Heimskringla - 09.12.1931, Page 2
2. BLAÐSfiOA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG, 9. DES. 1931
ENDURMINNINGAR.
Eftir Fr. Guðmundsson.
Frh.
Nú verð eg að geta nokkurra
þeirra manna sem fyrir mér lá
að vinna með í framtíðinni, og
sem eg hafði svo mikið saman
við að sælda á næstu 22 árum.
Prestsetrið Sauðanes má heita
í miðri sveit og er af náttúr-
unni til, regluleg vagga vel-
sældar. Þar er æðarvarp svo
mikið, að árlega fengust þar um
300 pund af æðardún, og öll
þau ár'sem eg var á Langanesi,
var verð á æðardún frá 18 og
upp í 24 krónur fyrir pundið,
en þó var það talsvert meira,
nokkrum árum áður en við
komum þar norður. Meðaltal af
pundsverðinu er þá 21 króna, og
fyrir 300 pund af æðardún er þá
borgað 6300 krónur. Á hina
síðuna var gert ráð fyrir að
helmingur af andvirði dúnsins
færi fyrir tilkostnaði að hreinsa
hann. Samt urðu þá nettar
dúntekjur árlega 3000 kr. En
nú var dúnninn að mestu leyti
ann á Sauðanesi. Strendur eg er búinn að gleyma hvað kirkjuna upp á hæðinm, sem e(r
heimalandsins liggja í olnboga mikil upphæð það var árlega, á hefi áður minnst á. O bað sat
fyrir opnu hafi og teigist langur Sauðanesi, enda var það borgað 1 ekki við tómar hugsjónir, og
armleggur á suður takmörkum í gemlingum og leigur af kú
strandarinnar, langt vestur í
fjörðinn, eins og til að varna
rekaldi framhjá kirkjujörðinni.
Það má víða sjá þess merki að
það hafa engir glópar verið, og
heldur ekkert verið rekið eftir
þeim mönnum sem útvöldu ís-
lenzku prestssetrin, því flest eru
þau í öllum atriðum bezta jörð-
in í sveitinni. Það hefir hlotið
að taka alla strauma og tungl-
kpmur á^sins, að reikna það
svo nærgætið út. Á Sauðanesi
er mikill, og góður reki, —
viður sem nægir til að viðhalda
og byggja upp öll hús á jörðinni,
og til eldsneytis líka að mestu
leiti. Þar hafa rekið tré, sem
líklegust eru til að hafa vaxið
upp með Mississippi fljótinu í
Bandaríkjunum. Rétt áður en
steinhúsið á Sauðanesi var
bygt, rak þar bjálka, er högv-
i m hafði verið ferhyrndur, hann
var tvö fet.á kant, jafnsver í
báða enda, yfir 20 álna langur
gildum í smeri. Nú að öllu
varð ekkert hálfverk, því í stað-
inn fyrir gamla torfbæinn
þessu upptöidu, sátu þeir svo j hygði hann steinhús upp á hæð-
landskuldalaust á kotinu, og
þess kom, þá ætlaði séra Vigfús | NÝRNA VEIKI
að sölsa undir kirkjuna tals- Af henni leiðir að eitur safnast fyrir
verða sneið af Syðralónslandi,1 s!m orsakar óþoiandí
„ , „ ... , ÉPgt í baki, lendum og fótum. Takið
og var það mjog tilfinnanlegt inn Gin Piiis tn þess að bæta nýrun
hreinsaður af heimilisfólki, að- eða 40 fet. Hann var kaffibrúnn
eins fengnar stúlkur af næstu 4 litinn, glerharður viður og svo
bæjum nokkra daga, til að feitur, að enginn sjór hafði get-
fægja dúninn og fullgera fyrir ag skemt hann. Allar hurðir og
markaðinn, og var aldrei neitt dyraumbúnaðir í steinhúsinu á
fyrir það borgað, svo eg til vissi. Sauðanesi eru úr þessum bjálka,
Dúnninn var því í raun og veru 0g þar að auki margar fínar
miklu meiri tekjugrein árlega, hirzlur sem þeir þræðurnir og
heldur en talið var. En hér að snillingarnir Sveinn og Björg-
auki var eftirtekjan árlega ólfur Brynjólfssynir smíðuðu.
margir hestburðir inn í heim- Fyrir utan þetta sem eg hefi nú
ilið og var það aldrei talin talið jörðinni til ágætis þá til-
tekjugrein, þó fólkið lifði mest heyrði henni, að vísu fyrir yfir-
á því allt sumarið. Árlega aflast gang og rangsleitni prestanna á
í dráttarnet mikið af silungi í mörgum öldum, kostaríkasta og
ósi þeim sem fellur úr varplón- bezta engið í sveitinni, og alveg
unum út í sjóinn og er það góð- eins það beitilandið, sem varðist
ur búbætir. Þá voru þar sela- lengst á vetrum. Hér fyrir utan
látur fram að þeim tíma er eg ; voru sóknartekjur samkvæmt
kom í sveitina og voru miklar landslögum, vist af hverjum
tekjur af þeim. En svo lærðu bónda, eftir hans eigin framtal.
menn að þekkja það að selur- árlega, og þó var ennþá ekki að
inn færði fiskinn að landinu, lá fullu og öllu búið að launa
í honum og drap hann, sér til prestinum andlega fóðrið, því
fæðu og styggði hann svo jafn- ótalin eru prestsiömbin tvö á
óðum burt. Líklega var það einn hvert lögbýli, og hét annað
fyrsti ósigur íslenzku presta- þeirra ýrnist Maríulamb eða þá
stéttarinnar að selurinn var Péturslamb. Nú held eg að öll-
gerður réttdræpur, hvar sem að um þyki mál að .tekjurnar séu
honum varð komist af því al- upptaldar. Nei, nei, nú áttu
menningur, naut meira gagns sumir bændurnar að slá fyrir
af fiskinum upp á miðin. Hins- prestinn einn teig árlega endur-
vegar töpuðu prestsetrin, þau gjaldslaust í túninu. Þá voru og
er að sjá lágu, og áttu flest sela- landskuldir af jörðum þeim sem
látur. Þá mætti minnast á rek- lagðar voru undir kirkjuna, en
áttu að fá lögákveðna þóknun
fyrir að gefa saman mann og
konu, skíra böm, ferma og jarð-
syngja látna, með öðrum orðum
aukaborgun fyrir allt sem þeir
gerðu, nema predikanir og hús-
vitjanir. íbúðarhúsið og kirkj-
an á Saúðanesi stendur líkt og
af er sagt biskupssetrinu í Skál-
holti, á bunguvaxinni fallegri
grösugri hæð, þar sem hyllir
undir það frá flestum bæjum
í sveitinni. Það sem eg nú hefi
sagt, verða að vera nægilega
breiðar traðir heim að kirkju-
staðnum, og'til að sjá og kynn-
ast prófastinum séra Vigfúsi
Sigprðssyni, sem þar réði og
ríkti þegar eg kom í nágrennið.
Nú skyldi maður halda að á
þetta mikla fagra og allskostar
góða brauð, veldust aðeins gæð-
ingar þjóðarinnar, mikilhæfustu
i,".enn í prestastéttinni, en því
fór fjarri að svo væri ætíð.
Hefðu þeir eins og andstæður
verið grónir saman á bökunum,
séra Vigfús á Sauðanesi og séra
Guttormur á Svalbarði, þá hefði
það gert forsvaranlegann pró-
fast á Sauðanes, því séra Gutt-
ormur var framúrskarandi í' ;lf timbli. Hann bygði og vatns-
inni, veglegt og vandað, og
stóra skemmu með torfveggj-
um og torfþaki, en timburgöfl-
um, til hliðar við steinhúsið og
skamt frá. Hagar þá svo til,
að aldrei tollir snjór í sundinu
milli Iiúsanna. Vinnur það eins
og snjógyrðingarnar hér hjá
C. P. R. og er mikilsvirði á
stóru beimili, að þurfa naumast
að stappa snjó af fæti þó út
sé komið hvernig sem viðrar.
Áður hélt eg að engir þektu
þetta náttúru lögmál nema
fjármenn, sem iðuglega þurftu
hð moka hvosir og bygðu þá
oft háa og gilda snjóveggi beint
fram af húsdyrum,' til þess að
vindurinn yrði að troða sér þar
á milii, og hlyti þá að verka
kvosina um leið. En séra Vig-
fús þekti þá þetta líka, þó hann
mokaði ekki frá fjárhúsdyrum.
Eg átti tal við hann um þetta
til að komast eftir hvort þetta
hefði orðið tóm tilviljun, en svo
var ekki. Alla heimilismenn og
búslóð, rúmuðu þessi tvö hús.
Honum entist og aldur til að
ílytja kirkjuna upp á hæðina,
0g er þaö iiið veglegasta hús
með háum turni. þó allt sé það samin. En þetta varð mér allt
var
fyrir eiganda Syðralóns, einkum
vegna þess að hann misti við
það svo mikið engi. Það var
orðatiltæki séra Vigfúsar þegar
á milli bar að hann léti sig ekki
um hársbreidd, að minsta kosti
sagði hann það nokkrum sinn-
um við mig, og ómögulegt var
ið sansa hann þegar hann lang-
aði í meira. Þetta hlaut því að
fara í mál. Eftir að faðir minn
dó var málinu vísað frá rétti
fyrir formgalla, og var mér um
kennt, en það var innifalið í
því, að landamerkjaskrá mín
var horfin úr réttarskjölunum,
og engin vissi hvar hún var nið-
urkomin, og ekki hægt að
sanna sök á' neinn. Var þá
látið heita svo að eg hefði
aldrei búið hana til og málið
varð að byrja að nýju. Við
eigendur að Syðralóni er sókt-
um málið vorum tveir, og höfð-
um hjálpast að við það að semja
landamerkjaskrána, og fyrir
sáttanefnd lilaut hún að hafa
verið framlögö, því annars hefði
málinu verið vísað frá sátta-
nefndinni. Samt varð eg að
hlíta þeim úrskurði sýslumanns,
að landamerkjaskráin hefði að
öllum líkindum aldrei verið
aftur og losast við eitrið úr líkam-
anum. 217
kirkjunni, en séra Vigfús allur
utan við khkjuna.
Séra Vigfús var gamall mað-
ur oröinn, mikið á áttræðis-
aldri þegar eg fór að kynnast
honum. Xlann var snjóhvítur
fyrir hærum, meir en meðal-
maður á hæð, þó orðinn talsvert
lotinn í herðum. Hann svaraði
sér vel á allan vöxt, og var
prúðmannlegur i allri fram-
komu svo lengi sem málavextir
ieiföu. Hann var viðmótsblíð-
ur og kallaði viðtalsmann sinn,
hvað eftir annað “lambið sitt”.
Væri hann sjálfráður að umtals-
efni við gesti sína, þá snerist
það fljótlega að einhverjum
stórvirkjum, því hann var mjög
stórhuga og framkvæmdarsam-
ur og sjálfasgt ber kirkjustaður-
inn á Sauðanesi hans meiri
minjar en nokkurs annars
prests sem þar hefir setið, og
það um langan aldur. Honum
hugkvæmdist að hafa bæinn og
mylnu nokkuð langt frá heim-
ilinu, en miklu fullkomnari en
áður hafði þekst í þessum sveit-
um. Hún malaði hægiega 400
pund af rúgi yfir daginn eða á
10 kiukkutímum. Áður var það
álitið gott ef mylnur möluðu 50
pund á sólarhring. Þá bygði
hann hafskip með dekki svo
hægt var að vera undir þiljum
að nafinu til. Ljótt var það,
þó því væri valið fagurt nafn
og kallað Elliði, eftir skipi Frið-
þjófs. Það var víst einkum
ætlað til að flytja timbur að
til hamingju, eins og seinna
kemur til orða. Eg hefi aldrei
átt bágt með að trúa drottn-
unargirni, yfirgangi og rangs
leitni fornu biskupanna síðan
eg lærði að þekkja séra Vigfús
á Sauðanesi, þegar hann þótt
ist vera að starfa fyrir kirkj
una. Eg vil hinsvegar með
glöðu geði viðurkenna allt það
mikla og góða sem eg þekti til
hans. Hann var ekki matsár
maður. Oftast mun hann hafa
haft um og yfir 30 fasta heim
ilismenn. Það var mér sagt að
einu sinni hefði hann haft 35
staðarbyggingunni, enda stó^ menn í heimili og þar af 7 full-
Það
að búa til
sinar
Reynið þetta. Kaup-
ið 20 centa pakka
af Turret Fine Cut,
brjótið hann upp,
takið út Chantecler
vindiinga pappírinn
sem þar er og vef j-
ið úr þessu angandi.
m i 1 d a og megin-
hressandi tóbaki.
Það borgar sig —
margborgar sig—að
v e f j a vindlingana
sjálfur ú r Turret
Fine Cut.
TURRET
FINE CUT
f 15c og 20c
PÖKKUM
EINNIG í i PUNDS
BAUKUM
A A á A.A
aaaaaa-*--**-
það ónotað inn í Þórshöfn,
þangað til það var rifið í eld-
inn. Hann var stórhuga og
stórvirkur í fleiru en því sem
til umbóta horfði. Drotnunar-
girni hans var yfirgnæfandi.
Hann lagði í eyði hvert kotið
á fætur öðru, þau sem tilheyrðu
kirkjustaönum, og lagði það
undir heimajörðina, hafði þó
aldrei eins stórt bú og þeir
prestar sem leigðu öðrum þessi
kot. Hann var alstaðar svo stór-
huga, ætlaði sér að vaxa útí
brókina, þó hún væri of stór í
byrjuninni, en hann var orð-
inn of gamall til þess.
Séra Yigfú^ var að mestu
leyti sléttfríður maður í andliti,
en sviplítill og alls ekki gáfu-
legur. Hann var skapmaður
mikill og fljótur til að reiðast
og þá stórorður. Drógust þá
kinnavöðvarnir saman í odda
að nefinu svo það styttist, hófst
upp að framan, eins og kallað
var, að fytja uppá. Hann var
ræðinn maður og gaman að tala
við hann í bróðerni um stór-
virki og tröllastökk í nágrenn-
inu. Honum var lítið tíðrætt
um landsmál, átti fremur lítið
af bókum og las ekki mikið.
Hann tók mikið í nefið og stikl-
aði iðuglega um gólfið með
silfurtóbaksdósirnar milli fingr-
anna. Aldrei heyrði eg í kirkju
hugsunarlausara stagl, en hjá
honum; en hann ætlaðist til að
það hefði allt saman góð áhrif
fyrir glansyrði sem hann eyddi
óspart í ræður sínar. Hann
hafði það “glansandi, perlu-
skreytt, gljáandi augnadjásn,
prýðilegt, borðalagt, kransað og
kórónað.’’ Þvílíkar ræður; en
skildurækinn var hann, að
mæta á réttum tíma og að
færa bækur og gefa skýrslur.
Rétt áður en við komum í
vinnandi, sem gengu daglega
til heyskapar og allra algengra
verka. Þegar maður svo dregur
harin sjálfan og konu hans og
ráðskonu, sem var afbragðs út-
sjónar og dugnaðar kona, frá
28 manneskjum, sem ekki var
talið fullvinnandi, þá. eru þó 25
eftir sem munu að mestu leiti
hafa verið ómagar. Það er
þungt húshald og á þeim árum
var ómagameðlag talið 120 áln-
ir í landaurum, eða lítið yfir 60
krónur. Það hefir þá verið 1500
krónu virði að undirhaida þetta
fólk, að óipaga hætti, en hálfu
meira hefir hann kostað til þess.
Öllu sínu skyldfólki reyndist,
hann eins og bezti faðir, og svo
reyndist hann mörgum öðrum
sem hann af einhverjum ástæð-
um tók að sér og vel gat hon-
um farist við óvini sína, ef þeir
á einhvern hátt þóknuðust hon-
um myndarlega.
Frh.
ÞJÓÐIN OG RÍKIÐ.
Þegar stjórnarskrárbreytingar
komast til tals , gefst sérstakt
efni til að athuga sjálf grund-
vallaratriði stjórnskipunarinnar.
Og því fremur er ástæða til þess
hér, þar sem oft er búið að
breyta • stjórnlögum vorum án
þess að sýnilegt sé, að sjálf
frumatriðin hafi verið höfð í
huga. — Eg vil nú leyfa mér
að gera nokkrar byrjunar-at-
hugasemdir til skýringar á af-
stöðu þjóðarinnar og ríkisins
innbyrðis, ef vera mætti að
menn sæju, hvað nauðsynlegt
er að taka málið til alvarlegrar
íhugupar.
Erfðaskrá Edisons
Syðralón var búendum á land-
inu, með lögum gert að skyldu,
að endurnýja landamerki milli
jarðanna, hver fyrir sínu landi.
Þurfti þá að sjálfsögðu að end-
urnýja landamerki milli Syðra-
lón9 og Sauðaness sem allstað-
ar annarsstaðar. En þegar til
Þegar Edison veiktist í sum-
ar, varð hann undir eins hrædd-
ur um það, að sér mundi ekki
batna aftur. Og þá fór hann
fyrst að hugsa um dauðann.
Hann hafði aldrei haft tíma til
þess fyr. Og þá komu spurn-
ingrnar: Er dauðinn endir alls,
eða er hann upphaf að nýju lífi
fyrir sálina? Hvernig er hægt
að fá áreiðanlega vitneskju um
þetta?
Og þá lét Edison kalla til sín
lögfræðing sinn, og bað hann
að setja eftirfarandi ákvörðun
inn í erfðáskrá sína:
—10,000 dollarar, sem geymd
ir eru í ameríkskum banka, eiga
að verða eign þess, er fýrstur
sannar með óhrekjandi rökum,
að líf sé eftir þetta líf. Full-
komin sönnun telst skilaboð í
gegnum miðil, sem geta að eins
verið frá framliðnum manni,
eða þá ófölsuð ljósmynd eða
kvikmynd af líkamningum. —
Það er víst enginn efi á því
að margir þykjast eiga þetta fé
með réttu. (Mbl.)
Afstaðan.
Viðvíkjandi afstöðu þjóðar-
innar gagnvart stjórnskipun
sinni er styzt frá því að segja,
að þjóðin hefir aldrei gert sér
ijóst, hvað hún hefir gengist
undir með því að stofna ríki í
landinu. Ríkisstofnun og ríkis-
vald eru íslenzku þjóðinni ekki
einungis framandi hugtök, held-
ur einnig benlínis gagnstæð
hennar hugsunarliætti, því að í
fyrsta lagi hefir algerlega verið
vanrækt að ala upp hjá þjóð-
inni réttar hugmyndir um ríkis-
skipulag og nauðsyn þess, og í
öðru lagi má segja, að einu
kynnin, sem hún hefir haft af
slíku skipulagi, sé sú áþján,
sem hún hefir orðið að þola af
völdum útlends ríkisvalds.
Reyndar má segja, að það sé
ekkert séreinkenni ■ fyrir ís-
lenzku þjóðina, aö hún vill ekki
þola ríkisskipun og ríkisvald.
Allar þjóðir eru í rauninni með
saina marki brendar. Allar vilja
þær vera sem sjálfstæðastar, og
því ber ekki að neita, að með
því að stofan ríki í landinu, af-
salar þjóðin, eða einstaklingur
hennar, sér alt af nokkru af
sjálfstæði sínu. — Það sem hef-
ir þó kent flestum þjóðum að
þola ríkisskipulag er fyrst og
fremst hernaðarsamtökin til
sóknar og varnar í ófriði. Og
það sem gerði, að forfeður vorir
í Noregi áttu svo erfitt með að
þola ríkisstofnun Haralds hár-
fagra, var hreint og beint þetta,
að þeir fundu ekki í sama mæli
og aðrar þjóðir, að sú stofnun
væri nauðsynleg. Noregur lá
ekki jafnopinn fyrir óvina-árás-
um og önnur greiðfærari lönd.
Og það var síður en svo, að
þessi hvöt til ríkisstofnunarinn-
ar yxi, þegar til íslands var
komið. Menn sáu, að landið
yrði ekki auðsótt með hernaði.
— Þá kemur enn sú ástæða til,
að hin innri þörf bændaþjóðar
til ríkisstofnunar er ekki mikil,
á meðan náttúrugæði landsins
eru tiltölulega rík og einstakir
menn halda uppi siglingasam-
bandi við önnur lönd, svo að fá
megi þaðan þær vörur, sem
landið sjálft framleiðir ekki.
Afleiðingin várð líka sú, að
það “lýðríki", sem hinir fornu
íselndingar stofnuðu, var í raun
réttri ekkert ríki, í orðsins rétta
skilningi, heldur að eins eins-
konar samiag eða samtök um
sameginleg lög og dómgæzlu,
sem þó ekki studdist við neitt
eiginlegt framkvæmdarvald eða
ríkisvald. — Þetta form reyndist
og vitanlega bráðónýtt jafn-
skjótt og sameiginleg viðskifta-
þörf fór að krefjast úrlausnar,
og útlent vald fór að leita á og
lofa fríðindum.