Heimskringla - 30.12.1931, Blaðsíða 5

WINNIPEG 30. DES. 1931
HEIMSKRINGLA
5. SÍÐA
alda kærleikans og manndygða
sem er rauði þráðurinn í gegn-
um alt þetta snildar fallega
kvæði. Það er synd og skömm
af samtíðar hugsandi mönnum
og konum, að láta ekki svo
mikið sem þökk til skáldsins'
koma fyrir slíka hjartanlega og
fagra jólagjöf. Eg get vel fyrir-
gefið, og vitanlega getum við
öll fyrirgefið yngrl ftynslóðum
okkar, sem eru fædd og upp
alin í enska heiminum, og varla
lesa íslenzkt orð, þó þau ekki
lesi eða læri, eða meti eða
virði okkar íslenzku snildarverk
og snillinga. En við sem enn
löfum á löppunum og erum
samtíðar menn og konur, í
gegnum alt blítt og strítt upp
í hálfa öld, — við eigum að
meta það og sýna það vesæla
drenglyndi, að þakka bæði
þessa og aljar aðrar gjafir
snildar skáldsins okkar góða
hans Þorskabíts. Og óska hon-
um af öllu hjarta að hann megi
enn lifa lengi og vel. Og gefa,
og gefa okkur af því bezta, er
hann á til, þó hann fái aldrei
neitt í staðinn. Nema þökk,
þegar be^t er.
um, sökin fyrir því, þótt vér ^ Matthías mér að þetta væri
reynum að slétta úr misfellun- | ætlað skáldinu Einari Bene-
um sem hægt er og tök eru til. I diktssyni. Að lýsa stóra saln-
Gaman og alvara.
Eins og þú veizt, gamli, góði
vinur, þá er eg hvorki skáld
eða hugsjónamaður. En það
bera stundum fyrir hugsjónir
mínar hálf skáldlegar myndir.
Líklega, að þegar eg var rekinn
af stað út í þessa lífs tilver-
una, að þá hafi í einhverjum
ákafa flýti orðið helmingurinn
eftir af veganestinu, sem átti
að fylgja mér í gegnum mitt
langa líf — nú 78 og hálft ár.
En svo verður að taka þessu
eins og öðru mótdrægu, sem
fyrir finst, með þögn og þolin-
mæði, þó alt slitni í sundur og
verði að brotum þegar mest á
reynir.
Engin skáldsaga getur átt líf
og lit nema kona fylgi, og hún
skal ekki verða valin af verri
endanum, sem eg nú set í sam-
band við línurnar, er eg nú —
í síðasta sinn — helga þér,
kæri, gamli vinur, Þorskabítur
minn..
Nokkur ár eru nú liðin síðan
skáldkonan góða frú Jakobína
Johnson las upp kvæði sín fyr-
ir okkur í Árborg, Man. Þá
hlustaði eg sem fleiri með á-
nægju á ljóð. hennar. En í
enda Ijóðasyrpunnar fer hún
með nokkur kvæði, sem hún
hafði qrt til barna sinna. Ekki
man eg hvort að nokkur íþrótt
eða snild skáldskapar fylgdi
þeim fögru erindum. En hinu
gelymi eg aldrei, að í gegnum
alt mitt líf, hefi eg aldrei séð
fegurra konuandlit en hennar
á meðan hún flutti kvæði barn-
anna sinna. Það var einn sól-
arljóini. Það var einn geisla-
baugur kringum hana alla, eins
og er á kaþólsku helgimyndun-
um, þegar hún var að útmála
ástina á blessuðum bömunum
sínum. Mikið dæmalaust töfra
orð er móðurástin. Eiginlega
þyrfti guð almáttur ekkert ann
að til að viöhalda öllu, sem
lifir og hrærist á jörðinni, en
þetta eina orð, Móðurást.
Það hryggir mig á þessari skiln-
aðarstund, að sjá alla þreytu-
og sorgardrættina á andliti
þínu. Þessu verð eg að reyna
að bjarga dálítið við. Nóg er
samt, sem þú flytur með þér
inn á land lifenda, fyrir hand-
an haf dauðans, sem ber vott
vanrækslu okkar og tilfinninga-
leysis. Betra er seint en aldrei.
Síðan strýkur og nuddar skáld-
konan enni , kinnar og alt and-
lit skáldsins, þar til hver ein
asta þreytu og sorgarrún er
af máð. Svo kyssir hún á enni
skáldsins og segir: “Þessi koss
er óafmáanlegur. Hann skal
fylgja Þér yfir gröf og dauða,
inn á land lifenda um aila
eilífð. Hann er þökk frá vesa-
lings litla þjóðarbrotinu þínu,
sem altaf hefir átt svo annríkt,
að það hefir ekki komist til að
hönd góðskáldunum sínum.”
Skáidið á landi lifenda.
Hvort heldur að það var í
vöku eða svefni, þá var eg
staddur handan við haf dauð-
ans, og sá þar afar fagra höll
með mörgum listigörðum í
kring, og óútmálanlega fögru
skrauti á ýmsan veg. Eg hraða
mér heim að þessum hallardyr
um eða réttara sagt höllinni,
er mér um megn. Aðeins til
hægri handar fyrir miðjum vegg
sat Lárviðarskáldið í upphækk-
uðu sæti, sem alt var fagurlega
skreytt með gulli og eðalstein-
um. Skamt frá honum sat
Steingrímur skáld Thorsteins-
son og auður stóll hjá. Nú, alt
í einu heyri eg þrumurödd Egils
forseta, að hann kallar til dyra-
varða og spyr: “Hvaða hempu-
gaur er það, sem einlægt er að
tala við þá frændur skáldið frá
Heydölum og sonarson hans
skáldið frá Vallanesi?” “Það
er Guðbrandur biskup Þorláks-
son,” svarar Þorleifur jarla-
skáld. “Já, einmitt það,’ ’rym-
ur í Agli, og mér sýndust að
brýr hans væru allar að ganga
úr lagi. “Farið tafarlaust og
segið þessum biskupi, að ef
virða og elska og rétta hjálpar-, diann þarfnist hér eftir að eiga
tal við skáldin mín, þá verði
hann framvegis að tala Við þau
Úti í listiskála hallarinnar.
Eg vil ekki sjá þenna biskup
hér inni oftar. Hann var nærri
búinn að drepa allan skálda-
þrótt úr þjóðinni í 60 ár, sem
hann lét aldrei neitt á prent
koma nema sjónlaust og svip-
laust guðsorðagaul, seiíi ekki
fanst vit í, nema í tíundu eða
um og sé þar mann standa, sem,l:^^11 hverri línu, þegar bezt
eitthvað var að fága eða þrifa
til, vík mér að honum og spyr
hver eigi þessa ljómandi fögru ir-
Skáldið deyr.
Alt var hljótt inni. Dauða-
þögn grafarinnar og sorgarinn-
ar hvíldi þar yfir öllu. Ástvinir
þess framliðna sátu og stóðu
með tárfull augu alt í kringum
banabeðinn. Enginii talaði orð,
og enginn hreyfði hönd eða
fót, þar til skáldkonan góða,
Jakobína Johnson gengur að
dánarbeðnum, lyftir upp blæj-
unni, sem breidd var yfir and-
lit skáldsins, og segir:' “Mér
er bæði ljúft og skylt að rétta
þér síðustu líknar og ástúðar-
hendur. En ósköp eru að sjá
launin, sem mörkuð standa nú
í dauðanum á andliti þínu, og
sem þú nú átt að flytja með
þér :inn í annað sæluríkara
land. Þessu verð eg að bjarga
við, þótt seint sé. Nógu þung
verður á okkur, sem eftir lif-
höll. Hann rekur upp á mig
heljar augu spyr hvaðan úr
fjandanum eg komi? Hvort eg
lekki ekki íslenzku skáldahöll-
ina, úr því eg tali íslenzkt mál.
‘Ó, vertu góður, vinur minn,’’
sagði eg, “og þakka þér fyrir
upplýsingarnar.” Eg sá ao eg
græddi ekkert frekar á því að
tala við þenna þarfa karl, og
hraðaði mér heim að hallardyr-
unum. Þegar þangafi kom,
standa þar í dyrunum tveir
gamlir vinir mínir, Þorleifur
jarlaskáld og Eyvindur skálda-
spillir, og sögðust vera dyra-
verðir, og spurfíu hvern mig
vantaði að sjá eða finna. Eg
kvaðst vilja sjá lár\-iðarskáldið
Matthías, því hann hefði eg
elskað allra skálda mest. “Þá
hefir þú ekki valið af verri end-
anum,” sögðu þeir, “og við
skulum fylgja þér inn til skálds-
ins.’’ Mér er of vaxið að lýsa
þessari stóru og fögru höll, eða
hvérnig hún var skipuð, nema
að sára litlu leyti. Þó naut eg
upplýsinga lárviðarskáldsins um
margt, Hér um bil fullur fjórði
partur hallarinnar að innan-
verðu var hár pallur, sem þrjár
eða fjórar tröppur var upp að
ganga. Þar fyrir miðjum palli
var upphækkað sæti úr dýrum
marmara og gulli slegið. For-
seti hallarínnar og faðir allra
íslenzkra skálda, Egill Skalla-
grímsson, sat þar. Honum til
hægri handar sat Sighvatur
skáld, en til vinstri handar sat
var. “Já, við skulum sjá um
það hér eftir,’’ segja dyraverð-
Nú eftir ofurlitla stund geng-
ur Þorleifur jarlaskáld upp aö'
hásæti forseta, og segir að
Þorskabítur skáld sé köm inn
og vilji tala við Egil Skalla-
grímsson, annaðhvort úti eða
inni. Þá rís gamli skáldjöfur-
inn á fætur og ber þrjú heljar-
högg í borðið, sem meinar það
að allir í höllinni rísi á fætur,
og segir svo: “Leiðið skáldið
hingað upp að hásæti mínu.”
Og dyraverðlr taka Þorskabít
sinn til hvorrar handar og leiða
hann að hásæti forseta, og
verður þá skáldjöfurinn gamli
fyrri til máls og segir: “Vertu
velkominn, skáld; eg var fyrir
löngu farinn að vonast eftir
þér og þrá þig hingað til vor..
Eg veit að þú hefir elskað
Steingrím skáld Thorsteinsson
mest allra þinnar tíðar skálda.
Því gef eg þér sæti við hans
hlið. Svo skalt þú, Sighvatur
skáld, sem kant allra manna
bezt tignum mönnum að þjóna,
og ert mitt uppáhald og hægri
hönd, leiða Þorskabít til sætis.
Og þegar þú, skáld ert aflúinn
og búinn að skola af þér ferða-
rykið, þá skulum vér halda stór-
veizlu og kneyfa ósleitilega
hornin, og þá 'skalt þú flytja
mér kvæðið “Eiríksjökull" og
fleira, því engan blett á jarð-
ríki hefi eg elskað meira en
Borgarförðinn, og öll góðskáld,
sem þaðan koma, eru mér kær-
ust., Sittu svo heill og velkom-
inn meðal vor, og engan mann
að undanteknum Sighvati elska
mjög fríður maður, með ljós- .
gult hár, sem liðaðist í lokkum |( ” mena en, "a' .
á herðar niður, og sagði Lárvið-
arskáldið mér, að þessi fagri . ,
vinur. Eg hefði get^ið haft
og göfuglegi maður væri fey
steinn skáld, sem kvað “Lilju”,
sem öll skáld vildu fegin hafa
átt og kveðið liafa. Þar uppi
þekti eg þó nokkra menn: Bólu-
Hjálmar og Stephan G. Steph-
ansson, sem sátu hvor við ann-
ars hlið, og ódauðlega snilling-
inn hann Þorstein Erlingsson.
Eigifilega var þama á hápall-
inum alt einvala lið, sagði Lár-
viðarskáldið mér. Valinn maður
í hvert rúm, eins og á Ormin-
um langa. Aðeins varð eg þar
var við einn prest, þjóðskáldið
Jón Þorláksson, og var nú
hvorki haltur eða hungraður
að sjá, eins og á meðan hann
dvaldi á meðal vor á Bægisá.
Þar stóðu á stangli uppi á pall-
inum, og um alla höllina, auð-
ir stólar, og tók eg sérstaklega
þar uppi eftir einum afar skraut
legum stól ,allur gulli sleginn
og gimsteinum settur, og sagði
Þar skil eg nú við þig, gamli
þetta miklu lengra, því eg á
margar myndir í huganum og
endalaust útsýni. En svo treysti
eg illa skilningi og dómgreind
þessara fáu rola, sem eftir eru
á brautinni með okkur.
Og vertu nú blessaður og
sæll, gamli vinur.
Lárus Guðmundsson.
ENDURMINNINGAR.
Eftir Fr. Guðmundsson.
Frh.
Seinna á sama ári, eða haust-
ið 1885, misti eg fullorðinn
bróður minn Kristján að nafni.
Var hann látinn heita í höfuðið
á Kristjáni Jónssyni, fjalla-
skáldi, þar eð hann og faðir
minn voru sérlega miklir' vin-
ir. Það virtist sem Kristján
bróðir minn ætla að bera nafn
með rentu.. Hann var vel gef-
inn; sérstaklega dáðst að því
hvað hann var fljótur að læra
allann reikning, og skilja hann
vel. Það var og farið að bera
á því að hann hafði gaman af
að klöngra saman vísum. En
10 ára gamall veiktist hann, —
fékk mikil útbrot á handleggi
og fótleggi. Þá kom til for-
eldra minna nýútskrifaður
læknir, Þorvarður Kerúlf. Fað-
ir minn sýndi honum drenginn,
ekkert man-^eg hvað hann
nefndi útbrotin ,en hann hélt
hann gæti gert að þessu, og
sagðist skyldi senda meðöl, þeg-
ar hann kæmi heim til sín.
Það gerði hann líka og var það
áburður í þriggjapela flösku.
Drengurinn var makaður úr
þessu samkvæmt forskrift og
útbrotin hurfu á stuttum tíma,
mig minnir eftir fáa daga, —
en skömmu seinna fór drengur-
inn að fá krampaflog með nokk-
urra daga millibili, og var á
milli floganna svo veikur að
hann var af og til í rúminu. En
svo fór hann að verða svo loð-
mæltur að allir tóku eftir því,
og önnur kinnin einsog lafði
niður. Varð þá og fljótlega
augljóst að öll önnur hliðin var
afllaus. Allra lækna sem til
náðist var leitað, en alt varð
það árangurslaust. Smámsam-
an á fleiri árum eltist krampinn
af honum, en aflleysið sat eft-
ir. Hann fór eftir ein tvö ár að
dragast ögn á flakki, á tveimur
hækjum. En hann hafði tap-
að greindarkrafti til muna, —
skilningi og minni einkum, þó
að eins seinni að skilja. Þann-
ig var hann stöðugur krossberi
fyrir augum heimilisfólksins, —
saklaust og sérstaklega vel gef-
ið 10 ára barn eins og dæmdur
til þessarar sáru meðhöndlun-
ar. Þetta var* mér vanskilið og
mjög erfitt umhugsunarefni.
Hemilisfólkið hugsaði kanske
margt um þenna aumingja en
sagði ekki neitt, nema daðist
að þakklætis og blíðusvipnum á
andlitinu á honum, þegar hann
'eftir mikla fyrirhöfn var í góðu
veðri kominn á tveimur hækjum
út á hlaðvarpann til að njóta
af blíðuatlotum guðs. Á ferð
út og inn um bæinn varð hann
að vera eins og hornreka allra,
hann var svo seinn og hafði
ekkert fyrir stafni, en öllum
öðrum lá svo mikið á; hann
varð að kíemma sig út að
veggnum í göngunum, þó það
kostaöi hann mikla fyrirhöfn,
til þess að aðrir kæmust fram-
hjá, og brosa eins og í þakk-
lætsskyni fyiár að hafa beðið
eftir afllausu hreifingunum sín-
um. Aldrei nokkurn tíma æðru-
orð eða vanstilling, en oft erfið
umhugsun sem skilja mátti af
andvörpunum, er liðu af og til
frá brjóstinu. Blíðlyndar konur
horíðu stundum á liann og til-
raunir hans til að njóta ein-
hvers af gæðum daglega lífsins,
þá stundu þær við og sögða
við sjálfar sig: “Mikið leggur
guð á þenna blessaðann kross-
bera.’’ En eg hrökk saman og
gekk út, og sagði þá við sjálf-
an mig, er eg kom undir bert
loft: “Ef það er guð sem ræð-
ur' þessu þá held eg kannske
ekki lengur uppá hann, en er
ekki hægt að vita hverslags
stjórn þetta er’’. Á þessum tíma
var til heimilis hjá mér Guð-
mundur Jónsson frá Sköruvík,
guðhræddur, góður og gáfaður
maður. Var hann þá kominn
á sjötugsaldur, hreppstjóri í
sveitinni, virtur og elskaður af
öllum, og hafður til aðstoðar
og umráða við öll vandamál.
^Jann var móðurbróðir seinni
konu minnar, fór til Ameríku
sumarið 1887 með Ólafi syni
sínum sem þá kom heirn en
hafði áður verið hér mörg ár.
Guðmundur dó vestur í Al-
berta. Eins og aðrir hafði eg
ásett mér að tala við Guðmund
um vandamál mín. Einhvern-
tíma fór eg að tala við hann
um ástand Kristjáns bróður
míns. “Lítur þú svo á að það
sé guð sem leggur þenna kross
l^níþsbn’-ílDntt (Eomjpann,
INCORPORATED MAY 1670.
á hann”, segi eg? Svar hans
var á þessa leið: “Við skulum
ekki taka neina ákvörðun um
það strax. Guð er alstaðar um
alt og í öllu; hann stjórnar allri
tilverunni samkvæmt því lög-
máli sem hann í upphafi ákvað,
Það lögmál er lifandi og sístarf-
andi áhrifavald út yfir alla til-
veruna, eins og lifandi hreinir
lækir frá hreinni uþpsprettu ti1
framþróunar og blessunar öllu
lífi. Mennirnir eru börnin hans
og samkvæmt sínu eigin al-
frjálsa eðli gaf hann börnum
sínum frelsi til að njóta lífsins
á þann hátt sem þeim hug-
kvæmdist, en andlegur skyld-
leiki við föðurinn var þeim með-
fæddur og lögmáls lækir lífs-
ins stöðugt hreinsunarafl. Sjálf-
ráðu og óþroskuðu börnin, að-
höfðust rangindi stríddu á móti
áhrifastraumi lífslögmálsins,
orðsökuðu eitt og annað sem
fól í sér afleiðingar sem óhjá-
kvæmilega kom þeim í koll fyr
eða seinna. Lögmál guðs ann-
arsvegar, breytni vamanna
hinsvegar. Samkvæmnin við
föðurinn, lífs nauðsyn, svo eng-
inn verði árekstur. Lífið og
lífslögmálið svo átakanlega mis-
skilið af mörgum; og fyrir það
líður margur saklaus.” Þessi
skilningur Guðmundar hrepp-
stjóra, sem hann var oftast
kallaður, hefir orðið mér mikið
umhugsunarefni á ýmsum tím-
um æfi minnar.
Já nú var þessi bróðir minn
fluttur héðan. Eg sat á rúm-
stokknum hjá honum seinustu ;
klukkutímana og hefi aldrei séð |
og skilið betur aðfarir umskift-
anna en á þeim augnablikum. \
Hann hafði fulla rænu eftir að
hann misti alveg málið, og
reyndi að rétta mér hendina
um leið og andardrátturinn yfir-
gaf varir hans.
Sama vetur, 11. apríl um vor-
ið, misti eg fyrri konu mína.
Hún lagðist á sæng að öðru
barni okkar. Tvær yfirsetukon-
ur voru hjá henni, en læknirinn
náðist ekki fyr en of seint. Slík-
um atburði er mér fjarri skapi
að lýsa, þó alt það sé flestu
öðru skýrara í minni mínu.
Hálfum mánuði eftir að hún
burtkallaðist bjó eg til kvæði
sem, eins %g annað týndist að
mestu eða öllu leyti í fellibyln-
um sem réðist á okkur 18. júní
1927, og deyddi seinni konu
mína.
F'yrsta vísan í kvæðinu er
svona:
Hví er eg svona hvatskeytslega
typtur?
Hvar er mér framar ætluð
nokkur ró?
Hví er eg svona sælum friði
sviftur
og synjað alls er fyr mér hugg-
un bjó?
Það er sem brjóst mitt bráðni
jafnt og frjósi,
minn barmur þrútinn enga
huggun fær.
Þar er nú myrkt er von mín
vakti í ljósi,
minn vegur dimmur kvíði nær
og fjær.
Einhverstaðar seinna í kvæð-
inu eru þessar hendingar:
Það á að laða hug til hæða
lífsins
að hjartans vinir hverfi af tím-
ans dröfn,
svo maður fyrir milligöngu kíf-
sins,
eins megi lenda í drottins vina
höfn.
Eg set ekki þessar hendingar
hér af því að eg þykist af skáld-
skapnum, en til að sýna á-
stand mitt og þá skoðun sem
felst í þessu máli. Eg hef altaf
verið svo, að hlífðarlaus hirting
hefir skemt mig og gert mig að
verri manni, en meðlætið, blíð-
an og fegurðin sannað mér gildi
þess góða og nauðsyn þess.
Veturinn 1887, snemma í
desembermánuði, misti eg full-
orðna systur mína — sólina af
heimilinu. Allir sáu eftir henni
sem eitthvað hpfðu kynst henni.
Hún hét Aðalbjörg, í höfuðið á
Aðalbjörgu móður hinna al-
kunnu Gíslasons v bræðra í
Minnesota. Hún var eins og
fleiri ungar stúlkur í sveitinni,
léð um tíma að Sauðanesi, til
þess að tína æðardún, en þar
voru taugaveikisbakteríur fóstr-
aðar ár eftir ár, ekki af ásettu
ráði, en af ísköldu kæringar-
leysi um alla sem ekki tilheyrðu
þeiiTÍ sérgóðu familíu. Árlega
í mörg ár dó þar enhver úr
taugaveiki eða lá svo lengi og
þungt að hann beið þess aldrei
bætur, og ekkert var aðgert,
nema að reyna að hjúkra þeim
sem veikir voru orðnir, þangað
til séra Lárus Jóhannesson kom
þar. Þá lagðist ung stúlka þar
um haustið að vanda í tauga-
veikinni og lá lengi unz hún dó.
En á þeim tíma var séra Lárus
búinn að grafa það upp, að all-
ir veiktust á sömu undirsæng-
inni, en prestskonan vildi ekki
þurfa að eyðileggja sængina.
En um leið og líkð var borið úr
rúminu, tók séra Lárús rúm-
fötin öll, kastaði þeim út um
glugga og brendi alt saman.
Eftir það lagðist enginn í tauga-
veiki.
Aðalbjörg systir mín dó úr
taugaveiki sem hún hafði feng-
ið á Sauðanesi, þegar hún tíndi
þar dúninn, lagðist rúmföst fá-
um dögum eftir að hún kom
heim, og 5 aðrir lágu lengi og
þungt, þar.á meðal eg, í 5 vikur
í rúminu, og/ aldrei jafngóður
síðan. Aldrei mintist prófastur
á það að við hefðum orðið fyr-
ir raunum í sambandi við til-
hjálp á sínu heimili. Honum
var svo gjarnt að smeigja séi^ úr
möskvunum, og afsaka sjálfan
sig, þegar að aðrir liðu hans
vegna. Þá var hann vanalega
að vinna fyrir kirkjuna.
Á öllum þessum árum frá því
um hustið 1884, og alt fram á
vorið 1888, voru meiri og minni
vetrarharðindi á Norðurlandi,
mikil snjókoma árlega og harð-
indi lengst fram á sumar, þó
út yfir tæki sumurin 1886 og
87, er hafísinn lá inni í fjarð-
arbotnum fram að höfuðdegi,
— vildi þó til hamingju, að hann
þokaðist vitund frá fjarðar-
Frh. á 8 b 1b.