Heimskringla - 03.08.1927, Blaðsíða 5

WINNIPEG 3. ÁGIJST 1927
HEIMSKRINGLA
5. BLAÐSIÐA
ÞJER SEM NOTIÐ
TIMBUR
K A U P I Ð A F
The Empire Sash and Door
COMPANY LIMITED
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Skrifstofa: 5. Gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ÁNÆGJA.
á fulloröins ár. I>á gefa þeir — oft
■naufiugir þó, — útrás efni og hugs-
unum margra ára. Kristin Sigfús-
dóttir býr með manni sínum á rýrS-
arkoti i Eyjafiröi. Fimm börn eiga
þau, og vinnuhjúahald hefir jöröin
aldrei boriö. Húsmóöirin hefir ein
oröiö aö gegna öllum störfum, innan
húss sem utan. Menn sjá i hendi sér
að lítig hefir veriö um stundir tfl
lesturs og skrifta. En nú eru börnin
aB vaxa og farin aö letta undir, og a
seinustu árum hefir Kristín sent frá
sér tvær bækur. Leikrit eftir hana
var leikig i Reykjavík fyrir þremur
árum, og var ágætlega tekiö. Nú
ihefir Kristin, sem einu sinni ekki hef
ir komiö til Reykjavíkur, aldrei i leik
bús komiö. Samt sem áöur er bygg-
ing otg stíll leikritsins aödáanlega af
hendi leyst..
Þó standa smásögur hennar frá 1924
ákör hærra. Við eigum ekki mörg
smásögusöfn, sem skara fram úr
þeim að hreinleik og göfgi stíls og
sannri og áhrifamikilli lýsingu manna
örlaga. Kona úr Reykjavík, sem
heimsótt hefir Kristínu Sigfúsdott-
ur, hefir lýst fyrir mér vinnutilhög-
un hennar. I eldhúsinu þar sem að
húr, gegnif flestum húsmóðurstörf-
um, hefir hún komið fyrir litlu borði
með pappír og ritföngum. Og þar
hefir hún skrifað smásögur sínar og
leikrit, nokkrar setningar í senn, :
milli þess sem hún annaðist mataf-
pottana.
Þriðja bókin frá 1924 er bindi af
þjóðsögum, sem er hluti af stóru
verki< Það er tekið saman og samið
af verkamanni á Austfjörðum, Sig-
fúsi Sigfússyni, sem að seinni tímar
eiga vafalaust eftir að skipa á hærri
bekk, en samtíð hans hefir gert.
Þegar á unga aldri tók Sigfús Sig
fússon eftir þvi, að í hinum stóru
þjóðsagnasöfnum okkar, var ekki
nema örlitill hluti frá Austfjörðum
Hann einsetti sér að bæta úr þessum
skorti.- Og með þrotlausri iðni og
staðfestu, hefir hann varið lífi sinn
til þessa starfs. Um 50 ára skeið
ferðaðist hann um og safnaði efni, áö
ur en hann fékk staf prentaðan. Til-
raunir hans til að fá útgáfumenn að
bókinni urðu allar árangurslausar.
En hann lagði ekki árar í bát. Og
nú er loksins byrjað á útgáfunni, sem
verður í fjórum þykkum ■ bindum
Ögiftur og heimilislaus hefir ha'nn
lifað umrenningsliíi, í fiskiveruTn
og kaupavinnu á sumrum, og umferða
kennari á veturna. Seinustu árin hef
ir hann þó notið ofurlítils styrks frá
hinu opinbera, til þess að gera hon-
um fært að undirbúa útgáfu safns
síns.
Þá er kannske saga fjórða og síð-
asta ritverksins, sem eg hér ætla að
minnast, á einkennilegust af þeim
öllum.
Fyrir 29 árum siðan var hér reist
iholdsveikrahæli i námunda við Reykju
Vik.
Einn með fyrstu sjúklingum, sem
vorti lagðir þar inn, var 15 ára ung-
lingur ofan af Snæfellsnesi, að nafni
Sigurður Kristófer Pétursson. Hann
var af bláfátæku fólki kominn og tæp
lega læs eða skrifandi. Hann var
innlirliaður til lífstíðar, án framtíðar
eða batavonar, eins og reyndar gildir
um flesta sjúklinga þar. Framan af
fannst honum að lífið myndi verða
sér óbærilegt. En bókaást hans og
lærdómsfýsn bjargaði honum frá að
láta bugast.
A spítalanum fékk hann i fvrsta
sinn aðgang að bókum og tómstund-
ir til lesturs. Lengi vel gleypti hann
í sig allt, sem hann náði í, án að-
greiningar eða tilgangs. Hann lærði ;
dönsku, ensku, þýzku. eðlisfræði og
mús’ík af sjálfum sér. Fingur hans
voru svo spilltir af sjúkdómnum, að
sjálfur gat hann ekki spilað, en þá
tók hann að kenna öðrum sjúklingi,
sem var blindur, en sem hafði heila
fingur. Loksins fannst honum að
hann finna lífsstarf sitt í guðspekis-
stefnunni (Theoosophy) og hann tók
að skrifa og þýða greinir uxn þá
kenningu. En hann fann sárt til
hvað still hans var (gallaður, og jafn-
vel eftir að hann hafði eignast óað-
finnanlegan stil gat hann ekki hætt að
brjóta heilann uni hin leyndardóms-
fullu lög hans. Arangur rannsókna
hans á þessum sviðum, sem hann svo
að segja gerði einn og hjálparlaust,
var bók, er gefin var út 1924 með
styrk úr visindarannsóknasjóð háskóla
Islands. Hún fjallar um hrynjandi
islenzks óbundins máls, og er ákaf-
lega frumleg bók. Það geta verið
skiftar skoðanir um margar reglur
og ályktanir höfundarins en meðferð
hans á efninu er aðdáunarverð. Aðr-
ir munu halda verki hans áfram. —
Sjálfur getur hann það ekki. Hann
skrifaði þessa bók með síðustu kröft-
um sinum, og dó hálfu ári eftir að
hún kom út, aðeins 43 ára að aldri.
V.
Þekking Skandinavíubúa á Islandi,
svarar nokkurn veginn til þekkingar
Frakka eða Englendinjga á Norður-
löndum. Alstaðar, og þó hvað helzt
meðal smáþ'jóðanna, virðist það vera
þegjandi regla, að ma#ur eigi að snúa
sér að og líta upp til stórþjóðanna,
en ekki minnka sig við það að líta
niður fyrir sig til smáþjóðanna.
Þetta stærðarmat þjóðanna er nokk
uð einhliða, svo ekki sé frekar að
orði kveðið. Auvitað er smáþjóð-
unum nauðsynlegt að þekkja til stór
veldanna. En á hinn bóginn geta lika
stórveldin hafa ágóða af að
kynnast dálítið meira smáþjóðunum,
jafnvel þeim allra minnstu.
A vorum tímum, serh þó virðast
vera snauðari af yvfirburðamönnum
en mörg fyrri tímabil, er frægum
mönnum hossað af óstjórnlegum ó—
hemjuskap, jafnvel niður til svartra
hnefaleikara og kvikmyndadrotninga
Það er nauðsynlegt vegna siðferðis—
legs heilbriigðis, að vera á verði gagn
vart svo grunnfæru manngildismati.
Menn megá ekki venja sig á að loka
au^unum fyrir hinum hljóðlátu stór-
virkjum allt i kringum oss, fyrir hetj-
um hversdagslífsins, sem ekki áskotn
ast aðrir sigurvinningar, en leýfi tii
að berjast áfram, oig sem aldrei sjá
nöfn sin með feitu letri á forsíðum
heiinsblaðanna. Töluvert kennir lika
hégómlegrar dýrkunar á stórþjóð-
unum.i A meðan að Frakkland og
Þýzkaland ekki hafa^ lært að jafna
miskliðir sínar á sama hátt og Sví-
þjóð og Noregur 1905, og Dann\prk
og ísland 1918, er tæplega hægt að
taka þau til fyrirmyndar á Norður-
löndum.
Hinar stóru mennimg^rþjóðir liafa
engan einkarétt til að vera lönd hinn-
ar miklu menningar. Enginn getur
dáðst meira að menningu hærri stétt
anna á Englandi en eg„ Að mörgu
levti hafa þær náð hámarki mannlegs
þroska. En jafnfraint verða menn
að játa. þó songlegt sé, að sú menn-
ing er ræktuð á óheilbrigðan hátt.
Hún er byggð á rányrkju manns—
kraft'ar, bæði út á við og inn á við.
Hún fleytir rjómann af erfiði óþrosk
,iði i þjóðflokka Til Englands
streyma auðæfi frá fjórum heimsálf-
um Og það sýgur næringu úr vinnu
lægri stéttanna En mikill hluti þe'rn
eru i menningartilliti eins og eyði-
mörk I sérhverjum af stærri bæjum
Englands eru hverfi, sem menn helzt
ekki ferðast um, jafnvel ekki að
degi til, þjóð, sem byggir á slíkri
sandkviku hlýtur að vera bæði göll-
uð og háskaleg fyrirmynd smærri og
vanmáttugri þjóðum. —
Vér Islendingar reisum ekTci hallir.
Menning vor hefir enga turna, sem
bera við loft úr fjarska. En eg leyfi
mér að fullyrða, að í tvennum skiln-
ingi byggir engin þjóð á traustari
igrundvelli en vér gerum. Það sem
vér erum og eigum, höfum vér aflað
oss af eigin ramleík. Látum aðrar
þjóðir vera hreyknar af landvinning
um sinum. Vér erum mikillátir yfir
að hafa aldrei auðgast á öðrum þjóð
um. Vér höfum verið féþúfa ann-
ara þjóða, en þær aldrei vorar. Það
gefur okkur rétt til að vona, að
framtíðin verði ekki erfiðari en for-
tiðin. Og innan vors litla ríkis höf-
um vér komið á jafnrétti, sem er eins
dæmi. Ef hægt er að' segja að
draumarnir um höfðingja-þjóðveldi
hafi nokkurn tíma nálægst veruleika,
þá er það helzt á Islandi. Hver og
einn hefir aðgang að öllum þeim and
legu verðmætum, sem við eigum. Og
þannig höfum vér, á okkar hátt, leyst
úr vandamálum okkar litla þjóð-
félaigs. Vér getum haldið uppi bók-
menntum af því að allir hjálpast að.
Og vér höfum gert meira. Vér höf
um stefnt beint á markið. Hvað er
það, þegar öllu er á botninn hvolft,
sem stórþjóðirnar eru að sækjast
eftir, með landvinningum Sinum og
verzlunarstriðum ? Menningarmeðöl
um. En þær fara oft svo marga króka
að takmarkið gleymist, og þær taka
misgrip á meðulununi og tilganginum
En á Islandi geta jafnvel þeir fátæk-
ustu, eins og raun ber vitni um, lagt
sinn skerf til af andlegum verðmætum.
Og þetta verður fyr eða siðar veg-
ur allra Evrópuþjóðanna. Þegar rán-
yrkja á þjóðum og lægri stéttum líður
undir lok, verða menn áð fara að
greina á milli peninga og menning-
ar. Og það verður að leggja aðal—
áherzlu á að brýna fyrir fjöldanum,
ekki einungis 'þekkingíirþrlá, heldfir
einnig virðingu fyrir gildi hugsjóna.
Hvers vegna þá ekki að veita eftir-
tekt þeirri þjóð, sem hefir hafist a
það jafnhæsta og traustasta alþýðu-
menntúnarstig, við hin fátæklegustu
efni.
Eins og hin þéttbýlustu lönd, þar
sem hver lófastór blettur er dýrmæt-
ur, hafa verið brautryðjendur í jarð
rækt, eins ættu að sjálfsögðu smá-
þjóðirnar, þar sem allir ‘hafa af
mörkum lagt sinn skerf til menning-
ar að vera fordæmi á sviði mann—
kynsræktar.
VI.
Þegar maður kemur af hafi frá Ev
rópu og nálgast Islandsstrendur, sér
maður landið rísa úr sæ eins og blá-
leita borg með hvítum turnum. Og
ósjálfrátt hugsar maður: Þetta er
ekki land til að lifa á og yrkja. Þess-
ir litir eru ekki litir lífsins. Þetta
land er musteri náttúrunnar, skapað
fyrir hugarfarsbetrun og bænahald.
Þannig hugsuðu líka hinir fyrstu
menn, sem stigu á íslenzka jörð. Hin-
ir fyrstu íbúar voru keltneskir mein-
lætamenn, sem komu til Thule á 7.
eða 8. öld, til að dýrka guð sinn í
hinni miklu einveru. Allt landið átti
að vera eitt musteri, og þeir sjálfir
fórn á altari herrans.
Ef til vill hafa engir skílið Island
eins vel og munkar þessir. Það hefði
verð dásamlegt að láta þetta land,
mitt í heimshafinu, standa eins og
| musteri tveggja álfa, hæli þreyttra
j nianna og stórsyndara. Þar hefðu
brögðótir stjórnklækjamenn getað
leitað að'sálu sinni, sem þeir höfðu
glatað í völundarhúsum svikavefja
sinna. Hér hefðu þeir getað dregið
sig sjálfa til dóms, undir hinum
bjarta, víðfeðma himni, í auðnarinn
ar djúpu þögn. Þá hefði eitt land
verið i heiminum, sem aldrei sá nein
| börn fæðast, sem einungis sá menn
j finna sjálfa sig.
En þannig átti það ekki að verða.
Þegar maður athugar kirkjur mið-
aldanna, sést oft Og tíðum, að þær
j eru byggðar þannig, að þeim má í
fljótri svipan búa til hervarnar. Þær
j eru i einu, musteri og varnarborgir.
Við sjáum þar, hvernig lífið heimtar
sinn rétt. Þegar frelsið er í veði,
eru musterin ekki einu sinni of hei-
lög til varnarnotkunar.
I>etta er hin djarfa og háleita
frumhugsun víkinganna, hinna nor-
rænu landnántsmanna.
Þeir reistu bú á Islandi fyrir sig
og afkomendur sína. Þeir leituðu á
j brott til að þurfa ekki að beygja sig
j undir annara yfirráð' heima fyrir.
j Þeir breyttu musteri Keltanna i alt-
| ari frelsisins.
Þeir komu hingað með hugan full
an af sjálfbyrgum og eigingjörnum
hugsunum. Þeir börðust um ve°- o?
O 3
j völd, Hina heilögu menn flæmdu
þeir burt. Vopnabrak kom í stað
klukknahljoms. Engin hugsun var
þeiin fjarlægari en að fórna sjálfum
sér.
En samt sem áður urðu afkomend-
ur þeirra seinna meir að beygja sig
undir lög musterisins. Gull þeirra
rann til þurðar, sjálfstæði þeirra
lamaðist, en þjóðin einbeitti sér að
andlegum verkefnum. A seinasta
augnabliki björguðu þeir hinu forna
tannfé Germananna, og söfnuðu hin-
uin æfagömlu þjóðsögnum i klassisk
verk. Það nuin heimurinn ætíð
veita Islendingum þakkir fyrir.
Og hinn heilagi eldur er ekki kuln-
aður dt hjá okkur enn. Kannske er
það rétt, að vér höfum fátt stórra
afreka að benda á frá seinni öldum.
En þegar tekið er tillit til hvaða
örðugleika við höfum átt við að
etja, sést bezt, með hvílikri þraut-
seigju bardaginn hefir verið háður,
og hverju einstaklingar hafa til fórn-
að. Stórvirki verða ekki mæld með
alinmáli frægðarinnar einnar saman,
eins og nútíminn virðist hafa til—
hneigingu tl að gera. Einvígið við
ofurefli verður að fá sína réttmætu
viðurkenningu, ef að nokkurt rétt-
læti er til i heinmium.’ I þeirri trú
og þeirri von, að framtíðin leggi
oss í hendur ný verkefni, stöndum
vér áfram á þeim menningarinnar út-
verði, sem hin eilífa vizka hefir
sett oss. , y
----------x----------
Skrúðfararmyndin.
Nokkur bréf hafa borist Jyóðhá—
tíðarnefndinni um ágæti stóru mynd-
arinnar, sem tekin var af vagni Is-
lendinga 1. júlí s. 1., og um þá sögu-
legu þýðinigu, sem hún hefir til sönn
unar íslenzkri menningu, og sem al-
þýðu fólks hér í landi var áður ó—
kunn. Jafnvel háskólalærðir menn
hafa játað vanþekkingu sína í þessu
efni. Þeim hafði verið kennt, að
brezka þingið' væri “Mother of
Parliaments”, og lengra höfðu þeir
ekki leitað eftir sönnunum. Þeim kom
það því nokkuð á óvart, þegar þeir
sáu, ekki aðeins auglýsingu á íslenzka
vagninum um að þjóðþing þeirra
frá 930 væri elzta lýðveldisþing i
heimi, heldur lika. þá fvrstu þingsetu
í lifandi eftirlíking — starfandi með
lögsögumanni i forsætj. og hvern/
goðann eftir annan standandi á fætur
til ræðuhalda í Lögréttunni, og sem
Winnipegblaðið Free Press viður—
kenndi að hafa verið hartnær alfull-
komna eftirliking af fyrstu þing--
setu Islendinga, eins og sagan lvsir
'henni. Nokkuð margir hérlendir
menn haf keypt mynd þessa, fyrir þá
sögulegu þýðingu, sem hún hefir, og
fvrir þá ótvíræðu sönnun, sem hún
flytur um mennimgu og stjórnvísi Is-
lendinga í fornöld.
Þjóðhátíðarnefndinni er það á—
hugamál, að Islendingar hvarvetna
í þessari heimsálfu hafi samtök til
þess að útbreiða sölu myndarinnar.
Hún er einhuga þeirrar skoðunar, að
myndin eigi að prýða veggi á hverju
íslenzku heimili hér vsetra í Ame-
ríku; af þjí:
1) Að emgin nivnd sé þar betur við -
eigandi, eða hafi jafna þjóðernislega
þýðingu, og
2) Veki nieira athygli horfend®- en
flest annað, og-
3) Að hún leiði til umtals og örvi
til eftirleitar upplýsinga í sögu Is-
lands og afrek þjóðarinnar á öllum
íviðum í fortíð Oig nútíð; með öðrum
orðum, sé menntandi. Myndin er
ódvr, $1.25, og fæst hjá íslenúku
blöðunum i Winnipeg og hjá for-
seta og ritara nefndarinnar. Pening-
ar fylgi öllum pöntunum. Sendið
pantanir sem fyrst og sern flestar,
Nefndin.
----------X----------
‘Stríðsvitleysa og ofsi.”
Til sanngirni mun það mega telj-
ast, að "Ölafur Tryggvason” fái að
bera hönd fyrir höfuð sér, sé á hann
ráðist af ófyrirleiúnum nrótstöðu—
manni. Þess vegna langar mig til að
biðja Heimskringlu fyrir nokkur orð
til Sigurðar Júl. Jóhannessonar.
Hann segir nýlega að á styrjaldar
árunum hafi “Ölafur Tryggvason”
fyLSt Heimskringlju með “stríðsvit-^
levsu og ofsa”. F„g ætla nú að leyfa
mér að taka svari Ölafs heitins i
þessu tilfelli. Fáum mun það skyld
ara en mér undirskrifuðum, eins og
flestum lesendum blaðsins er kunn-
ugt.
Um “stríðsvitleysuna” verð eg fá-
orður. Heimsstyrjöldin er ekki skoð
uð sem stórkostlegt vitsmunatímabil
mannkynssögunnar. Engan veginn
því óhugsandi, að jafnvel Ölafi heitn
um Tryggvasyni hafi stundum fipast
vit og rökfræði. Og við getum farið
lengra: Hver vill halda þvi fram
að þáverandi ritstjóri Voraldar hafi
verið alvitur og óskeikull i dómum
sínum um menn og málefni ?
En það ámæli vil eg rösklega bera
af nafna mínum Olafi Tryggvasvni,
að hann hafi á hinum umliðnu hörm-
ungatímum “fyllt blaðið” með “ofsa”.
Og í þvi sambandi vil eg mæjast til
þess við alla sanngjarna lesendur is-
lenzkra blaða, að igera örlitinn sam-
anburð á þáverandi Heimskringlu og
þáverandi Voröld. Hvort blaðið var
ofsafengnara? Hivort blaðið var
stiltara og gætnara í framsetningu
hinna ýmsu mála, er þá voru á dag-
skrá'?
Olafur Tryggvason — eða skuggi
hans, réttara sagt — átti enga sök á
heimsstyrjöldinni miklu. Heims-
stvrjöldin sú var á skollin löngu áð-
ur en hann tók við ritstjórn Heims-
kringlu! Hermenn Canadarikis voru
þá i þúsundatali á vigvöll gengnir.
Stefnan þegar valin af meirihluta
þings og þjóðar — þvi engir munu
halda þvi fram, að meirihluti þjóð-
arinnar hafi þá verið mótfallinn
Canada-þátttökunni i styrjöldinni. Þá
var orðið um seinan að bollaleggja,
hvort striðið væri réttlætanlegt eða
ekki, eða^ hvort málstaðurinn væri
réttur eða rangur — skylda þjóðar-
innar sú, undir þáverandi stjórnar-
fyrikomulagi, að styðja ráðstöfun
meirihlutans í þessu stórmáli, sem
öðrurn. Að hefja eða feta mennta-
eða þroskaleiðir, á öndverðum meiði
við velferð herniannanna frá Canada,
er háðu blóðuga baráttu við hina
hættulegustu óvini, var( að stofna liíi
þeirra í hina ógurlegustu hættu. Eng-
inn sannur Canadamaður, sannur
eftir þroska-mælikvarða sinnar tíð-
ar, gat þá svikið föðurland sitt i
tryfígðum. — Enginn sannur Islcnd-
ingur hefði getað svikið Island und-
ir sömu kringumstæðum.
Eg hrósa hvorki* mér né öðrum,
fvrir þatttöku i hinuni skelfilegu
stríösmálum. Við að eins breytt—
um samkvæmt lögum bongaralegrar
skyldu, jafnvel þó sú skylda væri
nauðungarkostur. Hugsandi einstak-
lingar, er mannlifið brjóta ögn til
mergjar, lofsyngja ekki blóðug stríð
eða réttlæta. Hið villuráfandi mann
kyn hefir i hinum blóðugu styrjöld-
um hrakist út á þá glapstigu, seni
óréttlætanlegii* eru. En Canada-
þjóðin, ung og óþroskuð, átti enga
sök á því að heimsstyrjoldin skall
á og ekkert var eðlilegra, en að
meirihluta þáverandi þjóðar fýsti að
haga sér samkvæmt þeim settu reglum
fortiðarinnar, að nýlendurnar slægj-
ust i lið með heimalandinu í slíkum
tilfellum En um réttmæti þeirrar
stefnu var of seint að deila, eftir að
út i hildarleikinn var komið.
Að Siigurður bannfæri ílmlds-
stefnu Heimskringlu, er ekki annað
en eðlileg afleiðing af <*sök! (hér
átt við blaðið á umliðnum tímum).
En hversvegna þessi þrumandi Loka-
dómur yfir íhaldsstefnu blaða eðla
einstaklinga ? A sú stefna engan rétt
á sér i mannheimi nú á dögum? ______
Sé svarið neitandi, hvi hreyfum við
ekki því sama á vísindasviðinu ?
Stefna hins þroskaða vísindamanns
virðist oft og tíðuni réttnefnt sýnis-
h°rn af bjargföstu ihaldi — slepp-
andi engu, unz óyggjandi vissa er
fengin fyr’ir hinum nýja sannleik.
Við þurfum ekki lengi að róta um
i heilabiri mannlegrar veru, til að
átta okkur á þeim sannleika, að í—
haldið sé í raun og veru mjög sarm-
gróið mannlegu eðli. Við erum allir
íhaldssamir einhversstaðar, ^f við i-
hugum sjálfa okkur við Ijós skyn-
seminnar.
Samkvænit anda hins heilbrigða í-
halds, hlýtur mannkvnið að viðhalda
viðteknum löigum og reglum, unz
vissa er fengin fyrir öðru fegurra
og fullkomnara. — F.g skoða það
gleðilegt tákn timanna, að Sigurður
er töluvert að þokast í íhaldsáttina!
Ur þvi sú tegund breytiþróunar hefir
ögn mótað hann og lagað, mun hann
átta sig betur á því marga og mikla,
sem hann hefir ritað og rætt á um-
liðnum æfidögum.
Annars er grein hans “Kosninga-
bergmál” réttnefnt djásn á blaða-
svliðinn. Entginn Islendimgnr, fýo-
eða síðar, hefir jafn rheistaralega
farið í gegnum sig.
O. T. Johnson.
GEORG BRANDES.
• (Frh. frá 5. bls.)
hans fundið hljómgrunn. Það er
vafasamt hvort nokkur rit önnur, er
út hafa komið á Norðurlöndum á
seinni árum, hafa greypt sig dýpra
í hugi ungra nianna en bækur Bran-
desar um styrjöldina og friðarsamn-
ingana. Það er einnig vafamál. fyrir
hvora herferðina hann hlýtur meiri
orðstír fvrir dónistóji sögunnar:
þessa siðustu, eða þá sem hann hóf
fyrir 50—60 árum.
Fjórir stórpólitiskir loddarar voru
fyrir skömmu sæmdir friðarverðlaun-
uni Nobels. Sú ráðstöfun hefir ef
til vill fengið mörgum undrunar, en
lítil ástæða er til að' telja slikt eftir.
Ætla má að mennirnir hafi fulla
þörf fyrir uppörfun í starfi sínu að
undirbúningi nýrrar styrjaldar. —
Georg Brandes fékk engin Nobels-
verðlaun, fremur en Henrik Ibsen á
sinum tírna. Engin ástæða er til að
harma það. Hefði gamla mannin-
um hlotnast sá heiður, er ekkert lík-
legra en að það hefði einungis orð-
ið til þess að vekja hjá honum tor-
tryggni, þannig að hann hefði tekið
að sþyrja sjálfan sig, hvað hann
hefði unnið til saka.
Nú auðnaðist honum að ganga í •
dauðann með hreinan skjöld.
Georg Brandes hafði engan glað-
an fagnaðarboðskap að flytja heim-
inum, enda var honuni óspart borið
það á brýn. að hann væri ófrjór og
önuglyndur bölsýnismaður. Nokkur
sannleikur liggur í því. Hann sá ekki
franitiðina í neinum töfraljóma. Hann
féll ekki í stafi af aðdáun fyrir vél-
rænu franifarabrölti tímans. Hann
léði ekki eyra hverri bábilju, sem
básúnuð er á strætum og gatnamót-
um. 1 huga hans kenndi nokkurrar
beiskju. Stundum mun honum hafa
fundist áem væri hann stríðsmaður
hugsjóna, sem horfnar voru úr þess-
um heimi heilbrigðrar skynsemi, heið
arleiks í hugsun, persónulegrar á-
byrgðartilfinningar.
Þá sjaldan hann á seinni árum leit
upp frá starfinu og lét augun hvarfla
út vfir flatlendið danska, þar sem
vindmylnurnar gnæfa við loft, hefir
hann ef til vill brosað í kampinn og
heilsað sjálfum sér sem Don Quichote
öðrum — riddaranum ódauðlega, er
eyddi dögum sínum i baráttu við
vindmylnur. Vafalaust hefir sjálf-
kímnin átt sér einhvern afkima í sál
hans.
Enginn rnaður sér hugsjónir sínar
rætast að fullu. Og nýir timar heimta
ný viðfangsefni.
Sú barátta, er Brandes stóð í um
langa æfi, er engan veginn til lykta
leidd. Nýjar kynslóðir verða að taka
við þar, sem hann hvarf frá.
Og baráttan hefir fluzt inn á nokk
uð önnur svið. Hugsjónir æskunn-
ar nú á tímum stefna sumpart inn á
aðrar brautir en þær gerðu á æsku-
árum Brandesar. Heimspekilegar
fræðikenningar, trúmál og bókmennta
stefnur er ekki efst á dagskrá nú á
tímum. önnur viðfangsefni hrópa á
úrlausn. Lífsþarfir, meir frumræns
og jarðbundins eðlis, krefjast full-
nægingar. Hrópið um rétt allra til
þess að lifa lífinu þannig, að mönn-
um sé samboðið, verður æ háværra.
I m þenna rétt stendur nieginrimman
i dag.
Brandes þekkti þetta hróp og stóð
alls ekki skilningslaus gagnvart upp-
runa þess og réttmæti. Hann var
einn þeirra manna, sem með starfi
sinu hafa knúð fram þetta hróp og
gefið þvi byr, þótt atvikin og aðstæð
urnar yrðu því valdandi, að aðalstarf
hans lá á öðrum sviðum.
En fordæmi þafr, er slíkir menn
gefa, verður ávalt eggjandi hvöt. A
baráttutimum — hvað svo sem barist
er um stælir það og stvrkir, að
hafa fyrir augum mann, sem aldrei
gefst upp, aldrei slakar á kröfun-
um, en heldur afram að berjast fyrir
þvi er hann hvggur að sé satt og
rétt, jafnvel þótt hann standi einn
upp á» móti heilum her. Það, sem
allt veltur á að lokum, er ekki
hvort vér getum trúað á hugsjónirn-
ar, heldur hitt, hvort vér getum trú-
að á mennina. Georg Brandes og lif
hans allt sannar oss það, að stundum
er maðurinn gerður úr ágætum efni-
viði.
(Iðunn.)