Heimskringla - 17.08.1921, Síða 5

WIMNIPEG, 17. ÁGÚST, 1921
HEIMSKRINGLA
5. BLAÐSÐA
Upplýsingar gefnar með ánægju.
Ný “Verzlunar starffræðisdeild” hefir nýlega verið
stofnuð við bankann. Hlutverk hennar er að sjá um
að viðskiftavinum vorum sé sýnd kurteisi og fullkom
in þjónusta og að störf vor séu í fylsta máta vel af
hendi leyst. Fyrirspumum viðvíkjandi öllum banka
störfum er öskað eftir af deild þessari.
IMPERIAL BANK
or CANADA
Riverton bankadeild, H. M. Sampson, umboðsmaður
Útibú að GIMLI
(354)
Minni Islands,
FLUTT AÐ GIMLI 2. ÁGúST, 1921
•vH.li *'

•'J
Þú hjartkæra ísland við útjaðar heima,
við öffrum þér hátíðar dag.
Þú ímynd af fegurð vors guða bjarta geims
við glitrandi kvöldsólar lag. .
Þú fjallanna drotning, þú mentanna mey, '■*
vor móðir, svo göfug og prúð,
í gleði sem þrautum við gleymum þér ei
unz gnoðin lífs strandar á flúð. M
- .m.,.
Þú hjartkæra eylandið umvafið sjó,
við útnorður hafskauta slóð, Aitr^j
um heiðar sem grundir oss færandi fró,
þínar fjölbreyttu sögur og ljóð.
Hve dýrðleg er sveitin nær blikar við brún
þín bleikrauða miðnætur sól, ,z8
þær indælu hlíðar með iðgræn tún i -
og ástlþrungin landseta ból. • j:
Þú sögunnar landið með sigrandi móð,
þú sannreynda frelsisins jörð,
með eldfjöll og jökla og þrekmikla þjóð
sem þolir öll stormviðrin hörð,
og hverju sem heimurinn slettir í slóð, *
þó siitni öll menningar grið,
ykkur hlýtur í æðum að buna það iblóð
sem bregst ekki í þúsunda lið. j
Ást minning glæði og elskunnar raust
hin ilmríka bláberjalaut,
og íslenzki jökullinn tryggi ykkar traust
og trúmensku dalanna skraut;
og svo nóttin sólbjarta safni ykkar dygð
og sæihljóð veiti ykkur ró,
og unaðsrödd lóunnar létti ykkur hrygð
og lækurinn hjartanu fró.
Þú hjartkæra foldin, hvar fæddur eg var
ó, fegurðar dalurinn minn.
Þá lífsmagnið æskunnar léttur eg bar,
við Ijóðstrauma fossniðinn þinn,
þá sóleyjan holtanna prýddi mín plögg
sem perlur af dýrasta seim,
þar Ieit eg þá hreinustu og guðsdýrðar dögg
á drifhvítu blómunum þeim.
Minningin blíða og hugsunin heim
sem hreyfist í brjóstum á mér,
hver stórhríðar bylur í þeim bláfjalla geim
er bjartur sem sólskinið hér.
Við skiljum það ljóslega allir sem einn,
aldri svo þrjóðræknin þver,
hvert puntstrá á Islandi er traustasti teinn
vort tauganna kerfi sem ber.
Þú hjartkæra Island, við útjaðar heims,
við offrum þér hátíðar dag.
Þú ímynd af fegurð vors guðs bjarta geims,
við glitrandi kvöld sólarlag.
Svo faðmi þig gæfan, vort feðranna land,
ei fölni þín gullroðna brá,
eins lengi og bárukvik suðar við sand,
vort sjálfstæði dvelji þér hjá.
JÓN STEFÁNSSON

i
MO
1 i Minni Canada, ►(>-«■10 i c 1
2 flutt á Gimli, 2. ágúst, 1921
1 2 Eftir Bergþór Emil Johnson i
1 Hér fyrri var órækt og eyðileg mörk j
i og urðir og torfæru leiðir. c *
1 Þá drotnuðu ei menn en dýr og björk 1
i og dalir og hólar breiðir. í
V Og eina þakið var þjótandi ský, !
i og þrekvöxnu skógarins greinar. . iy i
▼ Um loftið sér vendi þá fuglinn frí 1
! ■ með frelsisins söngraddir hreinar. i
Nú er ræktaður skógur og skrautleg torg i
i í skjóli við hæðimar standa. 1
1 Við himininn gnæfir hver og bær og borg i
s og bryndrekar vagga við sanda. I
1 Nú eimlestír bruna um fyrnindi og fjöll í
og frjósömu akramir gróa ? c
og fæða jafnt kotung sem konung í höll \
því kostína geyma þeir nóga. 2
f ™ 1

i En sporio pitt stærsta er óstigio enn i
• í þú æskuland manndómsins fríða: I
Að slíta þau bönd sem að bunchi þig menn i
f í baráttum liðinna tíða;
'r ■ að stjóma þér sjálf með hugsjón hátt o
1 og hrinda burt viðjum sem íama. 1
Við hjarta þér áttu þá menn og mátt i
8em megnar þig leiða til frama. 1
l -— • - • Hír- I
c ▲ 1 skauti sér framtíðin felur þau blóm 1
* sem frjóvgast við menningaranda. , í
Og eining og kærleikur hefja þann hljóm 1
1 sem hugdeyfð og vesaldóm granda. i
s Og bömin þín, Canada, hjarta og hönd
f og hugsjónum munu þá beita, i
i að slíta öll feyskjandi fortíðar bönd, I
en að frelsi og víðsýni leita. t i
í * Minni Islands, i
c 1 FLUTT AÐ GIMLI 2. ÁGúST 1921 i c
f ísland, Ó, Island, vort öndvegis land 1
Í r vort óðal í tímans hylling. c
f Nú syngur þér bára við sogsins grand 1
við sólroðans töfra gylling; . ,v i
2 i- sumarsins hljómþýða tungutak 1
1 ^ við tárabros fegins stundar. i
1 * sem þagnar-rödd ljúf við Ijósskýja bak .
þá lífið í faðmi þér blundar. . > i
i Heyr þú úr vestrinu huliðs mál l i
D í heiðblámans firð og veldi. 1 X.
1 r Þú langelda kyndir við lýsheims bál i
í leiftrandi vafuT-eldi.
I ‘ 1? Heyr böm þín af vestrænni Vinlands grund 1
1 með vorljóð á móðurtungu. 1 handtaki þögul og hljóð í lund sem húmdögg á sumri ungu. t
1 i
í Eg lít þig í anda, landið mitt, mig lað-a þín ginnhelgu regin,
í með brádrift í gegn u-m brosið þitt, , r þú bendÍT mér heim á veginn. j
í Þú tárast við sögunnar sorgarlag og sál þín er bljúg í svörum, i
i þú fagnar við brosandi frelsisdag í
c með framtíðar ljóð á vörum. f
1 .....
J 4 S. E. BJöKNSSON > * -44 i
O mmumtmoma
Islenzkur feðraarfnr.
Erindi flutt á þjóðminningardag.
inn 2. ágúst. s.l. fyrir hönd Þjóð.
ræknisfélags Vestur-fslendinga af
séra Rúnólfi Marteinssyni
—
Enska skáldið Chaucer, er hann
lýsir unaðarríkum apríl-degi, seg.
ist hálfjtrúa því, að hann hafi
heyrt laufin og blómin vaxa. Hver
hefir svo næm eyru, að hann geti
heyrt blómin vaxa? Skáidlegt í-
myndunarafl aðeins, segir ein-
hver. Já, að vísu færir skáldlegt
ímyndunafafl sannleikann stund-
lum í óvanalegan búning, en gagns
laus væri sú list, ef ekki væri um
sannleikann a ð ræða. Jurtimar
vaxa. Á þeim vekur skáldið svo
óvanalega og unaðslega eftirtekt.
“Það er svo bágt að standa í stað
mönnunum munar
annaðhvort aftur á bak
ellegar nokkuð á leið.”
Þannig farast íslenzka skáldinu
orð. Enska skáldið lísir vaxtar-
lögmáli jurtalífsins, íslenzka skáld
ið sama lögmáli í mannlífinu, og
þetta er cngu síður sannleikur í
síðara tilfell inu. Mannlifið er eins
og úthafið, með hjartaslög sem
aldrei hljóðna. Að minsta kosti
einhverstaðar frá úthafinu berst
ávált öldufalla eimur.”
Þetta er mikilsvert atriði fyrir
menn að athuga í sambandi við
þjóðernismál Vestur - lslendinga.
Þótt unt sé að benda á mannfép
lagsbrot, þar sem kyrstaða ihefif
verið eitt aðal einkennið, getur
slíkt ekki komið til greina meðal
vor á þessum tímum, og engum
meðalmanni ætti að vera vorkunn
að vita þetta. Þó eru til margir
grunnhygnir menn, sem ekki að-
gæta hraða straums þess er ber
oss áfram, sem hugsa að vér og
afkomendur vorir getum ávalt ver
ið sömu Islendingarnir, sem vér
vorum, þegar vér fórum frá Is-
landi; að afkomendur vorir um
allar ókomnar aldir séu sjálfsagðir
að vera eins íslenzkir í anda og
þeir, sem ólu allan sinn aldur upp
í afdal á Islandi; og vanalega eru
þetta sömu mennirnir, sem ekki
vildu gefa 5 cent tíl mentastofn-
unar, sem hafði það markmið að
varðveita með ungu kynslóðinni
íslenzku feðra-arf eftir mætti, sem
ekki kenna bömum sinum eina ís-
lenzka vísu, sem ekki kaupa handa
þeim eina íslenzka bók, sem ekki
vilja afla sér nokkurrar þekkingar
viðvíkjandi því, hvernig íslenzk-
um feðraarfi verður bezt haldið
við í þessu landi, og ekki vilja
neitt á sig leggja þessu máli til
stuðnings.
Vesturjlslendingur, straumurinn
er hraðfara sem ber þig áfram. Ef
þú ekki áttar þig á því, er ekki til
neins að vera að tala um neina
þjóðrækni. Alt það, sem fáeinir
einstaklingar eru nú að gera til að
hlúa hér að íslenzkum blómum, er
þá unnið fyrir gíg. Hallaðu þér á
koddann, góðurinn minn, berstu
með straumnum og glataðu öllu,
sem glatast getur. En ef þú hefir
augun nógu vel opin til að sjá
hvað er að verða, máttu til að
leggja eitthvað á þig fyrir feðra-
arfinn. Einlægni þín í þessu máli,
eins og öllum öðrum, er í ná-
kvæmu samræmi við það verð,
sem þú vilt borga fyrir hnossið,
sem þú telur þér kært. n ■
Hvað viltu borga fýrir það
hnoss að hér varðveitist íslenzka
gullið? Það er ekki nóg að gala
með öðrum einu sinni á ári: ‘ * Is-
I—'d'ngar viljum vér allir vera.”
Það er satt einnig í þessu máli, að
“ekki munu allir þeir, sem segja
herra, herra,” eignast hnossið,
heldur þeir einir, sem gera það
sem gera þarf. Það nægir helduf
ekki.að úthrópa þá og bannsyngja
þeim, sem eru að verða al-enskir.
Maður frelsar sjaldan mann með
því að bölva honum. Og eg ætla
að vera svo djarfur að segja, að
tæpast er það vissasti vegurinn til
viðhalds öllum góðum íslenzkum
feðraarfi hér í Ameríku, að níða
þá menn niður fyrir allar hellur,
sem eru af einlægni að berjaust fyr
ir þessu málefni, þó þeir séu ekki
alveg í sömu sauðagirðingunni
eins og þeir sjálfir.
En fyrir hverju er að berjast?
Fyrir skömm-u kom eg heim til
miín hér í Winnipeg eítir fárra
daga burtveru. Mér varð einna
fyrst litið á lítinn og ómerkilegan
bló-mareit, sem þar er. Sá eg þá,
að mörg iblómin voru dauð, ein-
hver, líklegast óviti, hafði, að mér
virtist, troðið fram og aftur eftir
beðinu; mold lá nú ofan á blóm-
unum, en þau voru brotin og
dauð. Blómin voru vinir mínir og
mér féll ill-a að sjá þau svona hart
leikin. Blómin voru ekki kostbær
og rnargir aðrir blómareitir voru
miklu fegurri, en það voru blómin
mín. Fátæklingurinn getur elskað
eina larnbið sitt af eins mikilli ein-
lægni, eins og auðkóngurinn sínar
þúsundir fjár.
Islenzk sál er blómstur. Blóm-
in eiga að lifa. Það á að hlúa að
þeim, þó þau fari í annað lofts-
lag. Vér eigum ekki að láta rækt-
arleysið, hégómaskapinn, auð-
fýsnina, valdafýknina -eða aðra
óvita vaða fram og aftur um þann
blómreit með dauða -og tortím-
ingu í hverju spori.
Hörmuleg sjón er traðkað
blómabeð. Grátleg sjón er hagl-
sleginn hveitiakur. Getið þér tára
bundi-st, er þér horfið á blómareit
sálarinnar traðkaðan, eyddan?
En svo spyrja menn:Eru nokk-
ur sérstök blenzk blóm? Finnast
ekki öll íslenzk blóm annarsstað.
ra? -Er nokkuð í íslenzku þjóð-
erni annað en það, sem finst í
öðru þjóðerni? iHöfum vér Is-
lendingar í Canada nokkuð að
varðveita frá Islandi? Þegar alt
er talið, sem íslenzku þjóðerni til-
heyrir, finnum vér það ekki alt í
canadisku þjóðerni?
Tvent er það líklega, sem öll-
um kemur saman um að Islending-
ar eigi sem séreign: íslenzk tunga
og íslenzkar íbókmentir.
Islenzk -tunga ihefir gildi í heimi
mentanna. Hún er nærri óviðjafn-
anlega dýrmæt í samanburðar.
málfræði Germana; hún er ná_
skyld frummáli Englendinga; í
hana er vitnað til samanburðar
stöðugt í enskum orðábókum.
Viðurkenning þess gildis, sem hún
hefir, er það, að hún er nú numin
við flesta merkustu háskóla Amer-
íku, fyrir utsm alla þá rækt, sem
lögð er við hana við háskóla Norð
urálfunnar.
Tungumálsins eins vegna virðist
því vera ástæða til að leggja rækt
við íslenzkuna, og er ekki sann-
gjarnt að ætlast til þess, að Is.
lendingar og afkomendur þeirra
geri þetta betur en nokkur annar
flokkur manna?
Á sviði bókmentanna hafa ls_
lendingar framleitt þrent, sem er
sérkennilegt: Eddurnar, Islend-
inasögurnar og rímurnar. Þar að
auki eru Þjóðsögurnar, andleg og
veraldleg Ijóð fyr og síðar, leik-
rit og skáldsögur, sem hafa á sér
einkennilegan íslenzkan blæ og
eru ávöxtur af íslenzku lífi og ís-
lenzkri hugsun, og í samræmi við
eðlilegan þroska þessarar norrænu
þjóðlífsgreinar.
Skyldi nokkur segja, að þetta
sé einkisvert? Nú eru Passíusálm-
arnir sungnir suður í Mið-Amer-
íku. Ættum vér þá, Islendingar,
að kaasta þeim í haf gleymskunn-
ar? Englendingar, Ameríkumenn,
iÞjóðverjar, Norðurlandalbúar og
fleiri þjóðir þýða og lesa ljóð vor
og sögur; skyldum vér þá varpa
þeim í sorphauginn?
Þá kemur rothöggið frá þeim,
sem á móti mælir, eða það, sem
hann hyggur rothögg. Það er
þetta: Hvað góð sem íslenzkan er,
þá er þó enskan betri mál, og
hversu fagrar sem íslenzkar bók-
mentir eru, þá er það satt, að
ensku bókmentirnar eru enn feg-
urri. Hinar ensku eru dýrðlegustu
‘bókmentir lí heiminum.
Ef eg má standa upp eftir rot-
höggið, vil eg segja, að ekki dreg
eg' úr gildi ensks máls eða bók-
menta. Enskustu lslendingarnir í
Ameríku meta þetta ef til vill ekki
mikið meira en eg; en eg hefi
aldrei heyrt það haft fyrir satt, að
ekkert hefði gildi annað en það
sem æðst er. “Margt er það í koti
karls, sem kóngs er ekki í ranni”,
segir gott íslenzkt máitæki. Það
hafa fleiri menn rétt til að lifa, en
fullkomnasti maðurinn. “Það er
víðar guð en í Görðum”. Fátæk-
lingsbörnin og smámennin geta
verið þættir í hinu nytsama, þó
þeir séu ekki mestir í heimi.
Og við þessa ensku Islendinga
vildi eg segja: Þetta eigið þér að
gera, en hitt ekki ógert að láta.
Enskuna lærum vér, íslenzkunni
glötum vér ekki. Úr því þeir, sem
engan skyldleika hafa til íslenzkr-
ar tungu og íslenzkra bókmenta,
finna það nytsamt og að sumu
leyti óhjákvæmilegt að bæta við
ensku eða þýzku auðæfin sín ís-
lenzku gullkornunum, ættum vér
ekki að vera þeir lánleysingjar að
tapa óðulum vorum fyrir bauna-
sk)ál eða alveg ekki nei-tt.
Það er líka heimska að hugsa,
að hinn íslenzki arfur sé ein-
göngu fólginn í -tungu vorri og
ibókmentum. Tungan er miðill,
verkfæri, tákn. Það mætti líkja
henni við'vefstól, en bókmentun-
um við vef. Hvorttveggja þetta
stendur í sambandi við lifandi sál.
Sú sál kemur hugmyndum sínum
í verklega framkvæmd og velur
sér hentugt verkfæri til þess þetta
megi hepnast sem bezt. En verk-
færið sjálft er líka mynd af því,
sem bjó í einhverri sál, og tungan
á vörum þjóðarinnar er sérstak-
lega lifandi verkfæri. Hún, ásamt
/bókmentunum, er -ofin saman við
hvem eineista lífsþráð þjóðarinn-
ar. Með henni hafa þær (tung-
an og bókmentimar) mætt hverri
holskeflu á hafi þjóðlífsins, geng-
ið með henni á grænum grundum,
að hinum kyrm vötnum, hlustað
með henni á söng fugla og nið-
fossa, hvílst á hennar brjóstum,
gengið í gegnum eldraunir hennar
og sigra, lyft með henni enninu
til hæða ljóssins, sungið með
henni frelsis og sigursöngva, verið
hold af hennar holdi og bein af
hennar beinum.
Þannig er tungan og bókment-
irnar ofnar saman við líf þjóðar-
innar, og það er einmitt þess
vegna sem þær eru oss nytsamar
og dýrmætar. Á sviði þess lífs er
ekki ólíklegt, að allmargt komi til
grema, sem drættir í þjóðlífs-
myndinni, arf-fest einkenni, ávöxt
ur af lífi, baráttu og hugsun þjóð-
lífsins og einstaklinganna, sem
henni tilheyra.
Maðurinn -er ekki sál, sem fest
er aftan við hnakk og troðið
verði í og tæmd, heldur lifandi
sál, gædd anda og -háð vaxtar-
lögmáli hins eilífa láfs.
Hvernig vex sálarlíf mannsins?
Islenzkt skáld, í anda statt úti í
skógi, segir:
”1 gegn um laufþakins ljóra
eg sá
ljómann af vorinu bjarta.
Mig snart einn geisli frá blá-
ldítsins brá,
eg brjótast og iða fann lífsins
þrá
í eggskums-hjúpi míns hjarta.”
Þetta ljóðbrot svarar spurning-
unni: í eggskurns hjúpi hjartans
býr þráin, hæfiledkinn, lífsneist-
inn, sem bíður eftir geisla frá blá-
loftsins brá, sólargeislanum, sem
vekur frækornið til Jífs, áhrifun-
um, sem skapa -eldmóðinn, líf-
kveikjunni, sem Drottinn sendir til
að vekja af svefni dauðans sér-
hvað gott, sem lifað getur.
Við þetta verður að bæta því.
að geislamÍT frá bláloftsins brá
skapa á endanum ástand, sem
(Framh. á 8. bls.)