Heimskringla - 13.12.1922, Side 4

HEÍMSKRINGLA.
WINNIPEG 13. DESEMBER 1922
BLAÐSIÐA.
WINNIPEG, MAN., 13. DESEMBER, 1922.
Að sundla.
Þegar einhver klifrar sig upp eftir
standbergi langt neðan úr gljúfrinu og verð-
ur litið til baka áður en hann kemst upp á
barminn, grípur hann stundum sú tilfinning,
að honumfinst djúpið fyrir neðan sig vera á
einlægri hringferð og loftöldur þess hring-
ast með þyngd utan um sig og toga sig aft-
ur niður á við. Honum sortnar fyrir aug-
um og loka færist fyrir hlustir hans. Hon-
um verður fótaskortur og hann hrapar afti
ur til baka ofan í gjána. Hann hafði sundl-
að, kraftárnir höfðu verið of veikir til að
komast alla leið upp eftir berginu. Ásetn-
ingurinn ekki nógu sterkur, svo það varð til
þess, að honum varð litið aftur niður á við
og hann hrapaði. Afleiðingarnar urðu ætíð
þær sömu, meiðsli eða dauði.
Margan hefir slíkt hið sama hent, sem
reynt hefir að hefja sig upp frá því venju-
lega — upp frá því, sem vaninn hefir sett
innsigli sitt á og öðlast þess vegna gildi, hve
ómerkilegt og gagnstætt sannleika hugsjóna-
ríks anda sem það annars kann að vera.
Þess vegna eru það aðeins fáir af þeim allra
sterkustu, sem komist hafa alla leið upp á
barminn. Samt eru-það nokkrir, og þeim
fjölgar altaf meir og meir, því jafnframt og
þeim fjölgar verður leiðin hægsóttari, og
máttur djúpsins að neðan frá minni. Öfl
vanans missa gildi sitt og innsigli hans brotn-
ar.
Þeim fækkar því altaf meir og meir, sem
sundlar og hrapa, því þeir sjá, að margir
hafa nú þegar komist upp á barminn, upp
úr djúpinu, og þess vegna hljóti það að vera
kleyft fyrir þá, að komast það einnig.
Hvert sem vér lítum, sjáum vér ætíð
nýjar stefnur og ný málefni koma upp á
dagskrána; málefni og stefnur, sem brjóta
í bága við það vanalega. Mörg af þessum
málefnum eru góð og hafa fullan rétt á til-
veru sinni. En það sama kemur fyrir marg-
an, sem langar til og ætlar sér að reyna að
fylgja þeim og hefja sig upp ti! þeirra —
sundlar, og þeir hræðast, þegar þeir líta til
baka.
Þeir halda, að þeir missi eitthvað, við
það að skilja við það gamla, að það verði
hagsmunalegt eða fjárhagstap fyrir sig, eða
það borgi sig ekki, að þurfa að eiga í stríði
og erjum út af því, þó aldrei nema málefn-
ið sé að þeirra áliti gott. Vakningu þeirra
og skoðanir hefir sundlað áður en takmark-
inu var náð, og þær hafa meiðst, svo að þær
bíða þess ekki bætur, eða þá fengið algert
fjörtjón.
Málefni fyrir þá, er þannig hugsa, getur
aldrei verið neins virði. Þeir hafa ekkert
takmark, enga stefnu, sem þeir vilja helga
líf sitt. Þeir fljóta kraftlausir, viljalausir,
en vanalega meinlausir, með straumr.um
niður í hringiðuna, niðri í gljúfrinu. Hring-
iðuna, sem altaf hefir snúist um sjálfa sig
frá ómunatíð. Þar kunna þeir bezt við s'.g
á beðju vanans í draumværu móki aðgerða-
leysisins, mænandi með aðdáun vonaraug-
um til gamaila, viðtekinna kreddugerða, sem
komið hafa að erfðum frá hálfsiðuðum
þjóðum fyrir mörgum öldum síðan.
Um daginn o" veginn.
(Smágreinar um eitt og annað, er fyrir
augu og eyru ber.)
I. Veðrið.
Þegar málvinir hittast, byrja þeir oftast
á að tala um veðrið. Það virðist gömul hefð.
En leiðindaskraf er það oftast nú orðið,
enda fylgir ekki hugur þar máti. Það er alt
af minna og minna af viti um það talað, eft-
ir því sem mentun einstaklinga útbreiðist.
Feður okkar og afar voru sannkallaðir skýja
glópar. Þeir töluðu af spádómsanda og
þekkingu um veðrið. Fóru ekki einungis
nærri um, hvernig það yrði á komandi degi,
heldur heilar árstíðir fram í tímann. Þeir
sáu það á lit loftsins, heyrðu það á nið foss-
anna, eða fundu það á gigtinni í skrokknum
á sér. Þetta kom sér oft vel fyrir þá. Bjarg-
ráð þeirra lá oft við að vita þetta. Niðjar
þeirra, sem menningarslóðina ganga, sjá
ekki til lofts fyrir gasljósadýrð nútíðarinn-
ar. Og samt eru bjargráð þeirra undir tíð-
inni komin. Jafnvel þeir, sem fjarstir eru
“hinu einfalda lífi” og í stórborgum búa,
eiga makráð sín og þægindi veðrinu að
þakka.
En þeim fækkar altaf, sem viðurkenna
það. Bóndinn, segja þeir, á alt sitt “undir
sól og regni”. Við ekki, sem kastað höfum
okkur út í straum stórborgalífsins. Alveg
eins og bjargráð þeirra séu annað sótt en
til hinnar fyrstu uppsprettu.
Haustið og fyrri hluti þessa vetrar hefir
verið mildur. Óslitin einmuna blíða um það
Ieyti árs. Jörð þýð og alauð þar til í byrj-
un jólamánaðar — paradísarveður! En
samt líður ýmsum illa. Atvinnuleysi sverf-
ur að. Áhyggjur, kvíði og vandræði fram-
undan, þrátt fyrir veðurblíðuna. Það eru
ekki allar syndir guði að kenna. En þetta
batnar, segja blöðin hér. Þegar snjóar,
byrjar vinna. Þá aukast viðskifti. Þá fer
alt að ganga greiðar. Slíkir eru nú spá-
dómarnir. — Jæja, snjórinn er kominn. Bet-
ur að bjartsýninni — að maður ekki segi
vitleysunni — verði þá að spá sinni.
II. Öfugstreymi.
Það hefir talsvert verið talað um, að öfug-
streymi hafi átt sér stað í þjóðlífinu síðustu
árin. Af hverju skyldi það stafa? Af
stríðinu og öllum þess meinsemdum, segja
menn. En þetta er ekki með ö'llu svo. Öfug-
streymið er sömu tegundar og það var fyrir
stríðið. Og ef lýsa ætti með einu orði,
hvað því veldur bæði fyr og síðar, þá er
bezta orðið til þess: Ójöfnuður.
Við hvað er átt með því? spyrjið þið.
Heldurðu, að allir menn séu jaínir? Ó-nei.
Mennirnir eru misjafnir. Og það er alveg
óþarfi að setja upp heimspekileg gleraugu
til að leita að því, sem við er átt með þessu
orði. Það þarf ekki að sökkva sér neitt
djúpt ofan í hugsanir um tilgang eða örðug-
Ieika mannsaflanna, bæði andlegra og iík-
amlegra — tiL þess að skilja, hvað við er
átt með orðinu ójöfnuður. Það er skifting
auðsins eða hinna Ifkamlegu bjargráða, sem
átt er við, að sé ójöfn.
Það hefir verið metið, að hveitifram-
leiðsla þessa lands í ár nægi til að fram-
fleyta 35 miljónum manna í stað aðeins 9
miljóna, sem land þetta telur. En samt er
nú einn fjórði þessara níu miljóna brauðlaus
í vetur. Er það jafnt skift? Ja — þeir sem
ekki vinna, skulu heldur ekki mat fá, segið
þér. Það er satt, að of fáir vinna að fram-
leiðslu hlutfallslega. En það er nú einmitt
annað öfugstreymið í þessu, að þeir, sem
að framleiðslunni vinna, njóta hennar oft
sízt. Þeir, sem minst sveitast fyrir henni,
sitja að soðbollunum. Náð skaparans hefir
verið með íbúum þessa lands þetta síðast-
liðna ár. Nægtabrunnur náttúru þess hefir
veitt þeim ríkulega af lindum sínum. En
gæzka mannanna, einstaklinga þeirra, er
komið hafa þeirri hefð á í mannfélaginu, að
græskan sé svo rétthá, að hún eigi að skipa
þar öndvegi, hefir ekki verið með náungan-
um, samborgara sínum. Það er hér ekki
verið að ásaka neinn fyrir mannvonzku.
Sökin er ekki að öllu leyti feld á þann, sem
þjónustubundinn andi hefir gerst ágirndinn-
ar og ráðríkninnar. Þetta er frjálst land!
Að skara eld að sinni köku, er ekki einum
mikið fjær en öðrum. En þegar það gengur
svo langt, að heildin Iíður við það, þá ásök-
um vér bæði þá, er gerðina fremja og blindni
fjöldans, að leyfa hana. Almenningur, sem
sárast svíður undan svipuhöggum ástandsins,
öfugstreymisins, er af ójafnri skiftingu auðs-
ins leiðir, hann gat komið í veg fyrir, að
ástandið væri eins og raun er á orðin. En
hann var ofurseldur vanrækslusyndinni, eins
og sá er nú nýtur arðsins af erfiði hans, var
á valdi ágirndarinnar. Hann brast árvekni
og samtök, er í veg fyrir þetta kæmu nú sem
fyr. Enda hafa alþýðunni ávalt Iátið sam-
tök illa. “Við! Biddu fyrir þér,” sagði
bóndi einn nýlega, er um samvinnuleysi al-
þýðunnar var að ræða, “við lyftum ekki
undir enda á trébol hver með öðrum, hvað
sem á liggur”. Meðan svo er, er ekki von
að vel fari í samvinnu- og félagsskaparmái-
um í þarfir heildarinnar. Afleiðingarnar eru
svo öfugstreymi, ójafnrétti og ástandið, sem
nú verður við að búa og flestir barma sér
undan. Auðvaidið, sem náð hefir fyrir
deyfð og áhugaleysi fjöldans yfirtökunum í
viðskiftunum — bæði með hjálp stjórna og
á annan hátt — krefst of hás hluta af arði
framleiðslunnar. Það er það, sem nú amar
! að.
III. Eigum vér það skilið?
I Það hefir verið vikið að því, að vér Vest-
f ur-Islendingar værum þröngir í skoðunum,
að vér lokuðum augum vorum fyrir hinum
hærri og fínni hugsjónum og djörfum frelsis-
skoðunum og tryðum eiginlega ekki á neitt
nema hinn “eilífa dollar”. Þessu hefir tals-
vert andað að oss utan að, heiman frá Is-
landi og víðar, þar sem íslendingar eru, sem
I með málum vorum fylgjast. Vér ætlum
i þetta ekki á góðum rökum bygt. Á félags-
! málum vorum ber víst lítið út á við, nema
' ef vera skyldi í trúmálale^um skilningi.
Stjórnmálastarfsemi Vestur-Islendinga er
1 talsverð. En eins og eðlilegt er, er hún svo
j ofin inn í mál þessa lands, að enginn lítur á
hana sem sérmál vor íslendinga. Hið sama
| er að segja um marga aðra félagsstarfsemi
vora. Hún er mjög samtvinnuð félagsmál-
um þessa lands, helst í hendur við þau og
snertir oss meira sem borgara þessa lánds
en sem íslendinga. Þjóðræknisfélagsskap-
urinn má líklega heita eim félagskapurinn,
( auk kirkjufélagsskapannaog blaðanna, sem
j beinlínis vinnur að máli, er oss snertir sem
| íslendinga. Ofmælt virðist oss ekki, að telja
kirkjurnar og blöðin þar beinlínis með í
verki, hvað sem öðrum kann að finnast. En
eftir trúmáiastefnum vorum erum vér frek-
j ast dæmdir hugsjónalega.
Vér stöndum ef til vill illa að vígi að neita
, því, að hópur sá hafi verið stór, sem hingað
til hefir hallað sér að eldri skoðunum í trú-
málum. Austur-Islendingar hafa í seinni tíð
; hallast að hinni “hærri krítík”, nýguðfræð
j inni. Þá, sem ekki hafa gert það, skoða
þeir kyrstöðumenn í skoðunum. Og með því
að út á við hefir meira borið á þeim flokki
hér, höfum vér verið af honum dæmdir.
Kunnugt ætti hitt eigi að síður öllum að
vera, að hér hafa um langt skeið verið ís-
lenzkir Unítarasöfnuðir starfandi, og að
stefnu þeirri hefir ekki verið vinafátt. Inn-
an þeirrar kirkju eru, eins og allir vita, er til
hennar þekkja, eins frálslegar trúarskoðan-
ir og vér ætlum til vera innan nokkurrar
kirkju. Með þeirri kirkjulegu starfsemi hér,
ætlum vér Vestur-Islendinga hafa stigið
stærra spor í frelsisáttina, en Islendingar
hafa nokkru sinni stigið, hvort sem heima er
um að ræða, hér eða annarsstaðar. Er nú
ekki varhugavert, að bregða oss Vestur-
íslendmgum um þröngsýni og ófrelsi í skoð-
unum yfirleitt með þenna sannleika fyrir
augum. Þeir hafa með stofnun þessa féiags
skapar stigið það frelsisspor í trúarefnum,
sem allir aðrir Islendingar hafa hikað við að
stíga til þessa. Eigum vér með réttu skilið
þröngsýnisnafnið fyrir það?
Prestur eins hins stærsta þessa safnaðar.
sem samvinnu hefir nú með nýguðfræðis-
mönnum, er hin nungi efnilegi mentamaður
heiman af íslandi, séra Ragnar E. Kvaran,-
Hefir koma hans hingað nú þegar bonð hina
glæsilegustu ávexti. Séra Ragnar flytur
góðar og áheyrilegar ræður, og laðar yngri
! og eldri að sér með skemtiiegu viðmóti. —
Safnaðarlíf hinna frjálstrúaðri er með mikl-
um blóma og virðist eiga bjarta framtíð hér.
IV. Ekki tilgangurinn.
Einstöku menn hafa vikið því að oss,
hvort ekki væn affarasælast fyrir útgefend-
ur íslenzku vikubl^ðanna, að fara að gefa
þau út að hálfu á ensku. Að halda íslenzku
biöðunum úti er erfitt, því ber ekki að neita.
En bætti það nokkuð úr þeim erfiðleikum,
þó þau væru gefin að hálfu leyti út á ensku?
Ef til vill. Hinir yngri íslendingar sneru sér
að líkindum fremur að þeim, ef svo væri, en
öðrum enskum blöðum. Og það væri má-
ske nokkur stoð. En hvort sem að svo væri
nú eða ekki, þá.er samt ógerlegt að byrja á
því ennþá. Tilgangur blaðanna er mest fólg
inn í því, að stuðla að viðhaldi íslenzkrar
tungu. Vér þorum naumast að segja, að
hve miklu leyti þau gera það, eftir að sá
dómur hefir verið kveðinn upp, að þau bæru
ekki annað en “enskan graut” á borð fyrir
Iesendur sína. Samt erum vér nú þeirrar
skoðunar, að þau hafi flutt íslendingum hér
í dreifingunni, dálítið að minsta kosti af
þeirri “íslenzku undanrenningu”, sem þeir
hafa fengið út á grautinn, í gegnum bækur,
rit og blöð, á íslenzka tungu skrifuð. Svo
mikils ættu íslenzku blöðin hér allra undir-
gefnast að mega gera tilkall til. fslending-
a 1 erv dreifðir út um alt þetta land og Banda
ríkin. Þó nokkrir al-íslenzkir félagsskapir
séu hér starfandi, erum vér í efa um, að
nokkrir þeirra hafi náð til flein og fært þeim
fregnir af vorum sérmálum og ef til vill með
því haldið huga þeirra við það, sem Islend-
ingar hér eru að bjástra við, —
en blöðin. Otgefendur þeirra hef-
ir heldur ekki ^kort vilja til að
gera blöðin þannig úr garði, að
þau næðu sem bezt þessum til-
gangi, að halda við íslenzkri tungu
hér. Það hefir auðvitað verið
erfiðleikum háð. En ætli það
hafi ekki þrátt fyrir alt tekist að
einhverju leyti, eða á borð við
það, sem sanngjarnt má telja,
hvað sem þökkunum fyrir það
Iíður?
Nei, það yrði hjáleitt, að sjá
íslenzku blöðin að hálfu leyti á
ensku, al-íslenzkir félagsskapir,
sem skreyta sig með þvílíku, eru
það allir í hugum íslendinga. Til
þeirra örþrifaráða verður ekki af
íslenzku blöðunum gripið fyr en
í síðustu lög, fyr en fokið er í öll
skjól, að heita má, til viðhalds
tungu vorri hér.
Meira.
Dodd’s nýmapillur eru bezta
nýrnameÖaliÖ. Lækna og gigt,
bakverk, hjartabilunt þvagteppu.
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta 50c askjan eÖa 6 öskjur fyr.
ir $2.50, og fást hjá öllum lyfsöl-
um eÖa frá The Dodd’s Medic1*!*
Co.. Ltd . Toronto. Ont.
--------XX---------
WINNIPEG
♦
Um samkomur þeirra séra Rúnólfs
Marteinssonar og hr. Öiafs Kggerts-
sonar fer blaöiö Glenboro Gaxette,
sem hinn góökunni landi vor, hr. G.
J. Oleson, er ritstjóri aö, mjög lof-
samlegum orSum. RæSttr séra Rún-
ólfs v áhrifamiklar, upplyftandi og
skemtandi. Um leiki Ölafs farast hon
tun orS á þessa leiS: “Mr. O. A.
Eggertsson lék tvo afar skemtilega
leiki. RæSi hlutverk sín lék hann af
hinni mestu sttild. svo hlátúr og glaS-
værS álrorfendanna var uppihaldslaus
frá bvrjttn til enda.”
I’eir félagar halda samkomur á eft-
irtöklum stöSuin:
Selkirk 18. desember.
Lttndar 19. desetnber.
Markland 20. desember.
ASgangur 50c og 25c.
in Aftica” Sýningin á föstudag og
laugardag mttn þér ef til vill falla
enn betur, þar sem Thontas Meighan
leikur aSal hlutverkiS í myndinni
“If Yott Believe It, It's So”. Næsta
mánudag og þriöjudag skaltu ekki
missa af aS sjá “Pink Gods”, sem er
ábyrgst aö vera Paramount-mynd.
--------------xx---------
Þjóðræknisfundur í
Selkirk.
Ilr. ritstj. Hkr. !
Eg sé í síSustu viktt biaSi yðar
bréf frá Sveini Skaftfell, ttm ræöitr
séra Hjartar Eeó og mína, á fundi
þeint, sem hann gerir aö bréfsefni
síntt. Eg er honum sammála um
ræStt séra Leó og framkomu hans
alla á fundinum, en uni þau tvö at-
riSi sent hann nefnir í sambandi viö
ræSu mina, tel eg leiörétting nauS-
synlega.
EitiS Svrpa, 9. árg., er nýkomiö út.
Er útgefandinn 0. S. Thorgeirsson,
sem áStir. Innihald þessa árgangs er
niöurlag sögttnnar “í RauSárdaln-
um” eftir J. Magnús Bjarnason, sem
margir muntt hafa þráö aS sjá.Saga
farmenskunnar frá fyrstu tímum, eft-
ir Pál Bjarnason, mjög fróSIeg grein.
Jólasaga frá Grænlandi, Islenzkar
sagnir og Til ntinnis, sem alt hefir
nokkuS til síns ágætís.
Jóla- og kveSjumerkin hans Þ. Þ.
Þ. ertt þess viröi, aS tekiS sé eftir
þeint. Þau eru dálítiS annaS og
meira fyrir okkur tslendinga, en
önnur merki af þvt tæi, sem menn
setja á jólaböggla eöa lukkttóska-
spjaldbréf. Þatt flytja okkttr ttm'
leiö minningar af því, sem okkur er
kærast. Myndirnar á merkjunum af
stöSum á Islandi hljóta aS hafa þau
áhrif, aö okkttr þyki vænna um send-
inguna fyrir þessi litlu merki á
þeim. Og þar sem þau kosta svo lít-
iS, þessi jólamerki, ætti enginn aS
senda svo bréf, böggttl eöa spajldbréf
frá sér, aS hafa ekki eitt eSa íleiri
af þessum merkjum á þeim. Merkin
attka ánægju móttakandans. Og þaö
er þaS, sem allir óska eftir, sem
kveöjtt senda vinum sínum á jólun-
um.
1. “Mörgum monnum þótti þaö
bragö aö ræSunni, aö þeir yfirgáfu
fundinn,” segir Sveinn. Mér sjáan-
lega gekk enginn af fundi meSan eg
talaSi nema Arni SigttrSsson, og
hann fór aöeins aftur í herbergiS á
bak viö fundarsalinn og stóS þar viS
opnar dyrnar meöan á ræöunni stóö,
og þar mætti eg honum aS ræSunum
enduSum, þegar eg ásamt þeim séra
Steingrími Thorlakson og séra Hirti
Leo, fór út um afturenda hússins.
2. Eg sagSi ekki “Island versta
land, sem bygt væri af mannlegum
verum á þessari jörS”, heldttr hitt,
aö ísland væri versta land, sem bvgt
væri af nokkurri menningarþjóö.
R. L. Baldwinson.
H^WHITEST, LlGHTESt
Wonderland.
Þú færS vel virSi peninga þinna á
Wonderland á miSvikudag og fimtu-
dag í þessari viku. Shirley Mason í
“Ever Since Eve”, Ruth Roland í
“W'hite Eagle”, Harold Lloyd
'Among Those Present” og síSasti
kafli “The Adventure With Stanley
MAGlC
baking
POWDER
1 ^ggTAINS