Heimskringla - 21.01.1925, Síða 2

2. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 21. JANUAR 1925.
Málstreitan norska
Mönnum veröur nú harla tíörætt
um norræna menningarsamvinnu. En
þaö er augljóst, aÖ ef samvinna á aö
eiga sér staö, veröur þekking aö fara
á undan og þá einkum þekking á
þeim menningar hreyfingum, sem
efstar eru á baugi.
Merkasta menningarhreyfing nútím
ans í Noregi er efalaust málhreyf.
ingin — sú hreyfing, sem að því
vinnur, aö gera norska tungu aö rit-
máli í Noregi. Og þar sem hreyf-
ing þessi er íslendingum fremur Iít-
ið kunn — og oft víst á hana litiö
gegnum dönsk gleraugu — ætla ég aö
freista þess, aö skýra hvernig norsk.
|r málmenn líta á hana.
I stuttum fyrirlestri er aö sjálf-
sögðu ekki unt aö rekja allar orsakir
málstreitunnar, eöa gera sundur liö-
aöa grein fyrir sjálfum deilunum. Eg
mun því víkja aö því einu, sem eg
tel mestu máli skfita.
I raun réttri er ekki aö eins um aö
ræöa deilur milli tveggja mála í land
inu, heldur milli tveggja menninga.
Og þessar deilur eiga rætur sínar aö
rekja langt aftur í tímann, aftur aö
þeirri hnignunaröld sem nefnd er
danska öldin (dansketidi). Viö Norö-
mennirnir höfum oft og einatt og það
meö gildum rökum og góöum kvart-
aö um þá rangsleitni og þá illu meö
ferö, sem við áttum þá undir aö búa.
En þaö, sem við megum þó mest um
kvarta, er vanmáttur sjálfra okkar þá,
skortur hins sameinaða þjóöarvilja,
skortur á trú og skortur á krafti til
þess að lifa sjálfstæðu þjóðernislífi.
Ibsen gat meö nokkrum rétti sagt
þaö, að: “Firehundred arig natten,
ruget over apekatten”, því norska
þjóöin var í sannleika sofandi, og
þcgar hún fór aö smárumska kringum
1800, haföi svefninn hvorki seitt til
hennar andlegan né efnalegan auö.
Fjarri fór því. Hún var á vonarveli.
Og þaö var ekki þar með nóg, því í
þjóðernismálum var hún ekki leng-
ur ein og óklofin. Æöri stéttin var
annaö hvort af erlendum ættum, eða
svo háö erlendum áhrifum, aö það
kom S sama stað niður. Reyndar
voru þeir þjóðlegir á sína vísu, marg.
Ir mennirnir í æöri stéttunum. Þeir
vildu stjórnarfarslegt sjál fstæöi
Noregs. En þeir trúöu því ekki aö unt
væri aö koma fótunum undir sjálf-
Mæöa norska menningu og litu ávalt
til Danmerkur, sem móöurlands menn
ingarinnar. Og þaö álit hefur rikt til
skams tíma.
Þaö var málið, sem einna mest
skildi æöri og lægri stéttirnar. Em.
bættismennirnir töluðu og skrifuöu
tóma dönsku og var þungt um að
skilja “bændamálið”. En hvaö um
þaö — jafnvel þó þeim væri þaö eðli
legt aö beita dönskunni, sést það und
ireins 1814, að þeir sakna hins norska
málsins. Því þetta hefur þaö veriö
sem réö því, aö Eiðsvallarmennirn-
ir settu þaö ákvæöi í grundvallar.
lögin 17. maí 1814, að tungan í land
inu skyldi vera “norsk”. Þetta var
Iþó aö eÍRs úrræðalieysi þjóðrækn-
innar, því allir vissu að þaö var
danska sem þeir áttu við. Helstu
menn okkar eftir 1814 fundu einnig
til skortsins á norsku ritmáli. H.
Wergeland sagöi einhverju sinni:
“Noregur veröur aö eignast sitt eig-
i« mál áöur en öldin er úti”. Og P.
A. Munch áleit, aö viö ættum að
taka upp aftur hið forna málið —
sem var þó auðvitað ekki vinnandi
vegur.
Hverjar eru svo afleiöingar þess
aö danska hefur verið ritmál okkar?
Þaö hefur oröiö til þess, að Npreg-
ur hefur aö meira eða minna leyti
oröiö hjáleiga danskrar menn5ri(gar.
Danaöldinni norsku lýkur ekki áriö
1814, en hún er viö líði enn í dag. Og
aldrei hafa dönsk menningaráhrif
veriö máttugri en á umliðinni öld.
Og það, sem Norðmenn hafa skapað
af andlegum verömætum er úti um
heiminni oftast kallaö danskt. Hugs.
iö um norsku bókmentirnar, sem bæöi
eru miklar og góðar. Undereins og
komiö er út fyrir landssteinana í
Noregi, eru þær kallaöar danskar.
Stór þýsk bókmentasaga telur þá
Björnsson og Ibsen með dönskum
bókmentum, og bætir því við, sem
l^irthverri kynjasölu: “Merkw'urdig
dass beide in Norwegen geboren
sind”. (Þaö er merkilegt aö þeir eru
báöir fæddir í Noregi). Og þegar
danska blaöiö Politiken spurði írska
skáldið Yeats aö því, hvað menn
þektu til danskra bókmenta í írlandi,
svaraði hann: Aö eins Holberg.
MjenH þekkja Ibsen, Holberg og
Strindberg. Einn Svíi fékk aö fylgj
ast meö inn í dönsku bókmentirnar.
í fyrra talaði George Brandes í
norska stúdentafélaginu og sagöi m.
a.: “Því verður ekki neitaö, aö þaö
bezta í dönskum bókmentum er verk
norskra höíunda”. Og úr því Brand-
es segir þaö, er það sjálfsagt satt.
Og sumum finst þaö efalaust eitthvert
hól. En mér virðist þaö sorglegur
sannleikur, að nokkur þjóö þurfi aö
heyra þaö, aö helstu stórvirkin sem
andleg afrek hennar hafa skapað
skuli vera úrvaliö í eigu annarar þjóö
ar.
Veit ég það vel, aö oft er það
strangt og stritt að vera skáld hjá
smáþjóö, og að oft er þaö slíkri þjóð
torsótt að halda uppi tungu sjálfrar
sín. Frá þjóöernis sjónarmiði er þaö
samt sem áöur miklu verra og miklu
meira þjóöartjón, aö þau skáldverk,
sem lýsa eiga landi og lýö, séu klædd
framandi fötum, svo aö þau sýni eigi
hiö þjóölega vaxtarlagiö. En slík-
um fötum flíka þær norsku bókment-
ir, sem skrifaöar eru á dönsku. Þess
vegna getur bæöi Brandes og aörir
meö réttum rökum kallað þær dansk-
ar.
Enl þurfum viö Norömenn þess
þá, aö klæðast um aldur og æfi þess.
um framandi flíkum? Já, — ef við
eigum ekki, eða getum ekki skapað
ritmál, sem í sannleika sé norskt. En
þaö er einmitt þetta sem til er í því
máli, sem kallaö er landsmál eöa ný-
norska.
Ivar í Asi (I. Aasen) varö fyrst.
ur til þess aö halda því fram, aö
unt væri að skapa ritmál úr því mæltu
máli, sem lifði í sveitum Noregs. Þaö
hafði þróast nokkurnvegin á sama
hátt og fornsænskan varö aö ný.
sænsku og for'ndanskan aö nýdönsku,
og laut sínum eigin lögum, sem
greindu þaö glögt frá dönsku og
sænsku. Þaö hafði breytst mikiö,
fall.beygingar voru horfnar, sömu-
leiöis sagHbeygingar eftir tölum og
persónum. En aö ööru leyti liföi
margt i því af hljóðum, oröaforöa
og beygingum hins forna máls. Þó
bygðamálin. væru ólík, fann Aasen þó
aö það var fleira sem tengdi þau en
þaö sem sundraði. Hann fann máls-
lög eöa málreglur, sem í meginatriö.
um áttu viö þau öll, og eftir þessum
JJögum skapaöí hann, ritmálagrund-
völl landsmálsins. Þjóöin fekk
lagöa undirstöðu hins norska rit.
máls í tveimur stórum vísindaritum
hans, Norsk grammatik og Norsk
ordbok (1850). Og ég vil leggja á-
herslu á þaö, aö landsmáliö er frá
öndveröu reist á visindalegum grund.
velli, og veröur því hvorki um þaö
sagt, aö þaö sé “hrognamál” eöa
“bantumál frá Afríkti”. í
Ntt valt þá á því, hvernig þjóöin
tæki þessu nýja máli, og þá fyrst og
fremst æðri stéttirnar, en þær voru
hér um bil einar um notkun ritmáls-
ins í Noregi? Jú, frá öndveröu mætti
landsmálið andspyrnu svo aö segja
allra æöri stéttanna, því meiniö var
þetta, aö landsmáliö var mál bænd-
anna I Og æöri stéttirnar litu niöur
á bóndann. Hann var kallaður “fjós.
uppalningurinn”. Og þegar einhverju
sinni voru kosnir til stórþingsins
margir bændur, sagöi eitt blaöanna,
aö þar væri um að ræöa “innrás bar.
bara”. Dýpri rætur átti hún sér ekki
virðingin fyrir bóndann, sem þeir
veisluörir voru þó vanir að kalla
“hinn sanna, mikla, norska mann”,
“hinn óháöa óðalsbónda” o. fl. Svo
kom Ivar i Asi — sjálfmentaður
bóndamaöur og sagöi: “viö skulum
gera bændamálið aö höfuömáli lands
ins”. Þaö var i rauninni ofur skilj-
anlegt. aö slíkt vekti ákafa andúö. I
öndveröu var þvi landsmálið — auð-
viröilegt bændamálið — háði beitt og
heiftyröum. Og sú hefur oröiö raun.
in á alt fram á þennan dag. Því þó
merkilegt megi heita — norskum
bændum var heldur ekki mikiö um"
máliö gefið. Til aö skilja slika að-
stööu er nauösynlegt að vita þaö, aö
norskir bændur voru sneiddjr bók-
mentaþekkingu og áhuga. Frá einni
hlið út af fyrir sig, veröur bænd-
um varla betur lýst, en Garborg ger_
ir í “Fred”: “Bændurnir eru sterkur
og stirður lýöur, sem grefur sig gegn
um lífið með striti og stauti, rótar t
jöröinni og rýnir í ritninguna, pínir
korn úr jöröinni og von úr draum.
um sínum, trúir á skildinginn og fel-
ur sig guði á vald”. Biblian og post. 1
illan var hið eina sem bóndinn las,
og málið, sem þær voru skrifaðar á,
þaö talaði presturinn, og þaö talaði
drottinn sjálfur á Sinaifjalli. Slík
var þekkingin í raun og veru, og þaö
vitum við aö gegn vanþekkingunni
eru jafnvel guöirnir máttvana. Van.
þekking og kæruleysi var þess vald.
andi, aö bændurnir létu landsmáliö
liggja óbætt hjá garði í næst um því
50 ár.
AUir skólarnir sem spruttu upp
fram eftir öldinni notuðu danska
tungu og alt sem norskt var þótti
skrílslegt og var reynt aö uppræta
þaö hjá nemendunum. Öll blööin
notuðu dönskuna, stjórnarmálið var
danska, og hinar auðugu bókment-
ir voru á dönsku. Þaö var hugsandi
aö landsmálið kynni aö kafna í fæð-
ingunni. En það sýnir einmitf lífs.
þrótt þess og lífsrétt, að þaö skyldi
ekki drukna í öllu þessu dönskuflóði.
En tregöan á framgangi málsins er
af þvx runnin, eins og fyr segir, að
þjóðræknismeðvitund Norömanna var
ekki vakandi. Og einn af hinum
fremsrtu lærimeisturum og lýövakn-
ingarmönnum okkar, Christofer Brun,
sagöi einu sinni, að þegar hinn norski
þjóöarandi vaknaöi, væri þaö aug-
Ijóst, aö landsmálið ynni, en aðkomu.
málið yröi undir. Þetta brýtur
kannske í bág viö þær skoðanir
margra — aö Norðmenn séu svo af-
skaplega þjóðlegir, þaö hefi ég heyrt,
bæði hér á ÍSlandi og hjá útlending.
um í Noregi. En samt sem áöur hika
eg ekki viö að halda því fram, aö til
skams tíma hafa Norðmenn verið af-
skaplega óþjóölegir. Þeir hafa
kannske oft notað stór orö til þess aö
sýna norska þjóörækni. En ég get
ekki hugsað mér nokkra þjóö, sem í
hugsun og athöfn hefur svívirt sjálfa
sig meira en norska þjóöin. — Alt
annaö var gott og blessaö — alt nema
þaö sem norskt var. Þann þáttinn
hefur brostiö sem aö mínu viti er
meginþáttur sannrar þjóörækni:
þekkinguna á sjálfum sér, viröingu
fyrir sjálfum sér og sínu, og trúna á
sjálfan sig. Það er fyrst á síðustu
tímum, að norskur þjóðarandi hefur
vaknaö svo, aö Norðmennirnir eiga,
almennar en áöur fyr, sjálfstrú og
sjálfsvirðingu. Það var fyrst 1884
aö svo langt var komið trausti þjóð-
arinnar til sjálfrar 9Ín, aö hún fékk
verulega sjálfstjórn. Og það var
fyrst áriö 1905, aö þjóðin var svo
langt komin í þjóðernislegum styrk
og samvinnu, að hún gat rofið sam.
band, sem verið hafði til meins og
gremju bæði Norðmönnum og Sví-
um.
i En um leið og þjóðin vaknaði til
, stjórnarfarslegs sjálfstæöis, vaknaöi
einnig spurningin um menningarlegt
sjálfstæöi, spurningin um þaö, hvort
unt væri aö reisa norska menningu á
norskum grundvelli. Og þaö er spurn
ing um málið fyrst og fremst, þvi
málið ter ihiö hetlsta |þjóðernisliega
sérkenni hverrar þjóöar. ,
Hin eiginlega málstreita hefur í raun
inni ekki staöiö yfir nema frá því
um 1900. Þar'á undan voru þeir mjög
fáir, sem höföu verið málmenn — að-
eins nokkrir hugsjónamenn úr hópi
kennara og stúdenta. Og alt starfið
fyrir þann tíma var aö eins undir-
bÚHÍngsstarf eöa aödragandi. Áriö
1885 var þeim gert jafn hátt undir
höfði — dönskunni — eða ríkismál-
inu sem nú var kallað — og lands.
málinu. Það var sett inn i bartxa-
fræöslulögin, aö börnin skýldu læra
bæöi málin, og 1892 var svo ákveðið
að skólahéruðin gætu valiö um þaö,
hvort málanna þau vildu hafa að höf.
uömáli. Sama árið fékk fólkið einn.
ig leyfi til þess aö syngja norska
sálma í kirkjunum, ef þaö vill. T
öllu landinu voru um 6000 skólahér.
uð. Fyrir 1905 höföu að eins nokkuv
þeirra valið landsmálið aö höfuömáli,
1917 voru þau 14—1500 og nú eru
þau yfir 2000 og fer óöum fjölgandi.
Og hafi landsmálið einu sinni unnið
einnhvert skólahérað, þá er þaö rík-
ismálinu tapaö fyrir fult og alt.
Þaö er ekki einungis í barnaskól-
unum, heldur einnig í öðrum skól-
um, sem landsmálið brýtur sér braut.
Unglingaskólarnir eru um 95 og í
flestum þeirra er landsmálið aöalmál-
ið. Og eg efast ekki um þaö, aö mik
ill hluti þeirra, sem koma frá kenn.
araskólunum, eru málmenn. Við bún.
aöarskóla, húsmæðraskóla o. fl. verð-
ur landsmálinu einnig vel ágengt. En
við æöri skólana, mentaskólana, hef-
ur róðurinn sókst seinna — aðallega
vegna þess, að þaö voru bæjarskólar
og lítið sóttir af æskulýð sveitanna
áöur fyr. Árið 1907 var svo ákveöiö
aö stúdentarnir skyldu skrifa aukastíl
á landsmálinu viö examen artium.
Síðan hafa komið upp mentaskólar,
þar sem landsmálið er aöalmál. Nú
eru þeir átta.
Hver er svo árangurinn af lands-
málskenslu skólanna? Samkvæmt
minni litlu reynslu — og svo er um
marga aöra — er öllum þorra unga
fólksins — einnig bæjarfólksins —
auöveldara um aö læra landsmál en
ríkismál, og skriflegu prófin viö kenn
araskólana t. d. eru alt af betri fyrir
landsmálið en ríkismálið. Við síö.
asta stúdentapróf höföu 9 af hundr.
aöi af stúdentum landsmálsskólanna
einkunnina præ ceteris (ágætt), en viö
rí'kismálsskólana að eins 1,3%. Aö
sjálfsögðu má ekki leggja of mikiö
upp úr þessu. Eg á að eins viö þaö,
aö þaö geti bent nokkuð í þá átt, að
þaö sé bæöi auðvelt og gott aö læra
landsmáliö. Áöur voru þaö aðeins
fáir embættismenn og stúdentar sem
voru málmenn, hú fjölgar þeim meö
hverju ári. Með tíö og tíma rnunum
við því eignast embættisstétt, sem
ekki aðeins kann landsmáliö, heldur
ann því og notar þaö.
Aöur var ríkismálið einrátt í stjórn
ríkis, kirkju og héraöi, því annað
kunnu menn ekki. En nú kemur upp
krafan um norskara mál í lands.
stjórninni. I fyrra karfðist meira en
þriöjungur allra héraösstjórna þess,
og helmingur fylkisþinganna ( en þaö
eru árleg þing fyrir hvert fylki). I
vetur fer farm atkvæðagreiösla um
norskar póstauglýsingar, og eftir
þeim úrslitum, sem mér þegar eru
kunn hefur meira en helmingur hér-
aösstjórnanna valið landsmálið, og
margir bæöi málin — þar á meðal
margir bæir. Þetta sýnir þaö, á hvaöa
átt hann er. I sömu áttina bendir
einnig ýrrtsar staöanafna-breytingar.
Fyrmeir var öllum nöfnum snúiö
“upp dönsku”. Kolbotn varö að
Kullebunden og Kramt aö Karmöen.
Nú hafa mörg hundruö staðir feng-
ið aftur réttnefni sitt. Og ekki líður
á löngu, uns Kristiania verður að
vikja fyrir Oslo.
,Hvernig hefur svo landsmálið reynst
sem ritmál ? Er hægt að skapa á lands
málinu “verk sem standa, uns veröld-
in eyðist?” Til þess aö svara þessu
þarf aö athuga Jlandsmálgjxókmtnit-
írnar, og þá munu menn sjá, að þær
eru bæði auðugri og betri, en vænta
mætti. Að gæðum standa þær nú bók
mentum ríkismálsins fyllilega á sporði
Enginn neitar nú lengur Asmund
Vinje og Arne Garborg um sess meö-
al hinna mestu skálda vorra. Og sá
höfundurinn sem á síökastið hefur
notið mestrar aödáunar ritskýrend-
anna, er málmaðurinn Olav Duun.
Um síðustu bók hans “I stormen”
skrifaði Sigrid Undset aö hún væri
“den mest fantasifulle og skiönhets.
funklende bok, sem er skrevet p&
norsk i mange Herrans ár”. Og rit-
höfundurinn Nini Roll Anker skrif-
aöi m. a. “Er det nok & sí at I storm.
en gir en manns skildring av en mann
som norsk litteratur knapt har make
til för ?” Og Olav Gullvág ritstjóri
skrifar m. a.: “ — — so stig her
fram hjá oss ein diktar av guds náde
og reiser eit diktarverk utan make i
Norderlande, so Stort, so stolt, so
gigantisk suverænt at ein tykkjer
berre ein kan nemma renaisansen sine
store namn jamnsides”. — Og Duun
er ekki sá eini sem aö kveður. Þaö
er heill hópur og fleiri og fleiri
landsimálabækur koma út meö hverju
ári sem Iíður. Árið 1920 komu út
50, en 1923 komu út 1000 bækur á
landsmáli. Nýnorskar bókmeHtir
vekja þvi ljóasr vonir um sigur lands
málsins. Og þær eru sérkennilega
norskar, sýna norskan svip, sem leyn
ir sér á ríkismálsbókmentunum. Þess.
ar bókmentir eru efni í líkkistu dönsk
unnar í Noregi. Hér eftir er þaö ó-
möguelgt aö láta norskt sveitafólk tala
dönsku — eöa ríkismál — þaö verður
að tala bygðamálið sitt, jafnvel í rík-
ismálsbókum (sbr. t. d. H|ans E.
Kinck).
Hvaöa áhrif hefur svo viögangur
landsmálsins haft á ríkismálið? Marg
ir ríkismálsmenn hafa lengi aö því
unHÍð, að gera ríkismálið norska, til
þess aö gera dönskuna þannig aö
norsku. Áriö 1907 var stafsetning.
unni breytt dálítið í norska átt. Þann-
Tr var t. d. sag skrifað sak, bide varð
bite, og gabe varð gape. En máliö
var í rauninni hiö sama eftir sem áð-
GIN PILLS
Bakverkir eru vanalega
einkenni nýrnaveiki. Gin
Pills hafa læknaö hundr-
uð sjúklinga af langvar-
andi nýrna. og blöðru-
veiki. 50c hjá öllum lyf.
sölum og kaupmönnum.
National Drug & Chem.
.... Co. of Canada, Ltd.
Toronto Canada
ur. Og 1917 kom á kreik ný stafsetn-
ing, sem hneig miklu meira á norsku
sveifina. Og ef ríkisfólkið ætlar
að fylgja henni, á þaö ekki langt eftir
yfir í landsmálið.
Ef lýsa á þvi í stuttu máli, hvern.
ig afstaðan í málstreitunni er nú, held
ég aö segja mætti sem svo: Lands.
málið sækir nú á, og vinnur eitt vig-
iö af ööru frá ríkismálinu, en þaö
veröur æ meira og meira aö snúast
að vörninni einni, veröur að vernda
það, sem þaö þegar hefur, en hefur
litla von um nýja vinninga. Bar.
dagaaðferðin er einnig ólík. Hjá
málmönnunum hefur ástin öllu sem
norskt er, einkum tungunni, veriö
þaö, sem knúð hefur þá fram, og frá
þeirra hendi hefur því veriö barist
meö eldhug og trú, oft svo heitri, að
andstæöingarnir hafa kallaö þaö of..
stæki. Hjá Iríkismönnuifum viröjgjt
mér sem greina megi tvo flokka. Þeir
sem afturhaldssamastif eru berjast
ekki eins mikiö af ást á sínu máli,
eins og af hatri til landsmálsins. Áö-
ur fyr geröu þeir ekki annaö en aö
draga dár aö landsmálinu — hú eru
þeir óöir og uppvægir. Þeir 'serrx
frjálslyndari eru, hafa nokkra samúö
með landsmálinu, en álíta aö þaö sé
of mikill brestur og of mikið tap,
aö hverfa aö landsmálinu alt í einu.
Þeir vilja gera landsmáliö “norsk-
ara”, og þeir ræöa máliö oftast meö
viti, en ekki vonsku. I síðara flokkn-
um fjölgar, í hinum fækkar. Margir
plíta nú einnig, og þaö menn úr báð-
um flokkum, aö með tímanum geti
málin nálgast svo hvort annað, aö
byggja megi brú á milli þeirra, og
þannig öölast eitt mál i landinu. Þetta
mál mutidi eflaust verða landsmálinu
skyldara en ríkismálinu, því það verð
tir að sjálfsögöu að byggjast á norsku
mæltu máli í bæ og bygð. Og þrátt
fyrir al'Ia “afnorskun” síðustu aldar
er norskan enn þá sérkennilegt og
auðugt mál. Min skoöun er annars
sú, aö það verði alnorska stefnan, en
ekki hin, sem sigrar aö lokum.
Hitt skal ég fúslega játa, aö ríkis.
máliö á enn þá mikinn mátt, bæöi í
skóla, kirkju, stjórn, blööum og bók-
mentum. Samt trúi ég á sigur lands..
málsins. Og ég reisi þaö ekki að eins
á rökum þess, hve viðgangur lands.
málsins hefur veriö mikill, eöa á vax-
andi “upplausn” ríkismálsins (eins og
ríkismálsblaöiö Morgenbladet kemst
nýlega að orði). En ég reisi þaö á
þeim rökum fyrst og fremst, aö ég
veit, að landsmálið er hjartans mál
mikils þorra af hinum þróttmesta
æskulýð Noregs. Að vísu skipa marg.
ir sér undir merki ríkismálsins líka —
en fylla þó langmest þann flokkinn,
sem landsmálinu stendur næstur. Hjá
norskum æskulýð nútimans er aö vaxa
bæði ást og virðing og trú á þvx slem
norskt er. Og norskur æskulýöur vill
endurreisa alt norskt, sem á sér viö.
reisnar von.
Þeir, sem nú kalla landsmáliö
“hrognamál” eöa bantumál frá Af-
ríku, sýna ekki einungis þaö, að þeir
vita ekkert um hvað þeir tala, en þeir
vanviröa einnig og hæða mikinn hluta
af hinum besta æskulýð Noregs. Og
ég vildi óska þess, að þeir sem þetta
halda, gætu einhverHtíma komið á
norskt ungmennamót, þar sem saman
eru komnar margar þúsundir æsku.
manna, þá mundu þeir sjá, aö lands-
málshugsunin er ekki aö eins draum.
órar, eöa skýjaskarf, en hún er í senn
hugsjón og veruleiki. Norskur
æskulýöur syngur:
Hjarta si harpa er málet át mor
strengjerne livet hev spunne,
ja hvar ein streng er ei livst&g av ord,
alle or hjarta hev runne.
Harpe me fram att til samsongen stor
heve funne. (Lars Eskeland.)
Það er þessi norska harpa, sem viö
köllum landsmál. Hún er að vísu enn
þá ekki svo vel stilt og stemd, sem
við vildum og hún getur verið. Ei»
ég efast ekki um það, að meö alúð og
umönnun mun norska harpan — sem
er úr gömlu efni og góðu — klingja
og hljóma og óma eins fagurt og fult
eins og íslenzka harpan lætur í ís_
lenzkum eyrum — eins og hin feg-
ursta harpa um víða veröld. —
Adolf Försund.
[Greinin, sem hér fer á undan, eft-
ir A. F., er atíalefni fyrirlesturs sem
hann flutti í stúdentafélaginu í
Reykjavík s. 1. vetur. En hann dvald-
ist þar þá til atf kynnast ísl. máli ogr
ísl. efnum. Hann hefur þýtt á lands-
mál eina af sögum Jóns Trausta og
íúrval úr ísl. smásögum ýmsra höf. o.
fl. og mun þat5 koma út innan skams.J
— “Ót5inn”.
---------X------------
Jakob Thorarense
skáld.
“INNGANGUR”.
1 “Óðni” 1913 er greinarstúfur
eftir Þorstein skáld og ritstjóra
Gíálason, um Jakob Thórarensen.
Var Jakob þá fyrir nokkru tekinn aö
birta kvæði sín — og eftir þvi, sem
séö verður á grein Þorsteins, viröist
hann þar kynna Jakob fyrir þær sak-
ir, að ýmsir hafi gerst ærið forvitnir
um þaö, hver sá væri, er í ljóði veldi
sér svo lítt rudda vegi, ýmist fjalla-
sýn eða á flúðum frammi. Nú er þaö
á alþjóðar vitorði, hver Jakob er, sem
og það, aö hann heldur mjög upp-
teknum hætti, dorgar lítt við smá-
fiskinn á grunnmiðum, en rær á
djúpmið eftir hákarli og kýs frekar
“beinu skeiöin”, þar sem blasir viö
“brattur háls, en greiðfærlegur”, en
hirðir eigi um aö fara aö dæmi
þeirra, er 'hann segir um:
.... Samt var kosin krókaleiöin.
klungrum bólginn óravegur”.
En þrátt fyrir þau kynni, er þjóö-
in hefur haft af Jakob, vil ég nú
drepa á það, hversu æfi hans hefur
veriö farið — og síðan minnast á
ska'ldskap hans. Og er ég nú bið les_
andann aö fylgja mér um götur
skáldsins, þarf hann ekki að búast
við aö ég segji: þarna datt Jakob of-
an í — eða: þarna féll skáldið hné-
skít. En ég mun reyna aö sýna þaö,
hvar hann hefur rutt leið og sett upp-
markasteina við veginn.
ÆFIATRIÐI.
Nokkra hríð þótti það í bókment-
unum bera vott um andlegt víösýni
og frjálslyndi skálda og rithöfunda.
að láta pilta eöa stúlkur af góðum
ættum ganga aö eiga dætur eöa
sonu ónytjunga, þjófa eða bófa.
Venjulega var þetta gegn vilja for-
eldranna, er fengu hjá skáldinu illa
útreið fyrir þröngsýni og ættardramb.
En lengstum mun þaö hafa veriö
skoöun íslendinga, að göfugt ætterni
væri eigi lítilsvert atriöi fyrir þroska
og viðhald kynslóöanna. Og Jakob
Thórarensen er ekki dúfa úr hrafns-
eggi komin.
Hann er fæddur aö Fossi í Hrúta-
firði 18. dag marzmánaðar 1886. Faö
ir hans heitir Jakob og er sonur Jak-
obs Thorarensen kaupmanns á Reykj
arfirði, einhvers hins mesta dugand-
ismanns og höfðingja á Vestfjörð-
um á sinni tíö. Hann var sonur
Þórarins bónda í Skjaidarvík í Eyja-
firði, síðar verzlunarstjóra á Reykj-
arfirðii, ts'otiar Stefáns Thórarenken
amtmanns. En kona Þórarins var
Katrin, systir Péturs Hafsteins amt-
manns fööur Hannesar skálds og
ráðherra. Er þvi föðurætt Jakobs
skáldætt og höfðingja. Móöir Jak-
obs er Vilhelmína, dóttir Gísla á
Fossi í Hrútafirði Sigurössonar aö
Felli í Kollafirði. Var Gisli hag-
orður maöur og prýöilega greindur,
skemtinn vel, sögumaöur góöur og á-
Tiugasamur um þjóðlegan fróöleik.
Faöir hans, Siguröur, var og hinn
merkasti maður. Var Gísli fööur.
bróöir Stefáns skálds frá Hvítadal
og viröist skáldskapurinn þar einnig
kynfylgja.
Á Fossi var Jakob til níu ára ald-
urs og siöan á ýmsum stööum meö
móður sinni, en faðir hans var t sigl-
ingum vitt um heim. Komu nú þau
ár, er Jakob skyldi gæta fjár, sitja
yfir ám langt frá bæjum í misjöfnu
veðri, þokum stormum og rigning.
um. Eru einkum þokurnar smalan.
um þymir í augum, ilt aö gæta fjár.