Heimskringla - 07.03.1923, Page 4

4. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRIN-GLA
WINNIPEG, 7. MARZ, 1923.
HEIMSKRINGLA
(StofBB* ÍSM)
Kroir Ot O KmJaB BWttkBildl
ElKevður:
THE VIKING PRESS, LTD.
H<UI of #65 8AHGENT AVE„ WINNIPEG,
Talnlmli N-C&37
forf blafolaa er |3.M árfanfarln
Im tjrlr fram. Allar borfaalr
rllaaaanal MaValaa.
adlmt
STEFÁN EINARSSON, ritstjóri.
H. ELIASSON, ráðsmaSur.
l'taalokrlfl tti blaValaat
HelmMkrlnKla Newa Sc Puhllahlng Co.
Lessee of
THK VIKIJfvA PRKSS. Ltl., Poi SlTl*
Wlaatfef. Ilan.
CtaaAnkrlft tll ritatjlraaa
KDITUR HEIMSKRINGLA, Box SlTl
Wlaalfdf, Maa.
The ‘Heimskringrla” is printed and pub-
lished by Heimskringla News and
Publishing Co.t 853-855 Sargent Ave.
Winnipeg, Manitoba. Telephone N-6537.
WINNIPEG. MANITOBA. 7. MARZ, 1923.
Þjóðræknisþingið.
Það stóð yfir í 3 daga. Byrjaði á mánu-
dag síðast liðna viku og var slitið á miðviku-
dagskvöld síðla mjög.
IMargt mætti um jaetta fjórða árslþing þjóð-
ræknisfélagsins segja. Þar fór margt fram,
semi skemtilegt var á að hlíða og til að vita.
að ætt gæti sér stað hér vestra. Skal á
sumt af því mmst, en að öðru leyti ekki far-
ið ítarlega út í gerðir þingsins, enda verða
'þær birtar innan skams af ritara félagsins,
hr. Gísla Jónssyni.
IÞingið var vel sótt. Hvenær, sem litað
var þar inn, var þar oss liggur við að segja
— múgur og margmenni. Er gott til þessa
að vita, því það er talsverður vottur þess,
að áhuginn sé vakandi fyrir verkefni Þjóð-
ræknisfélagsins.
Af því hvernig þingið fór fram, má og
dæma nokkuð frekar um anda manna í garð
þjóðræknismálsins. Fyrst, þegar samtökin
um það mál voru.mynduð, eða þegar stofn-
fundur Þjóðræknisfélagsins var haldinn, voru
margir eða flestir heitir fyrir máiinu. Ætt-
jarðar-ástin og þjóðræknistilfinningin bloss-
aði upp í hverri smáræðu, er haldin var.
Menn kunnu sér ekki læti. Þeim var svodd-
an svölun í, að geta á einhvern hátt fengið
tækifæri til þess, að lofa þeim tilfinningum,
sem svo lengi höfðu verið innibyrgðar og í
þagnar-gildi haldið, að brjótast út og sýna
sig í verki. Vonin var orðin lítil um það, að
til þess gæfist nokkru sinni efni.
Vér höfum nú rutt mörkina hér í marga
tugi ára. Við höfum ræktað hér marga rós-
ina, sem okkur og þessu Iandi hefir orðið til
góðs. En þá rósma, sem okkur er helgust,
þá rósina, sem við getum ekki af brjóstinu
tekið, hana höfum við engan jarðveg fyrir.
Á hún að kólna út og visna? “Hagl hraut
mörgum brautryðjandanum íslenzka hér af
auga, er hann hugs ði um þetta. Þögull bar
hann samt harm sinn í hljóði. En hver veit
hvert hugsanir hans og bænir stefndu þær
stundirnar ? Um þa,ð er enginn til frá-
sagna. Þó virðist hægt að ráða þær hug-
rúnir hans, ef reynt er til þess, og gátu lít-
ið að vita merkingu þeirra.
(Það er því ekki að furða, þótt að flaustur
kæmi á menn og óspart væri tekið til verka,
er fanð var að mæla ut vermireit þann, er
rós þeirra átti að vernda og ila — þjóðrækn-
is-samtökin hér vestra. Á fyrstu fundunum
var víst ekki Iangt frá því, að það ætti sér
stað sem K. N. segir í vísunni:
Já, íslenzkir viljum við vera
á Vesturheims iðgrænu sléttum;
og hver annars byrði bera
við bróðurhönd hver öðrum réttum;
og eins, þó það kunni að kosta
kjaftshögg og barsmíð á stundum;
með þjóðernis rembing og rosta
menn rífast og skammast á fundum.
Þetta mun ekki með öllu út í hött kvtðið,
þó gaman eigi að heita. En á þessu síðasta
þingi átti sér ekkert af þessu stað. Það
þurfti ekki að kosta neina barsmíð að vera
íslenzkúr þar. Hugir manna eru “allir eitt”,
ekki einungis um þjóðræknismálið, heldur
einnig um starfsemi Þjóðræknisfélagsins.
Það er kominn, eftir þessu síðasta þingi að
dæma, meiri þungi og alvara í starfsemina
sjálfa en áður, hún er kominn á meiri og
stöðugri skrið en fyr. Vermireitur íslenzk-
unnar er ekkj aðeins til orðinn, það er hlúð
að honum og hann er hirtur eftir iþví sem
föng eru á.
Blómknöppvön er hér og þar farið að skjóta
upp, og það er kepst við, að prýða reitin og
skreyta með sem flestum af þeim. Að horfa
á knappana gildna og springa út, vekui á-
nægju íslendinga hér öllu öðru fremur. Öska-
blómið þeirra, hefir fundið jarðveg hér.
Og nú er aðeins að hirða reitinn sem bezt,
“planta, rækta rein við rein”, hlúa að blóm-
inu og gleðjast um síðir við, að horfa á það
í allir sinni fegurð og dýrð. Hvílík happa-
stund það var fyrir okkur Vestur-lslendinga,
þegar þjóðræknissamtökin hér mynduðust!
Hvílíkan fögnuð það hefir nú þegar vakið
hjá okkur. Aldrei hefir þyrstur maður ver-
ið svaladrykk fegnari en við vorum, er þess
urðu líkur, nei, vissa fyrir að hér væri hægt
að rækta óskablómið okkar — íslenzkuna!
En nokkrir efast enn um, að henni verði
haldið hér við. Það er ekki á neinu bygt.
Að læra eitt tungumál, eða réttara sagt, að
halda |>ví við, þ>ó landsmálið hér sé annað,
er ekkert þrekvirki. Hví skyldi Islendingum
vaxa sá erfiðleiki í augum? Börn verja nú
æfinni fram að 16—18 ára aldri til skóla-
náms, og margir fram að 30 ára aldri. Þetta
á sér stað í ölium löndum orðið. Og tungu-
mál eru kend r jafnvel lægri skólunum. I
mörgum löndum, eru 3—4 érlend mál kend
á barnciskólum. Á æðri skólum eru alstaðar
kend 4—6 tungumál. Með alt þetta fyrir
augum, eru oss þeir menn óskiljanlegir, sem
ætla það vera ofraun íslendingum hér, að
halda við einni tungu, því hér er ekki að tala
um að læra hana, annari en þeirri er hér er
mælt á. Það er ein sú mesta hneysa, sem
hægt er að gera íslenzku hugsjóna lífi, að
halda slíku fram.
En nú skal aftur vikið að þjóðræknisþing-
inu. Eitt af verkum þess, er að kjósa stjórn-
arnefnd fyrir 'hvert komandi ár. Fyrir hið
nýbirjaða ár voru þessir kosnir:
Forseti: Séra Albert Kristjánsson, Lundar,
Man.
Varaforseti: Árni Eggertsson, Winr.ipeg
Skrifari: Gísli Jónsson, Winnipeg, (endur-
kosinn)
Varaskrifari: Ásgeir J. Blöndhal, Wynyard
(endurk.)
Féhirðir: Ásm. P.'Jóhannsson, Winnipeg,
(endurk.)
Varaféhirðir: Jónas Jóhannesson, Winni-
peg
Fjármálaritari: Fred. Swanson, Winnipeg,
(endurk.)
Varafjárm.r. Clemens Jónsson, Selkirk.
Skjalavörður: Finnur Jónsson, Winnipeg,
(endurk.).
Ein af þeim breytingum, sem gerðar voru
á þessu þingi og almenning snerta sérstak-
lega var sú, að árstillag félagSmanna var fært
niður í $ 1,00. Það var áður $2,00 fyrir full-
orðna. Fyrir unglinga og börn mun það
sama og áður.
Þingsamþyktir voru nokkrar gerðar snert-
andi útbreiðslu félagsins. Ætlar félagið að
senda menn út um íslenzku bygðirnar, þegar
það sér sér það fært, til þess að flytja er-
indi um þjóðræknismálið. Einnig að stofna
söngflokk, sem með tímanum yrði nokkurs
konar útvörður íslenzkrar sönglistar hér
vestra. Ennfremur að sjá eins fljótt og unt
er um, útgáfu íslenzkra lesbóka fyrir Vestur
íslenzk börn og unglinga o. fl. o. fl.
Tillaga til álits og íhugunar fyrir þingið
kom frá norskum prófessor í Bandaríkjunum
um, að þýða sögu Islands á ensku og hvaða
stuðnings væri að vænta frá Þjóðræknisfé-
laginu í því efni. Samþykti félagið, að sjá
um sölu nokkra eintaka af bókinni, þegar
vissa væri fengin fyrir því að bókin væri eins
og óskað væri. Verður álits prófessors Her-
mannsonar leitað um það. En því hefir þessi
norski prófessor. áiuga fyrir þessu verki, að
hann hefir þýtt sögu Noregs á ensku, en hún
er sögu íslands svo skyld, að hann fýsir að
glíma við, að gera henni sömu skil.
Á þinginu voru 3 fyrirlestrar fluttir. Sá
fyrsti var fluttur á mánudagskvöldið af séra
Jónasi Sigurðssyni forseta félagsins s. 1. ár.
Var fyrirlesturinn hvorttveggja í senn, sterk
þjóðræknishvatning og fjörlega skrifaður.
Var þar spilað á allar nótur þjóðrækninnar,
annað veifið með sláandi rökum, hitt með
blossandi tilfinningu, ýmist með lokkandi
endurminningum, ýmist með hrífandi gamni.
Var að verðugu gerður góður rómur að r-
indi hans. ,
Annað kvöldið hélt þjóðræknisdeildin
“Frón” samkomu. Þar flutti séra Ragnar
Kvaran snjalt erindi um “íslenzkar smásög-
ur”. Dróg hann rækilega aJiygli að því, að
lengi mætti Ieita lil þess að íinna betur skrif-
aðar smásögur en þær íslenzku. Og því vildi
hann draga athygli að þeim, að hann áleit
einkar heppilegt og, aðgengilegt fyrir yngra
og uppvaxandi lýðinn íslenzka hér, að byrja
á að lesa Iþær. En hann gerði meira en að
benda á sögurnar. Hann tók 3 þeirra og las
upp. Gerði hann það af þeirri snild, að á-
heyrendunum hefir ekki oft verið betur
skemt. Hanri lék sem sé um leið persónum-
ar. sem ýmist vdru auðvitað í karlagerfi,
kveðandi erindi úr rímuiri, ^éÓa hárfínar
svona í meðajlagi hugsandi ungfrúr eða
sveinar; þessir “lifandi smirðlingar” sem St.
G. minnist einhversstaðar á. Erindi þetta var
þörf og vel hugsuð vakning í þjóðræknisátí-
ina, og áheyrendurnir sprikluðu af ánægju,
að hlýða á það.
Ymislegt fleira var til skemtana þetta
kvöld — bæði söngur og hljóðfæraspil. AII-
ir sungu á íslenzku, og er það strax vottur
þess, að þjóðiæknis andinn sem þarna ríkti
hefir orkað |>ví sem ekki hefir áður verið
orkað á samkomum hér nýverið, en það er
að koma íslendingum til, að skammast sín
fyrir hvað oft að þeir hafa stygt íslenzkan
almenning með því, að syngja ekki íslenzka
söngva á al-íslenzkum samkomum.
IVJatur var framreiddur fyrir samkomugest-
I ina þetta kvöld, íslenzkur eftir föngum, pott-
] brauð, rullupilsa og hangikjöt o. s. ftv. Sam-
koma þessi var deildinni “Frón” til sóma.
Síðasta kvöldið flutti séra K. K. Ólafsson
fyrirlestur. Einnig um þjóðræknismál.
Ekki áttum vér kost á að hlýða á hann, en
vel var erindið rómað af þeim er þar voru.
j Efnið var, að sagt er, að sýna fram á, að
| þjóðrækni kæmi ekki í bága við alheimsborg-
ara-skylduna, heldur iþvert á móti gerði ein-
í stakliriginn betrl og afkastameiri í þarfir al-
heimsins. Að eins og þjóðfélagið væri betra
j fyrir hvern góðan borgara, svo væri heimur-
inn betri fyrir hverja góða þjóð. En því
fylgdi, að þjóðrækni væri eitt og hið sama og
; að leggja rækt við einstaklinginn svo að hann
yrði að sem mestum manni.
Þá er nú eitthvað á það minst er gerðist á
þinginu og mestu varðar. Þjóðræknismálið
er komið á svo góðan rekspöl, að nú væri
handaskömm að Iáta þá starfsemi falla niður.
Auðvitað kemur ekki til þess fyrst um sinn.
| En þar sem sýnilegt tákn er fengið fyrir því,
; að þjóðræknisstarfsemin ætti að geta borið
! hér beillavænlega ávexti, þá ætti hvötin að
vera meiri fyrir sem flesta að taka höndum
saman um þ>á starfsemi. Nú er árstillag þjóð-
ræknisfél. fært niður um helming svo það er
hverjum innan handar að gerast félagi-að því
er það snertir. Og látum'þá sjást, að viljann
og þjóðræknis- andann skorti ekki til þess
að vera meðstarfsmenn þeirra, sem reyna að
hlúa að rótum þess, er fegursta íslenzka á-
! vexti ber.
Mælsku samkepni
stúdenta.
Eins og auglýst var, háði íslenzka stúdenta
félagið mælskusamkepni sína s. 1. föstudag í
G. T. húsinu.
Samkoman var vel sótt, sem ekki var mót
von, þar sem hvorki meiru né minna var lof-
j að en 8 ræðum. Þegar nú þar við bættist,
að þarna var verið að vinna fyrir medalíu,
og að þeir voru vel vígfimir andlega, sem
þátt í íþví tóku, dróg það ekki úr eftirvænt-
ingunni.
Það mun einnig óhætt að fullyrða, að á-
heyrendurnir hafi ekki orðið fyrir vonbrigð-
um. /
Ekki er það ætlun vor, að gera ræðurnar
hér að umtalsefni. Ósann^jarnt væri þó að
| ganga fram hjá því og geta þess að engu, hve
j íslenzkar þær voru allar að orðfæri og máli
og flestar einnig að efni.
Innan um sumar þeirra leiftuðu hér og þar
fagrar setningar úr íslenzku skáldamáli og
hugsunin var í mörgum ræðunum ekkert
barnameðfæri. Ætlum vér ræðu Ingvars
Gíslasonar og ýmissa annara bera skýran
vott um það.
Annað sem ánægju vekur, var það, að þá
virtist oss ræðufólkið tala eðlilegast og vera
sjálfu sér samkvæmast, er um íslenzkt efni
var að ræða, eða þjóðræknismál vor. Ræða
Heiðmars Björnssonar um “Feðra-arfinn”
var flutt af ómengaðri tilfinningu höfund-
arins fyrir efninu. Og hvar sem ræðunar
gripu inn í það mál, varð maður hins sama
var hjá hinum. íslenzkan og þjóðræknis-
meðvitundin er lifandi afl hjá námsfólkinu og
má sú taug röm heita, er tillit er til þess tek-
ið að flestir er ræðurnar fluttu munu fædcf-
ir hér og að minsta kosti algerlega uppaldir
í þessu landi. En svo áttum vér ávalt von á
því, að það yrði ekki sízt ihentuðu íslending-
arnir, þó hér væru mentaðir og uppaldir, sem
götuna greiddu íslenzkunni hér.
Sú er verðlaunin hlaut, var ungfrú Aðal-
björg Johnson. Ræða hennar var um “Skáld
og spámenn”, og birtist í næsta blaði.
Nöfn þeirra ræðumanna þetta kvöld, sem
enn hefir ekki verið getið, fara hér á eftir á-
samt ræðuefnunum:
Þorsteinn Þorsteinnsson: Um Þjóðrækni,
laglega flutt ræða.
Ungfrú María Þorláksson: Um framtíðar
borgara þessa lands eða þjóðmyndunina hér,
sagði sögu af f>ví, hvernig Galla-börnin
kæmu fyrir í þ\4 efni. Frásögn hennar var
bæði fjörug og skáldleg. Værum ekkert
hissa á að frétta síðar af því, að
hún skrifaði skáldsögur.
Axel Vopnfjörð: Um frum-
byggja, góð ræða.
Vilhjálmur Kristjánsson: Um
Frakkland. “Látið Frakka njóta
sannmælis”, var einkunarorð hans.
Þótti málstað þeirra hallað í blöð-
unum.
Halldór Stefánsson gat ekki
komið því við, að hafa ræðu
þarna, eins og ráð var fyrir gert
— og var Iþví einni góðri ræðu
færra. Vér höfum hlýtt á Mr.
Stefánsson áður, og 'það gefur oss
fullkomlega ástæðu til að segja
þetta.
Bergþór E. Johnson stýrði sam-
komunni.
Islenzka námsfólkið á þökk
skilið fyrir þessa samkomu sína.
Hún var bæði skemtileg og benti
meðal annars glögt í þá átt, sem
til heilla horfir og oss ætti að vera
kærast að halda — í þjóðræknis-
áttina.
-----------x—----------
Smekklegur
rithátturl!
Það hefir alloft verið minst á
það við oss þessa síðustu daga, að
það hafi verið fremur ósmekkleg-
ur ritháttur á sumum ritstjórnar-
greinum Lögbergs s.I. viku. Að
vísu fetta oft einhveriir fingur út
í þeð, sem blöðin flytja, að á-
stæðulitlu, en í þetta skifti ætlum
vér nokkra ástæðu til þess vera.
Á ritstjórnarsíðu blaðsins stendur
meðal annars þetta:
“-----Þeir eru ekki allfáir
j meðal vor Vestur-Islendinga, sem
I þeim ófögnuði eru haldnir, að
geta ekki opnað munninn án þess
að út úr honum skríði einhverjar
ófreskjur eða óskapnaður.”
Og ennfremur:
“Væri það ekki heillaráð fyrir
Heimskringlu, þegar hún fer næst
í lúsaleit, að hreinsa eitthvað of-
urlítið úr sinni eigin skyrtu, áður
en hún fer að reka nefið í ann-
v*
ara ?
Og þetta lætur ritstjórinn sér
að orði verða út af kýmnisgrein
um prentvillu í Lögbergi, sem svo
afleit var, að samkvæmt henni
var burðargjald á einum mæli
korns frá Edmonton til Montreal
nærri $40.00.
I annari ritstjórnargrein er á-
j drepa til Heimskringlu fyrri að
I hafa sagt ósatt frá afdrifunum,
' sem tillögur bændaþingmannanna
I fengu á sambandsþinginu — eða
j að hafa ekki sagt allan sannleik-
ann um það mál. Lögberg segir
að þess hafi ekki verið nema sjálf
sagt að geta, að stjórnin hafi ver-
ið á móti tillögunum af því, að
það gat orðið henni að falli að
samþykkja þær.
Það er með öllu ósatt, að
stjórnin þyrfti að segja af sér, þó
tillögunar hefðu verið samþyktar,
og bygt á kreddum gömlu flokk-
anna, en jafnvel þó að svo hefði
verjð, var það Iítil ástæða tii að
hafna þeim eins og stjórnin gerði.
Einnig báru bændur fram tillögu
um, að stjórnin skyldi ekki feld,
þó hún væri í minnihluta við at-
kvæðagreiðslu ýmissa mála, og
að ekkert nema vantraustsyfirlýs-
ing nægði til þess. En þá tillögu
feldi stjórnin sjálf.
Lögberg getur ekki ráðið í það
hvað bændum gekk til að bera
upp þessar tillögur. Það erum
vér vissir um, að ekki er neinum
dulið nema ritstjóra Lögbergs.
Bændaþingmönnunum gekk þetta
til: að létta byrðinni á herðum
alþýðunnar. En stjórninni gekk
þetta til að fella tillögumar, eftir
því sem Lögberg segir: Hún var
brædd um að það kostaði hana
völdin!
Hvort sem þessi hreinskilni
Lögbergs stafar af óskamfeilni
eða fáráðlingshætti, tökum vér
henni með þökkum. En ef Hkr.
hefði gefið stjórninni þennan
snoppung, emm vér hræddir um,
að það hefði verið kallaðar illar
hvatir eða eitthvað þvíumlíkt.
Dodd’s nýmapillur eru bezta
nýmametSalið. Lækna og gigt.
bakverk, hjartabilun, þvagtepDU.
og önnur veikindi, sem stafa frá
nvrunum. — Dodd’s Kidney Pills
kosta 50c askjan eða 6 öskjur fyr.
*■' Í2 50, og fást bjá öllum Iyfsöl-
*»rn eða frá The Ðcdd’s Medic>no*
Co„ Ltd., Toronto. Ont
Oss finst að Lögberg mætti í
alvöm taka upp kýmnisorð
skáldsins og segja:
Ef einhver sér mig ekki vera
að moka, —
þetta orða þannig hlýt: —
þá er orðið hart um skít.
-----------xx--------
“Pétur Patelin,r.
Skopleikurinn “Pétur Patelin”, er
nú verSur sýndur í fvrsta sinri á ís-
lenzku 9. og 12. þ. ni. í Goodtempl-
arah.úsinu, var leikinn fyrst hér í
borginni 1. og 2. marz af “The
Winnipeg Community Players’' í
ieikhúsinu, er þeir hafa á leigu, 959
Maip St., og tókst vel. Landi vor hr.
Olafur Eggertsson lék þar annað
helzta hlutverkiÖ af mikilli list, og
fór enskt blaö hér í hænuin lofsam-
legum oröum um leik hans, og um
lcikritiö.
NiöurlagsorÖ í blaðagreininni eru
á þessa leið:
“Yfjr höfuð tókst sýningin vel og
var afhurða skemtileg. L,eiktjöldin
voru óvenjulega vönduö og viðeig-
andi. Það er oss ánægja að viður-
kenna og hrósa þeirri smekkvísi
“Community Players”, er -æður vali
þeirra á jafn fjörgandi sjónleik og
þessi er. Aðdáun vora viljum vér
einnig láta í té þeirri hönd — fyrir
löngu orðin duft — sem teiknaði jafn
ógleymanlega persónu og “Pétur Pat-
elin” er, sem hefir vakið hlátur nið-
ur aldirnar alt til vorra daga.”
A laugardaginn 24. febrúar léku
“Community Players” stutt leikrit,
“The Message” (“Boðið” eða “Skeyt
ið”), eftir ianda vorn E. Thoriaks-
son, er nú stundar kenslu við Mani-
toba háskólann. Leikurinn fer fram
á bóndabýli í Saskatchewan á stríðs-
árunum, og viðburðirnir eru tengd-
ir við styrjöldina og átakanlega sorg
legir. — Hr. Olafur Eggertsson lék
einnig hlutverk í þessum leik og þótti
takast afþragðs vel. Hin hlutverkin
einnig vel leikin. Að leikslokum voru
leikendurnir kallaðir fram með dynj-
andi lófakiappi .og einnig höfundur-
inn.
“Pétur Patelin” verður aðeins
leikinn tvö kvöld, því t’mi leikend-
anna er takmarkaður. Herra Öiaf-
ur Eggertsson ieikur aðalblutverkið.
Ný tjöld verða notuð við leikinn og
15. aldar búningar.