Heimskringla - 11.07.1923, Blaðsíða 2
2. BLAÐSÍÐA.
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, II. JCLÍ, 1922.
M0S6ð09OSQOSC^e90e8ðSSG008ðSCC6QC^0S0S*!^CCðCC>ðSCa
Að senda peninga.
Þeir sem senda þurfa peninga til annara landa, aettu
aá senda bankaávísanir. Það er hentugasta leiSin
til þess og áreiðanlegasta, og það kostar IílilræSi.
SÞkar ávísanir má kaupa á öllum bönkuiii Im-
peria! bankans.
ÍMPERIAL BANK
OF CANADA
Riverton útbúið
H. M. Sampson ráðsm.
Auka-útbú á Gimli. (451)
ioesgeosðSoseosðceosðesceðososoccðKseeecðsooðososœ!
Vetrarferðalag um fjöll
Eftir Stcingr. Matthíasson.
(TekiS úr “Islendíngi”.)
Prh.
í Galtárkofa.
Leiðsögumannakofi er við Galt-
ará austan við Blöndu, og sögðu
þeir hann liggja nokkuð norðan
við það, sem við höfðum farið um
morguninn. Þangað var nú ferð-
inni heitið, og von til að við hefð-
um skímu þangað. Og við greidd-
um sporið gangandi yfir krapalón-
in og ríðandi á vfxl. En ennliá i'laug
tíminn. Myrkrið náði okkur fyr en
að Blöndu var komið, slóðin var
týnd og urðum við að treysta á
nýtt vað. Það gekk. Síðan tók við
iöng reið niður með Blöndu að aust
an og nýir krapalækir og stöðugt
hvesti og komið var él og dimm-
viðri. Og aldrei ætiuðum við að
finna Galtárósa og því síður kof-
ann. Gráskjóni var einn farinn að
skjálfa og við voruin í þann veginn
að siá upp tjaldinu og binda hest-
ana á streng — nei — enn skulum
við leita og halda svo fram stefn-
unni. Glaðir urðum við þegar Galt
grá var fundin — við klöngruðumst
yfir hana og upp með henni langa
leið — og loksins fanst kofinn.
Eátt gefur aðra ánægju meiri en
að yfirstíga þrautir, þó á undan
haldi sé. Og fáir munu geta glaðst
meira yfir heimkomu til hiýrra
húsakynna og jafnvel hallarsalt, en
við þrímenningar og hestarnir við
innreiðina í þann óá«jálega, lágt-
rjáfaða Galtárkofa, ilmandi af
mygluðu, mjóaleggjardjúpu hrossa-
taði. Yið fengum okkur “búinn
hita' af íðilgóðu feitu ok reyktu fol-
aidakjöti, sem Guðbrandur átti í
tösku sinni. Átum við þetta á garð-
anum eftir að við höfðum breitt
þar úr heyinu, sem eftir var í poka-
horni, handa vesalings klárunum.
En aiðan tjölditðum við utan við
kofann og aiborðuðum eftir að við
höfðum hitað okkur kakaó og fun-
heitt var orðið í tjaldinu af prímus-
loganum.
“»Strengirnir féllu á yndislegum
stöðum” stendur einhversstaðar í
Gamla testamentinu, til að tákna
ánægjuna við að tjalda í “óasa” eft-
ir erfiðan eyðimerkur áfanga. Þó
ekki væri yndislegur tjaldstaðurinn
á aurugum mel, undir móatiarði, í
niðamyrkri nætur og úrsvöium út-
synningi, sem iamdi tjalddúkinn og
hvein í stögum, þá var yndisleg
hvíldin og saðningur sults og við
sofnuðum í okkar hlýju hvílupok-
um, værar en nokkru sinni, og sváf-
um svefni réttlátra til moi;guns og
vel það.
Daginn eftir var ailgott veður og
við ihéldum af stað endurhrestir
menn og hestar og Gráskjóni tý-
efldastur. Við héldum norður
Bugana og bröttu brekkuna, sem
við höfðum áður farið í loftköstul-
um niður, hestarnir rennandi sér á
stertunum og baggarnir eins og
hrossataðskögglar niður hjamfönn.
Nú fórum við upp brekkuna á öðr-
um stað og sneyddum hana með
prýði, svo hún var enginn farar-
tálmi. Nokkrar krapablár enn,
norður Eyvindarstaðaheiði, en
hestarnir léttu sér sem hirtir og alt
gekk eins og í sögu. “Það var eins
og blessuð skepnan skildi’ og vissi
af tuggu, fyrst í Ölduhrygg hjá á-
gætu gestrisnisfólki og öðru ekki
lakara í Ytri-Svartárdal. Þar gisti
eg hjá Ófeigi og var í'agnað eins og
týndum syni.
En hvað þetta alt var gaman —
og næsta dag var mín vitjað til
sjúklinga og bændurnir á Starra-
stöðum og Sölvanesi skutluðu mér
til iSauðárkróks í greiðslu fyrir lít-
ilsháttar læknishjálp.
En satt var það —eg komst ekki
yfir Stórastnd. En það var ekki að
kenna neinum iilviðrum eða vetr-
arhörku heldur afarmikilli hláku.
Og eg tek undir með Stephensen
sáiuga umtooðsmanni, sem eg eitt
sinn heyrði segja: “ísland væri
bezta land, ef ekki væru óhræsis
hlákumar”. Mér fanát það fals-
kenning í bili, en eftir á að hyggja
má það til sanns vegar færast —
því þaðan stafar mörg óreglusemi
og ásetningssyndir bænda.
Eg haíði tekið í reikninginn, að
einnig væri asahláka á Stórasandi,
og við því hafði eg ekki séð, að eg
hefði þurft að hafa einum fylgdar-
manni fleira og skíðin með og skíöa
sieðann til að geta sent hestana til
bygða, þegar þeim var ofaukið orð-
ið og aðeins til trafaia. Um hitt
hafði ’ferðin sannfært mig, að út-
búnaðurinn var að öðru leyti góð-
ur — því vel hefði eg þolað viku
stórhríð inni í hlýju tjaldi, dúðað-
ur í mínum gærupoka líkt og ungi
I í eggi. Og þó mér máske auðnist
ekki að sýna það í verki, þá munu
margir aðrir geta ótrauðir á þaö
hætt og farið^ yfir okkar fjöil í
hvaða illviðristíð sem er, ef aðeins
er nógur snjór, og hvað mikill kuldi
sem drotnar. Því kuldinn hjá okk-
ur er sináræði á við þann, sem tíðk-
ast á Grænlandsjöklum eða norður
og suður við heimskaut. Og miklir
amlóðar erum vér Islendingar, ef
okkur hrýs hugur við fárradaga
ferð yfir fjöiiin okkar, þegar þeir
leika sér að því Norðmennirnir,
Peary og fleiri að fara tíu sinnum
lengri leiðir yf'ir eyðimerkur, ísa og
jökla, þvert og endilangt um heim-
skautahéröð ókaldir og ósvangir, en
að vísu órakaðir og ófrýnilegir, ó-
þvegnlr mánaðarlangt.
Erh.
JóLann Georg Mendel.
Þau hafa orðið örlög þessa
manns, að eftir að hafa hvilt í
gleymsku eða því sem næst um tvo
áratugi eftir dauða sinn, leiftrar nú
nafn hans á himni frbegðarinnar í
tölu þeirra nafna, sem veröldin
hefir mestar mætur á. Mátti sjá
þess vott í suinar (1922) á aidaraf-
mæii hans; í öllum tímaritum
heimsins var hans þá getið og af-
reka hans. Má því sannlega segja,
að hróður * hans fer fjöllum ofar,
enda eiga náttúruvfsindin þesssum
manni mikið að þakka, þótt seint
séu honum jiakkir goidnar.
Pátt er mannkyhinu gagniegra en
náttúruvísindi, og þótt gömul séu,
þá er samt hin göfugasta grein
þeirra fræða tiitölulega ung. ,Er
hér átt við iíffræði. Verður ekki
talið, að þessi vísindi hefjist með
réttu sniði fyr en á 19. öid; allar
fyrri athafnir í þeim greinum meta
inenn nú kák eitt. En um miðja 19.
öld og eftir það hófust iíffræðarann
sóknir og komust samfímis tii önd-
vegis í heimi náttúruvísindanna við
afrek annara eins manna og Dar-
wins og Huxleys o. fl. Ollu kenn-
ingar þessara manna, einkum Dar-
wins, byltingum í náttúruvísindum,
heimspeki og iífsskoðunum manna;
voru þá fáir menn þeim frægri. Alt
öðru máli gegndi um einn mann úr
þessari samherjasveit, þann sem nú
skai farið um nokkrum orðum hér.
Meðan veröldin stóð á öndinni af
eftirvæntingu eftir árangri rann-
sókna Darwins, var hijótt um nafn
hans. Hann vann verk sín í kyrþey
en með þeiri trúmensku og hugviti
kð nú eru rannsóknir hans og rann-
sóknaraðferðir undirstaða hverjum
þeim manni, sem kynna vili sér þá
grein líffræði, sem þessi maður
skapaði fyrstur; þessi fræðigrein
hefir verið köiluð ættgengi og ræð-
ir um arfgengi og arfnæmi með öll-
um verum, hvort sem eru dýra- eða
jurtakyns.
Mendél hét að skírnarnafni Jó-
hann og fæddist í Heizendorff í
Schlesíu, þeim hlutanum, er iá til
Austurríkis, í júlímánuði 1822. YaV
ekki meira haft við hann en svo,
að menn vita ógerla fæðingardag
hans, og leikur á tvennu, 20. eða 22.
júlí. Hann var bændaættar. Hann
gekk í æsku á skóla og bar þá þeg-
ar af jafnöldrum sínum að námfýsi
og iðjusemi; einkum var honum þó
viðbrugðið um þekking á grösum
og jurtum og áhuga á þeim fræð-
um, er þar að lúta. Að loknu iatínu-
skóianámi tók hann munkvígslu og
gekk í Königinkloster í Brunn (ár-
ið 1843); síðar tók liann prestvígslu.
Þá tók hann sér nafnið Gregor.
Lagði hann í fyrstu stund á guð-
fræði í kiaustrinu, en héit þó jafn-
framt trygð við náttúruvísindin,
svo að yfirmönnum hans í klaustr-
inu Tanst mikið til um; sendu þeir
hann jiá á kostnað klaustursins til
háskólans í Yínarboig, og þar dvald
ist liann í fjögur ár og gaf sig ein-
ungis við náttúruvísindum. En
síðan varð hann skólakennari í
Brunn (1854) í náttúruvísindum og
eðlisfræði og hélt því starfi um 14
ár eða til 1868; þá varð hann ábóti
eða forstöðumaður í klaustrinu og;
var það til dauðadags (1884). Drógst!
hann þá nokkuð frá fræðigreinum j
sínum sökum deilna þeirra, er þá I
hófust um skiinað ríkis og kirkju, j.
og tók mikinn þátt f þeim. Að öðru
leyti iná kalla, að alt líf hans hafi j
verið helgað náttúruvísindum, eink j
um iíffræði og veðurfræði, þótt j
nafn hans sé einkannlega bundið
við hina fyrri grein.
Þess er enginn kostur hér að
skýra frá rannsóknuin Mendels til
hlítar né áhrifum þeim, sem hann
hefir haft á náttúruvísindin. Til
þess veitti ekki af heiili bók. Eins
og fyr var sagt, lutu rannsóknir
hans einkum að ættgengi. Merk-
astar tilrauna hans voru þær, er i
hann gerði á baunajurtum, en þær
reyndust flestum öðrum jurtum
hentugri til athugana í þessa átt.
Rannsóknir nóttúrufræðinga hafa
kent mönnum það, að engin vera,
dýr eða jurtir, haidist óbreytt um
aidur og æfi. En breytingarnar
gerast að jafnaði á geisilöngum
tíma, svo að jiúsundum ára saman
getur sama veran eða verutegund
staðið í stað eða því sem næst» En
innan sömu tegundar eru engir ein-
staklingar eins. Með foreldrum og j
bömum og með systkinum er jafn-
vel einhver munur, þótt margt sé
líkt. Hvemig víkur þessu við?
Hvaðan stafar munurinn og af
hverju keinur svipurinn og líking-
jn? Ættgengislögmálin iiafa í aðalþ
dráttum sínum alment gildi, bæði
um jurta og dýralíf, þar með talið j
mannkynið, með öðrum orðum j
hvai-vetna þar sem æxlun fer fram. j
Æxlun er bæði kynbundin og kyn-1
laus, og er hið fyrra kallað það, er j
nýr einstaklingur skapast við það,!
að sameinast tvær frumlur, karl-i
kyns og kvenkyns. Að þessari teg-1
und æxlunar lutu einkum rann-,
sóknir Mendels, þar með og kyn-
biöndun og arfgengi einkenna og
tilhneiginga, andlegra og líkam-
legra, og varðyeizla þeirra. Það
þykir einkenna rannsóknir Men-
dels, hve skýringamar eru augljós-
ar og einfaldar, tilraunir ótorotnar i
og rök óyggjandi. Yæntaniega gefst j
íslendingum innan skams kostur á
að kynnast bæði þessum kenning-
um og ættgengisrannsóknum sfðari
tíma, með nánari greinargerð í bók
eftir sérfróðan höfund;
(Alm. Þjóðv.fél. 1924.)
-------------x-----------
Gamla fiðlan.
Margrét Haven sneri bakinu að
glugganum, fiðian 1$ á mjöðm henn-
ar ,en í hægri hendi sinni hélt hún
á boganum. Ungi, beinvaxni lík-
aminn hennar var eins Ijós og loft-
næmur.og lagið, sem hún var ný-
búin að leika, og gulina, hrokkna
hárið, sem liðaðist kringum andlit
hennar. Hún leit næstum ögrandi
á húsmóður matsöluhússins, sem
stóð gagnvart henni.
RICH IN VITAMINES
“Eg er komin til að tala við yður,
ungfrú Haven, um reikninginn yð-
ar.” sagði frú Daníels með alvar-
legri róin heldur en Margrét hafði
áður orðið vör við hjá henni.
“Ó, það er sátt, frú Danieis.” Hún
talaði með uppgerðar kæruleysi.
Hún vissi, að hún hafði ekkert borg
að fyrir mánaðar fæði eða meir, og
hún vissi, að hún gat ekki borgað
neitt. Hún hafði reynt að gleyma
vandræðum sínum, og var þar að
auki dramlbsöm. ,
En nú, þegar húsmóðirin kom til
að krefjast peninga sinna, varð hún
utan við sig af hræðslu, sem hún
viidi þó ekki láta hana sjá.
“Hve margar vikur skulda eg
fyrir?”
“Pimm,” svaraði frú Daníels
gremjulega. 'Mér þykir leitt að
verða að krefja yður, en eg verð að
fá nokkuð af því. sem eg á hjá yð-
'ur, í seinasta iagi á iaugardaginn
kemur.”
“Eg — eg býst við að fá vinnu fyr-
i” laugardaginn,” stamaði Margrét.
“Þér vitið að eg hefi verið að bíða.’
“Eg hefi líka beðið eftir pening-
um mínum, ungfrú Haven. og eg
vona nú að fá þá. En þér eruð lík-
lega vissar um að fá vinnuna. svo
þér gailibið mig ekki? Eg ó ekki
við að þér séuð að hugsa um að
gera það,” bætti hún við, þegar
liún sá ásökun í augum Margrétar.
Viljið þér fá teið yðar núna, ungfrú
Haven?” sagði hún í því skyni að
bæta úr framkomu sinni.
“Nei, þakka yður fyrir,” svaraði
Margrét ofur lógt, og þá fór frú
Daníels út og lét Margrétu eiga sig.
Margrét leit í kringum sig, í litia,
fótfeklega herberginu, iagði fiðluna
á borðið en fleygði sér á rúmið sitt
og grét.
Hún fór að hugsa um liðna tíma,
þegar hún gekk á skóia, og um hina
kæru frænku sína. Vilhelmínu, sem
var henni svo góð og annaðist hana,
þegar faðir hennar dó úr tæringu.
en móðir hennar dó löngu áður-
meðan hún var lítið barn. Bún
hugsaði um skóiann, um hinn feita
prófessor Berg, söngkennarann, er
hafði álitið hana hafa meira en al-
menna sönghæfileika.
Svo var hún send til meginlands-
ins, til að fullkomna nám sitt hjá
hinuin nafnkunna Burieigh. En
hvað hann hafði dáðst að henni, og
hve röskiega hún vann, sveimaði
og skemti sér með námsfélögum
sínum: letingjanum Nicolai Ham-
mer, hinni iitlu og geðríku Jeönnu.
hinum stóra og sterka Pranz Pfef-
fer og fleirum.
Hvað var orðið af þeiin? Hvar
í heíminum voru þeir. Jeanne skrif-
aði við og við, um þetta leyti var
hún á ferð um Rússland, og sendi
henni úrklippur úr blöðunum, sem
lýstu starfi hennar og þeirra- sem
hún fyigdist með, við söngskemt-
anir
Pyrir Margréti lá ekkert annað en
fátæktin. Hin góða frænka henn-
ar var dóin fyrir rúmu ári síðqn.
Margrét, sem eingöngu haföl hugs-
að um vsönglistina. og engan ganm
gefið að framtíðinní. varð þess nú
vör, að hún varð að vinna fyrir sér.
Þar eð kennarinn hafði sagt
henni, að hún myndi eiga góða
framtíð fyrir höndum, og yrði nú
að reyna gæfuna, fór húrt aftur til
Lundúna.
Prænka hennar skildi henni ekk-
ert eftir nema fiðluna. sem hún
hafði iagt frá sér, og sem hún áleit
að mundi skapa framtíðargæfu
Margrétar En listavegurinn er
þröngur og þyrnum stráður, og það
fékk hún að reyna. Margrét hlaut
ajðeins llla laimaða stöðu sem for-
ingi söngfélags kvenna í tedrykkju-
sal, og þenna mánuð, sem hún
dvaldi þar, var undirsöngurinn að-
allega teskeiðaglamur og kvenna-
spjall.
Eftir þetta ferðaðist hún á milli
ýmissa söngskemtunarstaða, til að
leita atvinnu, en árangurslaust.
Hana hrylti við að hugsa um þetta
ferðalag, sem oft átti sér stað í rign
ingum yfir mílulanga vegi. stundar-
bið í óhreinuin skrifstofum, gagns-
iaus ioforð- skammarleg tilboð.
ókurteis framkoma gagnvart ungri,
varnarlausri stúlku.
Léleg borgun f'yrir þátttöku henn
ar í borgarjaðra samsöngum. Fram-
tíðarútlit hennar fór dagversnandi.
Hún stóð upp, þurkaði augun og
greip fiðluna sína. Nei, hún mátti
ekki oftar leika á hana. Hún varð
að forðast allan hljóðfæraslátt.
Eina ráðið til að bjarga sér var að
selja fiðluna. Hún hafði reynt að
veðsetja hana nýlega, en veðiómar-
inn vildi ekki iána peninga út á
hana. En hún bjóst við að geta
selt einhverjum ruslakaupmanni
hana, og eins og í svefni iét hún
fiðluna og toogann ofan í kassann,
greip hattinn sinn og kápuna og
fór af stað.
“Nei, og aftur nei!” sagðiAndré
Bernardi, um leið og liann fleygöi
bréfinu til skrifara síns. “Eg get
ekki spilað á þriðjudaginn. Greif-
innan verður að bíða. Mér eru veitt
heimiboð í fjögur kvöid, og eg verð
að æfa mig fyrir nýja samsönginn
— það er ómöguiegt.”
Kröyer, skrifari þessa nafnkunna
fiðluleikara, rispaði eitthvað á bréf-
ið og beið svo iitla stund.
“Hennar tign spyr í eftirskriftinni
hvort þér ekki viljið verða með í
veiðiförinni á landi hennar í haust,
Hverju á eg að svara því?’
“Veiðiförinni,” endurtók Bemardi
hugsandi. Hann var ágætur veiði-
maður, og auk fiðlunnar sinnar
eiskaði hann ekkert eins og veiðar.
“Mér er sagt að á hennar landi séu
skemtilegustu veiðar. Konungur-
inn —” i
Svipur hans lýsti mikilli gieði- og
hendinni strauk liann gegnum hið
dökka hár.
“Kröyer, þér þekkið hve veill eg
er. Eg skal þá með guðs hjálp spila
á þriðjudaginn.” stundi hann upp.
“En samsöngurinn? Við getum
frestað skemtaninni hinum for-
Dodd’s nýmapillur eru bezta
nýmame'ðali'S. Lækna og gigt,
bakverk, hjartabilunt þvagteppu,
og önnur veikindi, sem stafa frá
nýrunum. — Dodd’s Kidney Pilla
kosta 50c askjan eða 6 öskjur fyr„
» $2.50, og fást hjá öllum lyfsöl-
**m eða frá The Dodd’s Medicba®
Co.. Ltd., Toronto, OnL
eldralausu til gagns. það veitir mér
meiri tfma.”
“Það er gott, herra Bernardi. En
hin heimiboðin?” .Skrifarinn veif-
aði mörgum bónarbréfum frá háif-
vita stúlkum, sem vildu fá hann
heim tii sín tii að spiia.
“Ómöguiegt. Segðu biátt áfram
nei, til þeirra ailra, en gerðu það
kurteisiega. Næstu tíu dagana get
eg engu sint, ekki fyr en samstiiti
samsöngurinn er um garð genginn*
Og nú verð eg að hreyfa mig og
anda að mér hreinu lofti, áður en
eg spila í kvöid.”
Kröyer hjálpaði honum í’kápuna
sína. Þeir voru fremur sem góðir
vinir en sem húsbóndi og þjónn. Og
svo hraðaði fiðiuieikarinn sér út úr
stóru dagiegu stoíunni ó Westend
hóteiinu, þar sem hann hafði að-
setur sitt.
Af tilviijun gekk hann um marg-
mennu göturnar í Sóhos, þar sem
ailra þjóða tungumái ótnuðu fyrir
eyrum lians. Hann hafði gaman
af að kynnast bæjunum, sem hann
kom tii á ferðum sínum, og sjá hið
einkennilega, sem vanaiega fyigdi
hverjum þeirra.
Um ieið og hann gekk í gegnum
fámenna hliðargötu, hugsandi um
starf sitt, varð honum iitið á gaml-
an og óhreinan glugga. þar sem
hljóðfærum af ýmsu tæi var hrúgað
saman.
Hann nam staðar og leit á þessa
hijóðfærahrúgu, sem öll voru til
More Bread and Beíter Bread
and Beiter Pastry too
U5E IT IN ALL
\ -_ YOliR BAKINCr - >
-----RJOMI-------------
Heiðvirt nafn cr bezta ábyrgðin
yðar fyrir heiðarlegum viðskift-
;um; — það er ástæðan til þess,
að \ér megið búast við öllum
mögulegum ágóða af rjómasend-
ingum yðar — og með óbrigð-
ulli stundvísi frá
CITY DAIRY, Ltd.
WINNIPEG.
James M. Carruthers
forseti og ráðsmaður.
James W. HiIIhouse
fjármálaritari.
SPYRJIÐ MANNINN SEM SENDIR OSS.
X