Heimskringla - 18.02.1920, Side 4

4. BLAÐSIÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 18. FEBRÚAR 1920
WINNIPEG' MANITOBA, 18. JANOAR 1920.
Norrisstjórnin.
i
Vinur vor á Lögbergi fer á stúfana í síð-
asta blaði sínu, til að andmæia ummælum vor-
um um Norrisstjórnina, sem birtust hér í
blaðinu 28. janúar og 3. febrúar. Er
hann óvenju hógvær og blíður að þessu sinni,
og skulum vér því gjalda honum tófiinn í
sömu mynd, enda e rekkert við það að athuga
þó ntstjón Lögbergs beri hönd fyrir höfuð
Norrisstjórnarinnar. Hann hefir nýlega skrif-
að skýrorðar hugleiðingar um hósbóndaholi-
ustu og trúmensku' og hann breytir auðvitað
eftir eigin ke~n ngum.
En blind h sbóndahollusta getur líka verið
varhugaverð, því hún skapar einhliða skoð-
anir og getur ekkert rangt séð í fari hús-
bænda smna. Engm stjórn þessa heitns er
svo fullkomrn, að hún sé algerlega yfir allar
aðfinslur hafin og verðskuldi ekkert annað en
emtómt hrós og smjaður.
Aímenningur verður því að draga sínar eig-
in ályktamr, þegar Lögberg dæmir Norris-
stjórnma.
II.
Helztu aðfinsiur vorar í garð Nornsstjóm-
arinnar var eyðslusemi hennar, og munu flest-
ir vera oss samdóma í þeim efnum. FjijJiags
búsýsla stjórnarinnar hefir, frá því hún kom
fyrst til valda og a!t fram á þennan dag, ver-
ið með þeim hætti að fádæmum gengur næst.
Fjárbruðl og bitlingar hafa keyrt fram úr hófi,
og lánbrask stjórnarinnar hefir orðið fylkinu
að stórtjóni.
Að rekja fjármálasögu Norrisstjórnarinnar
að þessu sinni yrði of langt mál, enda mun
vikið að þcm efnum síðar, þegar'kosninga-
bardaginn byrjar. En svona til málamyndar
1 má benda á einstök atriði, sem keyra fram úr
öllu hó-fi.
A fyrstu tveimur árum stjórnarinnar eyddi
hún nálægt miljón dala í lögmannabitlinga og
málavafstur, sem báru engan árangur, og
þet^a var á þeim tímum þegar Iífsnauðsyn bar
til að spara sem mest. Á fjórum árum nam
prentkostnaður stjórnarinnar rúmlega 1/2
miljón dala, og va mest af þessu prentverki
gert af fimm prentfélögum hér í borginni, er
öll voru nákomin Norrisstjórninni. Engin
samkepni um tilboð var leyfð, verkinu var út-
hlutað milli hinna tryggu og trúu fylgjenda
stjórnarinnar, og hámarksverð auðvitað greitt
fyrir alt sem gert var.
Slík var sparsemin.
Þá komum vér ennþá einu sinni að þing-
húsbyggingunni. Vér söguð áður að stjórnin
hefði getað sparað fylkinu 3—4 miljónir
daia- með því að láta Thos. Kelly & Son,
halda áfram við bygginguna, og halda fast við
þá samninga, sem við það félag höfðu verið
gerðir, því að stjórninni hefði verið það í lófa
lagið að hafa svo stranga umsjón með bygg-
ingunm, að alt hefði verið gert, sem um var
samið. En þetta finnur ekki náð fyrir aug-
um vinar vors á Lögbergi. Hann segir það
heimsku að halda að Kelly eða nokkur annar
hefði getað bygt þá byggingu fyrir sama verð
og um var samið 1913. Hvernig vék því þá
við að 1916 fullyrti Norrisstjórnin, að hún
gæti látið byggja þinghúsið fyrir miijón dali
minna, en Kelly-samn’ngarn’r tiltóku. Reynsl-
an hefir orði sú, að þinghúúð hefir kostað
3—4 miljónum meira, og ennþá ekki séð fyr-
ir endann á kostnaðinum.
Sú viðbára ritstjórans, að frá siðferðislegu
sjónarmiði hefði það ver;ð ranglátt, að fá
slíkum manni sem Kelly trúnaðarmál í hendur,
er létt á metunum. Fyrst var það að Kelly
hafði það með höndum, svo það þurfti ekki
að fá honum það í hendum, og svo hitt, að
einmitt meðan Kelly var í hegningarhúsinu,
veitti borgarráðið í Winnipeg Kellyfélaginu
stóra contract” við vatnsleiðslugerðina- og
frá siðferðislegu sjónarmlði hafði enginn neitt
út á það að setja. Verkinu er nú lokið og
málsaðilar ánægðir.
Eftir kenningum Lögbergs hafa siðferðis-
kreddur Norrisstjórnarmnar kostað fylkið 3—-
4 miJjónir dala.
Þá hefir eyðslusemi stjórnarinnar verið
hófiaus í ýmsum kaupum til þinghússins.
Skrautmunir, sem bíða máttu betri tíma, hafa
verið keyptir uppsprengdu verði á Englandi,
og fluttir hingað með ærnum kostnaði. Má
þar tilnefna tvo afar stóra “bronce buffalos”,
sem sagt er hafi kostað 50 þúsundir dala, og
annað fer eftir þessu. .T. d. tvö gólfteppi,
annað 60 fer-yards, og hitt helmingi minna,
voru keypt í New York, og kostuðu með toili
og flutningskostnaði 4200 dali. Minna
teppið, sem kostaði tæpa 2000 dali, er í mót-
tökuherbergi fylkisstjórans í þjnghúsinu, sem
aðeins er opið 1 eða 2 klukkustundir á ári.
Mundi ekki hafa mátt skreyta gólfið það dálít-
ið ódýrar ?
Hvað því viðvíkur að Norrisstjórnin þafi j
veitt meira til vegabóta og mentamála, en í
'Roblinstjórnin gerði, þá mun það rétt vera. (
En er árangurinn meiri ? ? Eru méntamálin '
í betra horfi nú en þá? Eru vegabætur að j
sama skapi meiri og betri? Vér vitum að 1
skólakennarar eru sáróánægðir við Norris- j
stjórnina, en þeir voru ánægðir á tíma Roblin- j
stjórnarinnar. Og vér vitum einnig að lítið j
sem ekkert héfir verið gert að vegabótum í j
þeim kjördæmum' sem mest' þurftu þeirra við.
En peningum hefir stjórnin varið ríkulega til !
að láta gera skemtivegi fyrir bifreiða-kapp- í
akstur og skemtikeyrslu. En bóndinn hefir |
eftir sem áður átt að stríða við vegleysur og i
kvikSyndi.
III.
Skuldir fylkisins hafa vaxið stórkostlega
síðan Norrisstjómm tók við völdunum.
Fjármálavafstur Hon. Edwards Brown hefir
bakað fylkinu stór tjón. Núna síða§t hafði
hann nærfeit heila miljón af fé fylkisins í lán- :
bralli, og má slíkt fáheyrt kallast.
Mestar skuldir fylkisins voru í tíð Roblin-
stjórnarinnar hjá enskum bankafélögum.
Þessu vildi Edward Brown breyta og tók það
því til bragðs að taká lán í Bandaríkjunum
til þess að innleysa skuldir hjá Enskinum.
Fylkið græddi meira að segja nokkur þúsund
á þessu braski, og Hon. Brown söng sjálfum
sér og stjórninni lofsöng að vel unnu verki.
En svo kom að því að Manitobastjórnin varð
að borga réntur og afborganir, og nú, eins og
menn vita, er Canada dollarinn tekmn með
stórum afföllum í Bandaríkjunum, og því er
ekki að sökum að spyrja. 725 þúsundir dala
töpuðust fylkinu á þennan hátt. Og þegar
þess er gætt að Canadiski dollarinn er í háu
verði á Englandi, og að hefði sama ofborgun
og renta verið Þorguð þangað, hefði fylkið
grætt 250-—300 þúsundir dala. Hér ræðir
því um miljónar tap fyrir fylkið, sem skam- j
sýni og braski Norrisstjórnarinnar er beinlínis i
að kenna.
IV‘ ' . .
Hvað öðrum syndum Norrisstjórnarinnar
viðvíkur, sem vér áður drápum á hér í blað- j
inu og Lögbergsritstjóririn fáyrðir um, skul-
um vér ekki fjölyrða um að þessu sinni. Þó
getum vér ekki annáð en lýst furðu vorri yfir j
þeirri tregðu, sem dómsmálaráðherrann hefir
sýnt í því að gefa upplýsingar viðvíkjandi
upptækum vínföngum og ráðstöfun þeirra.
Það er einmitt svoleiðis háttalag, sem skapar
tortrygni og grun, meira en nokkuð annað.
Enda ganga nú orðið ýmsar ófagrar sögur
fjöllunum hærra; svo sem að hin upptæku
vínföng séu í höndum launsala- sem prangi
þeim út að nýju. Eins er það býsna kynlegt, (
að dómsmálaráðgjafinn hefir endurgoldið I
dæmdum sökudólgum 16 þúsundir dala af
sektum þeim, sem dómararnir höfðu dæmt þá
í fyrir óleyfilega vínsölu, og e:ns látið sleppa
mönnum úr fangelsi, sem til þeirrar hegning-
ar voru dæmdir fyrir sömu afbrot.
Hér er eitthvað e'kki með feldu, og þarf
sannarlega skýringar við. — Má vera að vin-
ur vor á Lögbergi geti það.
I endalok greinar sinnar bregður svo rit-
stjórvi n sér á kreik ftieð unnustusvik og Iausa-
leik’króa. En þar látum vér vin vom einan
um heiðurinn, því í þeirra Keflavíkinni höfum
vér aldrei róið.
Dyrtíðin og orsakir
hennar.
I bændablaðinu “Farmers Advocate”, sem
kom út þann 28. f. m., er ritgerð eftir einn af
allra frægustu búnaðarmáia fræðingum
Bandaríkjanna, G. F. Warren Ph. D., prófess-
or í bústjórnarvísindum víð Cornell háskólann.
Ritgerð þessi er um verðlag á búsafurðum og
líklegt framtíðarverðlag. Er þar greinilega
sagt frá og með Ijósum rökum.
Prófessorinn heldur því fram að dýrtíðin
stafi aðallega af tvennu, vöruskorti og verð-
falli á penmgum, og eigi hvorttveggja rót sína
að rekja til ófriðarins milda.
Vöruskorturinn sé að nokkru leyti því að
kenna, að iandflæmi þau, sem eyðileggingar-
alda stríðsins hafi brotist yfir, hafi verið ger-
sneydd ailri framleiðslu, en þó enn meira því
að kenna> að svo mikið af vörum fórust af
vöidum stríðsins. En langmesta orsökin tii
vöi uskortsins sé strí$svinnan. Menn og kon-
ur í miljónatali hafí yfirgefið lífsköllun sína
og unnið að stríðsþörfum, og þar með hafi
framleiðsla lífsnauðsynja minkað að stórum
mun. Bújarðir hafi lagst í niðurníðslu, sök-
um þess að mannafli sá, sem venjulega var þar
fyrir, var nú aliur í burtu á alt öðru verksviði,
sem ekkert framleiddi til lífsviðurhalds.
En aðcil orsök dýrtíðarinnar er hið láa verð-
gildi peninganna. Kaupmagn dollarsins er
heímingi minna núna en það var fyrir stríðið.
Peningaumsetning Bandaríkjanna var 72 pró-
sent njeiri 1919, en hún var í 5 ár samfleytt,
1910—1914, og bankainnlegg var 1 1 1
prósent meira en árin 1910—1914. Árið
1915 uxu bankainnlegg um 18 prósent, en
heildsöluverð á öllum Iífsnauðsynjum stígur
aðeins um 6 prósent. Árið 1916 uxu banka-
innlegg urn 46 prósent, en vöruverðlag um
25 prósent. Ekki fýr en árið 1917 gat vöru-
verð.ð komist í jöfnuð við bankainnlegpn.
Síðan hafa þessi tvö skötuhjú vegið salt.
Nokkrir hafa álitið að verð það, er bænd-
ur fengju fyrir afurðir sínar, hafi verið höfuð-
orsökin til dýrtíðarinnar. En slíkt er fjar-
stæða hin mesta, því heildsöluverð á matvöru,
verð^borgað bændum fyrir afurðir sínar- og
heildsöluverð á öðrum nauðsynjum, hækkuðu
öll því nær samtímis, en öllu voru þau langt
á eftir hækkun bankainnleggsins.
I hinu lækkandi verðgildi dollarsins, sém
stafar af vaxandi skuldum ríkisins, er dýrtíð-
in nærð og borin.
Meðal annara orsaka til dýrtíðarinnar, eft-
ir því sem margir áJíta, má nefna fastsetta
hveitiverð ð, gróðabrall, okur og há laun.
Hveitiverðið var lækkað svo með ákvæðis-
verðinu, að það átti alls engan þátt í dýrtíð-
inni, fyrst framan af að minsta kosti. Hveiti-
vérðið 1917 var svo lágt, saman borið við
aðrar afurðir, að það varð að banna að selja
það til skepnufóðurs, og fyrir vor var það
alt uppsett. Verðið á hveitinu 1918 var svo
lágt, að það var nær uppselt þegar næsta upp-
skera kom af akrinum. Og allan þann tíma,
sem ákvæðisverðið hefir verið á hveitmu' hef-
ir hveitiúrgangur, sem þykir óhæfur fyrir
mylnurnar, verið seldur til skepnufóðurs fyrir
hærra verð en ákvæðisverðið á góða hveitinu.
Vöruokur er frekar afleiðing en orsök hins
háa verðlags. Hagsýnir kaupsýslumenn sáu
sér hag í því, og hann góðan, að taka peninga
að láni til að kaupa Hfsnauðsynjar, sérstak-
lega matvöru, og geyma hana þar til hún
hækkaði í verði. Því er nú þannig varið, að
ejnhver verður að hafa vetrarforða af eggj-
um, smjöri og kartöflum, og einhver hefir
auðsjáanlega selt fyrir fleiri dollara en vana-
lega. Kaupmenn og fjölskyldur, sem höfðu
sinn vana forða, urðu þess brátt áskynja að
þessar vörur fóru hækkandi. Stundum hefir
þessi búforði verið svo mikill að hann hefir
verið kaHaður “hoarding” (samanhrúgun),
en það mun mega kallast undantekning, því
venjulega hefir matarforðinn ekki enst til
næstu uppskeru.
Verðcikur er því afleiðing hins háa verðs,
ekki orsök þess. V
Verkalaun eru heldur ekki orsök til dýrtíð-
aþnnar. Þau hafa farið hækkandi vegna
hennar, en hún ekki orsakast þeirra vegna.
Og þannig er um flest annað' sem sagt er að
sé orsök dýrtíðarinnar.
Hvað lengi varir dýrtíðin.
Blöðin og almenningur héldu, að dýrtíðúmi
mundi lokið samtímis stríðinu, og vakti það
undrun mikla að svo skyldi ekki verða. Nú
er.sú skoðun komin inn í huga margra, að dýr-
tíðinni muni aldrei lokið, og mönnum beri að
haga sér eftir því. Jafnvel merkir hagfræð-
ingar eru þessarar skoðunar. Eg ímynda mér
þó, að flestir þeir, sem íhugað hafa verðlags-
rásina, muni vera mér samdóma um, að úr
því að lækkandi verðgildi peninganna er að
al orsök dýrtíðarinnar, og vöruskortur önnur
helzta orsökin, að þá fari hún lækkandi um
leið og peningagildið eykst og vöruskorturinn
þverr. Ef þessi skoðun mín er rétt, þá ligg-
ur það næst að spá, hvenær vöruskorturinn
þrýtur og hvenær jafnvægið kemst á peninga-
verðgildið.
Þá heldur prófessorinn því fram, að það
muni að minsta kosti taka fimm ár að reisa
fönd þau úr rústum, sefn ófriðurinn lamaði
mest. Þá fyrst megi fara _?ð búast við fullri
framleiðslu frá þem löndum. Þá segir hann
að mikið bæti það úr vöruskortinum, þegar
að Rússland og Balkanríkin komist á fastar
fætur; þaðan sé mikið flutt út af matvörum.
En einmitt hvénær þessi lönd verða |
á þeim fótum, sé óvissast af öllu. j
Ems heldur prófessorinn því fram, j
að þegar að endurreisn hinna löm-
uðu stríðslanda sé lokið, muni
koma afturkippur í allar framfarir
um stund og fjármálavandkvæði,
en ekki hættuelg þó.
Ræður hann því mönnum til að
fara hægt og gætilega að öllu og*
reisa sér ekki hurðarás um öxl.
Peningamarkaðurinn.
Hvað Bandaríkin snertir, þá
muni þeir tímar koma áður en
angt um Iíðu,r, að tekjur stjórnar-
innar verða meiri en útgjöldin.
Pegar svo er komið, fer jafnvægið
að komast á að nýju. En aðrar or-"
akir eiga líka hér hlut að máli.
wrópuríkin hafa uppblásið mynt
iína mikið meira en vér, og eru
nikið ver stödd í því tilliti. Vér
íöfum lánað Evrópu stórfé. Þessi
ián hafa hækkað verðgildi okkar
Deninga, en dregið úr verðgildi
unna. Og þetta getur ekki lagast
yr en Evrópa fer að flytja hingað
vörur til skifta, eða borgar þau lán,
jem Bandaríkin 'nafa látið þeim í
té.
Vel getur svo farið, að við ná-
jrn aldrei því verðlagi, sem í gildi
/ar fyrir stríðið. Én við tals-
verðri verðlækkun má búast á
næstu 5 til 15 árunum.
Þegar dollarinn er lausbeizlaður,
verða afleiðingarnar víðtækar. Ef
verðgildi myntarinnar tvöfaldast,
og vöruv^rðlag tvöfaldaðist á
ama tíma, færi ekkert úr skorðum
og heimurinn gengi sinn sama
gang. En þegar dollarinn er á sí-
feldri rás' kemst Ios á hugsanagang
mannanna og vandræði hljótast af.
ýerst er að blöðin, stjórnmálaleið-
:ogarnir, og almenningur í heild
sinni, reyna að skella skuldinni á
einhvern vissan flokk mannfélags-
ns. Að ota stétt á móti stétt, er
það háskalegasta, sem getur komið
fyrir, og er bein afleiðing af pen-
ingaveltunni — rangsnúin eins or
hún nú er.
Dollarinn er ekki lengur góður
mælir verðgildis, hafi hann nokk-
urntíma verið það. Hinn bezti
mælíkvarði fyrir verðgildi er kaup-
aflið. Verðgildi dollarsins er nú
sem næst 50 cent. Ef bóndi t. d.
fyrir fimm árum síðan seldi bú-
jörð fyrir 100 dollara hverja ekru,
en selur hana nú fyrir 200 dollara
ekruna, þá gæti hann í hvort sinn
keypt álíka mikið fyrir söluverðið.
Hann er engu betur fannn nú með
200 dali fyrir ekruna, en fyrir 5
árum með helmingi minna sölu-
verð, vegna þess að kaupmagn
dollarsins er nú helmingi minna en unnar
það var þá. 1 einu tilfelli gæti
bóndinn þó grætt, og það væri með
því að greiða gamlar skuldir, en sá
gróði væri gerður á kostnað þess,
sem léði. En í hvorugu tilféllinu
hefir þjóðfélagið ástæðu til að
kvarta.
Og hér er alt á sömu bókina
lært.
Það er eins og martröð hvíli yf-
ir öllu. Maður hefir mist traustið
p samfélögum sínum í mannfélag-
inu og jafnvel glatað trúnni á
himnaföðurinn, vegna þess að doll-
arinn hefir verið óábyggilegur.
Bændurmr eru þeir einu, sem geta
hrist af sér martröðina’ því þeir
geta hugsað um hlutina án þess að
þurfa að blanda þeim sa^man við
dóllara.' Þeir geta talað um verð
á hveitibusheli eða mjólku^pott á
mælikvarða vinnunnar.
Dodd s Kidney Pills, 50c askjan,
eða sex öskjur fyrir $2.50, hjá öll-
um iyfsölum eða frá
The DODD’S MEDICINE Co.
Toronto, Ont.
Málaferlin innan Tjald-
búðarsafnaðar.
Saga TjaldbúSarmálsins, sem
aðeins byrjun af hefir birst Tnokkr
um undanförnum blöðum, hættir
að birtast hér í blaðinu um tíma,
og gefur eftirfarandi bróf ástæS-
una fyrir því^ að þessi ákvörðun
hefir verið tekin:
Ráðsmaður Viking Press, Limited.
729 Sher*brooke Street.
City.
Kæri herra!
Nú um tíma hafa í hverju blaðí
Heimskringlu verið greinar um
mál það, sem nú er fyrir dómstól-
unum, milli hinna tveggja klofn-
inga Tjaldbúðarsafnaðar. Þér
vitið án efa að^Jaað er lítilsvirðing
við réttinn (contempt of Court)',
að birta greinar, sem ræða um.
verðaleika þeirra málefna, sem
fyrir dómstólimum eru. Af þeim
ástæðum er það ekki leyfilegt fyrir
þá málsaðila, sem árásin er gerð á,
að svara greinum þessurn. Af
þessu getið þér séð hversu ósann-
gjarnt það er, að halda áfram að
birta þessar greinar, fyr en mála-
lpk eru fengin.
Nema að birting þessara greina
sé þess vegna hætt, þar til nrí?lið er
útkljáð fyrir dómstólunum, neyðist
eg til að leiða athygli réttarins að
iþeim, svo bæði ritstjóri blaðsins
og þeir, sem greinarnar skrifa,
verði þar látnir sæta þeirri ábyrgð
sem réttinum þykir tilhlýðilegt.
Yðar einl.
H. A. Bergman.
Með því að vér höfum enga
löngun til að fá aðra málsólkn á
hálsinn svona fyrst um sinn, þá
högum vér oss í þessuim efnum
samkvæmt fyrirmælum Mr. Berg-
“Ranghermi.
1 greininni, "Viðhald íslenzk-
í síðasta blaði, er sagt að
í ráði sé að útrýma íslenzkunni úr
sunnudagaskóla Fyrstu lútersku
kirkjunni, en þetta er ekki rétt, að
iþví er oss hefir verið tjáð af þeim,
sem málunum eru kunnugastir. I
ráði er að kenna bæði á ensku og
íslénzku, eftVþ ví sem börnin, eða
öllu heldur íoreldrar bamanna
kjósa. Hefir þessi breyting verið
gerð, að því er oss er sagt, vegna
þess að mörg böm háfa engin not
af kristindómskenslunni, fari hún
fram á íslenzku, þau séu orðin svo
ensk!
Vér höfum hér tekið helztu kafl-
ana úr ritgerð prófessorsins og gef-
ið útdrátt úr hinum. Má vera að
>etra hefði verið að þýða greinins
heild sinni, en o pótti hún oí
öng og álitum, að þJð, stm héi
hefir verið tilfært, 1 etti að gagn
coma, í þeim mynut í sem þac
birtist.
The Dominion
Bcmk
IIORM NOTRE DAME A V E. OG
SHKKRKOOKE ST.
<511 uppb...........| 0,000,000
VnrnwjrtíSur . . . ..........0 7,000,000
AHar eit;nir ................978,000,000
ikujn e
ma oe
inarmanná oar ábyrgrjumst ab gefla
þeim fullnægjú. Sparisjóbsdeild vor
er sú stærsta, sem nokkur banki
hefir í borginni.
íbúendur þessa.hluta bocgarinnar
óska atí skifta vil stofnun, sem þeir
vita aó er algerlegra trygg. Nafn
vort er full tryg&ing fyrlr ejálfa
yt5ur, konur ybar ogr börn.
W. M. HAMILTON, Ráðsmaður
PHONE O.ARRY 3450