Heimskringla - 09.12.1931, Side 3

WINNIPEG, 9. DES. 1931.
HEIMSKRINGLA
3. BLAÐSÍÐA
þér sevi
notiS
T I M BUR
KA UPIÐ
AF
The Empire Sash & Door Co, Ltd.
Birgðir: Henry Ave. East Phone: 26 356
Bkrifstofa: 5. gólfi, Bank of Hamilton
VERÐ GÆÐI ANÆGJA.
Það var útlenda valdið, sem
stofnaði fyrst ríki hér á landi
um leið og það gróðursetti hér
yfirráð sín yfir landi og þjóð.
— Drætti að þéirri ríkisskpun,
sem nú gildir, hefir og þjóðin
sjálf ekki dregið. Þeir urðu til
með stjórnarskránni 1874, og
ríkið eða ríkisvaldið var danskt
þangað til 1903, að það varð
íslenzkt að nokkru leyti, og al-
íslenzkt varð það fyrst 1918.
Eðlilegast hefði verið, að um
leið og þjóðin öðlaðist sjálf-
stæði, hefði ríkisskipulagið ver-
ið steypt upp frá rótum. En
það hefir ekki verið gert. Alt
hefir miðað að því að rífa nið-
ur núverandi skipulag án þess
að hyggja upp nokkuð nýtt.
Þjóðin vill vera sjálfstæð þjóð,
en ekki sjálfstætt ríki, eða rétt-
ara sagt—hún heldur, að þjóð,
sem hefir samið sér enhver lög,
sé þar með orðin að ríki. En
það er mesti misskiiningur, eins
og síðar skal sýnt. Sannleikur-
inn er sá, að enda þótt íslenzka
ríkið sé í söngvum, ritum og
ræðum hafið til skýjanna, þá
miðar alt, sem gert er, að því
að skafa út öll aðal-einkenni
þess að leysa það upp. — Þessu
til stuðnings nægir að benda á
tvent — konunginn og þingið.
Konungsvaldið er samkvæmt
ósk þjóðarinnar orðið aðeins
nafnið tómt. Ríkið er því raun-
verulega orðið líkast forseta-
lausu lýðveldi með ríkisvaMið á
hrakningi milli stjórnmála-
flokka.
Samkvæmt stjórnskipunarlög
unum frá 1874 var þingið hugs-
að sem tvídeildarþing — þjóð-
þing og ríkisþing. Efri deild var
að vísu ekki ríkisþing nema að
hálfu leyti, því að konungkjörnu
þingmennirnir voru að eins
helmingur deldarinnar eða 6 á
móti 6 þjóðkjörnum. Konung-
kjörnu þingmennirnir voru mál-
svarar ríkisins, en af því að rík-
ið var danskt, þá voru þeir ó-
vinsælir, og loks tókst að gera
þá óskaðlega með því, að bæta
2 þjóðkjörnum við í deldina. En
með því var ríkisdeild Alþingis
búin að missa grundvöll sinn og
tilverurétt. Hún var nú aðeins
orðin ein af nefndum þeim,
sem Neðri deild kýs, og sú ó-
þarfasta af þeim öllum — að
eins til að þæfa málin og tefja
þau. Á þessu varð engin breyt-
ing þegar ‘hinir konungkjörnu’
urðu ‘landkjörnir’. Þá var þó
vissulega tækifæri til að stofna
al-íslenzka ríkisdeild í þingið, 'þar sem þjóðlíkaminn er höfuð-
með því að skipa Efri deild að-Jlaus.
- já, og jafnvel síðan 1903, að
vér fengum sjálfstórn. En þetta
frelsi höfum vér aðallega notað
til að grafa undan því ríkis-
skipulagi, sem.oss hafði verið
lagt upp í henduranr, og veikja
I fjárhagslegt sjálfstæði ríkisins
i út á við.
I Spurningin um hina utanað-
komandi nauðsyn á að halda
uppi ríkisskipulagi svarar sér nú
á þá leið, að vér ráðum þessu
■________ . ——• ekki lengur sjálfir. Vér höfum
En þetta, að fela þjóðþingi ríkis- | þegar í nafni íslenzks ríkis tek
valdið, má heita að sé það sama (ist a hendur stórar skuldbind-
og að kasta því á glæ. — Al- (ingar út á við, og við þær verð-
þingi skipar enn mjög háan sess | ur standa. Þessvegna verð-
í vitund þjóðarinnar. En þau | ur riiii ’ landinu að halda áfram
vonbrigði, sem þingið alt af -vera til svo sem ábyrg per-
bakar þeim, ‘sem um hag ríkis- sóna, sem skuldirnar hvíla á.
ins hugsa, sýna að menn hafa
ekki áttað sig á eðli þess og að-
stöðu. Það getur ekki hagað
sér mikið öðruvísi en það gerir.
Og eflaust er það jafnvel sam-
vizkusamara en við mætti bú-
ast. — Menn verða að minnast
þess ,að hver þjóð-þingmaður
er fyrst og fremst kosinn til að
gæta sérhagsmuna, en ekki til
þess að gæta samhagsmuna
ríkisins. Þessir sérhagsmunir
eru aðallega flernskonar: *—
hagsmunir einstaklingar —
hagsmunir stjórnmálaflokka —
hagsmunir atvinnustétta og —
hagsmunir kjördæma. — Þing-
skipulagið setur hagsmunum
ríkisins enga tryggingu, og þess
vegna hljóta þeir alt af að mæta
afgangi þangað til í óefni er
komið, og hinir fyrnefndu sér-
hagsmunir af þeirri ástæðu eru
í sýnilegri hættu. — Einn þing-
maður getur ekki byrjað á því
að hugsa um hag ríkisins nema
bregðast umboði sínu — það
er bókstaflegur sannleikur! Því
að hann er sendur í bardaga, til
að herja út eitt og annað, eða
á hrossamarkað, til að gera góð
kaup. Sama er að segja um
flokkana. Þeir heyja síríð um
ríkisfjárhirzluna, og það er af
vankunnáttu í hemaðarlist, ef
einn flokkur skilar henni í
hendur andstæðinganna öðru-
vísi en tómri. — Þjóðþing er
ekki og á ekki að vera annað
en sannur spegill þeirra krafta,
sem starfa með þjóðinni, og á
núverandi þjóðmenningarstigi
hljóta afskifti slíks þings af
fjárhag ríkisins að verða í formi
ráns, en ekki ræktar.
igf-irww.jp,tw?| *
NauSsyn á ríkisskipulagi.
Stjórnarástand vort er því
jpetta, að þjóðin á sér sterkan
málsvara í þjóðþingi sínu, en
ríkið er málsvaralaust og líkast
hræi, sem allir ganga í skrokk
á, og þar sem frekjan ein "fær
sín laun, en hæverskan situr á
hakanum. — Ef þetta þykir nú
ofmælt, þá þýðir það aðeins
það, að ástandið á eftir að
versna, því að þróunin getur
ekki stefnt í aðra átt, þar sem
íkishugsjónin á sér ekkert starf
mdi líffæri í stjórnskipuninni —
eins landkjörnum þingmonnum.
En sú hugmynd stóð ekki ljós
fyrir mönnum, og reyzlan hefir
Það er eðlilegt, að sú spurn-
ing komi fram hvort nauðsyn á
ríkisskipulagi sé mjög rík, úr
orðið sú, að hinir landkjörnu • hví að vér erum ekki hernaðar-
hafa ekki séð sér fært að mynda j þjóð — hvort vér íslendingar
neina sérstöðu í þinginu, sem|ejgUm eitkj að vera trúir hinu
málsvarar ríkisins. Enda er síð- jmarglofsungna þjóðarsjálfstæði
ur en svo, að þeir hafi veriði0g hafa eins laust ríkisskipulag
hvattir til þess. — Þær raddir j Dg framast er unt. En þessi
eru yfirgnæfandi, sem heimta! hugsun er jafn-skaðvæn í af-
að landkjör sé afnumið, og það
er líka algerlega í samræmi við
þann ríkjandi þjóðræðisanda,
sem ekki vill vita af neinu ríkis-
valdi yfir sér. — Auðvitað hefir
hver flokkur á sinni stefnuskrá
að stofna sterkt ríki í landinu,
með því að brjóta alt annað á
bak aftur og kúga til undirgefni.
En slíkar stefnur styðjast auð-
vitað ekki við neina eiginlega
ríkishugsjón, — þær eru ekki
annað en algengt valdastrit, og
verka aðeins sem upplausnar-
kraftar í þjóðfélaginu.
Þróunin hefir því orðið þessi,
að Alþingi er orðið hreint þjóð-
þing og ekkert annað, og það
fer með æðsta valdið í landinu.
stöðu vorri út á við og inp á
við.
Vér ættum að muna svo
langt, að sjálfstæðið glataðist
forðum fyrir það eitt, að ekki
var starfandi neitt ríkisvald í
landinu. Hið sameiginlega á-
tak vantaði. — Þjóðarvilji —
þjóðræði — þjóðarsjálfstæði án
ríkishugsjónar eru dauð hug-
tök og í mótsögn við sjálf sig.
Þjóðarviljinn er ekkert annað
en vilji gegn vilja, þjóðræðið
stríð gegn stríði og þjóðarsjálf-
stæðið aðeins frelsi til að fara
í hundana.
Engin þjóð hefir verið raun-
verulega frjásari en vér íslend-
ingar höfum verið síðan 1918,
Gefi þjóðin ekki eða vilji hún
ekki leggja á sig að halda uppi
ábyrgðarhæfu ríkisvaldi. þá
gera aðrir það. Þá taka láns-
herrar landsins við, og ríkið
verður útlent í annað sinn. —
Raunverulegt ástand íslenzka
ríkisins er nú orðið svo, að það
er ekki ábyrgðarbært og hlýtur
að missa traust bæði út á við og
inn á við. Hér stoðar ekkert
þótt ein og ein sitjandi. stjórn
sýni góðan vilja og heiðarlega
viðleitni út frá sínu sjónarmiði,
því að samræmið slitnar og
sjónarmiðin breytast við hver
stjórnarskifti á meðan alt ríkis-
valdið er í höndum þjóðþings-
flokka til skiftis og enginn fast-
ur grundvöllur til fyrir það í
ríkisskipulaginu.
Þegar þörfin á sterkri ríkis-
skipun er athuguð í sambandi
við afkomu þjóðarinnar og fjár-
hagsástand, þá er vert að taka
eftir því, að ísland hefir í tvenn-
um efnum mjög varhugaverða
sérstöðu:
1. Framleiðslan er mjög ein-
hæf og þar af leiðandi miklu
stopulli en hjá þjóðum er stunda
fjölbreyttari atvinnu.
2. Ríkisfjárvald (statskapital-
isme) er hér orðið tiltölulega
sterkara og áhrifamiera en í
nokkru ríki hér í álfu að Rúss-
landi undanskildu. Nægir að
benda á það, hvað umsetning
ríkissjóðs er orðin stór í sam-
anburði við efnahag einstakl-
inga og að aðal-lánsstofnanirn-
ar eru nú ríkiseign.
Af þessu má sjá, að fjárhags-
afkoma þjóðarinnar hvílir á
einum mjóum fæti í mjög ó-
stöðuugu jafnvægi. Hið síaukna
fjárvald ríkisins hefir og það í
för með sér, að tiltölulega stór
hluti þjóðarinnar á nú afkomu
sína að miklu leyti undir því,
hverjir fara með völd í landinu.
— Þetta er nættulogra en menn
hafa gert sér ljóst og krefur
pferkara, stöðugra.'hagsýnna og
réttlátara ríkisvalds heldur en
alment gerist. Er sannarlega
einkennilegt að svona lagað á-
stand skuli einmitt hafa mynd-
ast í landi, þar sem ríkisvaldið
er veikast.
Þegar bent er á þetta ólag á
stjórnskipun vorri, kveður jafn-
an við, að það sé ekki betra
annarsstaðar. Það er auðvitað
rétt, að fjöldi ríkja hefir hrasað
á þjóðræðisísnum, og þótt mörg
þeirra séu að nafni til sjálfstæð,
þá eru þau raunverulega aðeins
skattlönd annara voldugri ríkja.
Meðal stjórnmálamanna, sem
þekkja ástand vort, mun ekki
ríkja neinn efi á því, að vér
munum lenda sömu leiðina. —
En hitt er ekki rétt ,að nokkurt
hinna sjálfstæðu ríkja hafi ríkis
vald sitt svo algerlega hangandi
í lausu lofti eins og vér. Auð-
vitað gerir tízkustefna þjóðræð-
is og upplausnar alstaðar vkrt
við sig, en öll hin eldri ríki hafa
ríkisvald sitt trygt með erfða-
venjum, konungs- eða forseta-
valdi og ríkisþingum, auk þess
sem stríðshættan gerir sam-
heldni þeirra enn sterkari.
Það er því styzt frá að segja,
að hið nýfengna sjálfstæði vort
stendur og fellur með því, hvort
það tekst að ala upp heilbrigða
ríkishugsjón og skapa henni
starfandi liffæri í stjórnskipu-
laginu. En það er einkum tvent,
sem spáir illa fyrir því, að oss
takist þetta nógu fljótt. Hið
fyrra er hin einhliða þjóðræðis-
trú, sem þjóðinni hefir verið inn
rætt, og hið síðara og alvarlegra
atriði er hin háðulega þrælkun
stjórnmálaflokkanna á skoðun-
um og hugsun alls þorra gáfu-
og mentamanna í landinu. —
óháðri hugsun um þjóðmál hef-
ir því miður stórlega hrakað
síðustu áratugina.
Öllum má nú vera ljóst hví-
lík lífsnauðsyn þjóðinni er á
sterku og stefnuföstu ríkisvaldi
í baráttu hennar fyrir viðhaldi
sjálfstæðis síns og í viðskiftun-
um út á við. — En nauðsyn
þess í þróuninni inn á við er
engu minni, svo sem sjá má
er eðli ríkisins er athugað.
KOSTAR SVOLfTIÐ
SETT TE — EN ER
MEIRA EN
ÞESS VIRÐI
ÞAÐ ER KRAFTMEIRA OG KEIMBETRA.
Blue Ribbon Limited
WINNIPEG
CANADA
Eðli ríkisskipulagsins
Þjóð" og “ríki” eru hugtök,
sem iðulega er blandað saman.
í raun og veru eru þau afarólík
og að miklu leyti andstæð. Og
hvergi hafa þau verið andstæð-
ári en einmitt hér á landi, þar
sem búið hefir bændaþjóð í
nisund ár, og hver bóndi hefir
verið einskonar ríki út af fyrir
sig. — Þjóðarhugtakið, tekið í
víðustu merkingu, er margþætt
stærð, sem getur rúmað hina
ólíkustu einstaklinga, hin sund-
urleitustu störf og mótstríðandi
stefnur, og það gerir það ein-
mitt hér hjá oss. — Ríkishug-
takið táknar aftur á móti ein-
ingarstefnu, sem er sjálfri sér
algerlega samkvæm. Til þess
að skilja ríkishugtakið nægir
ekki að rifja upp fyrir sér þau
störf, sem ríkið hefir með hönd-
um, og benda á löggjöfina,
dómsvaldið, framkvæmdar- og
umboðsstarfið, kirkju- og ken-
slumálin, fjármálin, atvinnumál-
in, samgöngu- og verzlunarmál-
in o. s. frv. — Hér er naglinn
ekki hittur á höfuðið, því að
það þarf í raun og veru ekkert
ríki til að stjórna þessum mál-
um einhvern veginn. Löggjafar-
starfið getur verið algerlega ó-
samstætt og sundurleitt, ein lög
in samin þvert ofan í önnur
fjárhagurinn getur verið rændur
en ekki ræktaður, og stjórnarat-
hafnirnar fylgt einn daginn
þessari reglu og annan daginn
hinni. — Nei, ríki ber ekki nafn
með rentu nema það starfi eftir
ákveðinni stefnu eins og það
væri fyrirtæki eins einasta
manns. Og viðfangsefni þess
gagnvart þjóðinni er samræm-
ing og uppbygging á einingar-
grundvelli — verkefnið er það
að samþýða alla krafta þjóðar-
innar og sveigja þær hagsmuna
stefnur til samvinnu, sem nú
berjast og rífa hver aðra niður.
Þetta eru alls engar skýja-
borgir eða lausar hugsjónir.
Náttúran hefir sjálf leyst þetta
verkefni á ótal sviðum. Flestir
þekkja maurabúin af frásögn.
Maurarnir eru gott dæmi full-
kominnar félagssamvinnu á
meðal dýraflokks, sem þó er
talinn meðal hinna lægri. Þar
eru þjóð og ríki komin í fult
samræmi, eins og líkami og sál.
— Og ef vér lítum nær oss —
hvað er þá hraustur mannslík-
ami annað en félagsbú hinna
ólíkustu líffæra, sem starfa
frjálst og starfa þó saman í
fegursta samræmi undir stjórn
sálarinnar? — Á sama hátt á
vissulega að mega samþýða
krafta hverrar þjóðar — og
meðalið til þess, sálin, heilinn
og taugakerfið í þjóðina — það
er ríkið.
Almennur misskilningur er
það, og skilgetið afkvæmi þjóð
ræðisvillunnar, að hugsa sér
ríkið eða starfsemi þess aðeins
eins og einskonar samlagningu
eða meðaltal af þeim viljastefn-
um, sem hreyfa sér meðal þjóð-
arinnar. Þar af er komið hið
tilbúna hugtak “þjóðvilji”, sem
á núverandi þjóðmenningarstigi
alls ekki er til. — Nei, ríkið er
alls ekki nein samlagningar-
stefna eða meðalvilji. Það er al
gerlega ný starfsemi —r nýr
vilji. — Garðyrkjumaðurinn er
alls ekki jafn þjónn allra jurta
er í garðinum vilja vaxa. Hann
ræktar ekki jafnt illgresið og
nytjajurtirnar. Hann ræktar
þær jurtir, sem mestan arðinn'
gefa. Til þess að skilja enn bet-
ur eðli ríkisins, má halda þess.i
dæmi áfram og segja: Garð-
yrkjumaðurinn lætur jurtirnar
alls ekki vaxa, heldur vaxa þær
sjálfar ,hver eftir sínu vaxtar-
lögmáli — hann undirbýr að-
eins skilyrðin sem bezt og gróð-
ursetur hverja tegund í þeim
jarðvegi, er hún þrífst bezt í,
og kemur í veg fyrir það, að
ein jurtin spilli vexti annarar.
— Munurinn á eðli þjóðar og
ríkis er líkur og munurinn á
eðli jurtanna og ræktarans. —
Ríkið styrkir ekki sundurleita
sérhagsmuni í sínum garði. Það
rekur ekki atvinnu, en það und-
irbýr jarðveginn, gróðursetur
nytsamar og samþýðar starfs-
greinir, verndar þær og ræktar,
svo að þær skili sem ríkustum
árangri..
Af því sem hér ei^ sagt, má
hugsjónin svífur yfir vötnun-
um, en hún er enn ófædd og
hefir ekki íklæðst holdinu. Vér
sitjum með kulnaðar leifar af
aðfluttu ríkisskipulagi, sem ligg-
ur undir rotnun, vegna þess að
nýjum íslenzkum lffsanda var
aldrei blásið í þess nasir, eftir
að það ‘gaf upp sína útlendu
önd. — Þetta — að gera ís-
lenzka ríkið að lifandi og starf-
ahdi stærð — er síðasti, merk-
asti og jafnframt erfiðasti þátt-
urinn í sjálfstæðisbaráttu vorri.
Endurreisn ríkisins.
Efni þessarar greinar átti nú
aðallega að vera það, að taka
til meðferðar afstöðu þjóðar-
og ríkis-hugtakanna og vekja
menn til umhugsunar um þá
hættu, sem oss stafar af hinu
stórgallaða ríkisskipulagi voru.
Ef menn hafa skilið mál mitt,
þá er tilgangi greinarinnar náð,
því að eg tel það langsamlega
aðalatriðið, ef þjóðin vaknar
til viðurkenningar á ríkishug-
skilja eðli Alþingis, eins og það sjóninni, og til viðleitni að búa
í haginn fyrir hana, en hitt er
aukaatriði, hVaða ráð verða
fyrst fyrir hendi til þess að
koma málinu fram. Fullkomið
form fyrir ríkisskipun og starf-
Frh. á 7. bls.
nú er brðið. — Alþingi er þjóð-
in, en ekki ríkið. Alþingi er
togstreita allskonar villijurta
um hinn óplægða akur lands-
ins. Ræktarinn er ekki enn
kominn á sjónarsviðið. Ríkis-
(j “Þér getið skekið rjómann en ekki þeytt mjólkina”.
llcCCCtSCCCCCCCCCaSCCCCCCOGCCGCCCCCCCGCCCCC*
Hostalsezta nkjólRin
Á HVAÐA TÍMA ÁRS SEM ER,
EN EINKUM UM JÓLIN, ER
Modern
Hrein mjólk og afurðir hennar, svo sem
MODERN MJÓLK, RJÓMI OG SMJÖR.
Ekkert jafnast á við hana nokkursstaðar, þeirrar
tegundar.
SfMIÐ
MODERN DAIRIES Ltd.
201 101
A Thorough School!
The “Success” is Canada’s Largest
Private Commercial College, and the
finest and best equipped business train-
ing institution in Western Canada. It
conducts Day and Evening Classes
throughout the year, employs a large
staff of expert teachers, and provides
sufficient individual instruction to per-
mit every student to progress according
to his capacity for study.
„„w*Ry-one years, since the founding of the “Suc-
cess’’ Business College of Winnipeg in 1909, approxi-
mately 2,600 Icelandic students have enrolled in this
College. The decided preference for “Success” train-
ing is significant, because the Icelanders have a keen
sense of educational values, and each year the number
of our Icelandic students show an increase.
Day and Evening Classes
OPEN ALL THE YEAR
The SUCCESS BUSINESS C0LLEGE, Ltd.
PORTAGE AVENIJE AT EDMONTON STREET.
PHONE 25 843