Heimskringla


Heimskringla - 15.06.1921, Qupperneq 4

Heimskringla - 15.06.1921, Qupperneq 4
.4. BLAÐSIÐA. HEIMSKRINGLA WINNIPEG, 15. JÚNI, 192$ MEIMSKRINQLA (Stofnu5 lhhtf) Krniur öt A hvcrjuxn mlðvlkudpgl. CtNrefendiir »« eijrendur: THE VIKÍNG PRESS, LTD. TM SHKIlUilOOKK ST. WINMPEU, BA!». TaiMíini i >-<rar Vert blaSsins er firKanjíurlnn horK- lat íjrlr fram. Allar borfíanir sendlat rfl-Ssmannl bluSsins. Ráðsmaður: BJÖRN PÉTURSSON Ritstjórar: BJÖRN PÉTURSSON STEFÁN EINARSSON Utanflskrift tili blaSsins: THE VIKINU PKESS, Ltd., ilox 3171, VVinnli.ru, Man. Utanflskrlft tll rllstjflrans EDITOÍt HEniSKKIXtiLA, Box 3171 Winnlpeff, Maa. The "Helmskringla” is printed and pub- lishe by the Viking Press, Limited, at 729 Sherbrooke Street, Winnlpeg. Manl- toba. Telephone: N-6637. WINNIPEG, MANITOBA, 15. JONÍ, 1921 Magna-charta helgi- dagur. Ensku blöðin htr hafa minst á það undan- farið, að vel ætti við að dagurinn sem “Magna-charta” (sem inniheldur undirstöðu Iög Bretavelidis) var undirskrifuð og lög- leidd, væn gerður að almennum helgidegi á meðal enskumælandi þjóða. Það mælir ýmislegt með þessu. Það eru merkileg tímamót sem enskumæalandi þjóð- irnar standa nú á. Þær hafa nýverið staðið í stríði og eru í sárum af völdum þess. En jafnframt því sem fyrir þeim liggur að græða þau sár, horfast þær einnig í augu við það stóra spursmál, hvort að þær eigi nú enn að halda áfram að auka her sinn og búa sig undir næsta stríð. Enskumælandi þjóðirnar eru svo fjölmenn- ar, að þær ættu að geta, ef þær leggjast á éitt, ekki einungis haldið frið innbyrðis eða sín á milli, heldur ættu þær að geta haft mik- il áhrif út á við í friðaráttina, ef þær vinna einhuga að því. Þær unna einstaklingsfrelsi hvílandi á friðsamlegum grundveíli, og þær eru eins mannúðarfullar og friðelskandi eins og nokkrar aðrar þjóðir eru. Alt sem með því mælir að þær sameini þessa eiginleika og þroski þá, en bægi út því er sundrungu og stríði veldur, er því tíma- bært nú og í hæsta máta ákjósanlegt. Felist þessi hugsjón á bak við það að myndun grundvallarlaga brezka veldisins eða allra enskumælandi þjóða sé minst með al- mennu helgidega haldi, munu þeir verða færri sem andæfa þeirri tillögu. Að því er Canada og Bandaríkin snertir væri ekki úr vegi að þau á þessum degi mint- , ust 100 ára friðarins, sem þau hafa átt að fagna sín á miíli. Það getur verið að sumir líti á þetta sem hvern annan hégóma. En það er þó hægt að skoða það frá annari hlið.. Allir vita hve reynt er til að spilla friði á milli Bandaríkj- anna og Bretlands. En hverjir hafa í alvöru gert sér grein fyrir því hvað af því leiddi? Og hvað gæti hörmulegra komið fyrir en það að sl'íkt leiddi til frændvíga á milli þess- ara bræðra þjóða? Ekkert. Hugmyndin um Magna-charta helgidag, kemur frá Banda"ríkjunum.. Þar virðist hún vera skoðuð frá þessari hlið. Bretland ætti að geta litið sömu augum á hana. Ef allar enskumælandi þjóðir notuðu hana til þess að bindast traustari friðarböndum, er það strax ekkert smátt spor stígið í áttina til alheims friðar. Magna-charta eða undirstöðulög brezka veldisins voru fyrst undirrituð á 13. öld. Síð- an hefir hver konungurinn af öðrum stað- fest bau alt fram til þessa dags. Ef helgidag- ur verður nokkur í sambandi við þau lög, verður hann 15. júní ár hvert. Saskatchewan kosn- ingín. Orslit fylkiskosninganna nýafstöðnu í Saskatchewan eru birtar á öðrum stað í þessu blaði. Liberal-stjórnin gengur að vísu sigri hrós- andi af hólmi eftir kosninguna; því er ekki hægt að bera á móti. En þegar betur er gætt að, er sá sigur ekki eins stórfengilegur og ýmsir virðast gera sér hugmynd um. Stjórnin híaut 16 þingsæti gagnsóknar- , laust. Nærri má nú geta, hvort allir í þeim ; kjördæmum segja já og amen við starfs að- ferðum Martinsstjórnarinnar fremur en í hin- um kjördæmunum. Hefðu óháðir haft svo mikil samtök sín á miili, að bera sig um að útnefna þingmann úr s’nurn flokki, má telja víst að stjórnin hefði ekki dregið drýgri hlut þar en hún gerði í þeim kjördæmum sern hún hafði þingmanna- efni annara fiokka að keppa við. Úrsiit kosninganna og gæfumunur Martins- stjórnarinnar liggur eflaust mestur í þessu, eða meira í því en almennu dálæti á stjórninni Kosningunum var hraðað svo, að aðeins 5 eða 6 vikur voru til undirbúnings. Fyrir þeim er eins voru óundir það búnir og óháði flokk- urinn var, gafst enginn tími til verulegs und- irbúnings. En stjórnar-flokkurinn hafði mán- uðum saman verið að búa alt sem bezt í pott- inn fyrir sig. Fylgi bænda taldi stjórnin sér alls ekki víst Þessvegna mun hún hafa gripið til þeirra ráða, að koma Hon. Maharg, forseta Grain Grower fél., í Sask. til að segja af sér sam- bands-þingmensku, og lofa honum ráðherra embætti í Martins-stjórninni; það átti í aug- um bænda að bera vott um svo dæmalausa umönnun fyrir þeim og virðing frá stjórnar- innar hálfu! En þrátt fyrir alt, bera kosningarnar það með sér, að óháði flokkurinn sé að færast í aukana; þar sem hann á annað borð reyndi sig, eins óundirbúinn og hann var, var hann talsvert sterkur fyrir stjórninni á svellinu; og láti hann sér aðgerðar-leysi sitt í þessum ný- afstöðnu kosningum að kenningu verða, eins og öll blöð hans tala nú um, og ásaka sig fyr- ir, að verðugu, skyldi enginn vænta þess, að hann sé af baki dottinn eða úr sögunni; það séð greinilega skýrslu um þær lækningar, skrifaða ^f Gunnlaug Claessen læknir; 52 sjúkiingar hafa þar verið læknaðir; en skýrsl- an er ofkjng til að vera tekin upp hér, en verð ur ef til vili birt öll síðar í blaðinu. Eitt af því undarlega við radíum er það, að hversu mikið sem tekið er af geislaorku þess, verður ekki vart við að hún þverri neitt. Er það gagnstætt allri eldri reynslu með orkugjafa. Kol t. d. sem notuð eru til að gefa hita, eyðast og hætta að verða hita- gjafar er þau eru útbrunnin, eins og raún ber bezt vitni um á köidum vetrardegi ef gleym- ist að láta í ofninn. Eins er með fæðuna er hita framleiðir í líkama mannsins; ekki líða margir dagar svo, að hann verði þess ekki var ef hann er fæðulaus, og vilji þá fá mat sinn en engar refjar. En þessu er annan veg farið með radíum. Það eyðist ekki þó af því sé tekið. Orka þess er ótæmandi. Gamla lögmálið um það, að jörðin kólni meir og meir eftir því sem jarðskorpan þyknar, fara menn því að efa; síðan þetta síhitagef- andi efni fanst, hafa menn fallist á þá skoð- un, að hún einmitt hitni því meir sem skorpan eða fastaefnið eykst, en ekki kólni. Verð á radíum er afskaplegt. Fyrir þetta eina gram af því, er bandarísku konurnar gáfu frú Curie, varð að leggja út 100,000 dali. Það er því um 1 70,000 sinnum dýrara en giilll. Jafnevl oss sem ekki erum með öllu óvön háverði, hljóta að vaxa þau ósköp í augum. Radíum uppgötvaði frú Curie og maður hennar árið 1898. En mikla elju þurfti til þess að greina það frá úranblöndunni. Lögðu hjónin svo mikið kapp á þetta, að þau unnu mun sjást á sínum tíma, að framtíðin er hans. j að því svo að segja nætur og daga í 3 ár; var Pierre Curie manni hennar þá nóg boðið j að sjá vinnuelju hennar, og óttaðist hann að Mesta vísindakona í heimi. j það ætlaði að gera út af við hana. En frú Curie, sem nú er 54 ára, hefir til þessa unnið að tilraununum með radíum með þeim Öfgalaust mun óhætt að telja frú Curie árangri, að hún veit nú að líkindum meira um (frb. kýrí) er uppgötvaði radíum frumefnið, þetta undursamlega efni, um orku þess og eina mestu vísindakonu í heimi. , möguleika til að nota hana, en nokkur önn- Bandarísk blöð hafa um tíma verið að j ur manneskja. flytja greinar um þessa konu og vísindastarf hennar; er sú ástæða fyrir því að hún heim- j sótti Bandaríkin um mánaðarmótin síðustu j Aðallega var erindi hennar það, að veita ' móttöku einu grammi af radíum, er Banda- ríkja kvenþjóðin skenkir henni að gjöf. Áður en sagt er nokkuð frá þessari konu, er ekki úr vegi að fara fáeinum orðum um frumefnið, er hún uppgötvaði, radíum. Radíum er talið eitt hið undraverðasta efni er nokkru sinni hefir verið uppgötvað. Það finst í örsmáum stíl eða ögnum innan um máfm þann er baryum heitir og sem ásamt öðrum efnum er í úraníum eða úranblöndu. Frú Curie er fædd 7. nóv. 1867. Faðir hennar hét Ladislas Sklodowska og var eðlis- fræðingur og háskólakennari í Varsjá á Pól- landi. Ólst dóttir hans upp hjá honum og vann oftast á starfsstofu hans; Iærði hún þar að fara með ýms áhöld snertandi efnafræðis- rannsóknir; hneygðist hugur hennar snemma að þeim, því jafnvel 6 ára að aldri, virtist hún hafa óvanalega mikinn hug á hlutum er að því lutu. Úr kvennaskóla í Varsjá útskrifaðist hún 16 ára gömul. Fékk hún gullmedalíu frá skól- anum fyrir ágæta frammistöðu sem aðeins fáum útvöldum hafði áður hlotnast. Stuttu Svo lítið er til af þvi að mönnum reiknast, ( eftir að hun utskrifaðist, tok hún að vinna a að ekki sé mikið fram yfir einn fjórða úr , efnafræðisstofu í Varsjá. pundi til í heiminum af því. Or 21 vagn- ! Um það leyti sem faðir hennar, Dr. Sklo- hlassi sem radiurn var unnið úr nýlega í dowska, hafði afráðið að senda hana til Par- Bar.daríkjunum fékst ekki nema einn hund- ísar til frekari fræðslu, vildi svo raunalega til raðasti úr pundi af radíum. j að hann lézt. Hann hafði alt Viljað vinna til En geislaorkan sem er í þeirri agnarögn af að þessi efnilega dóttir hans fengi haldið á- því, er alveg óviðjafnanleg, að maður ekki 1 fram námi. Sagði hún svo frá síðar, að fórn- segi yfirnáttúrleg. Það hefir á síðustu árum ^ færsla föður síns í þeim efnum, hefði verið verið reynt að meta hana og reikna, og er j svo mikil, að hún áieit það skýldu sína að niðurstaðan sú, að jafnmiklar hita-einingar t bregðast ekki vonum hans. Að honum látnum felist í einu grammi af radíum og heilu tonni voru eignirnar ekki meiri en það, að rentur af kolum, sem að þyngd til er um 907000 af þeim námu aðeins 20 dölum á mánuði; sinnum meira.. Með því eina grammi af þessu j hlutur dóttur hans var því ekki stór, en ann- óviðjafnanlega efni mætti lyfta heilu herskipi I arar hjálpar naut hún ekki frá öðrum. Eigi að — 28,000 tonn að þyngd — um 100 fet í j síður fór hún til Parísar. Leigði hún þar ofur- loft upp. Geta menn af þessu gert sér hug- mynd um þá geipi orku sem í radíum býr. Á seinni árum hefir sú spurning vakað fyr- ir vísindamönnum hvernig hægt væri að afla lítið herbergi, sem ekkert var inni í utan rúm hennar og einn stóll. í fyrstu gekk henni illa að fá atvinnu. Hver starfstofa sem hún leitaði til, hafði yfrið nóg svo mikils af þessu efm, að geislamagn þess j af fólki.. Loks rakst hún á stað er hún fékk mætti r.ota til að hreyfa vélar. Úran blanda j atvinnu við að þvo flöskur. Þekkingu á efna- sú er frú Curie og maður hennar hafa fengið fræði hafði þó mikla. Maður að nafni mest af því radíum úr er þau hafa undir hönd um, er frá Bæheimi í Austurríki. Ein úr henni er radíum mjög seinfengið. Það kom mönn- um til að rannsaka hvort þetta efni mundi ekki finnast í ríkara mæli í öðru en úran- blöndu; hefir árangur af því orðið sá, að nú er víst talið, að það megi framleiða miklu meira af því úr kopar. Með rafmagnsþrýst- ingi má þjappa koparinn saman og leysa frumagnir hans í sundur; eru svo kopar-at- ómin látin Iiggja og eiga sig í 10 ár. En þá hefir í þessari uppleysingu myndast mjög orkumikið radíum. Er nú í dálitlum stíl far- jð að nota þennan orkugjafa til að lýsa hús með og hreyfa smávélar. En meira eru það tilraunir samt ennþá, en almenn not. Telja menn þó víst, að nýtt tímabil eigi eftir að renna upp í sögu mannkynsins — tímabil geislaorku. En mesta þýðingu og gildi hefir radíum þó enn að því er lækningar snertir. Það er talið áreiðanlegt að lækna megi með því krabbamein, berkla í kirtlum, húðsjúkdóma, valbrár, æxli, blóðlát o. fl. o. fl. Hefir radí- um verið notað talsvert heima á Islandi við lækningar síðastliðin 2 eða 3 ár. Höfum vér Lippmann tók þó brátt eftir hæfileikum henn- ar og hlutaðist til um að hún fengi vinnu við vísindaskólann í Sorbonne og stundaði hún nám þar jafnframt. Þannig vann þessi unga, útlenda, efna- lausa og öllum óþekta stúlka sig áfram fyrstu árin á Frakklandi. Hún var ákveðin í því að leggja alt í sölurnar sem hún gat fyrir það að fá að svala þekkingar-þorsta sínum. Og hvað rnikið það stundum var, geta líklega færri gert sér rétta hugmynd um, og allra sízt nú þegar hún er orðin heimsfræg kona. Fyrsti heiðurinn og viðurkenningín sem ungfrú Sklodowska hlaut á Frakklandi, var við sam’kepnispróf í reikningi, er nemendur frá öllum hærri skólum landsins tóku þátt í, þar á meðal nemendur frá hinum nafnkenda Sevres-skóla. Voru keppinautar hennar því fólk sem þvælst höfðu við nám í lengri tíma og naut tilsagnar ágætra kennara. Ungfrú Sklodowska naut engrar Ieiðsagnar frá öðr- um við undirbúning prófsins. En þegar úrslit- in voru lesin var það eigi að síður hún sem verðlaunin hlaut, og þann heiður með, að hún væri ekki aðeins vel að laununum kom- in, heldur hefðu yfirburðir hennar borið það [með sér að hún hafi ekki haft við mikið að keppa. Síðar þegar hún tók doctors-nafnbótina fyrir þekk- ingu á radíúm, skeði það sem ann- ars er einsdæmi, sem sé það, að prófdómararnir þóttust henni ekki jafnsnjallir og játuðu það. Hún var þar ekki nemandinn heldur meist- arinn; ekki sporrekjandinn heldur uppgötvarinn. Skömmu eftir að frú Curie hlaut doctorsnafnbótina, giftist hún ein- um skóíabróður sínum Pierre Curie að nafni. Hann var háskólakenn- ari og'lét sér svo ant um starf konu sinnar að hann stundaði það al'la jafna og aðstoðaði hana mjög mikið; og hann útbreiddi sannind- in um það betur en hún sjálf gerði. Frægð þeirra barst víða, en lítið létu þau það sig skifta. Þau bjuggu eftir sem áður á sínu tilkomulausa heimili úti í einum fátækasta hluta bæjarins.Fróðleiks eiginleiki þeirra beggja var svo einlægur að enginn gat efast um að þau hafi áður en þau uppgötvuðu radíum, átt og uppgötvað sanna mentun. Elju frú Curie er viðbrugðið. Henri Becqerel, franskur rafmagns fræðingur, hafði sannað að thórí- um söl't og fleiri efni höfðu í sér íólgna geisla. Ln frú Curie var ekki í ronm tyr en hún vissi at hverju þeir stótuöu. hun tók hvert tonn- ið af úranoiöndunm á fætur oóru, og rannsakaði það. Lagði hún ai- eigu sina í söiur fyrir það. Löttu surnir hana þessa, en þaó kom tyr- ír ekki. Og ioks var á sýningu í Tans l90/ sýnd mjög iítn ögn at kristal hvitu efni, einu fágætasta og iurðuiegasta írumeíni sem til er Á litlu nafnspjaldi hjá því stóðu þessi orð: "Kadíum’ , uppgötvaó at frú Curie. Á sýnmgunni voru ailir í upp- námi utat uppgötvun þessari, og | fanst þeim, er minst vissu um þýð- I mgij hennar mest um hana, eins og stundum kemur fyrir. Bandankja- maóur nokkur er í París var um þessar mundir, segir að það sem ser netði þótt eftirtektaverðast í - þessu sambandi, heíði verið það hve Curie-hjónin sjálf töluðu biátt áfram og öígaiaust um uppgötvun- j ina. Við öllu því ógrynni af spurn- ingum sem yhr þau rigndi um það, j hvað hægt væri nú að gera með ' þessari merki'legu uppgötvun og j hverjar afleiðingar hún hefði í för j með sér, svöruðu þau með mestu hægð: ‘Við vitum það ekki.” Árið 1906 dó Pierre Curie. Tók ; kona hans þá við kennara embætti I því er hann gengdi. Eru laun við það fremur rýr, og aðrar eru tekj- urnar ekki. Er hún því ekki fjáð að öðru en frægð. En gagnstætt því er vísindamenn nú gera, hefir hún aldrei áskilið sér einkarétt á uppgötvan sinni.og aldrei selt hana neinum. Hún hefir gefið hana heim inum og mannkyninu öllu í hag. Hefði hún vitund kært sig um það, gat hún með því að selja hana, verið í tölu miljónamæringanna. Bandaríkjamaður einn segir frá viðtali við frú Curie á þessa leið: “Eins miki'Isverð og uppgötvun radíums er, verður hún þó enn merkilegri í huga manns við það að kynnast lávöxnu, fölleitu en fríðu 54 ára gömlu konunni, er Iagt hef- ir þennan óviðjafnanlega skerf til heimsmenningarinnar. I samræðum tekur frú Curie mjög hikandi þátt í fyrstu; hún minnir mann á* feiminn ungling hvað það snertir. En fróð er hún og frumleg í hugsunum eins og fólk er meira er en að nafninu til ment- að.” “Það mun nóg að rannsaka í sambandi við notkun á radíum? var fyrsta spurningin er eg lagði fyrir frá Curie.” “Já, það eru altaf að opnast nýjar og nýjar leiðir í því efni,” svaraði hún með mestu hægð. “Hefir skortur á radíum nokkuð haldið rannsóknum yðar til baka?’ “Við erum ekki vel stödd með forðann. Og hann heín stundum aftrað okkur frá að gera þær rann- sóknir, er vér hefðum viljað. En þetta eina gram, er konur hér hafa gefið, bætir úr þeirri skák.” __Oodd’s nýmapQhir eru bezta nýmameðsiIfS. Lækna og gigt, bakverk, hjRTtabihm, þvagteppu og önnur veikrndi, sem stafa frá nýnsnum. — Ðodd’s Kidney Pills kosta 50c asJcjan eSa 6 öskjur fyr - ár $2.50, og fá3t hjá ölhrni lyfsöL um eSa frá Tbe Dodd’s Medicine Co. Ltd., Toronto, Ont........... “Lúta ekki tilraunirnar mest að lækningum?” spurði eg. “Jú, að lina þjáningar sjúkra^ er okkar fyrsta skylda. Og fyrir þessa gjöf getum við haldið áfram nýjustu rannsóknum á krabbameiir um, sem okkur hefir verið mjög hugleikið. Eru þær í því fólgnar, j að ofurlítið af radíum straum er j iátið í hylki sem er á stærð við al- i genga saumnál. þegar geislinn eða j straumurinn dofnar, er skift um ! hann. Þessar lækningar hafa hepn- j ast mjög vcl.” “Álíturðu ekki rad'íum eina þá j þýðingarmestu uppgötvun, sem enn er þekt,’” spurði eg. “Það er ekki mitt að dæma um það. Uppgötvun eldsins olli ef til vill meiri breytingum en nokkur önnur uppgötvun til þessa. Að ra- díum rr«eð sinn ótæmandi ihita- gjafa ætti eftir að hafa líkar af- leiðingar getum við ekki enn sagt um. En hissa yrðum við ekki á því, þó að framtíðin ætti eftir að leiða slíkt í ljós.” “Hvaða sérstaka þýðingu hefir nú þessi gjöf bandarísku kvenþjóð arinnar?” spurði eg. í “Hve mikla þýoingu hún hefir er ekki gott að segja. En gjöfin ei 50 % af öllu því radíum er við höfum úr að spila. Hve mörg mannslíf hún frelsar, og hve mik- ið af þjáningum hún sefar og lækn- ar, er ekki hægt að segja. En gjöf- in er konunum bandarísku til ævar- andi sæmdar. Heimurinn allur nýt- ur góðs af henni; þar sem við get- um nú haldið áfram rannsóknum í miklu víðtækari stíl en áður, væntum vér þess Iíka fýllilega.” “Hér lauk samtali okkar. Húrr rétti mér brosandi hönd sína og augun fjörlegu og gáfulegu leiftr- uðu af blíðleik og einlægni. En eins varð eg áskynja og það hálf óvænt; það var, að hönd hennar er alls ekki mjúk, heldur hrufótt líkt og hendur verkama-nna. Hefi eg stundum hugsað um það síðan, að ekki væri þess mótvon, þar sem kona þessi hefir ef til vill leyst af hendi þýðingar meira verk mann- kyninu öllu til velferðar en nokkur ein manneskja hefir áður gert.” Fyrsti hvíti mað- unnn. Svertingjaprestur nokkur sagði 1 einu sinni safnaðarfólki sínu frá því í ræðu sinni hvernig fyrsti hvíti maðurinn varð til; frásögn hans var sem hér segir: “Bræður! Þið sjáið í huga hvít an mann—Það er eitthvað meira en hann sé vondur. Hann er for- dæmingarverður! Ykkur undrar Iíklega mest á því að guð skyldi geta leyft þessum vondu manneskj- um inn í þennan heim! Fyrir löngu, löngu síðan lifðu svertingjarnir Adam og Eva í undur fögrum garði sem hét Paradís. Þar var nóg af öílu, ávöxtum, kartöflum og víni; já, næstum of mikið! Þau áttu tvo sonu; annar hét Kain, en hinn Abel. Kain drap bróð ur sinn og stökk burt og faldi sig. En þá kom guð af himni og hróp- aði: Kain — þú heldur kanske að eg viti ekki hvar þú ert, loðnegrinn

x

Heimskringla

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.