Heimskringla - 30.04.1924, Page 5

WINNIPEG, 30. APRÍL, 1924.
HEIMSKRINGLA
5. BLAÐSIÐA
sem búa í fiskistöðvunum á annesj-
unum, standi þeim freunar, því mál
þeirra hefir orðið fyrir svo miklum
áhrifum frá injáli erlendrar þjóðar,
að raun er að. Og þó börn grœn-
klæddu! konunnkr verði að læra
annað inál, miál.Aem er tunga fólks-
ins, sem býr í fosturlandinu þeirra,
þá «r tungan, seni grænklædda kon-
an kendi þeim, býsna fögur í munni
þe,irra og börn bláklæddu systur-
innar, mega hafá allar gætur á, að
þau verði ekki eftirbátar hinna.
Mig grunar nefnilega, að börn
grænklæddu konunnar hafi drukk-
ið í sig þá skoðun, að það sé engum
meðalgáfuðum manni ofvaxið, að
læra tvö mál og læra þau vel. Og
að því marki stefna þau þeirra að
minsta kosti, sem til menta eru
sett og sjálfsagt fleiri.
* ÍBörnin hennar hafa vaknað í þess-
uní skilningi og vildi eg að hægt
væri að s§gja ihið sama um börn
systur hennar í fjallalandinu, þau
sem á annesjunum búa.
Grænklædda konan sá fyrir
niokkru síðan, að hún var að glata
valdinu á bömunum sínum. Hún
hafðj lengi gengið bæ frá bæ á
sléttiinni og hvíslað að mæðrunum,
að hJjúa að feðratungunni. Þær
get'ðu það mæðumiar íslenzku. Þær
kendu börnunum að biðja til guðs
síns á ísilénzku. Þær sungu ís-
lenzkar vögguvísur við þau og
börnin d^ukku held eg, ósjálfrátt,
til sin eða inn í sig ást til iands,
föður og móður mieð móðunnjólk-
inni. En bömin þeirra dreifðu’st,
er þau' uxu upp og í skjóli borg-
anna ihvarf fegursti ljómi máisins.
. íSaga systranna var allik að 'þessu
leyti.
|En sú grænkldda systirin gat
ekki flúið upp til fjallanna, vit-
/andi það, að þar gæti hvin þó alt
af haldið veili. Hún varð að sigra
eða falla. Hún er að heyja þá bar-
áttu ná. Eg held, að hún sé að
sigra í þeirri baráttu nú. Og nú vif
eg segja bláklæddu konunni frá,
hversu mikið þrekvirki hún syistir
hennar er að vinna, og eg vil skjóta
því að henni, hvort húm gæti ekki
tekið í hönd hennar og gleymt öllu
smávægilegu, og reynt að hjálpa
henni. Og kannske gæti Tnún margt
af henni lært.
iGrænklædda systirin kallaði
mokkra af góðu isoniunium. sfnum
saman. Að minsta kosti var það
hennar vegna, að þeir tóku sig til
oig ákváðu, að hefja nafnið hennar
móður sinnar til Vegs og geúgis.
En það gerðu þeir af því, að sálir
þeirra voru samar móðursálunmi.
Góðir áheyrendur!
Eg þarf ekki að tala í iíkingum
lengur, líkingum, isiem allir skiJja
hvort eð er. En, eg tel Yr.é.1 skylt,
að segja frá þessu starfi sonanna,
og eg vil athuga lítið eitt í þessu
stutta erir.di, hvað við gætum gert
þoim til aðstoðar.
iÞessir góðu synir stofnuðu Þjóð-
ræknisfélagið vostra. Það þyríti
langt mál til þess að skýra f ■ á þeim
félagsskap svo í lagj værí. Það er
ekkj hægt í tuttugu mínútna íyrir ;
lestri. En markið er viðhald ís- j
, lenzkrar þjóðrækni í Yesturheimi.
Það er lögð mikil áhersla á ís-!
lenzkunám barna, íslenzk fundahöld,
fyririestraferðir, leistur og útgáfu
íslenzkra bóka. Pélagið gefur út ájm-
rit^ óvenju vandað og gott tímarit,
sem ritfærir mienn baggja miegin
hafsins skrifa. Félagið hefir stofn-
að deildir í flestum Islendingabygð-
uim og ibeztu menn í hverri sveit
styrkja þenna félagsskap.
Eg hefi iheyrt margar miótbárur
gegin þessari hreyfimgu, aðfinslur!
og einstöku iii orð. Sjálfum mér
hefir fulndisf, að réttar stefnur væru
eigi ávalt teknar og viðleitmin væri
ekki nógu alirienn mieðal félags-
manna til málhreinsunar. En við
nénarj fhuganir hefi eg komist að
raun um, að það er smámunasemi i
að elta ólar við slfkt á frumbýlings-
árulm siíks félags. Aðal atriðið,
stjarnan bjarta, er sú stóra hugsun,
sem á bak við þenna félagsskap ef:
Verndun móðurmálsins vestra, fram-
haldsáhrif íslenzkrar menningar á
sálir bræðra vorra og systra. En af j
Því leiðir aftur, að í stóru Jandi, sem !
síðar verður meira menningarland
en orðið er, af eðlilegum ástæðum,
m,uni upp vaxa frændur í túni, sem |
þekkja og skilja sögu okkar og,
tungu, alla íslenzka menndngar- j
starfsemi, og gcta orðið milliliðir'
nokkuirskonar mienningar — “leiðar-
j ar’’, milli enskumælandi jrjóðanna
| o,g okkar, vakið miljónirnar til um-
hugsunar um hina ríku sögiv vora,
sem geymir svo margt, er auðgað
gæti aðrar þjóðir að tign, fegurð og
göfgi. Verndún Islendingseðlisins.
Þau orð heyrði eg vestra. Og
margt þeim viðvíkjandi. Eg heyrði
líka talað um íslenzkar konungs-
hugsjónir. Og mér þótti vænt um
það — eða þykir nú — því eg hefi
komjst að raun 'utm, að það, sem
átt var við var þetta: Að draga
fram og þífrska það, sem fegurst
j er í sálum íslendinga. Að ala börn-
j in svo upp, að þeim þyki sómi að
því, að vena af íslenzku bergi brot-
in. Að hefja virðingu íslendimgs
nafnsins í heiminunj, í sannleika, án
heimskuhroka. án “umsigsláttar”.
-
i með fræðslu, með mentun, með frek-
j ari þekkingu á því, sem íslemzk
! menning á fegurst. Þetta vakir
i fyrir flestum þeim mönnum, serií
j starida í fylkingarbrjósti þjóð-
j ræknismanna , prestanna Alberts
, Kristjánssonar og Rögnvalds Pét-
utssonar og fleiri igóðra manna. Sá
fyrnefndi er nú forseti félagsins. Eg
j var að óska mér þess urii daginn,
að sumix þingmenn, já, flestir gætu
skroppið vestur og lært að halda
ræður af séra Alberti, því hann er
mælskuinaður með afbrigðum. Séra
Rögnvaldur er ritstjóri Tfmarits-
inis og mostur mienningarfrömuður
meðal landia vestra nú. Er hann
fróðleikssjór og stendur æ framar-
lega í fylkingu, þegar um gott mál
j er barist. Þaðonætti nefna marga
góða menn aðra, þó rúm leyfi eigi.
Af yngri mönnunum má nefna
i Richard Beck, sem nú er við nám
í Cornell í Ithaoa, N. Y. Hann var
áhugasamur um mál þessi, er eg var
vestra og mu|n sjálfsagt vinna að
þeim áfram. Og sjálfsagt eru hinir
ungu prestar, Ragnar E. Iívaran,
E. Melan og Friðrik Friðriksson á-
hugaisamir um þessj miál. Hafa þeir
lagt fram' sinn skerf til fyrirlestra-
j starfsemi o gannars félagslífs, og
j einis Einar Páll Jónsson oig margir
fleiri.
k
Eg get ekki gieymt dálítilli sögu,
i sem fyrirrennari séra Aiberts, séra
Jónas A. Sigurðssoni, isagði á fundi
í Winnipeg. í einni nýstofnaðri
þjóðræknisdeild úti í sveit, var
kensla haldin í íslonzku eða ís-
lenzku-fundir, sem voru hvorttvegg-
ja í einu náms- og skemtifundir.
Islendingur nokkur, eða umglinig-
ur, fæddur í Kanada af íslenzkum
foreldrum, kom þangað á fyrsta
fundinn, fyrir forvitnissakir, ef «eg
man rétt. En hann kom á hvem
fund eftir það, til þess að læra mál
föður og móður betur.
Þessi maður varð að ganga marg-
ar mílur á fundarstaðinn. En hann
kom / á hvern fund eftir
það. Þessi starfsemi kom á-
reiðarilega eins og .sólarpeisli inn í
líf hans. Þið vitið, að þessi maður
lagði talsvert á sig fyrir málið.
Hann mat þroskun sálar sinnar
mikiis, og hann var ekki í efa um,
hvar þann þroska væri að fá, þá er
hanm ihafði kynst dálítið íslenzkri
tungu.
Þau eru mörg dæmi þessu1 lík.
Eg man eftir dreing í Winnipeg.
Hann var sex eða sjö ára gamall.
Hans Jíf og yndi vax að tala um
lömbin og hestana heima á íslandi.
Hún móðir hans talaði við hann
um þettaj. Þlejfcta ler jekki heljdur
eins dæmi. Og meðam íslenzku mæð
urnar breyta isvo mun þessi félags-
skapur bJessast. Því þá reisa þær
fastan grunn undir hann. Og í
sambandi við þetta má minnaist á,
hve það lýsir sér í öllu, hvað Vest-
ur-íslendingar hugsa mikið meira
heim, en við til þeirra. Hér hugsa
menn víst oft sem svo, að þeir séu
týndir og tröllum gefnir, en þó að
langt sé á milli má þó um marga
þeirra mgja, að enn er “Hjartað
sama og móður þinnar”.
Eg man altaf þegar eg kom út í
Argyle til Jóns Goodman. Eg gisti
hjá honum, því og hafði kynst dótt-
ur hans, ungfrú Guðbjörgu Good-
man á hermenskudögunum. Hún
starfaði ósleitilega í þarfiv her-
mannanna íslenzku og eg nauc góðs
af starfsomi jrenra Argyla-stúlkna,
eins og fleiri, og kyntist ]>á ungfrú
Goodmam bréflega, og sem sagt síð-
ar henni og fólki hennar. Á heim-
ili Jóns Goodman var gott að koma,
eins gott að koma og á myndar-
heimili íslenzkt. Þá skildist mér,
iað meðan ,slík heimili dafna, muni
íslenzkt mál eigi úit deyja vestra.
Og þau eru mörg heimili slík.
Eg veit nú, býst við, að lmð verði
sagt af hártogunarmönnutin, að
það sitji illa á mér, að mæla svo,
sem eg mæli, þar sem eg irafi lent
í blaðadeilum út af vesturferðum
og látið hörð orð falla. Eg mun
ekki elta ólar við slíkt. Að eg þá
tók upp skjöld var réttmætt, þó
það hefði ekkert gott í för með
sér sjálfum mér, enda ekki við því
búist, þó frekara skilnings hefði
vænst, bæði hér og vestra, Atlögu
minni var beint tiJ þess blaðs," er
birti skrumgreinar eða réttara s igt
skrurnauglýsingar f blaðagreina-
formi um Kanada, en ekki aUa Vest-
ur-fslendinga, nema að litlu leyti,
og eg hefi lært að meta bá betur
úr fjariægðinni, og er það tvent ó-
líkt, að ráða íslendingum frá, að
trúa oflofi, sem er enn hættulegra
á krepputímum en ella, og að vilja
vinna að hinum góðu málunum.
iSíðan hafa aregu mín opnast æ
betur fyrir-því stóra, sem á döfinni
er vestra og að því ber að hlynna,
því það verður andleg upplyfting
Islendim;iim byggia n.egin hafsins
en smámunalegt þras og þrætur
gera ilt eitt og ergja menn og spill-
ir fyrirgóðum málum. Er því von-
andi, að slíkar greinar verðiáekjci
stílaðár til íslenzkra bænda frá
Winnipeg, sem sex-tuga gneinarnar
frægu, heldur vel ritaðir pistlar
um samvinnu íslendinganria beggja
megin hafsins. .
Eg ihefi nú með fáum orðum vak-
ið eftirtekt á starfsemj ])essa félags.
Hér heyra mienn vart á starfsemi
þessa minst. Og það er eins og
sumir haldi, að á milli vor’íslend-
inganina boggja mfgin AtJantsáJs sé
óbrúandi djúp. Þjóðræknisfélagið
_vill brúa ]>etta haf skilningsleysis-
ins, en verk þess mun vart takast
nema að við réttum þeim bróður-
hönd, á móti. En þess vegna hefi eg
vakið máls á þessu hér í kvöld, að
eg álít, að ])að sé hlutverk félags
vors að leggja bróðurpart í brúna.
Og það getur jafnframt orðið j
upplyfting félsgsskap okkar, sem er j
f hálfgerðu dái og er þá ekki á '
tekið djúpt árinni. Eg skora því á
.stjórnina, og þó frekar á alla félags- ^
mienn, að kynna sér þessi mál og í j
hulga þau vel og einnig hvað við
getuin gert, og ætti svo að ræða
inálið á fundum félags vors. En á
stjórnina skora eg sérstaklega, að
efla enn getur samvinnuna við
stjórn Þjóðræknisfélagsins vestra,
til auíkinna k.vnna okkur, og þeim
vestra til hjálpar f starfseminni, til
þess að vekja s.ysturástina að nýju,
©g segi vekja hana, ])ví hún er að
eins svefnbundin.
En hvað getum vér nú gert þeim
til hjálpar?
Fyrst af öllu þarf að blása lif-
anda anda í þenna féiagsskap vorn
Dauiðir menn áorka engu og slíkt
dauðamók hefir verið á okkur und-
anfarið, áð við verðutn að stæla
okkur og byrja á ný. Það er svo
mi.kið í húfi vegna þeirra mála,
sem eg hefi á minnst að félagið má
ekki deyja. Og það.' verður að
lifna á ný í sannleika. Og þegar
hið nýja líf or farið að hafa áhrif
á félagsmenn getum við farið að
vinna ósleitilega að þeim málum,
sem okkur lig.gja á hj'arta. En samt
vil eg nú þegar ræða lítið eitt hvað
við gætum gert, hvað skylda okk-
ar er að gera, þjóðræknismáJum
Vestur-íslendinga viðvíkjandi. Eg
vil skjóta bví .hér inn í, að við eium
enn Vestur-íslendingar og þetta eru
því enn okkar mál. 0,g þeir ræfl-
ar erum við þó ekki, að við nenn-
um ekai að hrigsa að ræðu okkar
eigin mál. Það, sem við getum fyrst
og fremst gert, er að skrifa um og
kynna starf .bræðra vorra vestra
hér á ísJandí. Við verðum að kenna
íslendingum hér að líta á græn-
klæddu systirina í réttu ljósi. Við
eigum að sveipa burt þoku mis-
;kdningsins og þá munu fslending-
nr sjá, afr hér er ui" verðugan sessu
naut okkar 'bláklæddu móður að
ræða.
Það getur orðið erfitt. Hn. við
höfum til einskis verið vestra, ef
okkur tekst það ekki.
Systu'rnar tvær, ímyndanir- ís-
lenzku ])jóðsálarinnar, eiga s.amleið
í mörgu. Þær eru nokkurskonar
tvfskifting einnar sálar, en þrosk-
HYDRO MOLAR HÁVERÐIÐ.

Kjörkaup — lestafylli en ekki aðeins vagnfylli
gerir ÞÍNU HYDRO raögulegt að auglysa SER-
STAKA ÚTSÖLU á fyrsta flokks
RAFELDAVÉLUM 0G VATNSSUÐUKÖTLUM
Verðið markar tímamót. Það hefir aldrei verið jafnlágt fyrri.
HYDRO ELDAYTEL L-J3.
Vr* ",.. „■s'"'™—- - ’
seti upp á heimiii þínu ^
■ Gegn peningum út í hönd.. $100.00
Gegn afborgun..............$115.00
$15.00 borgist strax og svo $4.00 á mánuði.
Þessar eíclavélar eru útvaldar af sérfræðingum,
úr öllu því er bezt var af rafmagnseldavélum á Cana-
diska markaðinum, og þær voru útvaldar af því, að
þær höfðu gæðin til að bera. '
Hydro ábyrgist hverja eldavél.
HYDRO RANGE No. 1
YATNSKATLAR MEÐ RAFMAGNSSUÐU.

Heita vatnið þrýtur áldrei í þessum kötlum — það
er altaf til, dag og nótt.
‘ Hydro” eldavél No. 1 og vatnsketill al-
gerlega uppsett, CJt í hönd..................$115-00
Gegn afborgun .......................... .... $132.00
$15. borgist strax; $5.00 á mánuði.
Vatnsketill einn. Út í hönd................. $10.00
Gegn afborgun .............................. $11.50
Borgist á 24 mánuðum.
Vatnsketill settur upp án eldavélar, > r
Út í hönd................................25..00
Gegn afborgun .................... ..... 28.7p
$1.20 borgist á m&nuði.
KAUPVERÐID ER AÐEINS FYRSTI SPARNAÐURINN
WímtíppóHijdro
“IIOT I'OINT’1
ELGCTRIC
WAtEll HEATER
55 - 59 ^jflftígp Princess St
BETY/EEN NOTRE DAME AVE. AND McDERMOT AVE.
ST. JOHN’S BRANCH STORE, 1419 MAIN ST.
unarþrá hvorrrar um sig, ex hin
sama, en þær vcrða að styrkja
hverja aðra i því, að fara ávalt á
jafnhliða ifnum f andans ríki. Að
þær fari báðar vegi, ©r stefna að
sarna marki.
iMilli þeirra á ást að ríkja, en
kiríði og misskilningur eigi.
Og u n leið og stjórn félags vji s
hæfi umræður um þessi mál við
stjórn Þjóðræknisfélagsins, gætum
vér þá eigj sýnt velvild okkar í
verki á einhvern hátt?
Mér hefir dottið oitt í hug.
Eg 'gerí ráð fyrir, að fyr eða síð-
ar miurii Þjóðrækni.sfélagið beita
sér fyrir því, að koma upp stóru
al-íslenzku bókasafni í Winnipeg,
sem með tímanum ætti að verða
jafngott eða betra en t. d. Fiske-
safnið í íþöku. Að vísu er til all-
mikið af íslerezkum bókum á Carn-
egie-safninu í Winnipeg, en það er
allsendis ónóg, og eg hygg, ef sysit-
kinin vestra vissn, að við myndum
vilja styðja að stofnun slíks safns,
þá myndu þeir fara að ræða málið
og undirbúa, þó við gætum ekki
Jagt fé fram, þá gætum við unnið
að því að fá ísl. bækur á safnið,
og e ,gtel víst, að íslenzkir bókaút-
gefendur myndu fúsir að láta eitt
eintak eða tvö af öllum þeim bók-
um, sem þeir gefa út, því það er
bæði til viðhalds öllu íslenzku
vestra, og það væri au'glýsin.g verzl-
uh þeirra, a. m. k. góðu bæik-
urnar, því eg þori að. fullyrða', að
höf, eirr.s og t. d. Guðmundur á
Sandi séu mest metnir vestra. Það
bendir á, að þar eru margir, Jsem
kunna að meta kjarngott mál.
Við hér heima gætum margt göYt
til þess að auðga slfkt safn, ef vilj-
ann vantar ekki. Og vafi er ekki
á því, að margir vestra myudu á-
nafna slíku safni hækur sínar að
sér látnum og myndi það heppi-
legra en að ánafna þær söfnum hér
á f.sJandi, því nægar íslenzkar
bækur eru hér, en skortur á þeim
vestra. Sú hugmynd kom fram f
“Lögber,gi” og var góð þangað til
önnur betri kom, og það er þessi
hugmynd um stofnun bókasafn.s í
Winnipeg.
A slíku safni ættu og að vera
listaverk íslenzk. Hefi eg þá trú,
að margir listamenn íslenzkir
myndu vilja láta eitthvað frá sér
á slíka staði, að mista kosti eitt
listaverk hver, til eflingar systkina-
vináttunni. Slíkt safn þarf ©igi
istóra höill í hyrjun. Aðálatriðið
er, að vísir til þess ®é myndaður,
og að honurri hlúð og naúðsynleigt
er auðvitað, að þjóöræknismenn
vestra tækju nrálið á sína arma og
gerðu þeir það, er það skylda okk-
ar að styrkja þá á þann hátt svo
sem að framan er bent á. í raun og
veru ætti félag okkar að vera nokk-
urskonar sjálfstæð deild Þjóðrækn-
isfélag-sins og taka að sér starf
ihennar hér á fslandi, því því félagi
er það nauðsynlegt, að eiga hér
hauk í horni, og það .er eirimitt
skylda okkar að taka það, að sér.
Á slíkt safn myndi án efa safn-
ast margt mbrkilegt, mörg skjöl við-
víkjandi íandnáms- og menningar
söguj Vestur íslendinga og allri
þeirra menningarstarfsemi, hréf og
handrit íslenzkra rithöfunda vestra
o. s. frv.
Verður það sonunum vestra sæmd
að skila þeim arfi til sinna eona
og svo koll af kolli,X>g gæti þetta
orðið nokkunskonar helgistaður,
þar sem vestutr-íslenzkir mlenn og
konur koma á til þess að mentast
Og sýna feðrum sínum og mæðrum
virðingu. Mundi eigi þarna vera
mál, sem aílir Vestur-íslendingar án
tillits til skoðana um önnur máJ,
gætu um safnast.
Og þangað mvíriu okkar börn, ef
til vill fara, er tímar líða, til þess
að kynna sér andle.ga starfsemi
syskina vorra, sem sagan vonandi
segir urm," að lagt hafi gullþræði í
þroskunarsögu hinna vestrænu
þjóða. Með því að vinna með lönd-
um vorum vestra í andlegrtm mál-
um rminum vér og þroskast: þá
mun það, sem fslenzkt er þar geta
lifnað, án mikillar blóðtökú héðan.
Við erum svo fámennir íslendingar,
að við megum ekki við því, að láta
systkinin vestra fjarlægast okkur
enn meira.
Þjóðræknisfélagið mun án efa
fúsiega taka í hönd vora. Við skul-
rem, þrýsta hönd þeirra í vináttu.
Við skulum leiða sjónir okkar frá
hinu lága til hins háa og láta það
sannast, að fslendingar, báðum
megin hafsins voru einre sinni “all-
Jr eitt”. Og þá mun góðu máli
borgið.
Axel Thorsteinsson.
V i ð a u k i : —- Sé hugmyndin um
slíkt safn ekki ný, sem veJ má vera,
þó riíér sé ókúnnugt um það, er það
aukaatriði. Aðalatxiðið er, að hug-
sjónin sé gerð að virkileika.
A. Th.
Saml Strong
Endurskoðari reikninga.
Endurskoðar bækur verzlana og
annara félaga.
Phon® A2027—607 _Lombard Bldg.
WINNIPEG.
CHARLES AUGER
hjá
Domminion Motor Co., Limited
Fort og Graham Str.
Ford og Lincoln bílar, Fordson
dráttarvélar
Brúkaðir bílar á sérstakloga lágu
verði/
TALSÍMI: N7316
HEZMASIMI: N 1434