Heimskringla - 08.08.1923, Blaðsíða 5

Heimskringla - 08.08.1923, Blaðsíða 5
WINNIPEC, 8. ÁGÚST, 1923. HEIMSKRINGLA 5. BLAÐSIÐA. um ykkar og kunningjum að fara með^-það. Eg hefi séð það vestur í KJettafjölium, hvernig ein einasta rrjátegund getur klætt fjöll og fimindi. Ef ykicur tækist að kiæða gamla landið skógi og öðrum gróðri, þá væri sannarlega mikið unnið og þið hefðuð vissuiega greitt Torfagjöldin, þótt þið hyrf- uð þá aftur 'til ykkar átthaga. % III. Málið og bókmentirnar. En — kann einhver vkkar að ppyrja hér vestan hafs — til hvers eruð þið Islendingar, svo fámenn- ir sem þið eruð og svo erfitt sem land ykkar er, að burðast við að verá sérstök þjóð ag sjáifstætt ríki? Og hvað á það að þýða, að binda evo hugann við málið og fornment- irnar, sem þið hafið gert? Eg gæti svarað ylckur með erindi lir fyrsta ættjarðarkvæðinu, sem ort var hér vestan hafs, og sungið var á fyrsta íslendingadeginum: “Eémætur er fomöld sjóður framtakssömum lýð: aðeins frækorn fyrir ‘gróður, fyrir nýja tíð. ' Já, vér eiskum isafoldu eins og verður hún, ^ er það fræ rís upp úr moldu árdags móti brún.” Yér elskum auðvitað tungu vora og bókmentir af því, að þær eru etniviður annars meira, en vér elsk- um þær lfka af því, að þetta er mik ill og göfugur arfuf, sem oss ber að gæta sem bezt, að gangi ekki úr eér. Og það er bezt að segja það strax: beztu íslendingar heima fyrir bera með sér þá leynilegu ósk og þrá, að islendingar, svo fámennir sem þeir nú eru og dreifðir, verði stór og mikiJ þjóð og að einskonar for- gönguþjóð meðal annara þjóða. En þá má þjóðin ekki glata því bezta, sem hún á. Einhver mesti dýrgripurinn, sem vér eigum, er vor eígin tunga, ís- lenzkan. Kíðan ísland bygðist, hef- ir hún verið andleg móðir vor. Hún hefir haldið við menningu vorri og mentun, hefir kveðið í oss hug vom og dug, hefir kent óss speki vora og trú. Á þessari tungu — fbrntungu alira Norðurlanda — er Landnáma og íslendingabók rituð; hún hefir geymt sögu sjálfra vor og airra Norðurlanda; hún geymir Yöluspá og Hávamál og Helgakviðurnar báðar; á henni hefir Lilja og Passíu eálmamir verið kveðnir, og hún mun geyma lofsöng vom: “ö, guð vors iands”, til hinnar siðustu stundar: — málið fræga söngs og sögu sýpu betra guða víni, mál er fyllir svimandi sælu eál og æ!f, þótt hjartanu blæði. En —kann einhver ykkar að spyrja — er ekki tunga þessi farin að fymast og ganga úr sér, og væri ekki réttara að taka upp eitthvert heimsmálið í hennar stað, t. d. ensku? Eg man, hvað það kom við hjart- aðí mér, þegar eg las þau ummæli Gests Pálssonar um fclenzkuna, áð þetta gullfagra mál lægi ein§ og brotinn iúður á jörð niðri, er enginn hirti um að þeyta, eða að því mætti likja við konungsdóttur f áiögum, sem enginn hirti um að leysa og færa í skartkiæði nútfðarlnnar. Og eg hét þvf þá, að eg skyldi gera mitt til þess að leysa hana úr álög- unum. Síðan er nú liðinn rúmur mannsaldur og margir menn mér færari hafa staðið að því verki, og nú hygg eg að megi segja, að eftir svo sem aldarþriðjung hér frá verði íslenzkan orðin svo þroskað mái, að hugsa megi og segja á henni flest það, sem unt er að segja á öðr- um máium. Hvf ættum vér þá að myrða vort eigið mál, mál feðra vorra, elztu tunguina, sem töluð hefir verið um öll Norðuirlönd, eina sígilda Ev- rópuniálið, sem enn er við lýði? Ef vér gerðum það, glötuðum vér ekki einungis ætterni voru og sögu, held ur og sál feðra vorra og svo að segja vorri eígin sál. Og hvf ættum vér að glata þvf máli, sem er ekki einungis hróður aiira Norðurlanda og móðir þeirra tungna, sem þar eru taiaðar, held- ur svo mjög í hávegum haft, að það er ken^, við háskóla víðsvegar um lönd, ekki einungis á Norðurlönd- um, heldur á Þýzkalandi, Englandi og í Ameríku? Þér ættuð, Vestur- Isiendingai-, að Iieimta það, að það væri kent við alla háskólana í yðar landi, ekki sízt vegna bókment- anna, sem þetta mál geymir, því að þær eru með þeim sígildxistu bók- mentum, sem nokkur þjóð á í eigu sinni. Eða eiga nokkrar þjóðir til veg- legri rit í eigu sinni en Eddurnarf Heimskringlu Snorra Sturiusonar og Islendingasögur? En hvað kenna t. d. íslendingasögur oss? Þær lýsa eðli og háttsemi for- feðra vorra, kostum þeirra og löst- um. Mannkostina munum vér, en vftin höfum vér til þess að varast þau, og þannig geta sögur vorar kent oss hin heilbrigðustu Jifssann- indi. Enginn, sem lesið hefir IsJend- ingasögur með gaumgæfni, mun neita því, að metnaðarins gætir þar einna mest, hjá körlum jafnt og konum, þessa, að verða ekki öðrum sfðri, láta ekki undan siga og verða ekki undir í skiftum, en sjá sóma sinn í hvívetna. Þetta auðkendi landnámsmennina feðpr vora. — Þetta hefir og, að mér skilst, auð- kent yður, Vestur-lslendinga. Ætli að það hafi ekki verið metnaður- inn, sem kom yður til þess a<f vinna yður upp úr skurðunum hér vestan hafs? Og ætli að það sé ekki metn- aðurinn, sem enn kemur náms- mönnum yðar til þess að skara fram xlr öðrum? Að verða öðrum jafn snjall eða snjallari, og helzt að skara fram úr, þessi göfugi metnaður er löngun hvers einagta íslendings, sem nokk- uð er í spunnið, og það er þe.ssi lyndiseinkimn, sem ásamt öðru góðu ætti að geta gert oss að hin- um útvöldu meðal þjóðanna. Þá er annað, sem auðkennir Is- lendinginn bæði fyr og síðar. Það er fróðleiksfýsn hans og þekkíngar- þrá, löngun hans til þess að kynn- ast háttum og siðum og hugsunar- hætti annara þjóða, og þá helzt nema það, sem þykir Stórmannlegt og drengilegt, muna það og Tæra það í ietuir. Fróðleiksfýsn tíessi varð fram eftir öllum öidum að fræðimanna- grúski’, og beindist þá aðalle^a í þá átt að viðhalda gömlum minn- ingum. En nú er öidin önnur. Nú Ixeinist hún f þá átt að fá tök á mannlífiDU og náttúrunni. f þess- um skilningi er ment máttur, og það er þessi ment. sem á að gera oss máttuga meðal þjóðanna. Ekki þarf nú annað en að líta til sumra landa voi'ra hér vestan þafs, til jxess að sjá og sannfærast um. að vér iimnum ]æss megnugir að afla öss slfkrar mentunar. Hvf er einn landa vorra orðinn stjörnu- fræðingur, annar framúrskarandi rafmagnsfræðingur, þriðji efna- fræðingur, ne.ma af þessu, að þeir höfðu allir í sér fólgna þekkingai’- þrá'na og þann göfuga metnað að verða sem snjallastir á sínu sviði? Og hví verða aðrir prestar, iæknar, lögmenn, mannfræðingar og land- könnuðir, nema af þessu, að þeir vilja öðlast skilning og tök á mannlffinu? Haldi ísiendingar þessari viðleitni sinni áfram, er ekki hætt við öðru, en að þeir kom- ist framarla í fylkingu og jafnvel í fylkingarbrjóst á meðal þjóðanna. Þá er enn einn mannkosturinn, sem gætir mjög í fornsögunum, en of iítið er á lofti haldið nú á tfm- um, og þó ætti að geta gei’t oss ís- lendinga ekki einungis að ágætis- mönnum, heldur og að öðiingum, en það er drengskapurinn. Það þótti ekki drengur góður, sem gekk á orð sín eða eiða til forna. Aftur á móti þótti sá dreng- skaparmaður hinn mesti, sem gerði eitthvað meira en trú, lög og siðir útheimtu. Ekki verður iengra jafn- að en til Ingimundar gamla og Halls af Síðu, eir unnu það til frið- ar og sætta, að synir þeirra lægju óbættir. En undirróður, ódrengskapur og illgimi, þótti hin mesta smán, og því vill nú enginn Islendingur bera Hrappsnafnið eða Marðarnafnið lengur. Höfðingsskapar og drengskapar gætir helzt til iítið f lífi nútfðar- þjóða. En ef það yrði aðail og metnaður íslendinga, að haida jafn- an orð sín og gera betur en vel i hVívetna, þá mundu þeir bráðlega í hávegum hafðir og verða að for- ystumönnum landa og lýða, Bókmentir, sem kenna slíka lífs- speki, eru ekki litilsvirði, og þær eiga ekki skilið að hverfa í glat kistuna. En meðan Islendingar gæta þeirrar, örvænti eg ekki um, að þeir verði miklir menn og göf- ugir og manna mentaðastir, því að námfýsin og náttúrugreindin er nóg og metnaðurinn því nær ódrep- andi. En g.xtið þess, að metnaðurinn verði ckki eigingjaiin, því þá verður hann til illinda og sundrungar, og sundrungin hefir jafnan verið vor versta þjóðarfylgja, heldur eðal- lyndur og göhxgur, þvf að þá verð- ur hann til góðs eins. IV. Þjóðernið. Munduð þér nú, Vesturdslendingar, viija styðja oss og geta stutt Oss í því að viðhaida tungu vorri og þjóð- erni? Vissulega! Þér gætuð, auk þess sem þér kenduð börnum yðar að verða að góðum og nýtum borg- urum í yðar eigin landi, kent þei;n að leggja rækt við íslenzkuna og það, sem íslenzkt er. það er nokk- urt vandhæfi á þessu, meira þó í borgunum en til sveita. þar sem enskan ekki einungis er kend f skól- unum, heldur einnig töluð á göt- unum og als'taðar utan heimilisins. En mikið getur sá, sem vill. Og eg veit dæmi-til þess, að sumir þeirra manna, sem eru af íslenzku bergi brotnir, hafa lært íslenzku eftir að þeir komu f héskóiann, en gott er að hafa jafnan mentuðustu og beztu mennina með sér. Allur há- \raðinn af hinu fólkinu hugsa eg að verði enskt, en ekki felenzkt. Þó geta íslendingar háldið við íslenzk- unni hér enn um langt skeið. Eg hefi nú farið um flestar heiztu íslendingabygðir og komið í sveit- ir og þorp, þar sem menn töluðu iítið annað en íslenzku sin á milli, Islendinsar að glímu. ! Magnús Kristjánsson til máls um hana. Ysr lillagan síðan borin upp og fékst ekkert atkvæði með henni. Samþykt var syohijóðandi tillaga frá Guðmundi Hlíðdal verkfræð- ingi: ‘Tundurinn áiyktar að iýse því yfir í sambandi við breytingu, sem gerð hefir verið á þessum fundi á 4. grein reglugerðar fyrir eftirlauna sjóð félagsins, að hann ætlist til að félagsstjórnin sjái um, að eigeubur þeirra sliipa, sem Eimskipafélagið hefir útgerðarstjórn á, greiði í eft- irlaunasjóð félagsins hlutfaltelegt gjald.” Loks var samþykt tiliaga frá Þórði Bjarnasyni kaupmanpi, með 10 atkvæðum gegn 8, þess efnte, að endurskoðendum verði greidd 2c0 kr. launauppbót hverjum fyrir ár- ið 1922. (Vísir.) —x- Mynd þessi er tekin af glímunum h ér i Winiupeg 2. ágúst, og er annar glímumaðurinn að setja rokna klo .liragð á hinn. austux-, beri heita og sterka strauma aila leið heim til Islands, og að þeir megi frjóvga þjóðarakur vorn heimafyrir. Og því bið eg ykkur nú, sem berið enn hlýjuna i dagskrárlið þessum og tóku til máte: Brynjólfur H. Bjarnason kaupmaður, Pétur A. "óiafs'son kon- súll og Eggert Ciaessen bankastj., og svöiuðu tveir hinir síðarnefndu brjósti til garnla landsins, að hafa fyrirspui-num þeim, sem fram höfðu upp með mér þessi orð: Volduga fegurð, ó, feðrajórð, fölleit með smábaiu á armi, , eteki þig sveinar hjá hverri hjörð, | helgist þér menn við hyern einasta fjörð, | frjáis skaitu vefja vor bein að barmi, en eg hefi líka komið í borgir, þar kblosa nfeð SÓ1 yfir hvarmi- komið, f. h. stjórnarinnar, ' Að loknum umræðum þessum var reikningur félagsins samþyktur í einu hljóði. Var því næst tokinn fyrir 2. liður dagskrárinanr, svohljóðandi: ‘Tekin ákvörðuri um tillögur stjórnarinanr um skiffingu árs ____arðsins.” sem unga fóíkið íslenzka talar ekk-[ ®-' ‘ > raxnsögumaður þess liðs dag- ert annað en ensku. Eg þykist hafa íslepzk tunga og islenzkt þjóð- skrárinnar var ritari félagsins, Jón tekið eftir því, að bygðin er >að' ‘erni ll£ir og nmn liía> á meðan að Þorláksson verkfræðingur. Tók færast véstur á bóginn alia leið til lsian(1 setur sér góða og d.vgga hafs, og að íslendingar dreifast þar niðía> honur sem karla. Og því er smám saman um '2000 mílna strand- fyrir mitt leytl vongóður um iengju. Og hvernig fer þar fyrir is- ( fr^mtíð íslands. ienzkunni? Hún týnist, en enskan | Heill og hamingja kemur í hennar stað. Tij marks um t lan(linu> það get eg sagt yðnr öfurlitla sögu. ‘i *sland lifi! •Það var á þjóðhátíðai-degi Se-! attlebúa fyrir 10 dögum, síðasta-- AðalfunduT Eimskipa dag sæiuviku okkiar þar, þvf aðt ., * víða hefir okkur verið vel Jekið, en felagsms. hvergi betur. Við vorum að sigla j ---- heim um kvöldið til hinnar fögru '( Ár 1923, laugardaginn 30. júní, var borgar og styttum okkur stundir aðalfundur h.f. Eimskipaféiags Is- með því, eldra fóikið, að syingja öli lands haidinn samkvæmt auglýs- þau' íslenzk lög, sem við kunmxm. ingo stjórnar félagsins, dags. 22. En á meðan við vorum á efra þií fdesember 1922. farinu og sungum ait á felenzku, | Vár fundurinn lvaldinn í Kaup- söng ungu fólkið ensk lög og ame- þwigssalnum í húsi félagsins og Hans Eminence Willem van Rossum kardínáli. Hans Eminence kardínáli Willem van Rossum steig hér fæti á land í gærmorgun.' Hann kom á Ejs. Botníu, sem öll var fánum skreytt þegar hún lagði að hafnarbakkan- um. Eins var E.s. Esja fánum skreytt, og um aiian bæinn blöktu fánar, í virðingarskyni yið hinn göfuga gest. Séra Meulenberg tók á móti kardínálanum á skipsfjöl, kvaddi hann með knéfalli og öðrum lotn- ingarmerkjum og ók síðan með hann f bifreið til Landakots. — I kirkjunni var reist hásæti handa kardínálanum og blómum stráð á ieið hans, er hann gekk i kirkjuna. Margt manna var við móttökuna og var hún hin hátíðlegasta. 1 fylgd með kardínálanum er einn leiðsögumaður. Hér fara á eftir helztu æfiatriði kardínálans: Kardínáli Wilíem van Bossum fæddist í Zwolle á Hollandi 3. eept- ember lfe4. Að afloknu námi með framúrskarandi vitnisburði, tók hann prestvígslu 17. október 1879 í “Redemtorist”-reglunni, Snemma vakti þessi framúrskar- andi prestur á aéf eftirtekt yfirboð- ara sinna. 1 fyrstu var hann kenn- hann til máte um tillögur félags- stjórnarinnar um skiftingu ársarðs- ins, sem rituð er aftan við árs- reikninginn og gerði grein fyrir- ari við latínuskólann í Wittem, en fylgi gamla henni f einstökum atriðum. ) Kom fram breytingartillaga frá Hjalta Jónssyni framkvæmdastjóra þess efnis að greiða stjórnendum | félagsins 500 kr. hverjum fyrir störf þeirra í þágu félagsins s.1. ár. j Urðu nokkrar umræður um til- lögur stjórnarinnar, og tóku þessir til máls: Hjalti Jónsson framkv.stj. séra Magnús Bjarnason prófastur á Prestsbakka, Brynj. H. Bjarnason kaupmaður, Jón Bergsveinsson for- seti- og Jón Þorláksson verkfræð- ingur. — Að þeim iöknum var geng- ið til atkvæða og tiliaga stjórnár- rfek á neðra þilfarinu. Og er við settur kl. 1.15 af formanni féiagsins, innar í 9. iið 2. samþykí með öllum greiddum atkvæðum, eri breytingar tiilögur Hjalta Jónsson framkv.stj. samþ. með 25, atkv. gegn 7 og breyt- isí 3. iiður stjórnartiil. (yfirfærsla til næsta árs) samkv. því. I stjórn voru endurkosnir af hér búsettum stjórnarmeðiimum: Pétur A. Ólafsson með 11,284 atkv. Hallgrímur Beneaiktsson með 10,- 363 atkv. og Halldór Þorsteinsson Áður en gengið væri til dagskrár 10,327 atkv. — Næsti fengu: ólafur nálguðumst land og fórum að þoka okkur fram' á skipið, var þar enn yngra fólk, er söng alt á ensku. Okkur langaði til að komast að með lofsönginn okkar fsienzka “O, guð vors lancte” — en um það var ekki að tala lengi vel, fyr en búið var að syngja rnarga enska söngva og “My country, ’tis of thee”. A meðan á þessu stóð, var verið að hleypa úr flóðlokunum út í ha.fið. Og meðan flóðaldan rann út í haf- ið með hægum og hljóðum, en þó ekkalþrungnum nið, sungum við: “Ó, guð vors lands”. Það var ekki Jaust við að tveir sveinstaular gerðu' gabb að þessu. En þegar komið var að orðunum: ♦ Islands þúsund ár, eitt eilífðar smáblóm með titrandi tár, sem tilbiður guð sin nog deyr! Pétri A. ólatssyni konsúl. — Stakk hann upp á Haldóri Daníelssyni hæstaréttardómara sem fundar- etjóra og var það samþykt með iófataki. Tók hann við fundarstjórn og kvadid til fundarskrifara Lárus Jóhannesson eand. jur. Vitjað hafði verið 22,091 atkvæða- seðla, eða fyrir 37,1% af öllu hluta- fénu. mintist formaður félagsins Hall- gríms Kristinssonar framkvæmda- stjóra, sem látist hafði úr stjórn fé- lagsins á árinu, og bauð því næst velkominn Svein Björnsson, sendi- heri'a, sem var til staðar á fundin- um. Var því næst gengið til dagskrár fundarins, Formaður félagsins, Pétur A. öl- afsson konsúil, tók fyrstur til máls. Lagði hann fram skýrslu um hag — þá var ekki laiist við að eg félagsins og framkvæmdir á starte- kiöknaði og mintist orðanna: | árinu 1922 og starfstilhögun 1923 og _ * . . framtíðarhorfur. Lýsti hann i aðal- Það sem eg ann, ber nu opinn knor ✓ J úti með vonum og kvíða--------- En sem betur fer eru einnig vatna- skil hér vestra, og þar kom eg líka. Þau eru í nánd við Lake Louise. Annar iækurinn rennur vestur yfir atriðum rekstri og sarfsemi félags- ins á umliðnu starfsári og gerði grein fyrir fyrirhugaðri tilhögun, á starfsemi þess eftirleiðis. Gjaidkeri félagsstjórnarinnar Egg- ert Classen bankastjóri, tók næst- síðar við háskólann þar. Hann var forstöðumaður heimspekis- og guð- fræðisdeildanna og brátt rektor. Sakir ágætra gáfna hans og þekk- ingar var hann kvaddur til Róma- borgar, en þar hafði hann sam- kvæmt skýlausri ósk Ijeó páfa XIII. yfirgripsmikið starf á hendi í þjón- ustu hins heiiaga “Officiums Kon- gregation”. Við þetta erfiða og vandamikla starf ávann lxann sér mikið álit margra kardínáia og var starfsþol lxans talið óbilandi Og Ú- þreytandi. PLus páfi X. veitti honuxn“mikla athygli og fól honunt sakir vits- muna hans og fjölhæfnis hin mestu trúnaðarstörf. I>annig varð hann ráðunautur lögbókarnefndar kirkj- unnar. Árið 1909 var hann gerður aðalráðunautur Hoilancte og Belgíu. 27. nóvemiber 1911 var hann í “Kon- sistorium” sæmdur kardfnálatign. Er Pius itáfi X. spurði hann, hver væri stefnuskrá hans sem kardínála svaraði hann: “Að vinna og fórna mér f þjónustu kirkjunnar alt til dauðans.” - Árið 1912 var kardínáli van Ross- um sendur sem legáti páfa á eukar- istiska fundinn í Vín. öllum leyfð- tet að ganga þar fyrir kardínálann. Kardínálar, biskupar, greifar, bænd ur og verkamenn þyrptus-t til þess að heilsa Jegáta páfa, sama rétt ; höfðu allir og móti öllum var tekið með sömu vingjarnlegu oi’Öum. | Þessum eukartetiska fundi lauk Johnson 3454 atkv., .Tón Björnsson 2683 atkv. og Hjalti .Tónsson 1766 at- kvæði. Af hálfu Vestur-íslendinga var kosinn Árni Eggertsson með 11,438 atkvæðum. Endui'skoðandi var endurkosinn í einu hljóði Þórður Sveinsson kaupmaður og vara endurskoðandi Guðm. Böðvarsson, sömuleiðis í einu hljóði. Ræddar voru og samþ. nokkrar með hátíðlegri skrúðgöngu og tóku niður í B. Columbia, en hinn rennur ur til máls, yfirfór ársreikning fé- austur af niður til Alberta, þar sem ^ Jagsins í aðalatriðunum, og gerði Stephan G. Stephansson býr. Eg á nánari grein fyrir ýmsum atriðum von á, að það fljótið sem íiggur j honum. fipunnust nokkrar umræður út af tillögur nm breytingar á regiugerð um eftirlaunasjóð félagsins. Loks var gengið til síðasta dag- skrárliðs, sem er svohljóðandi: “Umræður og atkvæðagreiðsla um önnur mál, sem upp kunna að verða borin.” Fundarstjóri lagði fram tillögu frá Magnúsi Guðmundssyni, um að félagið bjóði ríkisstjórninni að kaupa eitt eða fleiri af skipum rík- teins, þannig að andvirðið yrði hlritafjáreign í félaginu. Tóku formaður féiagsins og þátt í henni: sjálfur ketearinn, öll hirðin, margir prinsar og furstar, 10 kardínálar, 150 erkibiskupar og biskupar, 6000 prestar og 250 þús- undir manna. Árið 1918 var kardínáli van Ross- um skipaður “Propaganda Præfect’ og er það ein æðsta tignarstaða innan kirkjunnar. Auk klassteku málanna talar kardínáli van Rossum hollenzku, þýzku, frakknesku, ensku og ítöteku. - * - (Vísir.)

x

Heimskringla

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Heimskringla
https://timarit.is/publication/129

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.