Heimskringla - 30.03.1927, Blaðsíða 2

2. BLAÐSÍÐA
ITEIMSKRÍN GLA
WINNIPEG 30. MARZ 1927
Bændasamvinnan í
Danmörku.
Frh.
Eins jog tæki færi veröur tíl að
minnast á siðar, er þaS og eftirtektar
vert, aS hin ýmsu samvinnufélög
hafa haldiS sér við sín “praktisku’’
efni einsömul. ViSa annarsstaðar eru
þess aftur á móti dæmi, að þau beita
sér fyrir ímenningar—, og fræSslu—
starfsenii, en þetta kemur hvergi
fram í samþykktum félaga vorra.
Orsökin til þessa er eflaust sú, að á
tfndan samvínnuhreyfingunni hafSi
farið lýðháskólastarfsemi vor og
mannað bændurna og einrríitt þar í
sveitum, sem áhríf hennar höfðu ver
iS sterkust meSal bænda, festu -sam—
vinnufélögin fyrst rætur.
Enn má nefna þaS, senr einkenni
á dönsku samvinnuhreyfingunni, að
hún hefir frá öndverSu veriS alger—
lega hlutlaus i stjórnmálum. Veit eg
það mjög vel, að alþjóðasamvinnu—
hreyfingin gætir hlutleysis senr meg—
inreglu, en jafnframt þekki eg af
reynd vandkvæði þau, sem á því eru
sumstaðar aS gæta hennar. Innan
dönsku samvinnuhreyfingarinnar hef
ir þaS á liðnum árum veriS svo, aS
menn af ýmsum pólitiskum flokkum
hafa getaS unnið saman í hinum
ýmsu samvinnufélögum. ViS höfum
jafnaSarmenn og íhaldsmenn hliS viS
hlið í stjórn margra félaga, og held—
ur hefir þokaS i átt til aukins hlut—
leysis en á hinn veginn. Til sönnun—
ar hlutleysi voru má ennfremur geta
þess, að félagsmeðlimir eru úr öllum
þjóðfélagsstéttum, ef svo má segja.
Eitt af stærstu markmiSum, sem
samvinna danskra bænda hefir sett
sér og náS, er einmitt þetta, að veita
búum og býlum af ýmsum stærSum
jafna kosti, og þetta sama hefir orS—
ið til þess, að í félögunum, hvort sem
það eru samlagssmjörbú eða slátur—
hús o. s, frv. hafa tekið jafnan þátt
stórbændur og smábúendur. ÞaS
hefif verið einkenni á hinni dönsku
samvinnuhreyfingu, að menn hafa
aldrei prédikað baráttu einnar þjóð—
félagsstéttar gegn annari innan vé—
banda hennar, stéttabarátta hefir ekki
verið nefnd á nafn, en menn hafa
reynt aS fara þá leið, að skapa og
skera ýmsum flokkum búenda jöfn
kjör, og ekki keppt að því að veita
ííeinum hlunnindi fram vfjifr aðra
heldur reynt aS bæta hag allra þann—
ig, aS þeir þó stæðu jafnt að vígi.
I sambandi við almenna lýsingu
samvinnuhreyfingarinnar liggur það
nærri að fara nokkrum orðum um
skipuIagiS. ÞaS er í heild sinni mjög
dreift, mestur hluti starfseminnar og
niikilvægustu ályktanir korria til
kasta einstakra félaga. I öðrum lönd
um eru þess dæmi nóg, aS samvinnu—
starfsemin lagar sig eftir landshátt—
um, þannig að eitt félag nær yfir
eina byggS eSa hérað, og hefir þar
á höndum ýmsar eða allar greinir
starfserriinnar. Þessu er ekki þannig
varið hjá oss, heldur er bóndi sá, er
skiftir viS smjörbúiS, sláturhúsið,
eggjasöluna og fóður— og áburSar—
verzlunina tim leið félagi í öllum
þessum samvinnufélögum, sem hvert
um sig rækir aðeins eitt hlutverk.
Hins vegar liggur það í hlutarins eðli,
aS öll þessi félög vinna, ef ekki sam—
an, þá þó með vinsemd hvert í ann—
ars garS, en um eiginlegt samband
meS félögunum ((Centralisation) er
ekki aS ræSa nema á ntjög almennum
sviSum, t. d. gagnvart löggjöfinni,
gagnvart öSrum atvinnuvegum o. s.
frv. — Seinna verður skipulaginu
nánar lýst.
AS lokum skal eg í þessum al—
menna hluta frásagnar minnar fara
nokkrum orSuni um peningamálin,
sem í einu mikilvægu atriSi er skipaS
á sama hátt í öllum samvinnufélög-
tim danskra bænda. Með þessu á eg
■við útvegun starfsfjárins, en þaS
hefir að öllum jafnaði veriS fengið
aS láni, sem svo er afborgaS af fé—
laginu- Til tryggingar lántim þess—
um er svo samábyrgð (Solidaritet
eller Garanti) félagsmanna með ein—
'hverjum hætti. Það er þannig und—
antekning, ef meölimir leggja fram
fé fyrirfram eða kaupa hlutabréf, o.
s. frv. AuSvitaS má deila um kosti
þessa fyrirkomulags og vissulega út—
heimtir það meiri félagsanda, en þar
sem nægt fé er lagt til í byrjun, svo
aS félagið frá öndverðu hefir fjármál
sín í lagi, hvernig svo sem hagur
félagsmanna kann síSar aS verSa. En
nú er þó sá háttur á orSinn í fé—
lögum vorum, einkum á síðari ár—
um, aS ntenn, og þá helzt stjórnir
félaganna, reyrla til að tryggja hag
þeirra, eigi aðeins svo, að félögin eigi
sjálf næglegt starfsfé, heldur með
því að skapa varasjóS, er á megi taka,
ef í hart fer í framtíSinni. Þótt mis—
jafnlega sé tekið undir tilraunir þess—i
ar af sumum félagsmönnum, er krefj
ast þess aS útborgaSur sé hagnaSur,
eftir því sem framast er unnt árlega,
þá fá þó tryggingarráðstafanirnar
eflaust meira og meira fylgi.
Skal nú horfið að því að lýsa nán—
ara hinum ýmsu fyrirtækjum er sam—
vinnuhreyfing danskra bænda hefir
látið til sín. taka, og mun þá verða
drepiS á helztu einkenni þessara
fyrirtækja, stærð þeirra, skipulag
o. s. frv.
Samznnnusmjörbú. — HiS fyrsta
samvinnusmjörbú var stofnaS, eins
og áður er getið, i Hjedding á Vest—
ur—Jótlandi árið 1882. Næstu ár, til
1885, voru stofnsett ufn 80 sanivinnu
snijörbú og þegar á næstu 5 árum
(til 1890' jókst tala þeirra tim nær
600. AriS 1924 var tala þeirra orð—
in 1350, og eru þau þá 80% af öllum
dönskum smjörbúum. Þessi tala sýn—
ir ljóslega áhrif samvinnustefnunn—
ar á sviði smjörbúanna. Verzlunar—
velta samvinnusmjörbúanna var 1924
alls hér um bil 820 miljónir króna
eða um 600,000 kr. að jafnaði á
smjörbú hvert. Langmest er fram—
leiðslan á smjöri á búunum, er svo
talið, að yfir 96% af nýmjólk allri,
sem flutt er til smjörbúsins, sé notuð
til smjörgerðar, en afgangurinn sé
notaður til ostagerðar og neyzlu. —
SmjörframleiSsIan nam 1924 alls 142
milj. kg., þar af voru fluttar út 123
milj. kg. Nær 90% af þessari fram—
leiðslu allri og útfluttri vöru kom
frá samvinnuíímjörbúum. Annars
voru útfluttar vörur frá dönskum
smjörbúum alls 678 milj. kr. virði ár
ið 1924. Ber tala. þessi því Ijósast
vitni, hvilikur meginþáttur í búskap
þjóðarinnar samvinnusmjörbúin eru,
ekki sízt á timum, þegar gengismál
eru efst á dagskrá og gengiS er næm
ara fyrir en nokkru sinni áður.
Samvinnsmjörbú mynda búendur í
sveit eða héraSi þannig, aS þeir, svo
sem félagar, skuldbinda sig til þess
að afhenda því alla tnjólk sína á
vissu tímabili, venjulega um 10 eða
15 ár. NauSsynlegur stofn— og
reksturskostnaður er fenginn aS láni,
en til trvggingar því er sett sam-
ábyrgð félagsmanna, en hver þeirra
ábyrgist jafnan hlut af skuldinni, eins
og mjólkurhlutur hans til smjörbús—
ins vísar til. Lánin eru borguð með
rekstri smjörbúsins um visst reksturs
tímabil, og í byrjun næsta tímabils
er venjulegast tekið nýtt lán, er fé-
lagsmenn fá þá greitt, og siðan er
afborgað á næsta reksturstímabili.
Smjörbúinu er stjórnað af stjórn
og bústjóra, sem annast öll dagleg
störf og ræður ,auk þess talsvert
miklu um starfsemina. ÆSsta ráð í
öllum málum smjörbúsins hefir aSal-
fundur (Generalforsamling) félags-
manna, þar sem hver félagi hefir eitt
atkvæði, hvort sem hann leggur
meiri eða minni mjólk til búsins.
Mikilvægur þáttur í stjórn snijör—
búsins er sala smjörsins. Henni get—
ur verið svo háttað, að smjörbúið sé
meSlimur í samvinnufélagi, er flytírr
út smjör. Er smjörið sent þangað,
en smjörbúið tekur hlutfallslega verð
og arð af sölunni. I Danmörku eru
11 þess háttar útflutningsfélög smjörs
er skifta við um 550 smjörbú. Nem—
ur útflutningur sá, er fer þessa leið,
nálægt tveim fimtu af af öllum út-
flutningi smjörs.
Afganginn af smjörinu (þrjá fimtu)
flytja út einstakir (privat) smjörsal—
ar, og selja þeim öll önnur smjörbú
(þar á meðal talsvert mörg samvinnu
smjörbú) gegn Iwrgun út í hönd.
Verðið er ákveðið vikulega, að mestu
leyti i samræmi við hagnað þann, er
hin fyrnefndu smjörsölusamvinnufé—
lög gefa viðskiftamönnum sínum. —
Sjást bæði hér og annarsstaðar ekki
hvað sizt áhrif þau, er samvinnufélög
in hafa á verðlag allt, einnig utan
félaganna, hvort sem um er að ræða
hækkun verðs eða lækkun.
Hin dönsku samvinnusmjörbú hafa
með sér einskonar félagsskap, á þann
hátt, að smjörbú innan hvers héraðs
slást í félag saman. Eru í þessum
félögum að jafnaði um 60—70 smjör-
bú. Fást félög þessi viS almenn mál
aSeins, því reksturstarfsemina ann-
ast smjörbúin að öllu leyti. Þessi
héraðsfélög eru svo sameinuð í öðr—
um stærri félögum fyrir landshltfta
hvern: eitt fyrir Jótland, annað fyrir
Fjón og þriSja fyrir Sjáland, en öll
þess félög hafa síöan allsherjarsam-
band með sér, er nefnist “De danske
Mejeriforeningers fællesorganisa—
tions”.
Mörg mál, sem varða smjörbúskap
inn hafa verið tekin ttpp og rædd í
héraSafélögunum, enda gæta þau yfir
höfuð að tala sameiginlegra hags—
niuna smjörbúanna, bæði tnn á við
og út á við.
Frá Blikastöðum.
“Agætustu fyrirmyndarbúin eru
hjá bændununi, sent bezt búa,’’ sagði
Sigurður heitinn ráðunautur. Og
hann sagði það vafalaust satt. ASrir
menn hafa haldiö á lofti kröfunni um
önnur fyrirmyndarbú, sem rekin væru
fyrir ríkisfé, ýmist einstök, — í sam
bandi við skóla, eða hamingjan veit
hvernig Ur þeim búttm og gagni því
sem þau gætu tinnið bændunum og
búnaðmum/, befir geysimikið veriö
gert- En ósýn.t er það nú flest enn
þá, þvt miður.
Mér datt í hug hérna á dögunum,
þegar að þvi var fundið við mig, af
einum alþekktasta búnaðarmálamanni
landsins, að eg nefndi ekki Blika—
staði, í grein er eg skrifaði um allt
annað efni — að það sannarlega
hefði láðst mér of lengi, aS segja
svolítiö frá búskapnum þar. Því
kunnugttr var eg þar þó, og vissi fyr
ir löngtt, að þar er einmitt eitt af
þessum “ágætustu fyrirmyndarbú—
um”, sem hann Sigurður heitinn
ráðanautur talaði um.
Lhn fortíð Blikastaða veit eg fátt.
Þó held eg að það sé rétt, að á fyrsta
tug tuttugusu aldarinnar bjuggu þar
ekki færri en fjórir bændur, hver |
eftir annan. Má af því marka, aS ^
ekki varð neinn mosavaxinn þar á \
þeim misserum. Enda var jörSin þá !
örreitiskot. En vorið 1909 fluttist
þangað ungur bóndi efnalítill, kom—
inn norSan úr Vesturhópi. Var hann
þar aleinn viS voryrkjur framan af^
fyrsta vori(og þótti víst sumum grönn
um hans ekki meira en glæsilega
byrjaS. En svo gengu undan honum ,
verkin, aS enn er það munað í Mos—
fellssveit. Þetta var upphaf sögunn—
ar um “Magnús á BlikastöSum”.
SiSan eru nú liðin tæp 18 ár. Sá,
sem veit h\ ernig umhvorfs var á
Blikastöðum þá, og sér hvernig það
er nú, hann veit líka, þó hann hafi,
ekkert um það heyrt, aS þar hefir!
meira verið gert af ö'ðru en því aS
sitja auSum höndum og sofa. Og
hann sér einnig, svo framarlega sem
hann er ekki steinblindur, hvernig ein \
kynslóð gæti umskapað landö, ef hún
aðeins væri samhent og ákveSin um
þaS.
AriS 1909 var túnið á Blikastöðum
á að gizka 6 vallardagsláttur að |
stærð. ÞaS var á þremur hólum og,
forblaut mýrarsund á milli. Það (
sumar var ágætt grasár. Fengust þó
ekki nema 80 hestar af töðu á Blika—
stöðum og 40 af há. Nú er túnið
meS hafraökrum orSið nokkuð yfir
60 dagsláttur. Hólarnir þrir eru fyr—
ir löngu orðnir samgrónir og nýjum
hólum bætt í hópinn. En langmest af
túnaukanum er þó gert úr votri mýri.
Varð þar fyrst að ræsa fram og
þurka með stórskuröum og holræsum,
en siðan að bylta og býtta gróðri. —
Mtinar meiru, á þvi en almenningur
veit. að taka til ræktunar þvilíka
mýri, eða þurra grasmóa, eins og
víða er nóg völ á. Þar er um ekki
minna en þrefaldan mun aS ræða.
Og eiginlega meira þó.
I sumar fengust kringuin þúsund
hestar af töðu og hafragrasi á BlTka—
stöðum. Var höfrum sáS síðastliSiS
vor i 11—12 dagsláttur af grasfræi
til næsta árs í nálægt helining af því
landi. Magnús hefir nú í seinni tið
einkum haft þann háttinn á nýrækt-
inni, sem sýnt hefir sig að vera ein—
hver hinrn notadrýgsti. Hann sáir
höfrum einsömlum í plógförin á
fyrsta ári, en höfrum og grasfræi
annað ár. En auövitað þarf að bera
ágætlega í óræktina, til þess að þetta
gefi góða uppskeru. A BlikastöSum
hefir reynslan sýnt, að ekki er of—
aukið aS bera á, sem svarar 90 full—
komnum kerruhlössum á dagsláttuna
fyrsta árið, og 50—60 hlöss annaö
árið. Annars skyldu ræktunarmenn
minnast þess, að aldrei er í rauninni
ofboriö í flögin; því eyðist ekki á—
buröurinn allur á fyrsta eða öðru
ári, þá kemur hann að góðum not—
um á þriðja eða fjórða ári,-og gerir
miklu meira gagn þannig niður-
plægður eins og hann er, en þó
geymdur hefði verið heima í haug—
stæði og borinn síðan á gróna slétt-
una.
Fimm árin seinustu hefir ekki ein
skófla búfjáráburðar verið borin á
gróðurland þar á Blikastöðum. Hann
hefir allur fariö í flögin! A túnið
hefir Magnús eingöngu notað út—
lendan áburð þau árín. og gefist á—
gætlega. Til gamans má geta þess, að
tvö næstu árin fyrir striðið hafði
hanli notað útlendan áburð, trúlega
fyrstur allra bænda landsins og sann
færst urn notagæði hans. En þá kom
stríöiö og gerði áburðinn svo dýr—
an, að ókaupandi var. Alls hefir
Magnús unnið kringum 8 þús. jarða—
bótadagsverk þar á Blikastöðum. Og
fullan helming þess hefir hann látið
gera síðan 1922, er hann fór fyrir
alvöru að nota erlenda ábui Sinn.
ASur hafði áburSarskorturinn verið
honum versti Þrándur í Götu. — En
hann hefir haft fleira en ræktunina
eina á prjónunum þessi síðustu árin.
. Síðan haustið 1923 hefir hann jafn
an að öðrum þræSi staöiö T stórbygg
ingum. Hefir hann um það bil lok—
iö við að byggja upp allan bæinn.
Er fyrst aS telja: Ibúðarhús 8x9 m.*
og tvær hæðir. Efri hæðin með tvö—
földum steinveggjum og mótroði á
milli. 2. Hesthús 5,5x10,5 m. meS
geymslurúmi jafnstóru uppi yfir,
hvorttveggja úr steinsteypu í hólf og
gólf. 3. Þurheyshlaöa fyrir 900—
1000 hesta, meö þremur votheystóft-
um inni, hverri fyrir sem samsvarar
hér um bil 200 þurtabandshestum.
Hlaöan öll steypt upp undir þakskegg.
4. Fjós með básum fyrir 32 gripi,
gangstéttum, fóðurgöngum og sjálf—
brynningu. Utveggirnir hlaSnir úr
steypusteini tvöfaldir og mótroð milli
veggja, en geymsluloft uppi yfir. 5.
Aburðarhús steinsteypt, samsvarandi
fjósi og gripatölu. 6. Ahaldaskemma
og smiðjuhús undir sama þaki, með
þurklofti uppi yfir. Veggir allir úr.
steini. Ennfremur hænsnahús, mjólk—.
urgeymsluklefi og rúmgóð göng milli
ibúðarhúss, fjóss og hlööu, með ís—
geymsluklefa undir. Allt úr steini.
Samanlagt grunnflatarmál bygging—
anan allra er um þaS bil 790 fermetr—
ar.** Mun nú óvíöa finnast í íslenzk
um sveitum, á einum bæ, jafnmlkil
og vönduS bygging sem á BlikastöS—
um.
Einn af mörgum ósiSum Islands—
bænda, sem þeir skaöa sig mjög meS,
beinlínis og óbeinlínis, er sá, í hverjit
óðagoti þeir oftast nær byggja bæi
sina. Venjulegast er öllum undir—
búningi sleppt. En svo einhvern góð
an vordag rokið til og rifið niöur og
byggt upp aftur á nokkrum dögum,
eða aS minnsta kosti á fáum vikum.
LitiS hugsað um kostnaSinn I En
langmest um að koma byggingunni
einhvernveginn af!. — Og því fer
sem fer: Húsin endast ekki einu
sinni á borð við þann, sem byggir
þau. Og áður en bóndinn er laus
við skuldirnar, sem leiddu af bygg—
ingunni, þarf hann að fara að byggja
á ný 11 Og svona gengur það koll af
kolli.
Magnús á BlikastöSumX fór allt
öðruvisi að . Hjann notaöi íiaustiS og
veturinn til aö draga að sér sand og
möl og steypa cementsteina. Þannig
sparaði hann sér mjög mannahald á
háum verkalaunum. En efni var allt
við- hendina, þegar til þurfti að taka.
Hann fullyrðir að fyrir þetta hafi
byggingarkostnaðurnn orðið fjórð-
ungi til þriðjungi lægri en ella. Er
hér sannarlega athyglisverð fyrírmynd
handa bændum og öörum þeim, sem
byggja þurfa, að fara eftir.
Baðstofurnar gömlu, undir súð og
torfþekju ,eru nú óðum að týna töl-
unni í sveitum vorum. Fólkið vill fá
eitthvað “finna’’!. Og svo byggja
ménn sér timburhrófatildrin. Þau
eru falleg og "fin” fyrsta sumarið.
En á næstu haustnóttum renna þau
út i slaga og eru svört jafnan. síðan.
Kuldinn í þeim kvelur og drepur í-
búana! Og innan við tvitugsaldur
eru þau svo venjulegast ónýt. Þau
eru að flestu leyti lakari en góð,
gömul baðstofa og helmingi dýrari
a. m. k. En þau “tolla í tizkunni”.
Og það er þeirra hlíf. Annars reisti
enginn slikar byggingar.
En þetta þarf að breytast. Og það
þarf að breytast fljótt! Steinhús
eiga að koma í staðinn með tvöföld-
uin veggjum og tróði á milli. Þau
verða litlu eSa engu dýrari en timb-
urhjallarnir, en miklu hlýrri og geta
enzt öldum saman, ef vel er til vand—
að. 'Menn þurfa aS taka upp að-
ferðina hans .Magnúsar á Blikastöð-
um: Draga að sér efnið, þegar ann-
að er ekki að gera og steypa svo
steinana sjálfur. Þetta mætti gera
smátt og smátt á mörgum árum, þar
til nóg væri komiS i heilt hús. Væri
sannarlega óskandi að fleiri vildu
fara svona að en þeir, sem enn hafa
gert það.
A Blikastööum fékkst fyrir 18 ár—
um fóður handa þremur kúm, ef vel
lét í ári. Nú eru þar 24 kýr í fjósi
auk nauts og kálfa, og allt fóðrað á
hreinræktuðu heyi. Ennfremur eru
þar i fóðri 7 hestar, sem líka eru að
miklu leyti aldir á töðu. Sauðfé til
heimilisnota, vetrunga og ótamin
hross, fóSrar Magn.ús austur í Flóa,
og verður vist nokkru ódýrara heldur
en heima væri, því hey má að sjálf-
sögðu reikna með sama verði í Mos-
fellssveit og þaS selzt í Reykjavík.
Þó aS viða hafi nú hin síöari árin
verið unnið nokkuð mikið að jaröa-
bótum, veit eg -þó engan bónda, sem
síðustu 3—4 áriri hefir unniö annað
eins og Magnús á BlikastöSum. —
Korpúlfsstaðastóryrkjurnar geta alls
ekki komið til samanburðar hér. Þær
eru unnar fyrir stórgróöafé útgerð-
armannsins, og vel fallnar til fyrir-
myndar öðrum stórgróöajörlum. En
venjulegir bændur mega aldrei miða
sig við þær. A Blikastöðum hefir
hins vegar bóndinn, sem einungis
studdist við bú sitt; verið að verki.
Og hann var ekki hóti betur staddur
en þeir hinir í Mosfellsveitinni, þeg-
ar hann byrjaði þar. Jafnvel síður
en svo. Hann hefir a. m. k. sjálfur
sagt svo frá, að hann hafi ekki séð
aðra leið en þessa, til að bjarga sér
frá basli. Og hann heldur því fram
í alvöru, að hann væri fyrir löngu
flosnaður upp frá Blikastöðum, hefði
hann ekki farið þessa leiðina og rækt
að af alefli. Og ætli nokkur sé lík—
legri til að segja okkur sannara um
það en hann sjálfur?
A Blikastöðum er fyrirmyndin
handa bændunum. Og hún segir
þeim þetta: Að bæta og auka túnið
sitt, gerir betur en að borga sig! ÞaS
er vissasti vegurinn til að vera sjálf—
bjarga bóndi!
Blessi og þúsundfaldi framtíðin
nýræktar—Blikastaðina á landi voru!
Helgi Hannesoán.
—Lögrétta.
Æskuminningar.
Eftir Eirík prófcssor Brieiit.
hverjar eldri endurminningar um at-,
burðinn, get eg ekki sagt.
Haustið 1851 bjóst faöir minn vi5
að fara á konungsfund til að bera
fram óskir þjóSfundarins, og haföi
móðir mín mikiö að gera viS aS
sauma skyrtur og fleira. Þetta er held
eg það fyrsta sem eg áreiðanlega
man eftir, enda var eg þá kominn
á sjötta ár. Það er þó ekki fyrri en
frá árinu 1853, að eg man nokkuð-
verulega eftir því, sem geröist t
kringum mig. Þá var hjá fööur min
um vinnumaður, er lvar hét og áður
hafði verið bóndi á Torfum í Eyja—
firði. Eg var mjög hændur að hon—
um, og hann skrifaöi mér11 jóðabréf,
er mér þótti nijög vænt um, en. glat—
aði innan skamms, en upphafið var
þannig:
A Espihóli er skrifað,
eg bið fáa lasta,
ef að skoða ítar það,
ajyiíl þritugasta,
Við það binda vil eg trú,
víst með geði fríu,
ártal fundið hef eg nú,
átján hundruö fimtíu og þrjú.
Ekki gat eg lesið bréfið, þegar eg
fékk það, en mig minnir að eg vært
þó orðinn þá læs á bók. Það mun
hafa verið móðir mín. sem helzt
kenndi mér að lesa, en annars man
eg lítið eftir þvi. Næsta vetur
kenndu þeir, sem skrifarar voru hjá.
föður mínum, mér að skrifa og eitt-
hvað í reikningi, en það niun þó hafa
verið fremur lítið. Yfir höfuð var
mér og systkinum mínum mjög lítiö-
kennt fyrri en haustið 1857, að DavíS
Guðmundsson, þá prestaskólakandidat
varð heimiliskennari hjá föiíur mín-
um, en eg var þá búinn að lesai
flestallar þær bækur, .sem faðir minm
átti á íslenzku máli í óbundnu máli,,
læra kverið nokkrn veginn og fingra-r
rímið kunni eg vel, er eg var á 10.
árinu. Það sem sér í Iagi gaf til____
efni til þess, aö eg Iærði þaS, va’r,.
að hjá föður mínutn var vinnumaSur
að nafni Benedikt, sonur Ivars þess
sem aður var nefndur. Hann kunni
vel fingrarím og hafði yndi af að
skrifa upp almanök með veSurspá—
dómum, er hann seldi. Spádómar
þessir voru ekki tilbúnir út í loftiS,
heldur þóttist hann hafa tekið eftir
því, að eftir hér um bil 3jrí ár kæmi
tungl, er hann kallaði sama tungl, og
að þá væri veðurstaðan nokkuð lílc
þvi, sem hún hafði verið á hinuin
fyrri tunglum. Hann var sannfærð-
ur um aS þetta væri rétt hjá sér, og
svo margir urðu til aS leggja trúnaö-
á að þetta færi nærri lagi, að veður-
spádómar hans voru prentaöir á Ak—
ureyri nokkru seinna, en þá þóttu
þeir bregðast mjög. Benedikt þessi
var ekki mikill verkmaður, en hann
var greindur vel og mikið betur hag—
mæltur en faðir hans. Sambýliskona
föður míns var Vilhelmína ekkja
Stefins Thorarensens og átti húnt
Espihól. Hjá henni var vinnumaður
er Jón hét, nokkuS roskinn maSur.
Hann dó úr landfarssótt (inflúenzu)
er gekk yfir 1885. Honum var skamt
að í leirfati allstóru, er hinir piltarnir
Eg er fæddur á Melgraseyri við
Isafjarðardjúp 17. júlí 1846, en þaöj kölluSil aS gamni sínu “jagtina”. Ut
an fluttist eg með foreldrum mínum aI því ort Benedikt vísur nokkrar,,
og man eg tvær af þeim og voru þær
*) 1 m. (meter) = 3j4 fet ensk.
Ritst.
vorið 1849 að Skjaldarvík í Eyja—
firði, og áriS eftir að Espihóli í
EyjafirSi. Þar lifði eg svo barnæsku
ár mín þangað til eg fór 1860 í lat—
ínuskólann í Reykjavík, og á Espi—
hóli man eg fyrst eftir mér. AS
visu finnst mér eg muna glöggt eftir
nokkrum atvikum á Melgraseyri og
Skjaldarvík, en þótt mér standi þau
glöggt fyrir hugskotssjónum, þá eru
þaS samt eflaust aSeins endurminn—
ingar um þær hugmyndir, er eg seinna
hefi gert mér um þau atvik. Eg byggi
þetta einkum á því, að eg þykist muna
glöggt eftir því, að þá er flutt var
ifrá Skjaldarvík a|S Espihóli vorið
1850, þá drukknuöu í Glerá hænur
nokkrar. sem fluttar voru í hripi á
reiÖingshesti. Eg þykist muna mjögj Slnn var á Espihóli
vel eftir hvernig þar var umhorfs,
að áin rann þar milli tveggja klettá í
þröngu gili, en þegar eg kom þar
seinna og sá að Glerá rennur, þar
sem farið hefir verið yfir hana, á
sléttum eyrum, þá gekk eg úr skugga
um að endurminning mín er ekki end
nrminningfn um .sjálfan atbiírðinn,
heldur um þá hugmynd, sem eg
seinna hefi gert mér um hann, en
hvort sú hugmýnd hefir vaknaÖ að—
eins við umtal annara um drukknun
svona:
Hvergi rýrnar höndlun Fróns,
hermir lýða fjöldinn; r
siglir stóra jagtin Jóns C
jafnan inn á kvöldin.
Skjótt affermast skeiöin kann,
skamt á höfnum situr, ;
varninginn í vambarrann
vaskur karlinn flytur.
A Espihóli var vinnukona er hét
GuSrún Arnadóttir. Hún hafði þann
kæk, að hún dró jafnaðarlega vinstra
augaði í .pung og kölluSu því pilt-
arnir það augað “spariaugað”. Eitt
kaupamaður er
Sigurlaugur hét |o^ þótti piltunum
henni litast vel á hann. Ut af þvi
gerði Benedikt vísu þessa.
Sigurlaugur seims við gná
sífelt spaugað getur,
spariaugaS qpið þá
eikin bauga setur.
VoriS, sem eg var á áttunda árinu
var eg látinn. fara að vaka yfir vell-
inum og sumariö eftir, að mig minn-
**
) Ca. 8600 ferfet ensk. — Ritstj. hænsnanna, eða mýndast viö ein- ir, heldur en sumariS áður, fór eg