Heimskringla - 24.01.1923, Blaðsíða 4

4. BLAÐSIÐA
H E I M S K R I N G L A
WINNIPEG, 24. JANÚAR, 1923.
WINNIPEG, MANITOBA, 24. JANÚAR, 1923
Yetur.
Þegar hugurinn hvarflar að vetrinum á
þessum slóðurm— í Mið-Canada og á sléttun
um — verður oss Islendingum eflaust ekki
ósvipað innanbrjósts við það og útlendingum,
þegar þeir heyra Island nefnt. Vér höfum séð
kuldahrollinn setjast að í herðum þeirra og
af skrafinu hefir mátt ráða, að hugur þeirra
hefir hvarflað til Eskinmóa og snjóbyrgja, er
Fjalikonan var nefnd. Oss dettur á sama
hátt í hug bjarnarhýði og svefn, er vér hugs-
um til vetrarins hér.
Skoðanir útlendinga eru mjög reikular og
óglöggar um Island. Veldur því auðvitað
vanþekking á landinu. Oss, sem vitum hvað
vetur er heima, virðist það að minsta kosti.
Hann er ef til vill hlýrri heima en hér, en
aftur langstæðari. En hvað er um það?
Það er þá setið ögn lengur inni en á sumr-
Og með því gefst meiri tími til and-
um.
legrar iðju. Þá eru sögur og æfintýr lesin
og Ijóð athuguð. Atvikin, sem fyrir koma
í sögunum, fara fram á þeun stöðvum, er
vér heimsóttum daglega. Oss finnast þær
því vera hluti eða byrjunin að sögu sjálfra
vor. Það á þar heima, er Matthías kvað:
“Saga þín er saga vor,
sómi þinn vor æra.”
En úr því að svo er, hvernig á oss þá að geta
þótt kalt á Islandi?
Veturinn hér er frost-grimmur og harður.
En ætli að vér fyndum ekki minna til þess,
ef minningar og saga áa vorra væru bundn-
ar við þetta land?
Vér göngum út á götuna einn frostharðan
vetrardag hér. Þar verðum vér vör skóla-
barna, sem eru að fara heim til sín, eða eru
að leikjum í skólagarðinum. Áhuginn og
eldur unglingssálannnar brennur í augum
þeirra. Ef vér spyrðum þau að því, hvort
veturinn væri skemtilegri en sumarið, myndu
þau hiklaust svara, að veturinn væri skemti-
íegri. Og þau myndu enga frekari grein
gera fyrii* þessu, en grípa sleða sína, skauta
eða Hockey-Ieikföngin, og býrja að skemta
sér, hvað sem kuldanum liði.
Ef þig fýsir að vita sannleikann, segir
spekingur einn, þá láttu börnin vitna. Það
eru nú orðin glögg merki þess, að skemtanir
allskonar, sem fara fram úti að vetrinum,
eru mjög að ryðja sér til rúms. Þeim, sem
þátt taka í þeim leiðist ekki harði veturmn
eða vex hann í augum. En þeim, sem ekki
geta gefið sig við slíku, eins og á sér stað
um oss Islendinga, sem komum uppkomnir
hingað, verður það auðvitað ekki “huggun
harmi gegn”, og mildar ekkert lund vora
gagnvart vetrarríkinu eða léttir oss það.
En svo er þetta ytra sport-Iíf, sem svo er
katlað, ekki það eina, sem áhrif hefir í þessa
átt, að
“stytta margar myrkar nætur
með morgun-brag,”
eins og Klettafjallaskáldið komst að orði
um ljóð Þorsteins Erlingssonar. Veturinn
var heima sá tími, er menn notuðu til að
auðga anda sinn. Hann var lærdómstími æf-
innar. Þegar sport-lífið hérna hefir runn-
rð sitt skeið, tekur það tímabil hér einnig
við. Vér eigum hér ekki við nám barna, því
það fer fram að vetrinum nú þegar, heldur
lestrartíma hinna fullorðnu í þeim skilningi,
sem á var minst, að hann ætti sér stað
heima En þá verður kanske spurt: Hvar
er sagan, sem þessu á að koma til leiðar?
Svarið er, að hún er enn engin til. En það
er ekki þar með sagt, að efnið sé ekki við
hendina í hana.
Saga Canada er ekki löng. En hún er
viðburðarík og merkileg eigi að síður. Nátt-
ura þessa lands er að mörgu leyti aðdáunar-
verð. Vér skulum gera ráð fyrir, að hér
kæmi fram stórskáld. Hann tekur atriði úr
sögu Canada, sögur þeirra manna, er ísinn
brutu hér, og ferðuðust vestur um sléttuna
að vetrarlagi og beittu hundum fyrir sleða
sína. Þeir risu upp með dagsbirtu og lintu
ekki ferðinni fyr en liðið var langt á vöku.
Grundin var þakin snjó og frostið beit í
kinnar. Himininn var skafheiður og stjörn-
urnar skinu skærar en víðast hvar annars-
staðar. Mundi ekki skáldi þá verða að orði,
eins og Hannesi heitnum Hafstein, er hann
kvað:
“Það verður mdælt úti þá,
því yfir snjóinn tunglið skín;
svo stirnir hrímgað hauður á,
sem hlægi augun þín.
Og þú skalt sjá, hve silfruð strá
þau sindra þá og tindra og gljá,
hve stjarnan há á himm blá
þau hrímkorn fága má. ’
Ef skáld kæmi hér fram, sem slíkum leiftr
um sögunnar brigði upp, og vér gætum set-
ið í næði inni að vetrinum og lesið þá frá-
sögu, sem fram hefir farið á sömu stöðvum
og vér eigum nú heima á, þá myndi oss, sem
æskuminningar og áasögu eigum heima
lslandi, jafnvel ekki finnast veturinn kald-
ur. Að í sögu þessa lands sé efni, sem göfg-
ar og bætir og hressir anda manns, efumst
vér alls ekki um. Og þegar þjóðlífið hér
hefir tekið þessa stefnu, sem það eflaust
gerir á sínum tima — þegar þroski þess er
orðinn eitthvað annað og meira en stefnu-
laust hringl og eltingaleikur og innbyrðis
alnbogaskot eftir auði, sem
“myrðir andann, en seður hold,
eins og Steingrímur kvað, eftir að hnossið
það hefir verið handsamað, þá getum vér
sem áður fundið til unaðanns af því að lifa
hér — jafnvel á hinum hörðu vetrum.
Vér sögðum að hér væri mikið efni fyrir
góðskáldin. En hvaðan koma þau til vor?
Bágt að segja. tslendingar eru skáld-hneigð
þjóð. Gætu ekki afkomendur vorir hér sýnt
þjóð þessa lands það á þenna hátt með
því að leggja einn eða fleiri af þessum stein-
um í þjóðbygginguna canadisku? Þeir hafa
orð á sér fyrir að vera góðir borgarar. Gætu
þeir ekki með þessu sýnt, að þeir væru leið-
andi borgarar í þjóðlífinu?
Vér sjáum þá í anda gera það. Vér sjá-
um afkomendur vora hér ryðja þessa óförnu
andlegu braut i þjóðlífinu. Vér sjáum þá
komna á vorn aldur nú, sitjandi við að
lesa sér til andlegrar og þjóðlegrar upp-
byggingar sögur þær, er skáldin á meðal
þeirra hafa ritað, við eldinn á hinum löngu
og ströngu vetrarkvöldum. Vér sjáum þá
hafa gert hina köldu vetrarnótt að blíðum,
hugljúfum vormorgni. Vér sjáum þá hafa
breytt dögum drungalegs og fáskrúðugs
þjóðlífs í sólbjartan, sæluríkan sumardag.
Draumur, draumur! Hví? Til hvers höf-
um vér þegið islenzka arfrnn skalda-
arf inn ?
sem galiíska skapið býr í, gerir hlutina dálít-
ið á annan veg en Bretinn, sem engil-sax-
neska skapinu er gæddur.
Fyrirsögn í blaði einu frá Bandaríkjunum
hljóðar svo: “Canada getur fengið öll þau
harðkol er það girnist frá Bandaríkjunum,
en hér er ekki hægt að fá þau”. Já, að vísu,
segir blað eitt hér. En Bandaríkin gá ekki
að því, að þau fá “Whisky” frá Canada, sem
hér er ekki hægt að fá. Ætli að það jafni'
ekki reikninginn?
Stjórnskipulag.
Rektor lögfræðiskólans í Manitoba, landi
vor Jóseph Thorson, hélt fyrirlestur s.I.
fimtudagskvöld í Leikmannaféiagi Sam-
bandssafnaðar um stjórn eða stjórnskipu-
lag. Gerði hann samanburð á aðal-atriðum
á 1 á stjórnarskipun Bretlands, Bandaríkjanna
og Canada. Fyrirlesturinn var ekki skrifað-
ur, en með því að efni hans heillaði bæði
huga vorn og annara, sem á hlýddu, Iangar
oss til að segja hér frá ínmhaldi hans að ein-
hverju leyti. En þess verður að biðja lesar-
ann að gæta, að ef sú frásögn verður annað
en skemtileg, þá verður það að færast oss
til reiknings en ekki höfundi fyrirlestursins,
því skipulegar, ijósar og skemtilegar var
ekki hægt um þetta efni að tala en hann
gerði.
I.
Fyrirlesarinn byrjaði með því að benda á,
að þegar um stjórn eða stjórnskipulag landa
væri að ræða, væru það aðallega tvenn lög,
sem til grundvallar væru lögð, en það væru
“hin almennu brezku lög”, sem kölluð væru
og sem Bretland, Bandaríkin og Canada
hefðu reist sitt stjórnskipulag á, og “hin
rómversku lög”, og váeru þau undirstaða
stjórnskipulags á Italíu, Frakklandi, Þýzka-
landi og víðar. En hin almennu brezku lög
kæmu samt ekki eins fram í stjórnskipun á
Bretlandi og í Bandaríkjunum og í Canada,
og á það vildi hann benda í fyrirlestrinum.
landsins. Það sem með því
stjórnskipulagi mælir, er það, að
lögum verður ekki of skjótt
breytt. Stjórnarskráin er og að
dómi flestra aðdáunarlega vel
sarnin.
III.
Þegar litið er nú til stjórnar-
skipunar Bretlands, þá verður
það fyrst fyrir augum vorum, að
brezka ríkið hefir enga stjórnar-
skrá. Löggjöfin er því ekki bund-
in við hana þar eins og í Banda-
ríkjunum. Þingið brezka hefir
með öllu óbundnar hendur, er
það semur lög. Þó konungurinn
undirskrifi þau síðast, eins og
forsetinn gerir í Bandaríkjunm,
hefir það ekki átt sér stað, að
hann hafi í síðastliðna hálfa aðra
öld sent lögin til baka til þings-
ins. Hann gerir með öðrum orð-
unrs það sem þingið segir honum
að gera. Frá lagalegu sjónarmiði
hefir konungurinn í þessu atriði
sama vald og forsetinn, en þó er
oss nær að halda, að ef hann tæki
upp þann sið, að fara að
Dodd’s nýmapillur em beztfa
nvmametSali'ð. Lækna og gigt,
bakverk, hjartabilun, þvagtepDu.
os önnur veikindi, sem stafa frá
nvrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta 50c askjan eða 6 öskjur fyr.
S2.50, og fást hjá öllum lyfsöi-
-m eða frá The Dodd’s Medicin*
Co.. Ltd., Toronto. Ont.
er kosinn af land-
svo tekur þingið við.
nu
ungs. Hann
stjóra. En
Ráðuneyti bæði fylkjanna og sam
■ bandss i jórna rinnar I >er ábyrgð
senda lög aftur til þingsins, að verka sinna gagnvart þinginu.
það yrði annar fenginn í hans Undireins og ráðuneyti stjórnar-
stað til að undirskrifa lögin. Kon-1 innar hefir gert eitthvað annað en
ungurinn á Bretlandi virðist því þinginu gott þykir, er stjórnin og
I Calgary er mál fyrir dómstólunum, sem
þannig stendur á, að maður nokkur ber það
á annan mann, að hann hafi ekki breytt eins
og lögmanni sæmi. Oss furðar talsvert á
því, í hverju þessi breytni getur verið falin!
II.
ÖIl lög Bandaríkjanna eru undirskrifuð
af forsetanum. Nafn hans þarf á þeim að
vera. En þá er Iíka öllu lokið með lögin.
Þau hafa áður verið samþykt af þinginu. En
þingið er í tveim deildum, öldunga-deild og
fulltrúa-deild. Almenningur kýs þingmenn-
ina til fulltrúadeildarinnar, en til öldunga-
deildarinnar eru þeir útneýndir af þingi ríkis-
ins sem þeir eru frá. Fulltrúarnir eru kjörn-
ir til tveggja ára en öldungarnir til sex. En
þó er því svo hagað til, að hvorirtveggja eru
kosnir á sama tíma, en þá ekki nema þriðj-
ungur öldunganna í hvert skifti ; enda verð-
ur svo að vera, úr því kjörtími þeirra er
lengri en fulltrúanna. En forsetinn er kos-
inn til fjögra ára. Kosning hans er með
nokkuð undarlegum hætti. Það er kosin
kjörnefnd í hverju ríki af almenningi, til þess
að kjósa forsetann. Mega í þeirri nefnd ekki
vera fleiri en ráðherrar frá því ríki í sam-
bandsþinginu eða stjórninni. Heldur mega
engir í henni vera, er embætti gegna eða
viðskifti hafa með höndum fyrir stjórnina.
Þegar þessi kjörnefnd er því kosin, sést strax
af því, hvaða póiitískum flokki þeir fylgja,
hver forsetinn verður. Alt er þetta sam-
kvæmt stjórnarskrá Bandaríkjanna, þó ekki
sé það alt tekið þar fram. En öll lög, sem
samþykt eru, verða eins og þetta, sem á hef
ir verið minst, að vera í samræmi við stjórn-
arskrána. Séu þau það ekki, eru þau ekki
gildandi lög. Og úr því sker dómsvaldið,
hvort frumvörpin séu stjórnarskránni sam-
kvæm eða ekki. Það er því ekki hægt að
semja lög í Bandaríkjunum, sem í ósamræmi
við hana eru.
Setjum nú svo, að þingið vildi fegið sam-
þykkja Iög, sem stjórnarskránni væru ósam-
kvæm. Þá yrði að breyta stjórnarskránni.
En það er mjög erfitt verk. Til þess þarf
þrjá fjórðu atkvæða alls landsins. Vínbanns-
Iögin í Bandaríkjunum, sem kend eru við
Haldið er að franska þjóðin taki sér þetta Woodstead, og fyrir skömmu voru samþykt
hafa mmni völd, er til alfs kemur,
en forsetinn, þó undarlegt sé og
menn myndu sízt ætla það.
Þinginu á Englandi er í laga-
legum skilningi gefið alt vald í
hendur. Það getur hagað sér Sambandsþingið hér er alráðandi..
eins og það vill, samþykt lög, er Fylkisþingið einnig í öllum sínum
málum. En því miður
ráðunetyi hennar farið frá völd-
um. Þetta átti sér stað í Manitoba
við síðustu stjórnarskifti. Gerðir
Norrisstjórnarinnar voru dæmdar
og léttvægar fundnar af þinginu.
Aflog á þingi.
IEf rétt er hermt frá fréttum í simskeyti,
nýkomnu frá Farkklandi, hefir gamanið ætl-
að að grána í þinginu þar s.l. viku. Það er
sagt, að fimtíu kommúnistar hafi lent í hrein
um og beinum áflogum við hóp annara þing-
manna, sem ekki er getið, hve fjölmennur
var. En ryskingarnar áttu sér stað út af
skaðabótamálinu þýzka, eða gerðum frakk-
nesku stjórnarinnar því viðvíkjandi.
Kommúnistarmr ætluðu að ryðja sér
Draut upp að skrifborgi þingforseta, en
stjórnarliðið hljóp þá af stað og hindraði
förina. Einnig komu brátt fleiri utan að til
að skakka leikinn. En áður en það var
auðið, höfðu nokkrir þingmenn fengið glóð-
araugu og aðrir þrútnar varir og eyrna-
skeinur. Kommúnistunum var haldið urn
tund frammi í ganginum. En reiði þessi
ótrúlega fljótt af þingmönnunum og
tók aftur til starfa að lítilli stundu
meirihluti þingmanna er með,
hvort sem vond eru eða góð. Þó
eitthvað hafi í fyrra verið gert að
lögum á Bretlandi, gæti það nú á
þessu þingi afnumið þau, ef því
sýndist. Og það væru góð og gild
lög, er það nú gerði. Þetta er
svo frjálslegt, að það er óneitan-
lega frjálsara en í
um. En
hvort þetta fyrirkomulag sé betra
eða verra en þar; það er ekki
verið að dæma um það hér. Þetta
er aðeins samanburður á þessu
atriði í stjórnarskipun beggja
landanna.
Þingið á Englandi er í tveim
sérstöku
eru merkjalínurnar á milli fýlkj-
anna og landsins ekki eins glögg-
ar og vera skyldi. Fylkið hefir
t. d. umráð allra mála, er snerta
eignir og persónufrelsi. Landið
ræður aftur fyrir verzlun. Eins
og menn muna, varð þræta um
Bandaríkjun- þetta út af stofnun kornnefndar í
um það skal ekki sagt, landinu fyrir skömmu. Kornsölu-
félögin héldu því fram, að verzl-
un kornvörunnar kæmi landstjórn
inni ekki við, af því að hún bæði
til persónulegra eigna. Það værf
fylkjanna að kveða upp dóm um
það, hvernig að kornsölu væri
komið fyrir, en ekki íandsins.
deildum eins og í Bandaríkjunum, Sambandsstjórnin eða Kingstjórn-
fulltrúadeild og
aftur munur
lávarðadeild. En
þar og
in nú félst á þetta.
sambandsstjórnina
Því kvað hún
ekki geta
sa er
Bandaríkjunum, að lávarðarnir stofnað kornnefnd, fyr en fylkin
eru kosnir fyrir alla æfi og það af væru búin að samþykkja það á
stjórninni. Er það að mun verra þingum sínum. Lagalega myndu
fyrirkomulag en í Bandaríkjunum dómstólarnir einnig skera þannig
ef dóm skyldi á það leggja.
Á Bretlandi er ráðuneytið
úr málinu. En þetta er ljóst dæmi
__þess, hve merkjalínan er óákveð-
byrgðarfult á gerðum sínum fyrir in °8 óljóst dregin, að því er vald
þinginu. I Bandaríkjunum á það Mkjanna og landsins snertir. Ef
rann
bingið
iðinni.
ekki neitt nærri, þó undarlegt megi virðast.
-f slíkt hefði átt sér stað í brezka þinginu
eða hér í Canada, erum vér vissir um, að
>að þætti saga til næsta bæjar. Það myndu
Iestir segja, að stjórnin og landið væ'ri kom-
ið í hundana, ef það kæmi fyrir. Og það
væri heldur ekki fjarri sanni. Ef í slagsmál
lenti milli þingmanan hér, væri það fullkom-
ið alvöruefni. Þingið ætti þá ekki langa
framtíð fyrir höndum.
Á Frakklandi er öðru máli að gegna.
Skapferli manna þar er öðruvísi farið en
manna hér. Það er það, sem leiddi þing-
mennina fyrst og fremst út í þessar rysk-
ingar. Og í öðru Iagi er það það, sem veld-
ur því, að þjóðin í heild sinni tekur þessu
sem smáræði og gengur að því vísu, að eng-
in alvarleg afleiðing fylgi því. Frakkinn,
i Bandaríkjunum, voru auðvitað samþykt
samtkvæmt stjórnarskránni. En ef nú ætti
að nema þau úr gildi, þyrftu 37 ríkin af 48
að greiða atkvæði með því. Svona er erfitt
að taka fram fyrir hendurnar á stjórnar-
skránni. I þessu áminsta dæmi gerir það
vafalaust ekki mikið til, en þó geta verið
þau mál, er réttmætt mundi þykja, að þing-
inu væri gefið fult úrskurðarvald yfír, án
þess að binda málið við stjórnarskrána.
Vald forsetans er einnig mikið. Hann
getur sent mál, sem samþykt hafa verið af
þingdeildunum báðum, til baka án þess að
skrifa undir þau. Fara þau mál þá aftur til
frekari athugunar fyrir þingdeildirnar, og
sálast þar eða er breytt.
Löggjöfin í Bandaríkjunum er því bundin
af stjórnarskránni og af æðsta valdsmanni
sér ekki stað vegna þess, að ráð-
gjafar þar eru %ekki nauðsynlega
teknir úr þingmannahópnum og
þurfa ekki að sækja um kosningu
til að skipa embættið, sem á Eng-
landi og í Canada.
IIII.
Þá er Canada. Þó ótrúlegt sé,
er stjórnskipulag þess í hinum
víðara skilningi svipaðra stjórn-
skipulagi Bandaríkjanna en Bret-
lands. Canada hefir eins og
Bandaríkin stjórnarskrá. En hana
hefir Bretland ekki. Það eru hin
svokölluðu “brezku stjórnskipun-
arlög” (British Nort American
Act). Æðsti yaldsmaður hér er
landsstjórinn. Hann er fulltrúi
konungs hér og hefir sama vald
og konungurinn hefir á Englandi
eða forsetinn í Bandaríkjunum.
Hann urtdirskrifar lög landsins.
Leyndarráð Breta sker úr, hvort
að Iög þau, s%m hann undirritar,
séu gildandi samkvæmt stjórnar-
skrá Canada. Séu þau það ekki,
eru þau dæmd ógild, jafnvel ári
síðar en þau hafa verið samþykt
af þingi og undirskrifuð af hon-
um. Þingið hér er í tveim deild-
um, öldungadeild og fulltrúa-1
deild.. Öldungar eru skipaðir
embætti af stjórninni og hljóta
þeir þá stöðu fyrir ekkert annaðj
oft og tíðum en pólitískt fíokks
fylgi. Liberalar kjósa liberala og]
conservatívar conservatíva o. s.
frv.. Þetta er sama fyrirkomu-
lagið og á Englandi. Slæmt óneit-
anlega og verra en fyrirkomulag-
ið í Bandaríkjunum í þessu efni.
Svo eru fylkm hér. Fylkisstjóri
er eins og landstjóri fulltrúi kon-
kornnefnd þeirri, er stofnuð var
1918 af sambandsstjórninni, hefði
verið mótmælt og dómstólarnir
Iátnir skera úr, hvort hún væn
lögum samkvæm, hefði úrskurð-
urinn orðið sá, að hún væri ólög-
mæt. En þessi kornnefnd vann
samt til hagsmuna fyrir bændur.
og meðan henni var ekki mót-
mælt, var hún auðvitað lög eða
gildandi.
í sérmálum fylkisins hefir þing-
ið fult vald, eins og brezka þing-
ið. Alt, sem það samþykkir, eru
þegar lög. Breytingar á lögunum
eru hér auðveldari en í Banda-
ríkjunum. T. d. eru hér vín-
bannslög í gildi. Þingið getur
með því að samþykkja, að láta
aftur fara fram almenna at-
powder
ÍP^tains NO
I