Heimskringla - 08.12.1926, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 8. DES. 1926.
Merkilegur íslenzku-
fræðingur.
(Lesandi Heiniskringlu hefir beS-
iS að birta þessar greinir og vonumst
vér til ab ritstjórn Morgunbl. mis-
virbi ekki. — Ritstj.)
Þaö mun vera mjög fátítt, að um
Island sé ritaS eSa Islendinga, á suS-
urhveli jarSarinnar. En 13. júní
1925 mátti í blaSinu The Press, sem
út kemur í hinum mikla framfarabæ
Christchurch á Nýja Sjálandi, lesa
langt mál um íslenzkan mann og ís-
lenzka bók. Heitir sá Arnold Wall,
sem ritaS hefir og er skólakennari
í Christchurch. Þykir mér. enginn
norrænu-, eSa réttara sagt íslenzku
fræSingur, eins merkilegur og pró-
fessor Wall. Greinin heitir: A
Thinker in Thule (íslenzkur heim-
spekingur), en einn kafli hennar, The
book called Nyall (bókin Nýall). Var
um grein þessa ritaS í Lundúnum,
rúmum tveim mánuSum eftir aS hún
birtist, og sá eg þaS, en ekki hefi eg
sjálfur séS greinina fyr en nú í sum-
ar. VirSist þess vert, aS einnig 4
íslenzku sé nokkuS um grein þessa
ritaS.
Um Islendinga segir próf. Wall.
aS þeir eigi sér mikla og frægilega
forntíS, þó aS fáir séu, og bókment
ir sem engar aSrar miSaldabókmentir
geti komist í samjöfnuS viS; og er
hann hefir lýst nokkuS þjóSinni, seg-
ir hann: To this small public Dr.
grein sinni, aS maSurinn komi eftir j hve undirstaSan undir norskri þjóSár
dauSann fram í nýjum líkama, á ann
ari stjörnu, og fari síSan stjörnu af
stjörnu, til aS aukast aS orku og
þekkingu. Svo nálægt fer höfundur-
inn fánaorSum Nýals (ultra religio-
njm) aS hann kveSst halda framar
en kenningar kristinnar trúar.
II.
Öhugsandi er þaS aS vísu ekki al-
veg, aS Ford hafi séS getiS um kenn-
ingar mínar, því aS þeirra hefir ver
iS getiS aS nokkru í timaritum meS
heimsútbreiSslu. En þó þykir mér ! Þessar ^állýzkur hljóta aS vera æfa
menningu er margþætt og fjölbreytt.
Þá er fyrst aS nefna hiS helzta ein
kenni hverrar þjóSar, málið. Hér
skal aSeins minst á landsmálið, því
aS ríkismálið kemur þessu ekkert viS.
Okunnugir halda aS landsmálið sé
eitt mál, og þetta má til sanns vegar
færa, að því leyti sem gerð hefir
verið tilraun til aS minda eitt algilt
nýnorskt ritmál fyrir alt landið. En
í raun og veru hefir'hver bygð sína
mállýzku, og skilur mikiS á milli.
ólíklegra, að um þesskonar áhrif sé
aS ræða. Annarskonar áhrif munu
þaS vera, sem þar koma til greina.
Er þaS Ford til hins mesta hróss, að j
áhrif þau skuli ekki hafa snúist um i j
þessa vanalegu austrænu speki, sem i
getur einmitt ekki bjargaS mannkyn-
inu. þó aS margir hafi þaS haldiS,
bæði fyr og siðar. ÞaS er hiS vest-
ræna vit, sem verður aS treysta á,
mannkyninu til bjargar. Og nú fer
aS líða aS því aS heimurinn upp-
gö*-vi þýðingu hinnar íslenzku þjóS-
'gamlar; aS þær lifa góSu lífi enn,
þrátt fyrir auknar samgöngur og bók-
j nientir, sýnir, að þær standa á göml-
j um og gildum merg. Islendinginn
rekur í rogastanz yfir öllum þessum
aragrúa af mállýzkum. ÞaS er ekki
nóg meíNaS vesturlandið, austurlandið
og norðurlandiS tali þrjú gerólik mál,
heldur eru margar mállýzkur í hverj
um landshluta. Og meira að segja
i breytist máliö sveit úr sveit. Og
eigi þarf einangrun til að skapa af-
j brigSi í máli. Hér í Hallingdal er
ar, fyrir þetta hiS stærsta mál. Er samfe,d b-v^ eftir éndilöngum daln-
í þessu sambandi mjög eftirtektar- j um* En >ó má Þekkja á máli manna
vert, hvernig einn af ágætustu land- eigi aðeinS að.þe;r eru Úr Halling-
. x. ■ ■ T-,, dal, heldur einnig úr hvaða sveit þeir
fræðingum, sem nu eru uppi, Ells- ’ 6 H
eru í dalnum. Frá Nesi til Gol eru
20 kílómetrar, en eg hika ekki viS að
worth Huntington, skrifar um Is-
lendinga í bók sinni Character of
Races, sem dr. GuSm. Finnbogason
á þökk skiliS fyrir aS hafa vakiö eft
irtekt á. Á blaösíðu 372 í bók þessari
segir Huntington: ÞaS er sannkall-
aSur gleSiboðskapur, hvernig eigin-
Péturss addresses his bold far- leikar úrvals forfeðra hafa leitaS
reaching and original thoughts. Hvet
ur hann í greinarlok mjög til aS
veita kenningu Nýals eftirtekt, og lýk
ur máli sínu þannig: Whether We
agree with him (höf. Nýals) or not,
\ve must regard his speculations as
worthy of the closest attention of
those who are interesled in such
matters.
BlaSiö, sem grein þessi stendur í.
hefir aðalútbreiðslu sína i Nýja Sjá-
landi, í Astralíu og um strendur
Kyrrahafs, en mun annars eitthvaS
vera lesiS víðast hvar á jörSinni. —
Hefi eg oröiS þess var, aS grein þessi
hefir vakið talsverða eftirtekt. Hafa
þar margir séS Islands getiS, og lof-
samlega, sem líklega hafa áður hafa
aður varla vitaS, að það land var til
Er gott til þess að vita, aS Island
skuli þarna hafa eignast góðan og
gáfaðan vin, hinumegin á hnettin-
um.
Spá mín, um aö Nýals mundi víða
getiS verSa, hefir þegar ræzt, þó að
sú bók hafi ekki auglýst veriS.
Kenninga minna ihefir nú Verið
minst á ensku í þrem heimsálfum
og nægir þaS til þess að sýna, aS þær
muni verða víöa kunnar, hversu mjög
sem suma menn kann aS langa til aS
þær yröu þagaðar í hel. En á þýzkn
hefir hinn gáfaði rithöfundur og
tónskáld, Jón Leifs, sem frægastur
Islendingur mun vera sinna jafnaldra,
minst á þær af miklum drengskap
Aftur á móti hefi eg ekki oröiö þess
var, að þýzkir ísIenzkufræSingar
hafi, enn sem komiö er, neytt kunn-
áttu sinnar gagnvart mér, á þann
hátt, sem æskilegt hefði verið. Munu
þar mestu um valda ástæður, sem eg
leiöi heldur lijá mér iiS minnast á.
En til þess að ráða þar bætur
þyrfti ekki annað en þaS. aS allir Is-
lendingar, sem eiga tal viS útlenda
menn, hefðu þaS nógu vel hugfast,
hversu miklu skemtilegra er að líkj-
ast meir Gunnari og Njáli, sem báSir
voru góðgjarnir og sannsöglir, held-
ur en Merði og Skammkeli.
Hclgi Péturss.
—Morgunblaðið.
----------x-----------
segja, aS eins mikill munur sé á
máli Nesbúans og Golingsins, og á
niilli Arnesinga og Húnvetninga. Og
þó hafa vitanlega veriö tíSar sam-
göngur á milli þessa fólks alla tíS.
Gol er i miðjum dalnum, örskamt
frá heimkynnfi Haddingja konungs,
sem dalurinn dregur nafn af.
Hver er ástæðan til þessa, og
hvernig stendur á því, aS íslenzkan
er svo að segja mállýzkulaus, í sam-
anburði við norskuna. Bókmentir
Islendinga eiga vitanlega mestan
þáttinn í því, að daglega máliö hefir
haldist í skorðum. En hins vegar
voru NorSmenn bókmentalausir í
séra Skúla frá Odclá á Rangárvöllum, margar aldir, og uröu þar auki fyrir
og er nú blaSamaður í Noregi. ^ sterkari útlendum áhrifum en vér.
Vestur-Islendingar geta fengið ærið ' þetta er þó varla nægileg ástæða.
umhugsunarefni í þessari grein. — ( Hítt mun hafa ráöið meira, að í
j bygðunum var sá andi ráöandi, aS
ættir á Islandi, og hversu góSur sá
arfur er ennþá eftir þúsund ár.
líclgi Péturss.
—Morgunblaöiö.
•--------X---------
Norsk átthagarœkni,
Eftir Skúla. Skálason.
(Höf. þessarar greinar er sonur
Imi
—Ritstj.)*
Þaö reyndist erfitt verk á sinni tíð sem flest sérkenni, í málinu,
aS sameina Noreg undir einn kon- alveg eins og á öðrum sviðum.. Leit-
ung. Verk Haralds hárfagra var ;n að þvi sérkennilega, hefir alt af
ekki fullgert fyr en mörgum öldum ver;g vakandi, en hitt þótti niöur
eftir dauða hans, og í rauninni varð ^ læg-;ng> a@ semja sig að fyrirmynd-
þess langt að bíSa, aS (NorSmenn um annara. Málið er háð þessum
yrðu ein þjóð, þótt svo ætti að heita sömu lögum. En þetta getur gengið
á yfirborðinu, því andinn frá tíð ^ ; öfgar. t I vetur hlustaði eg á
fylkiskonunganna varð svo ótrúlega ^ ræðumann, sem mér var sagt að væri
hfseigúr. j svo dæmalaust vel máli farinn og
Eigi þarf nema stutt kynni af talaði svo fallegt mál og einkenni-
Norömönnum enn í dag, til þess aS iegt. Sjaldan hefi eg orðiö fyrir
sannfærast um aS sá andi lifir enn rræiri vonbrigðum. Aðaleinkennin
í dag, þó stakkaskiftum hafi hann voru þaUj ag hann notaði "jargon”
tekiö, því nú eru Norömenn allra ; hverri setningu. Hann minti niig
manna þjóðræknastir. En jafnframt a gamIan mann, seni eg þekti í æsku,
þjóSrækninni eru þeir allra manna og a]taf sagÖi “hérnana’’ og "þarn-
árthagaræknastir. Menningarlega er ana”. j?n sérkennilegt var það vit-
Noregur mörg IýSveldi, sem þó inn-!an]ega.
byröis eru i tryggu sambandi. Svo Þróun bygðamálana kann að hafa
rík sérkenni hafa bygðarlögin enn sjna kosti. Þau auka fjölbreytnina
þann dag í dag, að manni skilst hvern og gera þjóðarsálina svipmeiri. En
verið muni hafa til forna, því vilan- þau hafa líka ýmsa ókosti. Þau spilla
Iega hefir samraemiS milli bygðanna fyrir viðgangi sameiginlegs ritmáls í
aukist með bættum samgöngum og landinu og tefja fyrir því að það
vaxandi viökynningu. Ennþá er j verði sterkt. Ef bygSamálin væru
djúp staðfest milli héraðanna og e.n aðeins talmál, væri skaðinn minni.
staklingurinn fyrst og fremst þegn En svo er ekki. Fjöldi landsmálarit-
bygðarlagsins, og þar næst landsins. höfunda notar bygðarmál sitt sem
a’ ÞaS lýgur ekki miklu orSatiItækið: ritmál, þar á meðal sumir vinsælustu
“Eg er ekki Norðniaður, eg er frá höfundarnir. Þeim finst skömm að
Björgvin”, þó að vísu standi nokk- því( ag útskúfa "sínu” máli, átt-
uð sérstaklega á um Björgvinjar- hagaræknin bannar þeim þaS. Og því
búa. | eru nýnorsku bókmentirnar með alls-
En þrátt fyrir öll ríkin í ríkinu, kcímar mállýzkum, en hin fyrirskipaða
er ríkið skmt orðið eitt, svo er ýms- j réttritun í skugganum.
um ágætum mönnum fyrir að þakka, j Þetta er vandamál. Þaö er viSur-
og þar á meðal telja margir NorS- hlutamikiö að skafa af sér gömul ein
menn Snorra Sturluson fremstan. — kenni og taka upp mál annara bygða:
Hans verk hefir verið segulstálið i En það er líka viðurhlutamikið, ein-
andlegu lífi NorSmanna á síðari ára- mitt frá sjónarmiði sömu mannanna,
tugum. Og Heimskringla mun vera ag tvístra landsmálinu í baráttu þess
útbreiddasta bókin í Noregi, þegar.við dansk-norskuna. Annars vegar
frá er tekin biblían og sálmabókin. j er heiður bygðarlagsins í veði, hins
Sjálfstæða bygðameínningin, sér-, : vegar heiður þjóðarinnar. Sundr-
( kennin og hin óteljandi afbrigSi, eru ungin meðal landsmálanna verður ný
skáldiö Þorskabitur, mikill gáfumað- eftirtektarverðasta fyrirbrigöið, sem j norjfkunni ,erfiðari þrándur í 'götu
ur, sendir mér úrklippu, sem mér eg hefi rekiö mig á n«rsku þjóSlífi. en danskan, og sú sundrung heíir
þykir sérstaklega mikið til koma. Þar ^ Hver bygð spinnur sinn þráS meö sín komið betur í ljós síðan nýnorskan
er sagt frá ritgerð eftir bifreiða—jum lit og einkennutn, og úr þessum^fékk jafnrétti við ríkismálið. En
kónginn Henry Ford, sem birt er i þráðum er fléttuö taug hins norska undirrót sundrungarinnar er átthaga-
febrúarheftinu af Hearsts Internat- þjóðernis. Bygðamenningin er litur ræknin, — bygSametnaðurinn.
Henry Ford
sem
heimspekingur.
i.
Einn af vinum mínum vestan hafs,
ional-Cosmopolitan Magazine. Er þar
skemst af að segja, aö mesti auðmaö-
ur jaröarinnar er þarna farinn að
spektri þjóðmenningarinnar.
Islendingar láta sér yfirleitt í létt'
AS skýra frá þessum . einkennum' rúmi liggja, hvaðan þeir eru ættað-
er óvinnandi vegur í stuttu máli, svo ir. Þar er gerólíkt á komiS með
boða kenningar Nýals, og er óhætt mörg eru þau og margháttuð. Hér
aS telja með stórtíðindum. Er þarna
eitt hiS eftirtektarveröasta tákn tim-
anna, og kemur enn greinilega í ljós,
skal aðeins bent á fáein, þau sem að-
komumaðurinn rekur augun fyrst í.
En þau ættu aS vera nægileg til að
hve mjög Ameríkumenn eru á undan. gefa nokkra hugmynd um, hve rík
Lætur Ford þá skoöun í ljós, í þessari átthagatilfinningin er, og hve sér- NorSmanna í Ameríku er félagsskap-
kennilega hver bygð hefi-r mótast;
NorSmönnum. NorSmönnum úr sömu
sveit, sen] setjast t. d. aB í Osló, næg
ir ekki að halda mót einu sinni á
vetri, heldur hafa þeir fastan félags-
skap. Og þetta nær lengra. Meðal
ur meðal þeirra, sem ættaðir eru úr j
sama héraöi. Atthagaræknin er eigi j
minst hjá þeim, sem orðiö hafa að
skilja við átthagana.
En það er ekki málið eitt, sem sett I
hefir svip og sérkenni á bygöirnar. A j
öðrum sviðum hefir líka verið metn-1
aður í þá átt, að skapa nýtt snið, nýj- j
an stíl. Einkum kemur þetta fram í
heimilisiSnaðinum, og hefir orðið til
þess aS koma honum á hátt stig í,
Norogi. Þar hefir hvert hérað sitt
form, og hefir gert eitthvað sérstakt j
að sérgrein. Má fyrst minnast á þjóð j
búningana. Það fer fjarri því, að
norski þjóöbúningurinn sé sá sami um
land alt; hvert hérað hefir sinn ein-
kennisbúning, bæði fyrir konur og j
karía. Einn búningurinn er í Seters- *
dal, annar í Harðangri, þriðji í Voss,
fjóröi i Sogni, fimti í Hallingdal,
sjötti í Valdres, og þannig mætti
lengi telja. En þetta nægir ekki. —
Hver sveit gerir einhverja smábreyt
ingu á héraðsbúningnum, svo aö
fróðir menn, sem sjá fólk í þjóðbún-
ingi, geta ekki aðeins sagt úr hvaöa
héraði heldur líka úr hvaða sveit það
er. Búningarnir skiftast þannig í
flokka og undirflokka — alveg eins
og mállýzkurnar.
Listiðnaðurinn er útbreiddur í
Noregi, og hvert hérað skarar fram
úr í einhverju sérstöku. Guðbrands-;
dælir voru fyr meir frægustu trésker-
ar í Noregi, en annars er tréskurður
iðkaður um alt land og er ennþá, þó
að mest beri nú á honum í Þrænda. j
lögum. I Harðangri eru frægustu.
hannyrðakonur Noregs, og útsaumur- '
inn þaðan þekkist um alla Evrópu.
Annarskonar útsaumur er í Selbu
norðanfjalls. Hallingdalurinn er
kunnur fyrir rósamálninguna og rósa
útsaum. Þá er mjög einkennilgur
útskurður í Setersdal; þar er heim.
ilisiSnaður og þjóðhættir yfirleitt tal-
ið einna fornlegast í Noregi. Þar j
kynda menn á stöku stað langelda
í stofum enn þann dag í dag.
Lengi mætti halda áfram að telja.;
Hvert hérað á sínar þjóövísur og
þjóðlög, dansa og leiki. Hvert hérað ^
hefir sína húsaskipun og byggingar-
lag, vinnuhætti, þjóðtrú og lunderni.
Sumstaðar ræður draumkent þung.;
lyndi, annarsstaöar fjör og léttlyndi.;
'Og töluvert víkingablóð er enn þá i
Norðmönnum, einkum fjallabúunum.
Þeim er laus höndin, sérstaklega, ef
við utansveitarmenn er að eiga og I
farið er í mannjöfnuö. Þá kemur j
sveitarígurinn fram. Hallingjar og
Valdresbúar halda árlega sameigin- j
legt sumarmót, og er fært í frásögur, j
ef engin veröa áflog. Og ávalt er
barist um sóma sveitarinnar. Og ekki
er vigfýsin minni, þegar verja ' þarf j
föðurlandið. Arið 1905 horfði um
tíma ófriðlega með Svíum og NorS- j
mönnum, og liö var kvatt saman. — j
Sveitarforingi einn í Hallingdal lét
svo um mælt við liðssveit sina, að
hann vonaðist til að ef vopnaviðskift'
yrSu, gerði her maður að minsta
kosti út af við einn Svia. 'Þá gekk
fram úr hópnum maður einn og
sagði: “Þegar eg á við Valdresbúa,
legg eg venjulega þrjá, en ef eg hitti
Svía, skal eg verða tvöfaldur. Þér {
getiö skrifað sex hjá mér.”
Hver bygð hefir sitt andlit og sina
hugsun. Og hin fjölbreytta bygða.
menning er sönnun fyrir andlegum j
þrótti norsku þjóðarinnar. Það er
fyrirhafnarminna, að steypa giði og
hætti í sama móti og aðrir, þræða þær
götur, sem troðnar tru. En einstak-
lingseðlið leyfir þetta ekki, þeir sem
herma eftir, verða að viðundri. Þró-
unin verður að vera sjálfstæð, bygða
mótið að haldast.
Eitt af þvi sem lýsir eina bezt rækt
arseminni við átthagana,'er allur sa
aragrúi, sem út kemur á hverju ári
af bókmentum um sérstakar bygðir.
Nákvæmar landfræðile;lar lýsiingar
og kynstur af ritgerSum allskonar,
einkuni sögulegum og ættfræðilegum.
Hér ey um bókmentir að ræða, sem
varla sjást nú á Islandi. En sem heim
ildir eru þessi rit ótæmandi fjársjóðir
fyrír ókomna timann. Og í sam-
bandi við þetta má minnast á skáld.
sögur sumra vngri rithöfunda
norskra, þar sem sérkenni ákveðinna
bvgða speglast í frásögninni.
Bygðamenningin er þjóðleg menn-
ing og átthagaræknin undirstaða
þjóSrækninnar. Hin sterka þjóð-
ernisvakning, sem nú er uppi í Nor.
egi, sækir lífsþrótt sinn til bygðanna,
og sá þróttur er að þvi skapi meiri,
sem bygðamenningin er fjölskrúð-
ugri. AlstaSar kemur fram eitthvað
nýtt og nothæft fyrir þjóðfélagið
sem heild, og af þessu leiðir fjölhæfni
Norðmanna, ekki sizt í bókmentun-
um.
Ungmennafélögin norsku og fröm.
uðir þeirra, hafa unnið þjóðinni
stórmikið gagn. Þau eru mjög út-
breidd um landt alt og meö ágætu
skipulagi. Um eitt skeið var bygða-
menningunni fariö að hnigna, menn
voru farnir að skammast sin fyrir
bygðasérkennin og skafa þau af sér.
en nú er þetta ööruvísi.
Og þau hafa jafnframt eflt aL
menna þjóðrækni. Það er gaman
að sjá NorSmenn 17. mai. Engum
dylst að þar er lifandi þjóðrækni á
bak við. 17. júní þolir engan sam-
anburö.
Yfirleitt geta Islendingar margt
lært af Norðmönnum i þessu. Islenzk
þjóðrækni er á milli vita, og þjóðleg
einkenni fara menn í felur með, eins
og þ?.u væru einhver ósómi. Ung.
mennafélögin, sem m. a. áttu að bæta
úr þessu, hafa algerlega brugðist
vonum manna, þar gutlar hver sé:
og alla yfirstjórn vantar. Menn bera
við peningaleysi, en. það er ekki nægi
leg ástæða, það er skilningurinn á
hlutverkinu og viljinn, sem vantar.
Nú kyngja menn öllu því sem útlent
er, hvort sem það er ilt eða gott.
Bygðamenningin hcfir vðrið ein.
angrunarmenning og eimir .nokkuS
eftir af því enn. Sumt fólk vill
helzt ekkert samneyti eiga við aðra,
og er aftarhaldssamt og þröngsýnt,
svo að engu tali tekur, einkum í trú-
málum. Af sérkreddum er mesti
aragrúi, fólk vill gjarna hafa sér-
kennileg trúarbrögð, eins og sérkenni
leg föt. Heimatrúboð og vítistrú
hefir heltekið heilar sveitir. A Herðlp
hafa ekki alls fyrir löngu gerst tíS.
indi á borð við apamálið í Dayton,
en þaS var enginn Bryan til þess að
gera málið heimsfrægt. Kenslukonu
einni varð ekki vært við skóla sinn,
vegna þess að hún var eitthvaö blend
in í trúnni á helvíti. Hún var hrak-
in burt frá skólanum. Yfirleitt eru
heimatrúboSsmenn; ofstqpafyllri hér
en annarsstaðar og ótrúlega þröng.
sýnir.
En þrátt fyrir alt er sérmenningin
dýrmætasta þjqðareign Nojrðmanina.
ÞaS er henni að þakka, að þeir hafa
á sér gleggra þjóðarsnið en aðrir
menn.
(Visir.)'
-----------x----------
Ferðasega að austan
Eftir Halldór Kiljan Laxncss.
(Tekið eftir" Verði.)
III.
U ppeldismál.
Menn kvarta yfir því á fjöröunum
hve erfitt sé aö tjónka við krakkana
Þeir ganga sjálfala í fjörunni og læra
mest af ósiðum. Feðurnir eru í vinnu
út og suöur, og mæðurnar hafa eng-
an tíma til að líta eftir þeim úr því
þau komast af höndunum, því þær
komast ekki frá hvítvoðungnum né
grautnum.
Eg hefi vikið að því áður, sem
öllum er reyndast kunnugt, að al-
mennar uppeldiskenningar færu langt
fram úr uppeldisskilyröum þeim, sem
fyrir hendi eru, meö allri alþýðu. A
einhverjum vissum 'staS er unlníð
gegn þvi, aö þórri barna hljóti heil-
brigt og skynsamlegt uppeldi. Þorri
manna í kauptúnunum eru fátækling
ar, og börn þeirra fara jafnaðarlega
á mis viS sæmilegt uppeldi og skilyrSi
(il að ná þroska i hlutfalli við hæfi-
leika sína.'
Eg hefi sem sagt vikið að því áð-
ur, að siSmentað ríki hlyti að gera
þær kröfur til uppeldis á uppvaxandi
borgurum sínum, sem óvöldu fólki
væri ógerningur að , uppfylla. Barna-
uppeldi er vísindagrein, eins og all-
ar starfsgreinar aðrar á vorum dög-
um. Efnað fólk, borgarastéttin yfir-
leitt, hefir tækifæri til að kenna börn
um sínum allskonar kurteisi, móðirin
gætir þeirra sjálf, því hún þarf ekki
að hafa aðrar sýslur, og getur auk
þess kostað barnfóstrur til aö hafa
hemil á þeim í forföllum sínum. Þessi
börn mega leika sér í skemtilegum
stofum, þar sem þeirn er kent að
vera prúðum, og móðir þeirra sér
fyrir því að þau standi ekki niðri í
fjöru, skítug og bölvandi, áður en
þau hafa lært að tala. Uöar en þau
koma'st til nokkurs þroska, eru þeim
fengnir góðir kennarar og þau eru
send í vandaða skóla.
Annan veg horfir við um börn
þurrabúðarmannsins. Tvær mann-
eskjur, fátækar og ómentaðar, sem
einhvern veginn hafa slysast inn í
hjónabandiö, hafa fá skilyrði til aS
afa upp börn sín, svo að uppeldi
geti heitið. Þeim veitist fullhart að
uppfylla nauðsynlegustu þurftir barn
anna, svo sem til fæðis og klæðis, en
slíkt er fjarri því að nefnst geti upp-
eldi, í þjóSfélagi, þar sem geröur er
greinarmunur á uppeldi kálfa og
barna. Þau hafa engin tök á að sjá
börnum sínum fyrir skemtilegri að-
búð heimafyrir, því kumbaldi þurra-
búðarmartnsins er >venjulega óvist-
legur og þröngur, og þar er fátt senr
gleður og örvar barnsaugað; þau
kunna sjálf fátt af kurteisum siðum
til að miðla börnunum, og móðirin
tapar af þeim hendinni áður en þau
eru komin nokkuð á legg; þau lenda
úti í krakkasollinupi; enginn vakir
yfir hátterni þeirra né ver þau fyrir
skaðlegum áhrifum og illum félags-
skap. Og þannig er móttökuhæfileiki
þeirra fyrir göfgandi námi oft þegar
spiltur orSinn, er þau koma í skól-
ana, eða gáfur þeirra sljófgaðar af
heimskandi félagsskap og ófögrum
leikum, þjarki og illri aðbúS.
Eg get ekki neitað því, að mig
furöaði dálítið á að kynnast slíku
ástandi einmitt á Austfjörðum. Eg
mintist þess nefnilega að einhverjar
austfirzkar konur, höföu látið í ljós
vanþóknun sina í Morgunblaöinu í
fyrrasumar, er eg gat þess í greinar-
korni, að uppi væru erlendis stefn
ur, m. a. í uppeldismálum, er miðuðu
einniitt í þá átt aS ráða bót á sams-
konar vandræSuin og hér um ræðir,
og ráöa mundu aldahvörfum. Þegar
eg las hið margumrædda “þakkar-
ávarp austfirzkra kvenna” til Guð-
rúnar Lárusdóttur, þá hafði eg nátt-
úriega enga ástæðu til þess að halda,
að hér væri um að ræða alvörulaust
hjal einhverra Iéttúðugra kvenna,
heldur fór eg að halda að barnaupp-
eldi væri í slíku^himnalagi á Aust-
fjörðum, að þangað gæti allur heim-
urinn leitað sér fyrirmynd.
Nú kemst eg 'em sagt aS raun um
hið gagnstæöa. Allir hugsandi menn
og alvarlegar V.on’ir hér av.st tn a . '.s-
tala um h.etíijna, sem felist . hin.;
bágbarna íppelci barnanru á íivrð-
unutn og útm:Ia með dapurlegt:s'u !:t-
um ástandið eirt og það er. Seinast
tók austfirzka prestastefnan, er hald-
in var í Vallanesi um síSustu helgi,
mál þetta til alvarlegrar íhugunar,
já, meira að segja: þetta barnaupp-
eldismál var aS sögn, eitt hið alvar-
legasta og vandasamasta úrlausnar.
efni, sem fyrir fundinum lá, enda
tókst ekki aS leysa það, eftir því setn
eg hefi frétt.
,Barnaheimilin eru nú, aö því er mér
sögðu klerkar, þær þjóðheillastofnan-
ir, }em heitast bæri að óska, ef nokk
ur voít væri um viturlegar undirtekt-
jr á æðri stöðum. Hugsa menn sér
stofnanir þessar grundaðar til sveita,
og sé þar hafður búrekstur á kostnað
ríkis eða einstaklinga, og tekið við
kaupstaSairbörnum að wrinu, strax
og þau fara úr skólum, og síöan höfð
undir eftirliti uppeldisvanra manna
og kvenna, unz haustar og skólar
hefjast á ný. Mætti í bili nota ung-
lingaskóla fjótðunganna sem, tómir
standa að sumarlagi, i þessu augna-
miSi. Þetta er einkar viturleg hug-
mynd.
En þaS er annað, sem endurbótar
þarf, að minsta kosti ékki síðar en
barnaheimilin verða reist, og helzt
fyr: en þetta eru skólarnir í kaup-
stöðunum. Fáar stofnanir eru fjær
því að ná tilgangi sinum, en þessir
svonefndu barnaskólar, og ber þar
margt til. Þeir standa of stutt,
kenslukraftar eru alt of litlir, barna-
kennarar alt of mentunarsnauöir,
og loks eru skólarnir nteð rammvit-
lausu sniöi.
Skólarnir í kaupstöðunum eiga blátt
áfram að vera æskuheimili barnanna,
og koma þannig í stað götunnar og
fjörunnar, heimili ,þar sem þau dvelji
flestum stundum undir eftirliti, og fái
máltíðir sínar sameiginlega. Þeir eiga
ekki lengur aö vera með þessu hálf-
akademiska sniði, sem hingað til hefir
verið rnein þeirra, þar sem mest á-
herzlan er lögð á að troða í börnin
einhverjum bóklegum vísdómi, sem
er algerlega einskisvirðtir, aö minsta
kosti í þeirri mynd, sem hann er tíðlc
aður nú.
Að vísu mundi það sízt þykja sitja
á þeim, sem þetta ritar, að hafa á
móti því, að börnum sé kent aö Iesa,