Heimskringla - 10.08.1927, Side 2

Í. BLAÐSÍÐA
HEIMSKRIN GLA
WINNIPEG 10. ÁGÚST 1927.
Andinn frá Worms og
örlög hans.
Og einn mót öllum stóíi hann
í ægilegri höll
og einn mót ötlum vóð hann
á andans sigurvöll;
og öld af ótta starði,
þeim ægði dirfskan sú,
er ljós oig líf hann varði
með lfandi krafti og trú.
(M. Joch.)
stendur minnsti smælinginn i heilög
um rétti sínum með að hugsa og á—
lykta og boða þær skoðanir, sem sam-
vizka hans býður honum. Talið er,
að aldrei hafi þessi kenning komið
fram i glæsilegri mynd en í orðum
Lúthers i Worms. Þau eru töluð í
fullkominni uppreisn Qg augliti til
auglitis við tvær voldugar stofnanir
Norðurálfunnar. En á bak við orðin
er ekkert vald annað en vald heilagr-
ar sannfæringar í 'brjósti einstak—
lingsins.
A öndverðu ári 1521 var ríkisþing
háð í borginni Worms á Þýzkalandi
í>að þing er talið meðal merkustu
atburðanna, er getur um í sögu sið-
bótarinnar lúiersku, og er jafnvel
talið mfirka ein hin mestu tímaniót í
sögu mannsandans á Vesturlöndum.
En þótt þing þe’tta sé talið meðal
merkustu atburða siðbótarinnar, þá
er ekki hægt að benda á neitt er á
þinginu gerðist, og segja að það hafi
úrslitum valdið um íramgang henn-
ar eða mótað stefnu hennar. Lúther
kemur þangað í banni páfa og fer það
an með sömu bannfæringuna á herð-
um. Þangað er ekki hægt að rekja
uppruna neinnar þeiirar trúarjátn-
ingar, sent hin nýja kirkjudeild tjóðr.
aði siðan kenningar sinar við. Með
al fylgjenda Lúthers eru en,gin sam-
tök gerð á því þingi, sem tryggðu
sigur siðbótarinnar. Það má segja,
að í siðbótarmálinu hafi allt staðið
við það sama, þegar þinginu lauk og
þegar það hófst, að undanskildri yfir
lýsingu keisara unt að Lúhter sé út—
lægur úr riki hans. Með því hafði
ríkisvaldið tekið sér afstöðu gegn
siðbótinni. En sú yfirlýsing varð ekki
á neinn hátt afdrifarik fyrir fram-
gang málsins. Keisari hafði unt þær
mundir i mörgu að snúast og gafst
honum því ekki tóm til að gera útlegð
ardóm sinn gildandi.
Það er hrifnin af einarðri og djarf
manrtlegri framlkomu Lúthers, sem
dregið hefir athygli manna að þing-
inu í Worms. . Hann stendur þar
uppi einn seni málsvari stefnu sinnar.
Fylgjendur hans voru að visu all-
margir, en litið var enn um samtök
þeirra á milli. En á móti sitja keis-
ari og fulltrúi páfa með sveitir manna
um sig og með það vald á bak við sig
sem þjóðirnar höfðu viðurkennt sem
guðlegar stofnanir. F.n ekki verður
séð að Lúther ógni það vald, sem
hann var að etja kappi við, heldur
svarar hann fullum hálsi, svo sem
samvizka hans býður honum og dyl-
ur ekkert uppreisn sina gegn hinni
kaþólsku kirkju.
Síðustu orð, sem Lúther mælti
framnii fyrir þinginu, hafa þó varp-
að skærstum Ijóma yfir framkomu
hans. Honum er tilkynnt það, að
hér er ekki staður fyrir hann til að
færa fram varnir fyrir skoðun sinni
heldur hefir hann aðeins það eitt að
gera að svara því, hvort hann vilj
taka aftur ummæli sín, er til ámælis
voru kaþólskri kirkju og páfa. Þá
mælti hann eitthvað á þessa leið:
• “Verði eg ekki sannfærður með
vitnisburði heilagrar ritningar og með
skýrum rökum — því að eg treysti
hvorki páfa né kirkjuþingum, því að
það er deginum Ijósara, að þeim het
ir bæði skeikað og þau komist j mót-
sögn við sjálfa sig, — þá er eg si,gr-
aður af þeim orðum ritningarinnar
sem eg hefi skirskotað til; samvizka
min harðfjötrar mig við orð guðs
Eg hvorki vil né get tekið neitt aft-
ur; því að það er bæði erfitt, skað-
legt og háskalegt að breyta á móti
rödd samvizku sinnar.”
Þessi orð Lúthers eru þess valdand
að dagur sá, þegar þau eru töluð
18 apríl — hefir verið nefndur fæð—
ingardagur lúterskrar kirkju. I því
heiti liggur viðufkenning þess, að í
þeim orðum birtist þungamiðja hins
lútherska boðskapar. Það eitt, að
þau eru töluð, er talinn merkilegri
atburður, heldur en þe.gar játningar
kirkjunnar eru samdar og samþykkt-
ar, merkilegri en þegar fyrsta lúth-
erska kirkjudeildin er sett á stofn,
eða fvrsta guðsþjónustan fer fram í
lútherskum sið.
Og það sem gefið hefir þessum
orðum gildi sitt, það er boðskapur
þeirra um rétt einstaklingsins. Það
er sú kenning, að ekkert vald sé það
til, sem samvizka mannsins geti eða
megi vera undirgefin. Frammi fyrir
lýðnum, hverju hann á að trúa, og
fyrir hans milli,göngu öðlast maður-
inn fyrirgefningu syndanna. Lúther
kipþir í burt öllum þessum meðal—
göngurum, — og gerir hvern ein-
stakling að presti. I þeirri kenningu
lá það óbeint, að maðurinn átti um
það við sjálfan sig Qg guð, með hvers
konar siðuni hann þjónaði guði og
hvernig hann snerist við ýmsum
vandamálum, sem verða á vegi trú-
aðs manns, og sem i kaþólskum siö
er leitað með ti! prestsins. I þesstt
þar einkuni tilnefna, þegar hann gef- einn hefði átt að skýra ritninguna
En það er sitt hvað að dást að ] atriði er Lúther i fullu samræmi við
orðum eða skilja þau til hlítar, og
enn eitt að breyta eftir þeim. Sum-
unt finnst að illa hafi það setið á
lúthersku kirkjunni að kenna fæðing
sína við þá stund, þegar þessi um-
ræddu orð eru töluð. Henni hefir
glæsilegu orðin, sem hann mælti i
Worms.
En eitt er það, sem aldrei er gerð
fullkontlega grein fyrir í lifsskoðun
Lútners. Það er afstaða hins trú-
aða manns til heilagrar ritningar.
verið fundið það til foráttu, Qg það Lúther lýkur biblíunni upp fyrir trú
með miklum rétti, að hún hafi ekk; vtðunt mönnum; eftir að hún hefir
látíð sitt eftir liggja með að binda
fjötrum sérhverja viðleitni til frjálsr
ar hugsunar, en áskilið veiðurkennd—
um kenningum sínum einkarétt á sann
færingu bara sinna. Hér verðttr
verið lokuð fyrir þeini öldum sam-
an. Biblíuna telur hann æðsta ráð
kristinna manna. Hún er orð guðs
Vilji hans og boðskapur um náð og
fyrirgefningtt fæst i gegnuni hana,
reynt að leita skýringar á því, hvers en ekki í gegnum páfa og kirkju—
vegna andi umburðarlyndis og sann- þing. I gegnum hana birtir guð ráð
færingarfrelsisis hefir verið gerður sítt og leyndardóma mönnunum til
útlægur úr kirkjunni, sem þó hefir í frelsunar.
orði kveðnu gert hann að hornsteini
sinurn.
I.
Fyrstu ástæðunnar er að leita hjá
siðbótarhöfundinum sjálfum og sam
tíð hans. Lúther er spámaður. Hann
er stærstur, þegar hann stjórnast af
eldmóði og sannfæringarþrótti til —
íinninga sinna. En það er engan
veginn tryggt, að tilfinningar hans
og skoöanir færu alltaf saman. Orð-
in sem hann mælir i Worms, ern
ekki sprottin af djúpstæðri lífsskoð-
un hans. Það er honum tilfinninga—
mál, að hann getur ekki afneitað
sannfæringu sinni, hverjar ógnir, er
kynnu að vera í aðra hönd. Hann
setur ekki fram alntenna kröfu um
rétt samvizkunnar og skyldurnar við
hana. Hann gefur aðeins játnirtgti
fyrir sjálfan sig.
Lúther virðist ekki hafa gert sér
þess grein með hugsun sinni, að það
sem fyrst og fremst knýr hann út í
baráttuna gegn kaþólsku kirkjunni,
það er einmitt tilfinningin fyrir því
að það sé ekki aðeins réttur heldur
skylda einstaklingsins að annast sjálr'
ur eilifðarmál sín milliliðalaust. Og
fyrsj er það tilfinningin fyrir skyld-
um mannsins á því sviði. Þegar hann
hóf mótmæli sín gegn aflátssölunni,
þá hratt það honunt einkum af stað,
að þeir, sem keypt höfðtt aflátsbréfin,
þóttust eldki lengur hafa ástæðu til
að skrifta syndir sinar.. Þegar
Lúther sem skriftafaðir þeirra,
krafðist þess að þeir skriftuðu, þá
sýndu þeir honum bréfin, til að sann
færa hann um að þeir hefðu þegar
gert upp sakir sínar við jguð. Af-
látssalan var reist á þeim grundvelli,
Þeir sem talið hafa bfblíuna æðsta
leiðarljós mannanna i andlegum
efnum, hafa þó ekki allir litið á
hana á einn veg, og hefir þar einkum
kennt tveggja flokka. Stintir hafa
litið á biblíuna sem lögbók, er með
bókstaf sínum gæfi fyrirmæli um það
hvernig snúast beri við einu og öðru
sem mætir í daglegu lifi. Þeir hafa
talið sig bundna við orð ritningarinn
ar, talið sér skylt að viðurkenna þá
heimsskoðun eina, sem út úr orðum
hennar væri dre,gin, og það þótt ekki
ur samþykki sitt til þess, að einn
af þjóðhöfðingjunum þýzku, sem að
hylltist siðbót hans, gengi að eiga
tvær konur. Lúther sannfærðist um
að slíkt væri hvergi bannað í ritn-
ingunni, en hins vegar höfðu hinir
heilögu forfeður Israels átt fleiri
konur en eina. Og fyrir það eitt
leiddist Lúther til að gefa samþykki
sitt til glæpsamlegs athæfis. 1 ann-
an stað var þessi bókstafstrú Lúthers
tilfinnanleg, þegar þeir ætltiðu að
bræða saman siðbót sína, siðbótar-
maðurinn Zwingli og hann. Sam—
komulag þeirra strandaði einkum á
þvi, að þeir litu ekki báðir sama ve
á kvöldmáltíðarsakramentið. Þegar
þeim var stefnt saman til að ræða
það deiluatriði, þá segir sagan, aó
Lúther hafi skrifað fyrir framan sig
orðin: "Þetta er minn líkami”, og
undirstrikað orðið er, til þess að því
gæti hann ekki gleymt, að svo langt
mátti hann ekki fara út írá bókstaf
orðanna, að hann gengi inn á sam-
komulag með Zwingli, meðan hann
hélt því fram, að i kvöldmáltiðinni
ætti brauðið pg vínið að tákna lík—
ama Krists og blóð.
En hins vegar verður Lúther fyrst
ur manna til þess að gagnrýna biblí-
una. Og hann gengur þar svo langt
að hann fer niðrandi orðum um sum
rit hennar og telur þau ókristileg og
varar við lífsskoðun þeirra.
En hann tekur þessi réttindi til að
gagnrýna aðeins fyrir sjálfan sig.
Hann verður að henda frá sér þvi,
sem ekki samræmist trúarsannfær-
ingu hans, þótt í bibliunni standi
það. Sannfæring hlans er of heit
og trúarreynsla hans of mikil til þess
að hann geti annað. En hann setur
eftir eigin höfði, þá hlutu skoðanir
um eilífðarmálin að vera mjög skift-
ar. En sú leiðin var ekki valin, að
hver og einn myndaði sér i hjarta
sínu og hugsun sína trúarjátningu
út frá skilningi sínum á orðum heil-
agrar ritningar, heldur voru fyrst á—
kveðin sanieiginleg játningarrit, er
gilda skyldu og heilög ritning síðan
skapur kemur, sem hróflar við þess-
um sannindum sínum. Ný sann—
indin eru borin fram af spámannleg—
um sannfæringarþrótti og eg finn
að eg gæti auðveldlega freistast til
heilabrota um þau, því að þau tala
til míns innra manns. Þess vegna
finn eg það, að eg má alls ekki á
þetta hlusta. Því að þótt ekki sé
hróflað við nema einu lítilfjörlegtx
skýrð frá þeim. Væri annar skiln— atriði í lifsskoðun minni, sem þann—
ingur dreginn út úr orðum hennar ig er til komin sent áður er lýst. þá
en sá viðurkenndi, þá var það villu—
er þar með allt í veði. Ef eitt at—
trú, og ef á þurfti að halda, þá var \ riði stenzt ekki í boðskap'óskeikull-
sé á neinn hátt hægt með skynsam- j aldrei fram neina almenna kröfu um
legum rökum að komast að þeirri nið það, að kristnum mönnum séu lögð
urstöðu, og jafnvel þott það striði
gegn því, sem maðurinn hefir fund-
ið í leit sinni eftir sannleikanum.
Þeir hafa talið hvert einasta orð
hennar óskeikult, sem ætti jafnt við
alla tíma og gæti aldrei úr gildi
gengið. Þeir hafa -sett biblíuna yfir
sannfæringu og samvizku mannsins,
skynsemi hans og rökrétta hugsun.
Það sem biblían segir að ,gera skuli,
það telja þeir skylt að gert sé, þótt
ekkert sé það í samræmi við grunn—
tón samvizku mannsins.
Aðrir líta aftur á móti svo á, að
biblian megi ekki nein höft leggja
þessi réttindi í skaut. Það lítur svo
út, að hann hafi ekki brotið þessi
efni svo til mergjar, að hann geti
byggt upp nýja lífsskoðun og trúar-
heimspeki, þar sem grundvöllurinn
er skoðanafrelsi einstaklir.gsins og
skyldur hans við röddu samvizku sinn
ar. Þegar hann er að leggja grund-
völl að kirkju sinni, þá er hann mjög
frjálslyndur. Hann gefur út guðs-
þjónustuform í anda hinnar nýju
stefnu. En i formála tekur hann
það skýrt fram, að enginn megi skilja
þetta svo, að hér sé verið að setja
fram lögboðið messuform. Þetta var
gripið til ofsókna, til að bæla slikan
skilning niður.
En hvergi er að sjá, að tekið hafi
verið nokkurt tillit til orðanna, sem
töluð voru í Worms. Á ástæðuna
fyrir því hefir að nokkru verið bent
hér að framan; Þau orð voru að-
eins spámannlegt leiftur, en heim—
u: inr. v-ar þa ekki eidíimur fyrir
þessháttar neistuni, svo að bál gæti af
orðið. Lúther hafði aldrei sett fram
rétt samvizkunnar ,og skyldurnar við
hana sem þungamiðju boðskapar síns
nema í þetta eina sinn. Hann er bylt
ingamaður að því leyti sem hann
stjórnast af tilfinnigum síum, en ekki
sem heimspekingur. Með hugsun
sinni gerði hann aðeins umbætur á
byggingu, sem stóð á kaþólskum
grundvelli. Hann virðist ekki hafa
gert sér þess fulla grein, að þa'ð sem
bann var knúður til að berjast fyrir,
það var réttur og skykla hvers ein-
staklings að þjóna guði sínum, svo
sem sannfæring hans og samvizka
bauð honum. Á þessu sviði lágu
ekki nógu skýr drög fyrir frá hans
hendi, svo að fylgjendur hans gætu
grundvallað á því nýja kirkju-
deild.
En ekki virðist það að ástæðu-
lausu, þótt undrun væri látin i Ijós
yfr þvi, að fylgjendur Lúthers, sem
tóku við stjórn hinnar nýju stefnu
eftir hans dag, skyldu ekki $ýna þess
nein merki í verkinu, að þeir hefðu
orðið snortnir.af anda hans, heldur
binda þeir sig eingöngu við bókstaf
orða hans. En til þess að ástæðan
fyrir þessu verði skilin, þá þarf mað-
ur að gera sér grein fyrir þvi, hvað
til grundvallar liggur fyrir hinni al-
mennu þörf manna til að eigá kenni
setningar, sem þeir geti verið sann-
færðir um að séu óskeikular og sem
allir viðurkenni.
á persónuleika mannsins, skynsemi! aðeins tillaga frá honum, sem hann
hans og samvizku og þrá hans að
leita sannleikans. Þeir líta svo á,
að einnig gagnvartj biblíunni hafi
máðurinn ekki aðeins rétt heldur einn
ig skyldur til að velja og hafna, gera
mismun góðs og ills og greina hismi
frá kjarna. Þeir hafa sett bibliuna
öðrum ritum ofar fyrir þá sök, að hún
öðrum ritum fremur benti mönnum á
göfugar hugsjónir til að lifa fyrir,
varpaði eldi í sálu þeirra, vekti þá til
umhugsunar og hjálpaði þeim til að
að kirkjan tók að sér syndir mann-, leita raka um æðstu hugðarefni
anna og uppgerð þeirra við guð gegn
umsaminni þóknun. Þóttust menn
þá ekki framar þurfa að hafa áhyggj
ur af þeim sökum, því að kirkjan
hafði umráð yfir gildum sjóðj, sem
gjaldgengur var í þeim viðskiftum.
Þá sá Lúther, að hér var veruleg
hætta á ferðum og s-vo mikil, að
hefjast varð handa til andróðurs. Og
hættan lá i þessu, að menn vildu slá
þvi frá sér, að annast sjálfir sakir
sinar við guð. Þegar mennirnir
skriftuðu, þá birtust þeir frammi
fyrir augliti guðs með syndir sinar,
útheltu hjarta sinu i iðrun og með-
tóku síðan boðskapinn um fyrirgefn-
in,gu syndanna.. í skriftunum hafði
syndarinn persónulegt samband við
guð. Sál syndarans varð að vera
með i reikningsskilunum. Þegar af-
látsbréf var keypt. þá var um pen-
inga eina að ræða og sálin þurfti
hvergi nærri að koma. Það er hið
persónulega samband við guð í reikn
ingsskilunum, sem Lúther fann, að
ekki mátti glatast. Þess vegna stóðs/
hann ekki mátið, en réðist gegn af—
látssölunni.
Fleira er það einnig í kenningum
Lúthers, sem sýnir að sú skoðurt
hefir verið allrík hjá honum, að ein—
staklingurinn þurfi engum að gera
reikningsskil gerða sinna og skoðana
nema samvizku sinni 0g guði. Mætti
þar einktim til nefna þá kenningu
hans, að allir menn séu prestar. ____
Prestur i kaþólskum sið er neðsti
niannsandans. F.n þeir hafa einnig
litið svo á að biblian, eins og önnur
rit, væri að einhverju leyti bundin
við sinn tíma og langd væri frá þvi
að þar væru allir staðir jafnir að lifs-
gildi. I>eir hafa talið sjálfsagt, að
hún bæri með sér heimsskoðun þeirra
tíma, sem hún er rituð á, þar af
leiðandi kenni mótsagna í henni, þar
sem rit hennar eru frá ýmsum tím-
um. Sumir þeirra hafa meira að
segja fullyrt, að þar væru staðir, er
væru langt frá þvi að hafa fegrandi
og betrandi áhrif á lesendur, þar
sem þeir vitni um lágt siðgæðisstig
og ófullkomna guðshugmynd. Þeir
hafa talið það helga skyldu manns—
ins að gagnrýna þessa bók, til þess
að hann geti sem bezt skilið hana,
og greint frá þá staði hennar, sem
litils eru verðir, og þó einkum til
þess, að hann geti enn betur gert sér
grein fvrir fegnrstu stöðum hennar,
því dýpsta í hugsun, göfugasta i lífs
skoðun og háleitasta í guðshugmynd.
Þeir líta svo á, að biblían megi ekki
drottna yfir manninum, heldur vera
æðsti ráðgjafi hans i andlegnum
efnum.
I hvorum þessara flokka er Lút-
her ? Hann skipar sér í hvorugan
flokkinn, og þó gætu báðir eignað
sér hann. Margt mælir með þvi að
hann í skoðun sinni hafi aðhylzt
bókstafstrúna. 1 aðra röndina er
hann rantmur bókstafstrúarmaður.
Hann finnur sig bundinn við bókstaf
hlekkurinn i meðalgangarakeðju milli | biblíunnar og getur það jafnvel leitt
voldugustu höfðingjum heimsins Su‘ðs og lýðsins. Hann kunngerir, hann út í hinar mestu ógöngur. Má
gaf söfnuðum sínum til að styðjast
við. Hann áleit það að miklu leyti
einkamál hvers safnaðar, hvaða form
hann veldi guðsþjónustum sinum. —
Lúther var óeiginleg öll rammagerð
um trúarlíf manna. Hann slær engu
föstu, sem hægt er að benda á sem
haft á skoðanafrelsi manna. Hann
er ekkert við nýjar játningar riðinn,
að undanskildu því, sem hann lagði
til játningar þeirrar, sem lögð var
fyrir rikisþingið í Agsborg (Ags—
borgarjátningin) En þess ber að
gæta, að þótt sú játning sé talin laga-
lega bindandi með ýmsum hitherskum
kirkjum, þá var hún ekki samin í
þeim tilgangi, heldur sem vörn fyrir
hinum nýja sið og til þess að skýra
hann fyrir andstæðingunum.
A það ber að líta, að meðan Lút—
hers nýtur við, þá er starfsemi stefnu
hans aðallega út á við. —1 Hún er
fólgin i baráttu við hina kaþólsku
kirkju og hið rómverska keisaravald,
sem í Karli keisara hinum fimmta
sýndi sig hið fjandsamlegasta hinni
nýju siðfcót. Það er ekki fyrri en
nokkru eftir daga Lúthers, að fylgj-
endum hans ’gefst tími til að sinna
málum sinum inn á við og marka
stefnu kirkjudeildarinnar með á-
kveðna stefnuskrá.
En um leið og á því starfi er byrj
að, þá kemur það á daginn, að ekk-
ert er til þess gert að slá upp skjald-
borg til varnar skoðanafrelsi og
tryggja einstaklingnum það, að hann
fái þjónað guði sínum, svo sem sam-
vizka hans býður honum. Nýja
kirkjudeildin er reist á hinum sama
grundvelli- og hin kaþólska hafði stað
ið á, — þeim, að allar sálir skyldtt
steyptar í sama mót skoðana og
helgisiða, án tillits til persónulegrar
trúarþarfar einstaklingsins. Aður
var það kirkjuþing og páfi, sem
segja skyldu fyrir um þau efni. Nti
var vitnað til orða Lúthers, að æðsta
ráðið sé heilög ritning. En það var
á þeim tímum alveg eins og það er
nú, að allir lásu ekki sömu sannindin
út úr ritningunni. Og ef hver og
II.
I flestra brjóstum býr tilfinning
sú, sem nefnd hefir verið þrá eftir
sannleikanum eða þekkingarþorsti.
Mönnum er það knýjandi þörf að
eiga sem ákveðnasta mynd af heimi
þeim, sem við lifum i og þekkja lög
mál þau, sem hann lýtur, vita ákveð
ið um hlutverk sitt i þessu lífi og
hvernig tryggð verði hamingja í
framtiðinni.
Þorstinn eftir sannleika og þekk-
ingtt í þessum efnuni og efasemdir
geta valdið miklum sársauka. Því
hejir svo mikil áherzla verið á það
lögð að þeim þorsta yrði svalað eða
þorstatilfinningin deyfð. En það er
ekki hlaupið að þvi að vita allan
sannleika og langt myndi þess að
bíða að þekkingarþorstanum yrði
svalað á þann hátt, að ekkert væri
lengur til fyrir manninn að nema o?
leita að.
En maðurinn fann aðra léið beinni
og fyrirhafnarminni út úr þeim
vanda. Það bezta og sannasta sem
hann þekkti, tók hann samat/ og
setti í kerfi og sló þvi föstu, að
þetta væri satt og óbrigðult og allar
aðrar hugmyndir um þessi efni væri
villa ein. Hann fékk talið sér trú
um það, að hvert einasta atriði væri
guðleg opinberun, og til þess að
bvggja fyrir það, að það gæti valdið
óróleika og heilabrotum, þótt hjá
manninum vaknaði einhver sú spurn
ing, sem ekkert svar var gefið við
í hugmyndakerfi þessu, þá var sú seta
ing látin fylgja, að mönnum væri
fcannað að kynnast þeim atriðum og
syndsamlegt væri að brjóta heilann
um þau. Flestir gerðu sér ag góðu
þá tilkynningu og lifðu i ró og næði
og sælir í þeirri trú, að þeir vissu
allt sem þeir rnáttu vita, bæði á himni
og jörðu og engu minnsta atriði i
þeirri fræðslu gæti skeikað, og það
væri ekki aðeins ástæðulaust heldur
einnig syndsamlegt að láta andleg
viðfangsefni valda sér hugarstríðs.
Eg set mig í spor þessara manna,
ar trúar, þá hefir sannast að grund
völlurinn er sandur einn. Því að
grundvöllurinn er óskeikulleiki. Ef í
einu skeikar, hví getur þá ekki eins
skeikað í öðru ? Þetta finnur mað—
urinn, sem er að verja trú sin.t
og útiloka sig frá truflandi áhrif—
um. Allt það, sem hann hefir grund-
vallað fullkomna sálarró sína á, er
í veði, ef villutrúarmaðurinn fær
hann til heilabrota. Ut frá þessu skil
ur maður, hvernig sú kenning getur
orðið til, að eilif sáluhjálp sé því
skilyrði bundin, að þvi sé trúað, sem
kennt er í smáu og stóru. Meno
fundu að mikið gat verið í húfi ef
út af bar.
Gagnvart kröfunni um óskeikul t
kenningu, sem tæki af manni allt ó-
mak með að hugsa andleg mál, kemur
svo þessi játning Lúthers á þinginu
í Worms, að valdið, sem hann fyrst
og fremst veröi að beygja sig fyrir,
það sé hans eigin samvizl^a og sann
færing. Sé sú játning gerð að
almennri kröfu og færð út i æsar,
þá felur hún í sér þá kenningu. að
skylda mannsins sé að bera allar skoð
anir og hugmyndir undir dóm sam—
vizku sinnar og skynsemi og láta •
hana velja og hafna. Allt aðfengið
er efniviður, sent manns eigin sam-
vizka vinnur úr, — hún leggur til
hliðar það, sem hún sér sér ekki
henta, en byggir úr hinu heimsskoð-
un sína og siðgæðishtigmyndir. Af
ómótstæðilegri innri þörf hafði Lút-
her verið knúður til þessa. Hann
hafði sannfærst um það, að páfa og
kirkjuþingum hefði skeikað. Það
þarf ekki að efa að það hefir kosJ—
að hann geysimikið átak að hlaða
upp i þau skörð í lífss'koðun sína. sem
við það komu, að hann sannfærðist
um að páfa og kirkjuþingum mætti
ekki treysta. En hann byggði í þau
skörð og byggði svo sem samvizka
hans baug honum.
En hafi nokkru sinni spámannleg
orð verið töluð á undan tíma sín-
um, þá voru það orðin, sem Lúther
mælti i Worms, þegar dregnar eru út
í æsar rökréttar ályktanir af þeim.
Maðurinn telur sér það nauðsvnlegt,
að eiga heilsteypta heims- og lífsskoð
un. En það er svo með allt, sem
mennirnir þurfa að afla sér, að þeir
vilja fá það með sem beztutn kjör—
um og fyrirhafnarminnst. Það er
ekki fyrirhafnarmikið að taka við
lífsskoðun eldri kynslóðar og þurfa
ekki annað fyrir að hafa en að nema
hana og viðurkenna og ávinna sér
með þvi einu eilifa sælu. Þá er hitt
ekk-i eins aðgengilegt,, að bera hrert
einasta atriði í lífsskoðun sinni, með
heilagri alvöru undir dónt ^am—
vizku sinnar, sannleiksástar og skyn
semi, — hafna skilyrðislaust öllu, er
ekki stenzt fyrir þeim dómi og leita
að nýju og gefast ekki upp fyr er»
skoðunin er heilsteypt orðin, svo að
við má una, og hvert einasta atriði
er orðið í samræmi við það, sem mað
ur veit sannast og réttast. Það finnst
ekki öllum fýsilegt að leggia út á
þær bfautir, og það þarf heilaga festu
til að ganga þær brautir trúlega til
enda. Og hver sá sem fær gert sér
ofurlitla hugmynd um menningu 16.
aldar, hann undrast ekki, þótt játn-
ing Lúthers reyndist rödd hrópand-
ans í eyðimörku. Það var svo fjarri
þeirri kynslóð, að henni gat ekki einu
sinni komið það í hug, að hver og
einn færi að brjóta eilíf viðfangsefni
mannsandans til mergjar og mynda
sér sína lifsskoðun. En sannleikur—
inn er sá, að þar sem trúarbragða—
frelsi er og allskonar stefnum hindr
unarlaust ieyft að vaða uppi, þar
•koniast menn ógjarna hjá því, að
efast um eitt og annað og gera upp
fyrir samvizku sinni, hverjar leiðir
skuli valdar. Og þá vill verða svo,
að ein efasemdin vekur aðra, og
maðurinn þarf alltaf að vera að glíma
við ný og ný viðfangsefni á sviði
sem þannig er ástatt um og finn hví- eiTfðarmálanna, brjóta kenningar-
I'kri ógn það veldur þegar nýr boð- ' atriöi (íil mergjar og fella dóm sirm