Heimskringla - 14.05.1924, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 14. MAf, 1924.
Sigríður á Bústöðum.
i.
Hún líður mér ekki úr minni smá-
sagan Ihans Einars H. Kvaran: Sig-
rlður á Búsitöðum, sem kom út í síð*-
ustú bókinni hans: Sveitasögum.
Þogar smásaga eða kvæði taka mrg
föstuin tökum, þykir mér l>að um-
g'otnimgarvert á tvöfaldan hátt. Slík
fágæti eru eins og einstakir, gulln-
ir bámfaklar á því smásagna og
kvæðaflóði, sem vagar leir)>nngt og
tilbreytinigalítið yfir landið. Sú
íegurð v-ekur mér fremur athygli og
orð, vegna þes>s að hún er sjald-
gæf. Hin ástæðan til þess að eg
nú rýf þögnina er sú, að eg vil að
landar mlnir lesi þessa sögu.
Eg vel mér þessa sögu til um-
sagnar einnig af öðrum ástæðum.
Hún> er ein af siðustu sögum höf-
undairins, en eg heyri suma menn
fá sér til orðs, að nú sé skáldinu
farið að fara attusr. AJdrei er þó
dómíur sá bygður á neinum rökum.
Mér virðist “Sigríður á Bústöðum”
ekki benda á meina afturför. Eg tiel
þvert á inóti vafasamt, að Einari
H. Kvaran hafi öðrui sinni tekist
betur í skáldsagnagerð. Hitt vil eg
staðhæfa, — og er þar enn ein á-
efcæðan fyrir því, að eg vel mér
þessa sögu — að ekkiert einstakt
verk Einars, smátt eða stórt, sýni
ljóslegar hverskonar skáldsiagnahöf
undur hann er. Hvergi hefir aðal-
cinkunn hans siem skálds og mann-
vinar hirst í fábrotnari og feguxri
dráttum.
En u)m leið og vakim er athygli
á þeissari sögu vill Dagur nota sér
það færi er gefst, til þe&s að skygn-
ast víðar um í ísienzkri sagnagerð
oig sikáldsikap. Einar H. Kvaran
hefir með þessari og fleiri sögum
Bfnum gert víðsýnna í þeim heimi
en eila mundi. Yerk hams eru sjón-
arhæð, serri rfe yfir úmhverfið.
Dað væru næstum því rangindi
við Einar H. Kvkran, að legigja
út í verulegan samanhurð á hon-
um og öilurn þorra þeirra manna,
er nú fást við felenzka sagnagerð.
Enda er það óþarfi. Hann iriiink-
ar ekki, þó hægt sé að benda á ein-
Btáka aðra Viðunandi Oig jafnvel
fagra drætti í þeirri grein. Og eigi
vex hann við það, að meðalmensk-
unni sé tylt uþp við hlið hans.
Hann verður, hvort sem er, jafnan
að tieljast iangfremstur sinina sam-
tíðarmianna í þeirri grein. Hjá
hinu getur ekki farið, að dómur
blaðsins uim Kvaran verði jafn-
tnamt áfellisdómur þess yfir þeim
höfundum, er mjög skortir til jafns
við hann þær einkunnir og skáld-
kosti, er Dagur telur mesta í fari
hans og mest um, verða.
Dað muindi ef til vill sumum
þykja virðingarleysislega til orða
tekið Og ekki af fullri sannigirai
ma-lt, að tala um gorkúlugróður í
íslenzkri sagna- og kvæðagerð. Dó
er nú varla hægit, að ífcalla þann
gróður öðru nafni. Það sem ein-
feennir þá felenzku skáldaöld, er við
lifulm á, er óhemju mrkill mokstur
á bókamarkaðinn af frámiunalega
veigalitlu fevæða- og sagnarusli. 1
Bumfu falli er það hreinn leir. Mlest
gætir þar Iftt þroskaðrar viðleitni
þó nokkurra andlegra krafta. loks
verður þar vart við nofekra yfir-
buirði, í hinni yngri svieit, sem gera
þó naumast annað en að loifa ein-
hverju í framtíðinni.
Langötulaistir og stórvirkastir við
þennan mokstur €ru framgjamir en
mjög þroskalitlir unglingar. Skáld-
eeð íslendingsins hefir greinst víða
utm ættimar. RtraumrBall þeirrar
œðar kemur íram hreint og sterkt
í einstökum en mjög fáum afburða
mönnum; sem. rfea upp yfir fjöld-
ann, á fevíslamótuim, þar sem ættir
landsins mætast á heppilegan hátt.
En á víðavangi almúgans rennur
þetta andlega aðalsblóð afburða-
laust, útþynt eða þá leiri megnað.
Pví er eigi furðulegt, þó rneðal-
menskan gerist utmsvifamikii oB- lítt
heimtað af lunglingum, að þeir
kunnl að meta takmörk sín og eigi
til sjálfiskröfu'r þesis þroska, »em
ekki er fenginn. “Bráð er harns-
lundin”. Takmark alls skáldskap-
ar er að gera aðra hluttakandi í
andlegri nautn. Því finst unglingn-
um, sem hefir gert smásögu eða
kvæði, takmarki andiegrar þrár
Binnar náð, ef hann fær að hirta jaín
vel frumsmíð sína. öllum vits-
muamönnum, sem )'ó verður þdð á,
að haga > þessu efni eins og
þörni færir þroskunin skilning og
iðrun.
Desisi sterka þrá, þessi uingæðis-
lega óþreyja skáldhneigðra æsku-
manna, þrýstir á innan frá. Cagn-
rýnisleysi vanþroskans leggur enga
hömlu á leiðina. I>á er þriðja skil-
yrðið fyrir því, að meðalmenskan í
skáldskap og það, sem er þar fyrir
neðan, haldi áfram að iáta mikið á
sér bera, órannsakað. 3?að er við-
tökur þjóðarinnar.
Meginorsök til þess, að þjóð þcssi
er svo yfinausin veigalausri skáld-
mærð og leir, sem raun er á, er vönG
un á iskarpri og iruskunarlausri
gagnrýni. Unglingarnir flana út í
lífið, án þess að hljóta neitt upp-
eldi í skóia gagnrýninnar. Sumir
þeirra gerast uppvöðslilmiklir sjálf-
byrgingar, sem þykjast vera yfir það
hafnir, að taka aðfinslum almúga-
manna öðruvíisi en mieð skömmum
og drem(bilátum. Jafnvel ieiga sum-
ir þeirra til í ©inkahréfuim frá máls-
mientandi mönnum einhver ;insam,
log umuiíeli, sem þeir grípa til og
slá um sig með. Þanig getur of-
lætið, vegna vöntunar á hollri
tamningu, orðið að hoimiskrrilegum
yfirgangi.
Okkar góðu prófessorar og lærðu
menn, sem einkum hafa tekið sér
fyrir henidur að standa á verði í
þessu efni, hafa að blaðsins dómi
rækt það starf miður en skyldi.
Mjeð litluim undantekninigum hefir
það verið aðalregia þeirra að lofa
úr hófj fram )>að, sem hefir átt
einhverja viðurkenningu skilið og
jafnvel það, sem einskis hefrr verið
vert að taka á hinn bóginn með
vesælmannlegri miskunsemi á göll-
unum eða þegja um þá með öllu.
Góðgjamir imenn geta þess til, að
prófessoruinu'm 'hafi farið svo af
mlannúðarástæðum. Það er ekki
auðvelt að gera ráð fyrír neinu
lakara. I>ó mun leyfilegt að telja
mannúð þá sprotna af skamísýni.
ÍEg hefi heyrt höfð eftir einum
þessara mianna ummæli þessu til
réttlætingar í þá átt, að eigi gerð-
ist þörf annars en viðúrkenna hið
gó >a. Aðfinslur væru óþarfar því
hið illa og lélega í þessum bók-
mentum félli úm sjálft sig.
Með þessu er ætlast til að al
r.rúginn dæmi til dauða hið lélega,
meðájmenskun < í, leirburðin i .
•Lalifekap. Það e-’ gert ráð ’yr r
að lesendurnir- séu þroskaðri, en
skáldin sjálf. Að vfeu er því svo
farið alloft. En eigi er ráðlegt að
treysta þvf um of. I>að er hægt
að au(sa þjóðina í kaf. Það er
hæigt að drekkja fegurðarsmiekk
hennar mleð látlausu, einskisnýtu
glamri, þar til svo er komið að
segja má mieð Jónasi HallgTfmss-
ynl:
"----leirburðarstagl og holta-
þokuvæl
fyllir nú breiða bygð með aumlegt
þvaður.”
Ef eigi er ástæða til að gagnrýna
og víta hið lélega og gallaða í
skáldskap, vegna þess að aliúenn-
ur þroski mun meta það réttilega
og sjá ifyrir því, ©r alveg jafnmikil
ástæða til að ætla að hann muni
sjá því góða borgið. I>að virðist
ekki vera mieiri ástæða til þess að
taka til meðferðar eina hlið skáld-
skaparins frernur en aðra. ÖU gagn-
rýni yrðl þá jafnóþört
/Eigi veruleg hót að fást 1 þessu
efni, andlegar skorður að verða
reistar gegn leirflóðinui þarf að
verða stieifnubreyting. Skörp og
dren/gileg gagnrýni þarf að fást.
ir.
Lffið á til mikl tök og hörð.
YmSst laugast nneam f blíðvindi
bjarbra rnorgna, eilegar þeir eru
lamdir af dimtmu hreggi. Þetta er
svo bæði bókstaflega og í óeigia-
legi merkingu.
I>að er m|ikil ástæða til að
ætla, að fall manna frá bjartri hug-
sæisstefnu niður í þann ömurleik,
sem kölluð er raunsæisetefna í skáld
skap sé sprottin af einhveirl stór-
kostlegri hnignum mannanna, þar
sem leitin fram til Ijóss og sigra má
sfn miður fyrir afli aðsteðjandi
myrkurs, böls og mannkynsósigra.
Yerður þá naumast hjá því komist
að ætla, að þar sé að verki lögmál
tilverunnar, sem að vísu hegnir ekki
en sem lætur koma yfir mannkynið
mi'skunarliausar afleiðingar kær-
leiksleysis og vanþroska.
Líkiega verður hvergi í fyrirburð-
um lífsins jafnijós hin stórmerki-
loga kenning dr. Helga Péturss um
“Jffssfcefnu” og “helstefnu” eins og
f skáldsagnagerð) Lffið sjálft er
örðugra og seintækara og því tor-
skifdara en skáldsagnagerðin, þó
hún sé mikifeverð. Því er mjög
auðgert í skáldskap að draga þá
drætti er verða í samræmi við al-
menna lífssfcefnu. I>aö er auðveld-
ara, að láta ait berast fyrir borð,
en að rfea gegn þungum helstraujm-
um) Hinn böfeýni skáldskapur verð
ur einskonar eftirgjöf við ráðandi
istefnur lífsins. Hinn bjarfcsýni
skáldskapur tilraún tii bjargráða;
hantn er “lffstefnan” í skáldskap.
<Og hinir lífsæknu höfundar verða
andlegir bjargráðaraenn.
Lesendur jafnt og höfundar
greinast fil gagnstæðra átta í þessu
efni. Við þekkjum vafalaiþt öll
menn, sera. kveinka sér við að lesa
og sem sneiða hjá þeim skáldsög-
um, er illa fara, þar sem lífiö og
sannindin bíða ósigur í sögulokin.
Yið þekkjum einnig fólk, sem
hrueigist ómótetæðilega að slfkri
sagnargerð og drekkur frásagnir ulm
hryllilega harmia og Iböl eims og
svaladrykk. Sálfræðingu'm mun
vera það vel kleiffc, að sýna, hversu
þosssi þorsti ier óhjákvæmileg eðl-
isnauðsyn, að hanrr er rfeinn af i
innra ástandi. Þá er þrá manns-
ins við lestur Ibezt fullnægt, er
hann finnur siamkyns tónataug titra
í hjarta.” En við þurfutm ekki sál-
fræðilogar röksemidir til þess að
get.a vitað sannleikann f þessu
rnáli. Tbeynslan er ólýgnust. Hún
segir okkur, að þeir, eem mjög
sækjaist eftir því bölræna í sfeáld-
skap, hafa þegar beðið hálfan 6-
sigur 'í lífinu. Dauðinn hefir þegar
búið ujm sig í hjörtum þeirra. Ljós
lífsins er fyrir þeirra sjónum eigi
annað en hvariflandi lieiftur í rnyrfer-
inu á bak við ægilega hamratinda.
Hneigðir og ástríður, hvort sem
h'Oldur eru sálarlegar eða líkamleg-
ar, krefjast nærinigar sér til v>ð-
tialds. Hiefetefnan í sálarlífi manna
á nærinigu í böfeýni skáldanna. Hið
mjö,g almienna trúleysi á lífið, sein
efnishyggjan og hennar illu) afleið-
ingar hafa leitt yfir þjóðirnar, fyll-
ir hug manna ótta og iltepám og
iglerir hvlerja leið að feigðargötu.
Því er von, að hefetefnán márki
skáldskap þjóðanna djúpum mörk-
um. Skáldin eru afsprengi þjóðar
sinnar, sem rfea hærra umhverfinu,
með sterkari hneigðir og heitavi
tlfinningar, en fólk flest. Því
verða sálir þeirra arinn, þar sem
lifið kyndir éld.a sína, illa og góða.
Sálir .skáldanna geta verið brenn-
andi vitar, sem lýsa um heim allan;
í þeim getur líka verið tortíming-
areldur, sem læsir sig gegnum morg
og hein', þar Bem orka iítsins eyð-
ist, þar sem viðleitninni til jsig-
urs yfir böii og blindni er snúið til
ófarnaðar og dauða.
Talið er að skáldunutm sé gefið
meira en öðrum rithöfrmdum, enda
er ábyrgð þeirra þynigst. Skálds.kap-
urinn, einkum sögurnar, grípa inn
f líf manna moira en hverskonar
önnujr ritverk. Því skiftir miklu,
hvor isfcefnan ræður f sagnagerð.
iff.sisbefnan eða hefebefnan; hvort
sögnrnar verða eftirgjöf við ill öfl
og 'háskaleg, ellegar djarfar tilraun-
ir til hjargráða, hvort þær verða
brothijóð úr rústum mannslífanna
eða verkkiiður þeirra kynslóða,
sem að vísu hveerfa, en fram á
leið tll sigra.
Meginvöm hinna bölsýnu skálda,
sem leggja alt í rústir í vorkujm
sfnum, er sú, að alt eigi að lúta
kröifum lfetarinnar. Þieir séu aðeins
þjónar hennar. Annað eigi ekki
að koma til greina, þegar um verk
þeirra sé dæmt. Verður þeasi kenn
ing athuguð í næsta kafla ásamt
öðrujm atriðum, er til greina hljóta
að koma
III.
Þeiss var getið síðast, að hiíiir
böfeýnu skáldsagnarithöfundar,
Bem legðu alt í rústir í vorkum
slnuanji teldu) sér það þæði rétt og
skylfc, þvf þeirn bæri fyrst og fremst
að Mta kröfum lfetarinnar. Það
mun vera nokkuð alment álit mœð-
al skáldanna, að á þann háibfc verði
lfebinni auðveldlegast þjónað. Hún
krefjfet stórra fórn.a. Of almienn er
sú skoðun meðal lesara , að ekki
kvleði jjvterulO'ga jað öðrujru |ská(ld-
skap en þeim, sem skilur við lesar-
ann iamaðan og sorgbitinn. Eru þá
runnar sterkar stoðir undir Ivesisa
skáldskaparsbefnu. Annarsvegar
þessi (franilangreindja skof?un 'þöff-
jfnda og lesenda. Hihsvegar áður
um getið fcrúleysi manna á lífið
sjálft og afdrif þess, sem hefir þrýst
inn í meðvitund manna þeirri skoð-
um, að það eitt sé raunihæít, sem sé
hörmujlegt.
En hin fyrnefnda skoðun er
sprobtin af þessu of almenna fcrú-
leysi á lífiið í þessum “táradal”
kristinnar iífsskoðunar. Hún er
sprofctin af því, að lífið snýr öfugt
fyrir flesifcum mönnum og stefnt er
til fharrna og fcortímingaT. Því þykja
þeir höfundar, serri framliemgja í
listinni alment hugarásfcand, hitta
‘bezt maglann á höfufðið. Þeir þykja
mestir Ifetarnenn.
Vissulega hafa li'fað ódauðlegir
snillingar af þessari gerð (Shake-
spearte, I-hsen) em eiigi standa þeir
einir uppi með snillina. Nefna má
höfujnda, sem hafa isótt fram til
ljóssins í verkum sínum (Bjöms-
son, Dickens) og eem munu ekki
gleymast.
Listin á sér ekkert afmarkað svið
í hvora áttina sem stefnt er. Hún
er ótakmörkuð eihs og ímyndunar-
aflið og hugsjónirnar. Hvoruig
stefnan er annari nauðsynlegri, til
þess að sniUin fái notið sín.
Em sérhver teguind listarinnar á
sér itvöfalt gildi. Annarsvegar snill-
ina ÍHinsvegar stefnuna. Hvort-
tveggja er mikilsvert, en þó er
sfcefnan meira verð. Snillin er eins °S
Vifcf, sem1 hlefifr ákveðnjá (ljósvídd
en stefnan er leiðtogi, sem fyligir
kýnslóðunum á ákvörðunarstað. Þv1
skiiftir geysimiiklui að sfcefman sé í
áttina til meira Ijósis, lífis og kær-
leika.
Það getur veirið list að rífia til
gtrumna o.g jalfna ,Vrð jörðu rfea-
vaxnar halilir. Þó er það “negativt”
verlc. Slíkt er einskonar vígfimi.
sem getur verið mikil og ásjáleg,
en er því skaðlegri, sem hún er
meiri. Lífsviðleitnin er “positiv”.
HJuitfiallið þar á mjlli eT hið sama
og miiUi þess að ifeli.a og reisa.
Á ékki listim að ver-a einskonar
æðra stig lífsims? Og hvað verður
um þróuharvonimar, cf hið æðra
stig lífsins á að verða samkvæmt
hinnj “svörtu iist”? Sá, sem hefir
orku til þess að rísa gegn böl-
straumunum og ná til þeirra hæða,
er veifca fegursta og mesta útsýn,
igengúr þar að 6igurlaunum lffsins.
Sá, sem lifir fegurst og bezt, er mesti
Itetamað’irinn.
IV.
Næ*t er rétt að athuga með fáum
orðum, þá feenningu, að hin> böl-
sýna skáldskaparBtiefna sé sú rétta,
— líka frá uppeldislegú sjónarmiði
skoðað. Sú kenming er ekki óal-
geng. Einkum munu sum skáldin
telja sér trú um að hin rétta að-
ferð til þeSs að fcenna mönnuan
að lifa rétt sé, að sýna hversu
hörrnulega fari, þeigar ranigt sé lif-
að. En þetta mlun vera rangfc. Auk
þess sem Siíkur skáldskapur eykulr
á lömuni manna og vanmætti gegn
þeim þunga straumi, er oft vill á
mönnunum hrotna — eins og óhóf-
leg mauitn ©iturdrykkjar gerir menn
æ óhæfari, ti* þeiss að sbandast þá
frefetingu, — er fcún hugsunarvilla.
Með "negativulm” afhötnum verður
aldrei komist að "positivum’’ niður-
stöðumi Lffið er viðleitni fram á
við til 'sköpunar, nýmyndtmar og
skipulags. Hver sú stefna, sem’ viJi
kom,a iífinu til hjálpar verðutr að
halda þær isömu leiðir. Hið æðra
stig lífsins, listin, á sitt sanna
heimkynni á fegursta landi hug-
smjíðanna eða eins og St. G. St. hef-
ir orðað svipaða hugsun; “Út við
fjarsta aldahring, ysfcu þair sem von-
ir hlána.” Lfetin verðuir að hrogða
upp fyrir sjónum manna hinni rétfcu
mynd af lífinu,.ef þeir eiga að geta
áttað sig á, hver muni vera hin
rétta sfcefna.
Hin aðfierðin er samskonar þeirri,
el sýna ætti að rétta aðferð við
að leysa reikningsþraut á þann hátt
að ,sýna jafnan' skakkar aðferðir.
Skakkar aðferðir geta vafalust orð-
ið óendanlega margar en réttar að-
fierðir geta tæplega verið margar
og sennilega ein jafman sú rétta
Hin rótta aðfierð finst aldrei að ei-
lífu á slíkan háfct.
Dauðinn er ef til vill aðeins líf-
gjafiL Þó verður hann fyrir ejón-
um okkar andstæðingur lffsins, eem
leggur leið eina yfir rústlr þess.
Hinir böfeýnu skáldsagnahöfundar
era ekki einungis þjónar listarinn-
ar, þeir ©ru einnig þjónar dauðans,
sem skilja lesendur sína ©ftir í
myrkrinu; þeir snúa sjónum manna
inn í hugarsoi’fca hnignlandi mann-
lífef.
V.
m
Þeir, sem lesið hafa ofannefnda
sögú, miunu af því, ®em að framian
©r sagt, skilja hversvegna hún er
valin liér til umtals fremur en aðr-
ara sögur Kvarans. Hún fellur vel í
þá u)m|gerð, isem eg hefi í framan-
ekráðum línum reynt að gera. Hún-
fullnægir þeirri aðalkröfu, sem að
framan ©r gerð til úrvaldsskáld-
sagna. Hún er boðskapur kærleik-
ans á torsóttri ieið mannanna.
Að líkindum mrm mega finna eög
u)r eftir Kvaran, þar s©m jafnmiik-
il eða meiri snilli er í fráeögn. En
hivergi er í sögum hans sfcórvægi-
legra viðfangsefni tekið til Trieðferð
ar í etuttri sögu, né úr því leyst á
feigurri hátt.
Viðfangsefini Kvarans í þessari
sögu er í stuttu miáli það, að láta
kærleikann brúa geigvænlegar fjar-
lægðir og leiða og þroska tvær
mjög ólíkar og ósamstiltar sálir til
fuiUrar sainistillingar.
í fáum orðum. eagður er söguþráð-
urinn þessi: Sigmar og Sigríður
reisa bú á Bústöðum. Ilann er etú-
dent, hættir námi og rœðst til bú-
sýslu fyrir fontölur hennar, sem or
einbimi, hefir erft Bústaði og bú-
slóð mikla eftir foreldra sína,
getur ekkj skilið við arfleið sína og
“var evo fuil af fjöri og þrótti og
vonumi Og í hans augum — og
víst í augumj allra annara — var
hún isvo tígulega yndfeleg’, að hainn
lætur heillast til þess að hverfa að
búskap. En )>ar komst hann á al-
ranga hillu. Hiuigur hans hneig að
alt öðru, vélum og uppfúndingum.
Þau hjónin fóru sína leiðina hvort
og dró æ sundur með þeim. Hún
var húsýsluf*körungur, hann óviti
um alt slíkt. Staða hans á heim-
ilinu verður afkáraleg þrá hanis og
hugðarm(ál ©r óvirt. Loks kemtur
að því, að aulaháttur hans í bú-
skapnulm verður til skaða. Þá
sleppir Sjgríður sér alveg og fcelur
hann lítilvægari hverjum vinnu-
mannsræfli. Honum verður of
skapfátt, tU þess að @eta búið við
slíkt lengur. Ilann fer af landi burt
og eendir Sigríði fáort kveðjubréf
heim úr kaupstaðnum, þar sem
hann stígur á skipsfjöl.
Tíu árum síðar hittujm við hann í
"hvamtminum fyrir utan túnið” og
á því hefst sagan.
iHann hafði fylgt köllun sálar
sinnar og hafði á þessum 10 árum
komið hu|gsjónum sínum í fram-
kværnt; var orðin hugvifcsmaður,
iðnaðarfi-ömiuður cg auðugur mað-
uir í Bandaríkjunum. En fyrir
nokkrum viksm hafði liann frétt írá
Bústöðum — forðaðfet annars að
spyrja nokkurs þaðan. — Hann
frétti að þar væri 9 ára gömul
sfcúlka, 'hans eigið lífsafkvæmi, sem
honum var ókujnnugt um að væri
tU, hafði ekkert um það vibað, þeg-
ar lianai fór, að þess væri von. En
við þá ifrót.t röknuðu af honumi öll
bönd og nú var Ixann kominn í
hvamtmlnn,, til þess að nálgast dýr-
mæti lífs sins, það s©m hann hafði
horfið frá og hitt, sem hann ekki
viissi umi, að honum hafði verið
gefið.
Yndisleg er firásögnin u(m fund
þeirra Sigmars og litlu Boi'gnýjar.
H’ún er hamalega opinská og kot-
noskin, hann hugfanigin “langar til
að grúfa sig niður í gulislitt hárið”,
— leitandi eftir, hvort hann hafi
þegar eignast kærleika hennar þrát^
íyrii' afræksluna og útlegðina, finn-
u- íiS >ún á digmrts um, að hann
lotii /.inhvern ) I fitigii'l, —
hrn i.ifði alfc-f y.-i'ð að hugsa
um vélar, sagði Gunna vinnukona.
En mamma hernnar vildi aldrei
láta tala neitt ulai hann.
" — Talar þú þá aldrci neitt um
hann sjálf?
— Nei .. .. aldrei.
Sigmar ræskti sig.------”
iá bak við þessi síðustu orð, er
falinn tfu ára sársauki, sem hann
hafði jafnan þurft að bæla niður
með ofbeldi, — mjeð því að gera
sig rciðarveins og hann var, þegar
hann fór.
Og þau koma heim. Húsfreyjan
sendur úti fyrir dyrum og vísar
"gœtinum/’ til sfcofu. Viðtökurnar
eru, ©ins og húast mátti við af Sig-
ríði á Bústöðum, eftir það sem á
uíndan var gengið. Svo hefst barátt-
an fyrst, hugarstríð hans ©ftir slík-
ar viðtökur, svo að hann verður
enn að gera sig reiðan, reiðan vi8
örlögin og finna afsökun í göml-
ura atburðum. Þá kemur Borgný
inin. Móðir hennar hafði þegar sagfc
henni, hver maðurinn var. Hún.
flytur frið inn í sálu hans, — strýk-
ur litlú höndunum um andlit han«
og kyssir hann. — Við samtal hjón-
anna kemnr brátt í Ijós, að þrár
þeirra geta ekki átt sambúð. Þeim
finst, að enn sé svipað háttað um
ástæður og upphaflegia reyndist.
að hann rpyndj verða að ’engu á
Bústöðum og liún að engu, ef hún
færir þaðan. En svo veikist Siigríð-
ur mjfig hættulega og hann hjúkr-
ar henni og berst mjög langri og
vonlítilli baráttu við dauðann. Hún
þykist vfes umi að hún eigi að
deyja. Þossrveigna þorir hún að tjá
hunum hu)g isinn, án þess að ótfcaslt
það, að hann þurfi að fórna sér-
bennar vegna:
“Eg hefi þráð þig svo óendanlcga.
mikið. Eg hefi beðið guð um það á
hverju kvöldi og hverjum morgni ag
þú kæmir aftur .. .. En eg hu(gs-
aði mér, að þú kæmir öðruvfei. Eg
hugsaði mór, að þú gætir verið hjá
okkur, — að þín yrði þægðin, )ni
sér, hvað eg hefi verið vond .. ..
en og þráði þig svo mikið. Eg
hugsaði mér að þú kæmjr fátækur
ef til vill aumur .. .. að eg miætti
mjikið fyrir þi,g gera .. ” Honum
var ölium lokið. Hann fann að
verksmiðjan hans í Ameríku og alt
I annað var Iftils vert hjá því, að
eiga þær mæðgurnar, og hann g©rð-
i fet staðráðinn í að fórna öllu öðru
heldúr en þeim.
En lífiið si'grar. Og skáldið lætur
lífið sigra, til þess að kærleikurinn
megi 'sigra. Meginvandi aUrar
skáldsagnaigerðar liiggur, þar sem
verða stórkostleg stefnuhvörf í at-
burðum og lífi manna. Það er svo
’örðugt að snúa við á fremistu snöfi-
um, án þess að láta sér fatast. En
í þessari sögu eru) engin viðvanings-
tök, engin ónærgætni við lífið sjálffc
Á þrepskiidi diauðans Iæra þessar
tvær sálir að skilja, að raunar hefir
ekk©rt verið þeim eins hjartfólgið
ein® Og þau hvort öðru: og að irnesta
, sælan verður, að imiega fóma öllu
vegna ]>essa kærleika. En þessi
* stefnuhvörf, þessi fómarþrá, er ekkl
til orðin fyrir augnahliksáhrif og
æsingu. Hún er ávöxtur tiú ára
hugarstríðs og þjáninga.
“Ef þetta hefði genst í æfintýri
eða skáldsögu, hefði mér verið
eálgað”, seigir Sigríðulr, þegar hat-
inn er komiinn. Kvaran hiefir séð
hverja stefnu slíklr atburðir hofðu
tekið í höndum alls þorra þeirra
sagnaskálda, sem þykjast taka efni
sín upp á leiðum iífisins: Alt hefði
auðvitað 'fallið í rústir, ©ftir því
sem í garðinn var búið, Sigmar
hefði lært að skilja, hverjuj hann
hafði haifnað, til þess ©ins að vcrða
sviftur því með ofbeldi dauðanB.
Þar hefði ©kki verið látin nægja
sú hefnd, sem fefet í því, að skilja
yfirsjón sína og fara ár eftir ár á
mis við ástúð lífsinis heldur ráð-
um, til þess að geta bœfct nokikurn
tfma fyrir orðin hlut, — til þess að
komja Mfi sínu nokkúrntíma á rétt-
an kjöl.
En lífið hefir það til, að fara
svona blátt áfram. Það þarf stund-
um svo Mtið til að fiækjurnar
i