram, conservativar, liberalar^ og
bændur, og er þetta í fyrsta sinn,
sem svo hefir veriS, bardaginn áS-
ur veriS milli gömlu flokkanna
tveggja. Bændaflokkurinn hefir
gert kosningasamband viS verka-
mannaflokkinn, þannig, aS hvor
hjálpar öSrum og útnefnir ekki
þingmannsefni á móti' hinum.
HvaSa áhrif þessi þrískifting hefir
á kosningaúrslitin er bágt aS segja,
en eldri flokkarnir telja sér vísan
sigurinn. Um leiS og kosning-
amar fer ifram atkvæSagreiSsla
um vínbann.
Fimtíu xúsund manns eru nú at-
vinnulausir hér í Canada, aS því er
forstjóri atvinnuráSningaskrifstofu
stjórnarinnar fullyrSir. Frá ).
marz til 6. sept. þ. á. útveguSu ‘hin-
ar ýmsu deildir skrifstofunnar "J
156,886 manns atvinnu; þar voru
65,000 heimkomnir hermenn. En
þaS hefir kostaS landsjóS sem
nær tveim dölum á mann aS út-
Vega honum atvinnu. Samvinna
milli fylkisstjórnanna og sam-
bandsstjórnarinnar hefir gengiS
mjög greiSlega í þessum efnum og
er búist viS aS svo haldist fram-
vegis, því öllum er áhugamál aS
bæta úr atvinnuleysinu.
BANDARJKIN
Wrlson forseti hefir hætt fyrir'
lestraumferS sinni, aS læknisráSi,
og er nú kominn heim aftur til
Washington.
Verkfall stálgerSarmanna held-
ur ennþá áfram, og lætur hvorug
hliSin hinn minsta bilbug á sér
finna. Öldungadeild Washington-
þingsins hefir kallaS helztu leiS-
toga beggja aSila á fund sinn og
reynt aS koma sættum á, en"árang-
urslaust. John H. Fitzpatrick,
helzti leiStogi varkfallsmanna,
tjáSi öldungadeildinni aS verkfall-
iS væri réttmætt og yrSi haldiS til
streitu, og Samtiel Compers kendi
vinnuveitendum VerkfalliS. SagSi
aS þeir hefSu einu sinni ekki vilj-
aS þýSast aS þrætumálunum yrSi
vísaS til gerSardóms. Helztu
kröfur verkamanna væru 8 stunda
vinnutími^ tvöföld borgun fyrir
yfirtíma og helgidagavinnu og1
lífvænleg verkalaun. E. H. Cary
dómari, forseti stálfélaga sam-
steypunnar, kennirTiinsvegar verk-
fallsmönnum um verkfalliS, því aS
kröfur þeirra hafi keyrt úr öllu
hófi. MeSan um þetta er þrættt
útbreiSist verkfalliS meS degi
hverjum, og óeirSir og bardagar
heyra til daglegra viSburSa. Hafa
nokkrar borgir veriS settar undir
herlög.
1 borginni Onaka í Nebraska,
urSu fádæma róstur á sunnudag-
inn. Svertingi nokkur hafSi veriS
kærSur um árás á hvíta stúlku, og
sat í gæzluvarShaldi, en lýSurinn
vildi taka lögin í sínar hendur og ■
gerSi því aSsúg aS fangelsinu, en
borgarstjórinn meS aSstoS lög-
reglunnar varSi fangelsiS. StóS
bardagi um þaS mestan hluta næt-
ur og hafSi þá lýSurinn unrdS sig-
ur^ náS svertingjanum og hengt
hann og borgarstjórann líka; hon'
um varS raunar bjargaS eftir aS
búiS var aS láta snöruna um háls-
inn á honum. RáShúsiS var
brent til kaldra kola og ýmsar aSr-
ar byggingar urSu fyrir stórskemd-
n. 40 manns urSu fyrir meiSsl-
um og einn maSur var skotinn til
bana, eftir aS herliSiS hafSi veriS
kallaS til aS skakka leikinn. SkaS-
inn af óeirSunum er metinn 1 /i
miljón dollara. Borgin er nú í
hershöndum.
Samuel Compers forseti verka-
mannasambandsins lýsti því yfir
nýlega aS lögregluþjónar hefSu
rétt til þess aS mynda samtök, en
ekki til þess aS gera verkfall. HiS
sama ætti sér og staS sneS aSra
þjóna hins opinbera.
Kona ein, Mrs. Margaret Renn-
ington Carter, hefir nýlega lokiS
göngru frá Seattle til New York,
sem er 3500 mílur.
um laganna og er sagt aS talsverS-
ur árangur hafi orSiS í betrunar
áttina síSan lögin komu.
Rt. Hon. Winston Churchill,
hermálaráSgjafi Breta, berst nú af
alefli fyrir sparsemi hjá þjóS sinni.
Og til þess aS sýna mönnum aS
hugur fylgi máli, seldi hann hina
afar skrautlegu Rolls-Royce bif-
reiS sína fyrir $16^000, og keyrir
nú um í 1 000 dala Ford.
0NNUR L0ND.
Þrætan um Fiume stendur enn-
þá óútkljáS. Heldur D’ Annunzio
borginni ennþá, þrátt fyrir allar
hótanir bandamanna.
Fritz Seidl, einn af helztu Spart-
acan leiStogunum á Þýzkalandi,
hefir ásamt fimm af félögum sín-
um veriS dæmdur til dauSa.
1 Belgíu er myndaS eimskipafé-
lag, sem halda á uppi skipaferSum
milli Belgíu og Canada, Mexico og
Bandaríkjanna. HöfuSstólinn er
25 miljónir fanka.
Vilhjálmur fyrverandi Þýzka-
landskeisari hefir keypt sér höll á
Hollandi, sem heitir “Dorn-húsiS”
(the house of Dorn). Er sagt aS
þaS verSi framtíSarheimili hans.
Frú hans stóS fyrir kaupunum.
ISLAND
Ræningjamir, sem rændu Aust-
urfylkjalestina fyrir tveim vikum
síSan, hafa náSst og meirihlutinn
af ránsfénu. 7 5 þús. dalir fund-
ust. Ra^ningjarnir eru þrír, 2
BRETLAND
Járn'brautarverkfall heldur Eng-
andi í heljargreipum. Hefir svo
staSiS heila viku og litlar líkur til
samkomulags. Lloyd George og
Sir Eric Geddes, samgöngumála-
ráSgjafinn, hafa haft hvern fund-
inn eftir annan viS leiStoga verk-
fallsmanna, en árangurslaust. J.
H. Thomas þingmaSur stjórnar
verkfallinu. Sagt er aS 25 þús-
undir manna taki þátt í verkfall-
inu.
Frá Alþingi.
4. sept.
StjórnarskrárfrumvarpiS hefir
komist í gegnum neSri Jeild. Sam-
þykti deildin 5 ára biSetuskilyrSi
fyrir þegnrétti útlendinga, þrátt
fyrir mótspyrnu Jóns Magnússon-
ar forsætisráSherra og ýmsra ann-
ara. HvaS efri deild gerir er ó"
séS ennþá.
NeSri deild Alþingis samþykti í
morgun tillögu Sveins í FirSi um
aS dýrtíSinni í heiminum skuLi
vera lokiS um áramót 1925, og
lengur á ekki aS greiSa embættis-
mönnum uppbót á launum þeirra.
TíSindi þessi vekja aS sjálfsögSu
mikinn fögnuS um heim allan.
Samvinnunefnd þingsins í sjáv-
arútvegsmálum hefir lagt fram frv.
til lagt um landhelgisvörn, um aS
keypt skuli eSa bygt, svo fljótt
sem verSa má, skip til landhelgis-
varna meS ströndum Islands.
KostnaSur viS útgerS skipsins er
áætlaSur kr. 256,300.00 á ári.
4. sept.
í gær sást hér flugvél í lofti í
fyrsta sinni. Kom þaS aS <vísu
engum á óvart, aS sjá hana, því aS
öllum var orSiS kunnugt um, aS
flugfélagiS hafSi fengiS Faber
flugmann til þess aS sýna hér flug
í sumar, en töluvert fát kom þó á
bæjafbúa, er þeir heyrSu hvininn
frá flugvélinni í fyrsta sinn og sáu
hana svífa í loftinu. — FlugiS
tókst ágætlega.
MaSur hér í bænum, Jón Leví
GuSmundsson aS nafni, hefir orS-
iS uppvís aS víxlafölsun í báSum
bönkunum. — FölsuSu víxlarnir
munu vera um 3000 kr. aS upp-
hæS.
Brezka þingiS hefir samþykt
dýrtíSarlög, sem ákveSa aS verS'
lag á lífsnauSsynjum skuli sett af
þar til kjörinni nefnd mansa í
hverri borg og bæ. Flest sveita-
og bæjafélög hafa hlýtt fyrirmæl-
1. sept.
1 gær var opnuS fyrsta almenna
íslenzka listasýningin og verSur sá
dagur merkisdagur í sögæíslenzkr-
ar listar.
Sýningin er í barnaskólanum og
þar fór athöfnin fram. Listvina-
félag Islands, sem efnt hafSi til
sýningarinnar, hafSi boSiS þang-
aS alþingismönnum. GuSm. próf.
Finnbogason hél ræSu.
Á sýningunni eru samtals 90
listaverk eftir 17 höfunda; 67
• (Framh. á 4. bls.)
i