Heimskringla - 10.08.1927, Síða 4

4. BLAÐSÍÐA.
HBIMSKBINGLA
WINNIPEG 10. ÁGÚST 1927.
(ðtofnall 1886)
Krmnr 6t • hrrrjin nl«Tlkailr(i
EIGKNDUR:
VIKING PRESS, LTD.
833 «K 833 SARGBST AVE . WINNIPEG
TAESlMIt 86 537
VarV blaUslns «r $3.00 é.rg:angurlnn bor«-
Ist fyrirfram. Allar borganlr senalst
THE VIKING PRESS LTD.
8IGFÚ8 HALLDÓRS frá Höfnum
Ritstjórl.
UtanAskrlti tll blabslns:
HE VIKING PIIE88, I,td.. Bo* 3103
UtanAskrlft tll rltstjOransi
EUITOH HEIMSKKINGI.A, Bn* 3103
WINNIPEG. MAN.
"Helmskrlngla is pnblisbed by
' The Vlklna Prraa Utd.
and prlnted by __
CITT PRINTING PUBI.ISHING CO.
833-835 Snrarnt Arr.. Wlnnlpe*. Man.
Telepbone: .86 53 7
WINNIPEG, MANITOBA, 10. ÁGÚST 1927
fsland.
Ræða flutt á íslendingadeginum í Winni-
peg 6. ágúst 1927.
Af séra Rúnólfi Marteinssyni.
“Undarlegt sambland af frosti og funa,
fjöllum og sléttum og hraunum og sjá,
fagurt og ógurlegt ertu, þá brunar
eldur að fótum þín jöklunum frá.”
Island!
“Rétt að nefna nafnið þitt
nóg er kvæði öllum.”
Island! hvað get eg sagt um þig eða
við þig?
Eg sem skildi við þig 12 ára gamall
drengur fyrir 44 árum síðan, og hefi aldrei
séð þig upp frá því. Ekki get eg dregið
björg af djúpi neinnar sérþekkingar um
þig. Ekki er eg meðal hinna lærðu í bók
menntum þínum; ekki er eg kunnugur
nema fáum brotum úr sögu þinni; ekki
er eg meira en stafandi í letri lyndisein-
kunna þinna; ekki er eg fróður um jarð-
fræði þína, hefi ekki fyrir mér neinar hag
skýrslur, er sýni veraldlega afkomu þína;
ekki hefir heldur neinn engill snert tungu
mína með heilögum eldi frá altari þjóð-
arinnar, svo eg gæti verið boðberi þinn
meðal þeirra, sem í fjarlægð búa.
Hvers vegna stend eg þá frammi fyrir
þessum mannsöfnuði í dag? Líklegast
rétt til að nefna nafnið Island; enda ætti
það að geta verið ræða engu síður en
kvæði. En vel að merkja, þó að Stephani
fyndist það kvæði, er ekki víst, að allir
hefðu auga, sál eða tilfinningu til að
finna þar verðmæti. Eg er þá hingað
kominn til að nefna nafnið þitt, Island,
og eg geri enga yfirlýsingu um, að eg
sjái meira í því hugtaki en aðrir. En
eitthvað hefir ísland verið mér, öll þessi
44 átr, og ekki er ísland mér enn glatað
Af einhverri ástæðu hefi eg gert mitt ítr-
asta til að kenna börnum mínum íslenzku,
halda á lofti hinu íslenzka í skóla- og
kirkjustarfi mínu; af einhverju hefir það
stafað, að ræktarleysi sumra landa minna
gagnvart feðra-arfinum, og hið aumkvun
arverða skilningsleysi þeirra á gildi ís-
lenzka gullsins, hefir valdið mér sárs-
auka. Af einhverju hefi eg staðið í stríði
út af þessu máli, og stundum orðið að
þola vanþökk bræðra minna vegna þess.
að eg vildi að vér legðum skynsamlega
rækt við það, sem feður vorir gáfu oss.
Óefað hefði það verið auðveldara að
fljóta undan straumi, sofandi að feigð-
arósi alls hins íslenzka í þessari heims-
álfu, en að vera að apa eftir laxinum, sem
'ieitar móti straumi sterklega og stiklar
fossa”, sérstaklega þegar vanmáttur
sjálfs mín og áhugaleysi annara hömluðu
stökki upp fossinn. í þeim ástæðum hefir
margur maðurinn spurt: Hvers vegna þá
að vera nokkuð að stríða við þetta? Já,
hvers vegna hefi eg verið að fást við að
rækta íslenzk blóm á amerískri grund?
Svarið er einfalt og liggur beint við.
Það er af því að ísland er í sálu minni.
Ekki verður vatni ausið úr brunni, sem
er þur. Það verður aðeins gert þar sem
vatn er.
Matthías Jochumsson segir á einum
stað: ‘Hljómið innst í öndu vorri eilífs lífs
æðstu tónar.” Hvernig getur slíkt átt
sér stað? Aðeins með því eina móti, að
í sálunni sé eitthvað það, sem tekur á
móti himnesku tónunum. Það verður að
vera eitthvað himneskt hið innra, til þess
að geta samþýðst því himneska, sem til
manns kemur. Tvær raddir verða aldrei
samróma, ef önnur á ekkert skylt við
hina. Himnaríki í anda mannsins fagn-
ar himneskum tónum. Þannig er farið
sáflarástandi allra manna.
Á sama ihátt kemur hið íslenzka til
mín eins og kunningi, af því að Island er
þar fyrir. En ísland getur verið þar á
margvíslegu stígi og með ýmsum hætti.
Hvað get eg með sanni sagt að eg eigi
frá íslandi? Því eg á eitthvað þaðan,
sem er svo sterkt, að eg neita að láta
hrakspár auraávinningsins múlbinda mig.
Til að breyta líkingunni, stendur svo á
fyrir mér, að tveir stórir golþorskar ætlá
að gleypa mig: Annar, sem segir: hættu
að klifa brattann, því þú kemst þangað
aldrei; hinn segir: þú ert svo fáfróður um
íslandi, er nú ekki mikið: aðeins ómar.
gerir samt ekkert til, því eg veit hvað eg
á og veit hvað eg vil. Það sem eg ál frá
Jslandi, er nú ekki mikið: aðeins ómar-
Það eru jafnvel fjarlægðar-ómar, en það
eru ómar, sem eg er sannfærður um að
aldrei hætta. Eg þykist þess fullvís, að
ísland ómar í sálu minni til hinztu stund-
ar, að enginn skarkali lífsins megnar að
kæfa þá óma. ísland er nokkur hluti af
lífi mínu. Eg hlýt að vera það sem eg
er. Meðan ísland ómar sálu minni, hlýt
ur það að koma í ljós í starfi mínu og
stefnu.
Leyfum þá allir ómum Iands og þjóð-
ar að berast til vor dag. Hljóníi þeir
skært og hljómi þeir lengi.
ísland, sem lyftir kolli þínum upp úr
“ægi blám”, og horfir með ró á freyðandi
öldur, hvert sem auga þitt lítur; Island,
með töfrandi tign í litskrúði fjalla; með
ögrandi mátt í fossum og gígum; Island,
með friðsæla dali, “þar sem við búann
brattra kletta æðandi fossar eiga tal; þar
sem að una hátt í hlíðum hjarðir á beit
með lagði síðum”; Island, “þar sem að
æðarfugls móðurkvak ómar í ró við
engjamar grænar á lognstafa sjó”; Is-
land, þar sem að feður vorir hafa þrosk-
ast að þrautseigju í baráttu við illviðri á
heiðum og hafi; ísland, með álftir í veri,
og hveri, sem<vella og gjósa. “ísland, Is-
land, mitt ættarland, þú aldna gyðju-
mynd”! Þú ert oss ekki horfin, því þú
ómar í sálum vorum.
Frá hinum margvíslegu blæbrigðum,
dásamlegri fegurð og hrikalegum mikil-
leik íslenzkrar náttúra, berast mér ómar,
sem ekki eru með öllu óskyldir þvi eðl-
isfari, sem þjóðin hefir gefið mér.
I hverjum sönnum íslendingi verður
það að áhrínsorðum, sem Grímur Thom-
sen segir:
“Og í sjálfs þín brjósti bundnar
blunda raddir náttúrunnar, íslands eigið
lag.
Innst í þinum eigin barmi,
eins í gleði, eins í harmi, ymur íslands
lag.” ,
Um Hallgrím Pétursson sagði Matthías
Jochumsson:
““Niðjar íslands munu minnast þín
meðan sól ál kaldan jökul skín.”
Slíkt getur með engu móti komið til
greina, nema Hallgrímur Pétursson eigi
áfram ítök í hjörtum ísl.. Svo lengi sem
það er tilfellið, kemur bergmál frá hjört -
unum. Frá þeim koma ómar til svars
þess, sem til þeirra hefir komið, eða á-
vöxtur af því. Með ísland í sálunni send-
ir skáldið af útlendri storð óma elsku og
aðdáunar:
“Þú Vorgyðja svífur úr suðrænum geim
á sólgeisla vængjunum breiðu.
Til Isalands fannþöktu fjallanna heim,
að fossum og dimmbláum heiðum.
Eg sé hvar í skýjum þú brunar á braut.
Ó, ber þú mitt ljóð heim í ættjarðar-
skaut.”
Eg á ekkert skáldaorð á tungu minni,
en ómarnir í sálu minni, af því að ísland
á þar heima, eru nákvæmlega hinir sömu
og góðskáldsins.
Ómar frá öðru íslenzku skáldi, Sig. Júl.
Jóhaimessyni, koma mér í hug, túlka
sama efni og eru algerlega eins og eg
vildi hafa sagt frá þeim:
TIL VINANNA HEIMA.
Eg sendi ykkur kveðju yfir sæinn,
eg sendi hana langt út í geim,
og hjarta mitt biður þess blæinn,
að bera hana til ykkar heim.
Á morgnana, er sól skín á sæinn,
og söngfugla heyri eg lag,
af alhuga bið eg þess blæánn,
að bera ykkur góðan dag.
Á morgnana, er sól skín á sæinn
og söngfugla heyrið þið lag,
eg vona að þið biðjið þfess hlæinn,
að bera mér góðan dag.
Þá sólin er hnígin i sæinn
og sofnar hvert auga rótt,
af alhug bið eg þess blæinn
að bera ykkur góða nótt.
Þá sólin er hnígin í sæinn
og sofnar hvert auga rótt,
eg vona að þið biðjið þess blæinn,
að bera mér góða nótt.
Þá sólin er hnígin í æginn
og sefur hvert auga rótt,
ó, Drottinn minn, biddu þess blæinn,
að bera okkur góða nótt.
Ef Drottinn minn biður þess blæinn,
að bera okkur góða nótt,
þá dvínar öll þreyta eftir daginn
og draumarnir svala okkur rótt.
Eg sendi ykkur kveðju yfir sæinn,
eg sendi hana langt út í geim,
og hjarta mitt biður þess blæinn,
að bera hana til ykkar heim.
I marzhefti Scandinavian American
Review er ritgerð um ísland eftir E.
Dieth, kennara í þýzku við Aberdeen há-
skólann á Skotlandi. Hefir hann tví-
vegis ferðast til Islands, og er vel að sér
í íslenzkri tungu. Hann segir frá því,
hvað vanalegir ferðamenn vilji sjá á ís-
landi. Það er auðvitað hin einkennilega
fjallasýn, sem sumir sækjast eftir að sjá,
þegar þeir era orðnir þreyttir á Italíu
og Svisslandi. Hálfur mánuður á íslandi
nægir þess háttar mönnum. En þegar
þetta þrýtur, segir Dieth, er hið bezta eftir,
Islendingurinn sjálfur.
Eg hefi þegar minnst á óma landsins,
en það er ekki nema hálfsögð saga. Jafn-
vel landsins sjáflfs get eg ekki minnst án
þss, að hafa þjóðina, sem þar býr, í huga.
Og nú vil eg lítils háttar minnast sérstak-
lega á fólkið. Þeir ómar ná betur til
vor, því hér erum vér í margvíslegum
félagsskap við Islendinga. Fáir þeirra
eru samt óbreyttir íslendingar. Amerísku
áhrifin hafa breytt þeim flestum á ýms-
an hátt. En það eru íslenzkir ómar, sem
vér viljum heyra í dag; gera oss grein
fyrir fslendingnum eins og hann er á
íslandi.
Tveir menn gengu eitt sinn fram fyrir
Ólaf Svíakonung árið 1000. Þeir hétu
Hrafn og Gunnlaugur. Báðir vildu þeir
flytja konungi kvæði, og orsakaðist snörp
deila milli þeirra út af því, hvor þeirra
ætti að flytja kvæði fyr. Með hörkubrögð
um komst á samkomulag og bæði kvæðin
voru flutt. Má vera að þetta sé ekkert
merkilegur atburður; en tilfellið var, að
víða þar sem Islendingar komu til ánn-
ara landa í fornöld, voru þeir í metum
liafðir, fluttu konungum kvæði, gerðust
lendir menn þeirra, skipuðu virðingarsess
í skálanum, kepptu í hinum mestu íþrótt-
um, og voru framarlega í fylkingum i
styrjöldum. Eg held að þetta sé ekkert
skrum, heldur blátt áfram sannleikur.
Fleiri hundruö ár líða. Þá kemur kven
maður að nafni Marsibil Semingsdóttir
að bæ, er heitir Hallandi á Svalbarðs-
strönd við Eyjafjörð. Ó1 hún þar svein-
barn. Lítt var drenghnokki þessi velkom
inn gestur á Hallandi, því þegar hann
var næturgamall, var stúlka, sem nefnd
er Margrét, send með hann í poka á bak-
inu til þess að færa hann hreppstjóran-
um. Þannig byrjaði æfi íslendings eins
Að vísu komst hann ekki til hreppstjór-
ans, dagaði uppi á leiðinni hjá Sigríði á
Dálksstöðum, fékk þar gott uppeldi, en
ekki menntun. Varð svo fátækur bóndi,
og var á seinni hluta æfi sinnar kallaður
Bolu-Hjálmar. Á gamals aldri, sveitlæg-
ur, með krepptar hendur og þrotna krafta
sagði hann, og sagði með því sanna sögu:’
“Guð veit, eg hefi þar árin öll
erfiðiskröftum veikum slitið,
öreiga vildi forðast föll,
fældist því hvergi mæðustritið.
Líkaminn sýnir leifarnar
og lúamerkin á veiku holdi,
að eg sérhlífinn varla var
við hann á meðan fjörið þoldi.
I þessum ástæðum má það teljast undra
vert, að hugar hans gat “til hæða flogið”
og “foldar fúaryk af fjötrum hrist”; ort
Ijóð, sem að andlegri auðlegð, orðkyngi
og formfegurð, stenzt dóm snillinga
Hann yrkir beztu Ijóðin sín í örbirgð og
i Ekkert finst mér eftirtektarverð '
ar við þjóðina mína en þessi ,
geislabrot anda og snilldar, sem
koma í ljós hjá svo mörgum
sonum hennar og dætrum, sem
áttu við þau kjör að búa, sem
virtust synja þeim um allan
menningarþroska.
Sagt hefir verið um Gyðinga,
að engin önnur þjóð geti sýnt
aðra eins sögu afburðamanna.
2000 árum f. K. hafi Gyðingur
(Jósef) verið forsætisráðherra
á Egyptalandi; 1000 árum síðar
hafi Gyðingur (Daníel) verið
forsætisráðherra í Babýlon, og
1900 árum e. K. hafi Gyðingur,
Disraeli, verið forsætisráðherra*
á Englandi; í sérhverju tilfelli
í æðsta ríki veraldarinnar á
þeim tíma.
Eg vil engan samanburð gera
íslendinga og Gyðinga; en eg
held að enginn sé vegur til að
neita því, að í íslendingum er
óvanalega gott efni.
I aumustu hörmungum hefir
ljós andans logað hjá einkenni-
lega mörgum íslendingum. —
Dæmin, sem á var drepið, eru
aðeins lítill hluti af aragrúa.
Bæði á íslandi og hér í þessari
heimsálfu, er það áberandi, þeg
ar tillit er tekið til fámennis
vors, hve margir eru afburða
gáfumenn, eða hafa ratt sér
einkennilega tilkomumikla
braut.
Eg veit að með gott efni er
af oss mjög oft illa farið, og að
oss hættir einmitt við að upp-
hrokast af mikilleik þess, að
komast upp úr skarninu. Þetta
er á engan hátt sagt til þess að
nokkur fari að hugsa um sig
eða þjóð sína hærra en hugsa
ber, en það er sagt til þess að
styðja að því, að vér mættum
bera gæfu til að meta rétt það
sem vér eigum og ávaxta það
pund, sem vér höfum af guði
þegið.
En heimilishaga gaf Drott-
inn þjóð vorri á íslandi. Þar
“fóstraðist hún við elds og ísa
mein og áhrif af náttúrunni
háu”. Þar slær hjarta þjóðar-
innar. Þar er berglindin tæra,
sem vér allir hljótum að drekka
af svaladrykk hins íslenzka
anda. “Þar hefir Drottinn
drykkjað þjóð með þrótt á þraut
dimmri nótt”. Og þar hefir
gleðin ómað í sérhverju hjarta
á sólbjörtum sumardegi. Þar
hefir þessi einkennilega, litla
þjóð hugsað og samið ljóð og
sögur. Eina orsök þess, að vér
höfum komið saman í dag, er
sú að ísland ómar í sálum vor-
um.
vors sem niðjar Fjallkonunnar,
erum hér ^stödd einnig sem
samarfar allra þjóða í nýju
landi: Canada; að nýju nafni:
Canadian. Vér Islendingar er-
um einn sá þjóðflokkur, sent
hlutdeild á í því að hér, í þess-
ari álfu, er að rætast einn af
| fegurstu draumum mannkyns-
ins: að allar þjóðir verði eitt.
Síðan að styrjaldir hófust,
, fyrir þúsundum ára, hefir friðar
j hugsjónin lýst stríðsmyrkur ald
anpa, með æ vaxandi ljómar
eins og sólin, áður en hún rís,
boðar komu sína með vaxandi
dagroða. Nú vonum vér, sem
á þessari öld byggjum jarðríkið,
að morgunn friðardagsins sé
runninn, þó enn séu ský við
sjóndeildarhringinn, er skyggja
á dýrð friðarsólarinnar.
Friðarhujgsjóninni hefir á öll-
um öldum fylgt sú trú, að sá
tími kæmi, að allar þjóðir heim&
ins lytu sama vaidi — stjórnar-
farslega; að alveldi kærleik-
ans speglaðist í bræðrasam-
bandi þjóðanna. Margir sjá í
Alþjóðasambandinu svonefnda
(League of Nations) uppfylling
hugsjónarinnar, þó ófullkomið
sé enn sem komið er. Aðrir
benda á það, að brezka ríkið,.
eða öllu heldur brezku ríkin, er
ÖU lúta sama konungi, en eru
þó að öllu leyti stjórnarfarslega
sjálfstæð, séu ímynd hins nýja
friðarheims. En hvar, má eg
spyvja, er hægt að sjá gleggri
mynd bræðrafélags allra þjóða,
en hér, í því landi, sem vér
byggjum, í þeirri þjóð, sem vér
erum hluti af? Hvernig geta
allar þjóðir heimsins betur lært
að þekkja hver aðra, en með
því að búa allar í sama landi,
eiga allar sameiginleg áhuga-
og starfsmál, en gleyma þó
aldrei uppruna sínum né landi
því, sem feður þeirra töldu sitt
föðurland. Sem Canadamenn
með öðrum Canadamönnum
frá öðrum þjóðum, útbreiðum
vér þekkinguna á íslendingum
og íslandi — og þekking er sam
hyggð, samhyggð er kærleik-
ur, og kærleikurinn er andi
friðarins. Sem Canadamenn,
samlandar vorir, flytja, t. d.
Úkraníumenn hér oss þekkingu
á sinni þjóð — og þannig hiætti
halda áfram að telja. Hér læra
þjóðir heimsins að þekkja hver
aðra. Þannig reynist hið can-
adiska þjóðlíf jarðvegur, þar
sem frækorni friðarhugsjónar-
innar — alþjóðasambandsins
~ hefir verið sáð, til þess að
verða séinnat meir feiknastórt
tré.
Nær því síðasti ómurinn, sem
eg læt berast til yðar, er bæn
fyrir íslandi frá Þjóðfundarsöng
f Bólu-Hjálmars. Þó yður finnist
orðin of sterk,, getið þér ekki
annað en kannast við, að heitt
blóð rennur þar í æðum:
“Legg við, faðir, líknareyra,
leið oss einhvern hjálparstig;
en viljirðu ekki orð mín heyra,
eilíf náðin guðdómlig,
skal mitt hróp af heitum dreyra
himtyiinn rjúfa kringum þig.”
Legg, Drottinn, liðsemd öll-
um íslands börnum, hvar sem
þau eru; en ísland! “ísland,
þig elskum vér alla vora daga.”
“Þið þekkið fold með blíðri brá
og bláum tindi fjalla,
og svanahljómi, silungsá
og sælublómi valla,
og bröttum fossi, björtum sjá
og breiðum jökulskalla.
Drjúpi hana blessun Drottins á
um daga heimsins alla.”
---------------x--------
Minni Canada.
Ræða flutt á íslendingadegin-
um í Winnipeg 6. ágúst 1927.
Af Miss Aðalbjörgu Johnson.
Herra forseti! Háttvirtu
tilheyrendur! Tignaða
ímynd vorrar öldnu móður!
Vér, sem hér erum saman
Hver sem leit fylkingarnar,
sem söfnuðust saman í skemti
garði Winnipegborgar 1. júlí f
ár, sá þar merkisbera hinna
helgustu vona heimsins. Draum
ur aldanna er að rætast hér í
dag. Canada er fyrirmyndun
ýprototype) alheims bræðra-
lagsins — allra lýða á allri jörð;
og til þeirrar fyrirmyndunar
höfum vér íslendingar verið
kallaðir af Alföður þjóðanna að
Jeggja vorn skerf.
Evrópa er byggð íslending-
um, Englendingum, Irurn, Skot-
um, Þjóðverjum, Rússum, Ung-
verjum, Hollendingum — og
mörgum fleiri þjóðum. I Can-
ada, álíka stóru landflæmi og
E.VrÓpa fr’ mætast aUar þessar
þjóðir, iuta sama fána, syngja
allar einum rómi “O Canada,
Our Home and Native land” —
þó á stundum séum vér seinir
og gleymum ef til vill að taka
ofan hattana. Hér eru þær all-
ar eitt: hin nýja þjóð vor: Can-
ada!
Eitt sinn voru íslendingar ný
þjóð. Fyrir rúmum þúsund ár-
um síðan þekktist ekki orðið ls
lendingur. En fyrir sextíu ár-
um síðan þekktist ekki orðið
Canadian”, í þeirri merkingu,
sem það nú er notað. Aðeins
fyrir sextíu árum! Nú hljómar
það um allan heim!
Það mun naumast þörf á því
að rekja hér sögu þessara 60
á*-a. Það hefir mikið vérið um
og ritum
og mánuði
hátíðahöldin..
IWUÍIU X 1,11 oamcig- | ÖJUUS
inlega að minnast þjóðernis 1 í sambandi