Heimskringla - 18.11.1931, Blaðsíða 4
4. BLAÐSIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 18. NÓV. 1931
Hchnskringla
(StofnuS 1SS6)
Kemur út á hverjum miðvikudegi.
Eigendur:
THE VIKING PRESS LTD.
«53 og «55 Sargent Avenue, Winnipeg
Talsími: S6 537
Verð blaðsins er $3.00 árgangurinn borgist
fyrirfram. Allar borganir sendist:
THE VTKING PRESS LTD.
Ráðsmaður TH. PETURSSON
«53 Sargent Ave., Winnipeg
Manager THE VIKING PRESS LTD.
853 Sargent Ave., Winnipeg
Ritstjóri STEFÁN EINARSSON
Vtanáskrift til ritstjórans:
EDITOR HEIMSKRINGLA
«53 Sargent Ave., Winnipeg.
“Heimskringla” is published by
and printed by
The Viking Press Ltd.
853-S55 Sargent Avenue, Winnipeg, Man.
Telephone: 86 537 ,
WINNIPEG 18. NÓV. 1931
ÞÖRF Á ÞJÓÐRÆKNISSTARFSEMI.
Fyrir þrettán árum síðan, um það
leyti sem Þjóðræknisfélag íslendinga í
Vesturheimi var stofnað, var þeirri spurn-
ingu hreyft, hvort nokkur þörf væri á
því að stofna nýjan félagsskap. Þetta var
árið 1919, á þeim tíma, er einkunnarorð
hinna svonefndu “100% þjóðernissinna”
vöktu hæztu bergmálin: “Ein lög, ein.
tunga, eitt þjóðerni”, og eftirómar stríðs-
eggjananna kváðu enn við í eyrum. Fé-
lögin voru þegar mörg og af misjöfnu
tæi og hafði misjafnlega gengið að finna
þeim verkefni og halda þeim lifandi. —
Spurningu þessari var aðallega beint að
hinu nýstofnaða Þjóðræknisfélagi. Eigi
var laust við, að í henni feldist ótti eða
grunsemd, um óleyfileg samtök.
óljóst höfðu menn þó orðið þess á-
skynja, að samskonar félagsskapur hafði
verið stofnaður meðal hinna eldri þjóð-
flokka í landinu. íslendingar voru því
ekki hinir fyrstu til að finna upp á því.
En þetta hafði gerst fyrir löngu og á
friðartimum. — Félagsmyndanir þessar
höfðu farið svo hægt, að þær höfðu ekki
sætt neinni almennri eftirtekt, og svo
lágt, að þær höfðu ekki vakið nein sér-
stök ummæli í blöðunum; því engum, er
utan við stóð, hafði hugkvæmst þá, að
þau gætu verið varhugaverð, óþörf og ti!
ásteytingar þeim er að þeim stæðu, eða
þröskuidur í vegi helztu nauðsynjamála
almennings. Því ríkti þögnin og friður-
inn. Án þess að því væri veitt sérstök
eftirtekt, spruttu upp í kyrþey þjóðrækn-
isfélög Englendinga og Skota, íra og
Walesbúa, Svía og Norðmanna, Þjóðverja
og Frakka, auk fleiri þjóða.
Fæstir þeirra manna, er utan við fé-
lagsskap þenna stóðu, munu hafa kynt
sér starfsemi hans, markmið eða tilgang,
né heldur að hvaða notum hann var
smámsaman að koma eða gat komið í
framtíðinni. Áreiðanlega kyntum vér fs-
lendingar oss það ekki. Þess vegna skeik-
aði líka svo mjög dómgreindinni, er til
þess kom að ákveða þörf og nytsemi hans
vor á meðal. Víst er um það, hefðu
menn reynt að kynna sér hann, hefði
þeir skjótlega komist að raun um, að
ekkert væri í honum fólgið, er gert gæti
hann varhugaverðan. Engrar upplýsingar
krafðist hann af félagsmönnum, er stofn-
að gæti þeim í vanda, heldur þeirrar einu,
að þeir segðu til um þjóðerni sitt, er
þeim tæplega gat verið launungarmál, og
hlaut að liggja í hámælum, hvort heldur
sem var. Skyldur voru þeim eigi upp á
lagðar aðrar en þær, er hver skynbær
maður hlaut að telja sjálfsagðar: að halda
hjá sér vakandi minningunni um þjóð-
erni sitt og varðveita það sem bezt er í
arfi þjóðarinnar.
En það var annað, sem allir sáu og öll-
um var ljóst. Hvernig sem á því stóð, þá
voru það þessar þjóðir, sem mest bar á
og mest voru teknar til greina í þjóðfé-
laginu, hver á sína vísu, þar sem þær
höfðu nokkru afli á að skipa. Líklega
stóð það ekki í neinu sambandi við fé-
lagsskapinn eða samheldni þeirra inn á
við? Þær höfðu sig bezt áfram til vegs
og virðingar, íðnreksturs og umráða, í
landinu, og skipuðu öndvegi í iands- og
héraðsmálum, á löggjafarþingum, í borg-
arráðum yfir þvera álfuna. í opinberum
umræðum, í blöðum og tímaritum, í
stefnuskrá hinna pólitísku flokka, var
sneytt hjá öllu, er meta mátti til móðg-
unar við þær, en reynt hins vegar að
sýna fram á ágæti þeirra og yfirburði,
einkum í þeim landshlutum, þar sem þær
voru sem fjölmennastar fyrir. í þessu
sambandi þarf ekki annað en að minna
á “þýzku’’ og “norrænu” ríkin í Banda-
ríkjunum, og yfirráð Englendinga, Skota
og Frakka hér í landi, sem öllum eru
kunn.
Af hverju gat þetta stafað? Hvað
lyfti undir þjóðir þessar til þessara háu
metorða, annað og meira en höfðatalan,
sem ekkert þýðir þegar samtökin vanta?
Var það af því að meira væri í þær
spunnið, andlega og vitsmunalega, en
hinar þjóðirnar, er urðu að láta sér það
lynda að vera ösku- og vatnsberar í
þjóðfélaginu? Eða var það af því að
þjóðernismeðvitundin væri viðkvæmari
og betur vakandi hjá þeim en hjá hin-
um? Var það af því að drengilegur metn-
aður og sjálfsvirðing létu til sín heyra,
svo að þeim varð ekki við vært að selja
hlut sinn “hálfum hleif og höllu keri”?
Eða var það af því að þjóðarsaga þeirra
hverrar um sig var búin að brenna það
svo inn í hugarfar þeirra, að lífið væri
sókn upp á við til sigurs og sjálfsákvæð-
is, að þær gátu ekki við það unað, að
þeim væri úthlutað ómyndarlegra óðal,
á þessum alþjóða vettvangi hins nýja
heims? Hvert þessa var það, eða var
það alt þetta til samans? En hvað var það
þá, sem örvaði þessar tilfinningar?
Það var ekki gott að vita. Það gat
verið efni til allskonar heilabrota, þótt
fullyrða megi, að eigi hafi það haldið
ofmjög fyrir oss íslendingum vöku fram-
an af árum, ef dæmt skal eftir fram-
kvæmdum vorum og fyrirætlunum eða
ræðum og ritum á þeim árum. Vér
hugsuðum ekki hærra en hugsa bar, en
svo var tæplega til þess að ætlast. Þó
voru á því einstaka undantekningar, og
til þeir menn, er hvöttu til almennra sam-
taka og bentu á, að hvaða notum það
gæti komið þjóðflokknum, til skjótari
viðurkenningar, ef hann héldi saman
sem einn maður. En þær undantekning-
ar voru fáar.
Afstaðan var óljós, viðkynningin út á
við takmörkuð. Umhugsunarefnin spunn-
ust fæst út af hinni nýju reynslu í hinu
nýja landi, er fremur gaf efni til þungra
átaka og uppihaldslauss erviðis, en kyr-
látrar íhugunar og framtíðar ráðagerðar.
Umhugsunarefnin voru af öðrum toga,
eldri og frá annari tíð og fæst sprottin
innan að frá. Þau höfðu flest verið lát-
in í almennjng, eins og þegar ólekju er
ausið í ask. Mælir andlega lífsins var
troðinn, skekinn og fleytifullur. Það var
því ekki kyn þó keraldið læki, né að fyrir
skilningnum tefðist, að gera sér ljósa
grein fyrir alveg óþektum hlutverkum, en
orkan snerist upp í innbyrðis þref og
þras um al-einkisverð efni og fánýtan
persónulegan matning.
Þá bætti það heldur ekki úr skák, sem
oft bar við, en stafaði af hinu sama, þeg-
ar ónákvæmur mælikvarði var lagður á
stefnur eða kenningar, sem haldið var
að innflytjandanum, en margar hverjar
fundnar upp í innlendum flokkadeilum
og pólitísku braski, og svo vaxnar, að ef
við þeim var tekið og þeim veitt blint
fylgi, gat það haft hinar skaðlegustu af-
leiðingar fyrir framtíð hans. Nefna má
eina slíka kenningu, er mjög hefir verið
haldið fram í Canada, og í Bandaríkjun-
um síðan á ófriðarárunum, en átti hér í
landi upptök sín upphaflega í pólitísku
deilumáli, út af alþýðuskólalögum þessa
fylkis, á árunum 1880—96. Skólalögin,
eins og þau voru þá, heimiluðu flokki
manna eða héruðum að halda uppi sér-
skólum, er undanþegnir voru eftirliti og
yfirráðum þess opinbera. Námsgreinum
mátti haga eftir samkomulagi hlutaðeig-
pnda, og kenna þá tungu, er aðstandend-
ur óskuðu eftir. Engir notuðu sér leyfi
þetta nema Frakkar og Þjóðverjar lítils-
háttar. En nú voru allir Frakkar kaþ-
ólskrar trúar og skólar þeirra því undir
yfirráðum kaþólsku kirkjunnar. í Austur-
Canada hafði hún verið all-umsvifamikil
og víða ráðið þar lofum og lögum. Ótt-
uðuát mótmælendur að hún kynni að ná
hinum sömu tökum í Vesturlandinu, er
þá var að byggjast, fengi hún óátalið að
hafa stóran hluta alþýðuskólanna í sín-
um höndum. Þá bættist ofan á þetta, að
þá um skeið hafði staðið í miklu stappi
milli hins enskumælandi og frönskumæl-
andi hluta þjóðarinnar. Bitust þeir um
völdin og vildu hvor um sig troða skóinn
niður af hinum. Það var því í tvöföldum
tilgangi, að farið var fram á breytingu
skólalaganna, á þann veg, að skólar all-
ir yrðu settir undir umsjón mentamála-
ráðgjafa fylkisins, tungumála- og trúar-
bragðakensla fyrirboðin, en sömu lög og
sama námsskrá sett fyrir þá alla. En sem
venja er til hjá stjórnmálamönnum, að
hinn eiginlegi tilgangur er aldrei látinn
uppi með neinu, sem farið er fram á,
heldur leitað eftir einhverju öðru, sem
líklegt þykir að hljóta muni almennara
samþykki, þá í stað þess að segja sem
var, að fram á lagabreytingu þessa væri
farið til að hnekkja viðgangi Frakka og
kaþólsku kirkjunnar í Vesturlandinu, og
óbeinlínis annara þjóðflokka, er eigi voru
af enskum uppruna, var svo látið heita,
að barist væri fyrir almennings velferð
og framtíðareiningu ríkisins. Komið var
. með þá kenningu, að velferð innflytjand-
ans og alþýðunnar væri undir því kom-
in, að þjóðbrot hvert gæfi hér upp sem
skjótast einstaklings- og tilverurltt sinn,
og að þau rynnu saman í eina heild, svo
að hér yrði sem fyrst ein tunga og ein
þjóð. Til þess að ná þessum tilgangi væri
einasta meðalið, að einhæfa alþýðuskól-
ann, svo að hann yrði sameiginleg stofn-
un um land alt, með einni og sömu
kensluskrá; með því yrði hin uppvaxandi
kynslóð — unglingarnir — að jafningj-
um, allir uppaldir á $ama hátt, innrættar
hinar sömu hugsjónir og siðir, leystir úr
þeim álögum, er hin sérskyldu þjóðerni
hefðu á þá lagt.
Þetta lét vel í margra eyrum. Enginn
gat haft á móti því að vinna að einingu
ríkisins. Enginn gat samvizkusamlega
staðið svo í vegi fyrir velferð barna sinna,
að ekki legði hann fúslega alt í sölufnar,
til þess að þau næðu því að verða jafn-
ingjar óskabarnanna í landinu. Eigi var
hægt að mæla á móti því, að hagkvæm-
ast var að nota eina tungu um land alt.
Hjá því varð eigi unt að komast, að lög-
skipað yrði ríkismál, er á væri birtir úr-
skurðir dómstóla og fyrirmæli þinga. Að
vísu gátu ríkismálin verið fleiri en eitt,
en aldrei svo mörg, að allar þær tungur
yrðu lögleyfðar, er talaðar væru í land-
inu, og þess vegna gátu ekki tungur
hinna fámennari þjóðflokka komið til
greina. — Þetta alt var satt. marg-satt.
Lagabreytingarnar náðu því fram að
ganga, og skólafyrirkomulagið var fært
undir fyrirmæli þeirra.
Með því hefði mátt búast við að máli
þessu væri lokið, en svo var ekki. Kenn-
ing þessi, er kom upp meðan á baráttu
þessari stóð, var of þýðingarmikil, frá
ýmsu sjónarmiði skoðað, til þess að henni
væri kastað. Hún var leyst frá skóla
málsþrætunni — kom henni raunar aldrei
við. Henni var nú haldið fram sem sér-
stakri þjóðfélagskenningu (social doct-
rine), og upp af henni spruttu hinar há
fleygu iíkingar um “bræðslupottinn”,
“deigluna”, “saltið og þjóðgrautinn” o.
fl.
í þessu sambandi má minna á ritgerð-
ir eftir Hon. J. A. Davidson fylkisféhirðir
1902, þar sem hann mjög eindregið mæl-
ir á móti því, að innflytjendum sé leyft
að setjast að í sérstökum nýlendum, eins
og tíðkast hafði, þar sem þeir geti varð-
veitt tungu sína og þjóðareinkenni í það
endalausa, en leggur til að þeim sé dreift
sem mest á milli óskyldra þjóðflokka,
svo að hinar sérstöku tungur hverfi sem
fyrst, en upp vaxi eitt þjóðerni og ein
tunga. Var nú kenningu þessari svo
komið, að í stað þess að upphaflega var
fram á það farið, að menn lærðu að mæla
á eina sameiginlega tungu, þótti það
varða alþjóðarheill, að engum lærðist að
mælast nema á eina tungu. Síðasta út-
færslan, og við hana situr enn, var gerð á
miðjum stríðsárunum. Herðir hún á
böndunum og krefur skilyrðislaust, að
út sé rýmt öllum “erlendum’ tungum og
útþurkuð öll “útlend” þjóðerni. Flutn-
ingsmenn hennar nefna sig “100% þjóð-
arsinna’’, og að fornum riddarahætti,
hafa valið sér kjörorðin: “Ein lög, ein
tunga, eitt þjóðerni’’.
Þó undarlegt megi virðast, hefir kenn-
ing þessi eignast ítök hjá hinum ýmsu
þjóðflokkum, og þar á meðal hjá oss.
Stafar það auðvitað af því, eins og eg
gat um að framan, að kenningin hefir
verið gleypt umhugsunarlaust, eða skiln-
ingurinn ekki gripið, að það er sitt hvað,
að mæla eina tungu eða aðeins mæla
á eina tungu. Orðtökin eru lík, en heilar
heimsvíddir liggja þar á milli. Enn furðu-
legra verður þetta þó, þegar það er at-
hugað, að kenning þessi hefir ekki hlotið
neinn sérstakan stuðning frá æðri stöð-
um, til dæmis frá mentamönnum lands-
ins. Árlega er varið stórkostlegu fé til
tungumálakenslu, bæði við miðskóla og
háskóla ríkisins. Ríkið virðist því vera
fremur en ekki á eftir í umbóta- og menn-
ingarviðleitni sinni, þessum 100% “þjóð-
vinum” og hugsjónamönnum. Það virð-
ist naumast vera hægt að hugsa sér fá-
ránlegri skollaleik en þenna;
annars vegar er almenningur
talinn á, ^ð varpa sem örast
frá sér þeim fræðum, sem ríkið
hins vegar kostar kapps með
að útbreiða þekkingu á, og ver
til árlega ærnu fé! —
Margt hefir gerst í félagslíf-
inu, bæði hér og sunnan meg-
in landamæranna þessi síðari
ár, er vakið hefir menn til al-
varlegrar íhugunar á þessum
efnum, og niðurstaðan orðið sú,
að flestir hinir merkari þjóð-
félagsfræðingar hafa orðið að
kannast við, að afþjóðunar-
stefnuna megi telja með hinum
skaðlegustu blekkingartilraun-
um síðari tíma. Svo ákaft hafi
verið gengið fram í að fletta
innflytjandann þjóðerni hans,
að til óhamingju hafi leitt bæði
fyrir hann og aðra. Að þessu
hafa verið leidd óyggjandi rök.
En það var úr herbúðum
þessarar kenningar, að spurn-
ingunni var varpað að Þjóð-
ræknisfélaginu um árið: “Er
nokkur þörf á slíkum félags-
skap?’’ Það má því búast við,
þrátt fyrir þessar skoðanabreyt-
ingar, sem orðið hafa, að hún
hreyfi sér enn í einhverra huga
og enn sé henni ósvarað.
Það má svara henni bæði í
stuttu og ítarlegu máli. í stuttu
máli er henni bezt svarað með
því að benda á þörfina á al-
mennri þjóðræknisstarfsemi í
landinu, bæði hér og annars-
staðar. Það er sanngjarnast að
taka fyrst og fremst þörf ein-
staklingsins- hér, og þjóðfélags-
ins sem við búum í, til greina,
hvað fleira, sem segja mætti
og oss fyndist að gæti komið
til mála. Starfssvið vort liggur
hér, og bústaðir vorir eru hér.
Það er þá fyrst að athuga, að
hvaða notum þessi starfsemi
kemur í þarfir einstaklingsins?
Er honum nokkur þörf á að
halda við þekkingunni á fortíð-
arsögu þjóðar sinnar, kynna sér
lífsreynslu hennar, eiga jafnan
á reiðum höndum úrlausn henn-
ar, í hvaða vanda, sem hann
er staddtir? Ein höfuðástæðan
fyrir losi því, sem er á þjóðlíf-
inu hér í álfu, er sú, að mikill
hluti þjóðfélagsins er að fara
á mis við þessa þekkingu. Það
hefir verið lögð stund á að
skera á öll þau tengsl, er knýtt
hafa innflytjendurna við ætt-
jörð þeirra, lítilsvirða þær stað-
reyndir, er haft hafa stjórn á
hegðun þeirra í Wfinu. Afleið-
ingarnar hafa svo eðlilega orð-
ið þær, í eigi svo fáum tilfell-
um, að þeir hafa verið gerðir
að staðfestulausum, hvarflandi
vesalingum, er beðið hafa skip-
brot á gæfu sinni og orðið þjóð-
félaginu til tafar og óhamingju.
Skýrslur hafa nýlega verið
birtar yfir rannsóknir glæpa-
mála í Bandaríkjunum. Sam-
kvæmt þeim heyra þrír fjórðu
hlutar hinna afvegaleiddu af-
brota- og ólánsmanna til þriðju
kynslóðinni frá innflytjandan-
um, þar í landi — kynslóðinni,
sem algerlega er búin að glata
þjóðerni sínu, og tapa allri
þekkingu á menningararfi
^DODDS
KIDNEYÍ
A£DER TRO^
I fullan aldarfjórðung hafa Dodd’s
nýrna pillur verið hin viðurkenndu
oaeðul við bakverk, 'gigt og blöðru.
sjúkdómum, og hinum mörgu kvilla,
er stafa frá veikluðum nýrum. —
Þær eru til sölu í öllum lyfjabúð-
um á 50c askjan eða 6 öskjur fyrir
$2.50. Panta má þær beint frá
Dodds Medicine Company, Ltd., Tor-
onto, Ont., og senda andvirðið þang-
að.
ekki hjá sjálfri sér, sökum þess
að skilningi hennar var læst,
eyrum hennar lokað fyrir spak-
mælum, sannindum og siðferðis
verðmætum feðra hennar og
frænda — þeim er kent hefðu
getað henni virðinguna og
me.tnaðinn fyrir sjálfri sér.
Hefði ógæfumönnum þessum
ekki verið það ómetanlegt gagn,
að á braut með þeim hefði get-
að fylgst gifta þjóðar þeirra
sú er studdi afa þeirra og feður
í lífsbaráttunni í framandi landi,
til sigurs, svo þeir héldu heiðri
sínum óskertum til æfiloka?
Áreiðanlega hefðu ofbeldisverk-
in orðið færri, því flest stafa
þau frá ómegnis tilfinningunni,
er með uppeldinu er þrýst inn
í hugarfarið.
Með skýrslu þessari er kveð-
inn upp þungur dómur yfir
stefnu þeirri er ríkir í þjóð-
félagsstarfinu, yfir mentamála-
löggjöf landsins, yfir skamm-
sýni forstöðumanna fræðslu-
málanna yfir óbótamönnum
þeim er nefna sig 100% þjóðar-
sinna, og yfir alþýðuskólunum
sjálfum. Enda munu flestir vera
farnir að taka eftir því, að á-
hrif alþýðuskólanna á framferði
og andlega vakningu bárnanna,
er þá sækja, er ærið lítil, ef hún
er þá nokkur.. Stafar það áreið-
anlega af því, að þeir eru allir
sniðnir eftir kenningu þeirri, er
þurka vill út öll sérkenni þjóð-
anna er hingað flytja, útrýma
öllum tungum nema einni og
öllum þjóðernis einkennum
nema einu. Ráðstafanir eru
engar gerðar til þess að bæta
úr hinum sérstöku þörfum
þessa æskulýðs. Kenslubækurn-
ar eru að heita má gersneyddar
öllu því er vakið getur virðingu
hans fyrir sjálfum sér, en fjöl-
mæla um ágæti og yfirburði að-
eins einnar þjóðar. Ekkert er
betur fallið en einmitt þetta til
þess að vekja hjá unglingnum
ómegnis eða lítilmagna tilfinn-
inguna, sem svo skaðleg er
þroska hans og framtíð. Allir
vita hve börnum er það nauð-
synlegt, að þeim sé bent á eitt-
hvað í eign þeirra eða ætterni
er vakið getur hjá þeim að-
dáun og sjálfsvirðingu og hvatt
þau til stórra hugsana og dáða.
Maður skyldi ætla, í samræmi
við allan þann vaðal sem nú er
feðra sinna, — talandi vottur tíðkaður um hin fomu verð-
um hinar skaðlegu afleiðingar j gildi, frið á jörðu, eindrægni og
stefnu þeirrar, er má vill burtu bræðralag, viðkynningu og sál-
öll þjóðareinkenni, þeirra er bandalag hinna mentuðu þjóða,
flytja inn í landið. Vitsmunalega , að svo mundi vali vera háttað
hefir þá kynslóð þessari hrakað á innihaldi lesbókanna, að hin-
svo við þá menningarmeðferð, um ungu nemendum veittist
er hún hefir verið látin sæta, einhver lítilsháttar kostur á því
af hendi þjóðfélagsins, þekking- að kynnast, því sem við þeirra
lega, þó numið hafi einhverja hæfi væri í bókmentum Norð-
yfirborðsfræði, og siðferðis- urálfu þjóðanna, og þá eigi síð-
lega að hún hefir beðið al- að kynnast því, sem við þeirra
gert skipbrot og glatað sálu er afkomandi þessara þjóða.
sinni. Hún hefir tapað virðingu Það myndi skapa hjá þeim eins-
út á við og inn á við, með því konar jafningja tilfinningu,
að selja af hendi hið andlega vekja hjá þeim virðingu fyrir
sjálfstæði sitt og sjálfsákvæði. hvers annars ætt og uppruna,
Gegn hégómaskapnum hérlend- er verða myndi þeim til blessun-
a fékk hún ekki staðist, fann ar, þegar komið væri úti í
þó til þess, að þó hún gengi á lífið. En það er ekki því að
mála með honum, að til jafns heilsa. Þeim sjóndeildarhring
var hún ekki tekin við þá, er er lokað. “Ein lög, ein tunga,
fleiri ættliðu þóttust eiga að eitt þjóðerni.”
telja í landinu. Styrk átti hún Er nú ekki eitthvert ólag á