Heimskringla - 06.01.1932, Blaðsíða 2

2. SIÐA
HEIMSKRINGLA
WINNIPEG 6. JANÚAR, 1932.
SKAMMDEGISHUGLEIÐING
UM FULLVELDIÐ
og minning tveggja
forystumanna
Fánar voru dregnir að hún
um allan bæinn í gær. Veður
var bjart og kyrt um hádegis-
biiið, er stúdentar söfnuðust
saman við Mentaskólann og
gengu þaðan í fylkingu að Al-
þingishúsinu, með lúðraflokk í
broddi fylkingar.
Árni Pálsson talaði af svölum
Alþingishússins, og birtist hér bót, þó að orðið fullveldi hafi
ræða hans. : verið skráð í sambandslög vor
! og stjórnarlög. Orðið fullveldi
Háttv. áheyrendur! hefir mismunandi gengi eftir
Rás viðburðanna hefir valdið því hvar og um hvað það er
því, að þessi þjóðhátíð íslend- viðhaft. Englendingar, Danir
inga í nýjum sið er haldin í og íslendingar hafa allir full-
skammdeginu — að fullveldis- veldi að lögum. Orðið er eitt,
bá munum við horfa rólega á óskum að aðrir hafi gott álit á | Vér munum nú hverfa héðan | eða er horfin þessi friður,
bær aðfarir, því að bráðum okkur og tali vel um okkur, þá innan stundar, til þess að heiðra
snýst taflið. Brátt mun gengi ættum við ekki að ófrægja hver minningu annars mikils íslend-
dagsins aftur hækka, þangað (annan og þar með alla þjóð-|ings, Hannesar Hafsteins.
til hann skín fullvalda yfir þvert' ina. allan okkar kynstofn, eins
og endilangt ísland.
En er það nú annars alveg
fjarri sanni, að fullveldisdagur
okkar er stýfður dagur? Eg er
ekki alveg viss um það., Ef til
vill gæti það verið okkur holl
bending að einhverju leyti. T. d.
gæti það mint okkur á, að það
er því miður ekki allra meina
herfilega og við getum. Það er
tími til kominn að við gerumst
fullvalda yfir sjálfum okkur,
yfir tungu okkar og penna, úr
því að við erum komnir þetta
áleiðis, að við á ári hverju get-
um haldið pólitískan fullveldis-
dag.
Háttvirtu áheyrendur!
.Hér úti á Austurvelli stendur
nú líkneski af manni, sem fórn-
aði íslandi nálega hverri æfi-
stund sinni frá því hann hófst
á legg, þangað til hann hneig
til moldar. Aldrei mintist hann
á þá fórn, — ^kki einu orði.
dagurinn er fölur og bleikur en merking þess margskonar. | Og ef hann nú mætti líta upp
skammdegisdagur.
I Eg vona að eg særi ekki við-
Eg elska ekki skammdegið og kvæmar taugar, en eg verð að
býst við að fæst okkar geri það. j taka þetta fram, vegna þess, að
Myrkrið er ekki mönnum holt,' eg tel oss lífsnauðsyn að hotf-
hvorki andlega né líkamlega.! ast í augu við þenna sannleika,
Eg veit eiginlega fátt gott um; ekki síður á sjálfan fullveldis-
skammdegið að segja annað enjdaginn en endra nær. Það ligg
þetta, að maður elskar aldrei ur því miður í hlutarins eðli,
Ijósið eins heitt og þegar myrkr- j að altaf er geysivandfarið með
ið drottnar. Skammdegið get eg
sætt mig við, aðeins vegna
þess, að það fóstrar ljósþrána
— drauminn um tortíming
myrkravalds og sigur sólar. Á
ljósdrauminn í skammdeginu
verðum við að trúa þó við trú-
um ekki á neitt annað, því að
við vitum að hann rætist.
í fljótu bragði virðist þetta
vera nokkuð óheppileg og ein-
kennileg tilviljun, að fullveldis-
dagurinn er skammdegisdagur.
Dagurinn í dag er enginn veru-
legur dagur. Hann er stýfður
dagur. Gengi íslensks dags
getur verið 24 klukkustundir,
en í dag er það skráð 4 klst.,
og svo eitthvað af mínútum,
sem munu eiga að vera eine-
konar dýrtíðaruppbót.
Myrkravöldin hafa stýft dag-
inn að ofan og neðan. Og þau
munu fyrst um sinn halda þeirri
iðju áfram, þangað til dagur er
næstum því horfinn af lofti. En
úr gröf sinni, mundi ekkert
geta glatt hann, — engin laun,
engin lofgerðarþula um sjálfan
hann — ekkert nema aðeins
eitt: að hann sæi, að við vær-
um menn', til þess að halda
uppi sænul og sjálfstæði lands-
ins.
Þá er hann hóf frelsisbaráttu
fulveldi smáþjóða og þá ekki sína, ungur og umkomulaus
síst með okkar unga fullveldi
sem enn þá er blautt barn, er
ekki hefir neina aðra brynju,
en sína eigin veiku húð.
Góðir íslendingar!
Minnumst hvernig ástatt er á
heimilum, gerum ekki alt of
mikinn hávaða, höfum engin
ólæti í frammi höldum heima-
friðinn, annars gæti ver farið
en nokkur mundi á kjósa. Hafi
pólitískur nýgræðingur nokk-
urn tíma þurft nákvæmrar og
skynsamlegrar aðhlynningar
við, þá er það hið unga full-
veldi Islands. Ef það á að ná
vexti og viðgangi, þá mun þess
full þörf, að vit sé í hugsjón-
um fslendinga, þrek í viljanum,
drenglyndi og rósemi í geðs
mununum. — Ef við ætlumst
til að aðrar þjóðir virði lög okk-
ar og sjálfstæði, þá mundi það
ekki fjarri sanni að við gerð-
um það fyrst sjálfir. Og ef við
RÁÐSMENN VORIR MUNU ÁVALT MEÐ
ÁNÆGJU AÐSTOÐA YDUR, og HVENÆR
SEM ÞÉR ÞURFIÐ AÐ SENDA PENINGA
TIL ÆTTLANDSINS, CETA ÞEIR GERT
ÞAÐ FYRIR YÐUR, MED BRÉFI EDA SÍMA,
OG ERU ÞÁ PENINGARNIR GREIDDIR ÞEIM
SEM ÞÉR TILNEFNIÐ AF ÁREIÐANLEGUM
UMBOÐSMÖNNUM, í ÞVf LANDI 3EM ÞEIR
EIGA AÐ SENDAST TIL.
The Royal 8ank
of Canada
stúdent í Höfn; átti hann í raun
inni ekkert til nema föðuriands
ást sína og hæfileika. En það
var ekki lítil eign. Ef maður
virðir fyrir sér æfistarf Jóns
Sigurðssonar, veit maður ekki,
að hverju maður á mest að
dást:’ vitsmunum hans eða
vinnuþreki, föðurlandsást hans
eða fádæma lærdómi. En þó að
þessi og fleiri einkenni hans
séu talin, þá ei* ekki þar með
fengin fullkomin mynd af Jóni
Sigurðssyni. Hann hafði að
vísu vitsmuni, starfsþrek, föð-
urlandsást og lærdóm fram yfir
aðra menn. En þar að auki
var eitthvað í blóðinu, eitthvað
óáþreifanlegt, er Rómverjar
nefndu granum salis, eitt salt
korn, sem olli því, að allir þess-
ir hæfileikar gátu notið sín á
svo undraverðan hátt sem raun
varð á. Hann var fæddur höfð
ingi, “gentlemaður’’ í stórum
stíl. Altaf var hreint í kringum
hann. Hann háði 30 — 40 ár
hina örðugustu baráttu sem
nokkur íslendingur hefir háð.
Þá baráttu háði hann bæði gegn
þröngsýnum og þrályndum vald
höfum utanlands og gegn ís-
lenskri þverúð og íslensku tólf-
kóngaviti. En aldrei festist
neitt óhreint við hann og aldrei
fór neitt óhreint frá honum.
Hann var geysi-geðríkur mað-
ur, en aldrei misti hann sljórn-
ar á sjálfum sér, aldrei héyrðist
fáryrði til hans, aldrei talaði
hann ósatt orð.
Við getum ekki heiðrað minn-
ingu þessa manns með neinu
betur en því, að kynna okkur
alt hans æfistríð svo vel, sem
hver einn hefir föng á. Látum
okkur reyna að lifa upp aftur
líf hans, reyna að þjást með
honum, og einkanlega að trúa
með honum. Því að enginn ís-
lendingur hefir haft slíka trú 4
Landið og kynstofninn sem
hann. Og á þeirri trú hefir oss
aldrei verið meiri þörf en um
þessar mundir.
1 dag verður afhjúpað lík-
neski hans, fyrir framan Stjórn-
arráðshúsið, og mun það ekki
orka tvímælis, að þar eigi hann
að standa — hinn fyrsti og
glæsilegasti ráðlierra íslend-
inga. Það er ekki mitt vefk að
minnast hans í dag. Hann skar
upp ávextina að lífsbaráttu Jóns
Sigurðssonar og Benedikts
Sveinssonar. En það var hans
ógleymanlegi heiður, að hann
var maður til þess að skera upp
- að hann kiyini að ávaxta
fengið fé svo vel, að þjóðin mun
standa í æfinlegri þakklætis-
skuld við hann.
Hann á mikinn og glæsilegan
þátt í bókmentasögu þjóðarinn-
ar. Hann á enn þá mieri, og
enn þá glæsilegri þátt í póli-
tískri sögu hennar. Hann myndi
nú standa á sjötugu, ef hann
lifði. Ef alt hefði farið að
sköpuðu, gæti hann enn þá
vorið starfandi í fullu fjöri vor
á meðal. Það er óhætt að full-
yrða, að það er eitt hið sorg
legasta áfall, sem hent hefir
þjóðina um langar stundir, er
hann féll svo sviplega í valinn
fyrir örlög fram. Eflaust mundi
nú margt líta öðruvísi út hér á
landi, ef þessa sterka, hófsama
og sáttfúsa manns hefði notið
við fram á þenna (tag. Er mað-
ur var návistum við Hannes
Hafstein og kendi bjarnylsins af
hans sterku persónu, þá kom
manni ekki til hugar, að hann
yrði maður skammlífur. Það
fór nú á aðra leið. En þó er
gott að minnast þess, að þó að
hann næði ekki háum aldri, þá
hafði hann þá goldið íslandi
fósturlaunin í ríkara mæli, en
felstum sonum þess hefir auðn
ast.
Góðir íslendingar !
Á þessum skammdegisdögum,
á þessum köldu kreppudögum,
verður okkar það helst, að
verma okkur við endurminning-
ar um horfna tíma og vonina
um bjartari framtíð.
Látum engan og ekkert drepa
í okkur vonina, því án hennar
er ólifandi. —Mbl.
þegar á Jólum barnið biður,
biður Guð svo helgist listin;
krefst eg þessu kirkjan svari,
hvert hún stefni ungri þjóð,
að vor börn við vondu vari,
við það enda þessi Ijóð.
Sigurður Jóhannsson.
það er ekkert brauð til sem tekur þessu
fram að gæðum, hreinleik og saðsemi
CANADA
BREAD
Pantið Butternut brauðin-sæt sem hnotur-kjarngóð sem smjör
FRANK HANNIBAL, ráðsmaður.

NÝÁRS ÓÐUR 1932,
BERSÖGLI
Alt í skuldum, alt í skuldum,
árið nýja kveður heiminn,
endalausan út í geimin
erum við á leiðum huldum;
lítið vit í lögum þjóöa,
lörnuð sitja flokka þýng,
vopnuð öllu birginn bjóða,
biluð Kristin siðmenning.
Trú á gullið, trú á gullið,
tæring hefir fengið mikla,
eins og á glóðum allir stikla,
altaf þynnist heimsku bullið;
það er eins og þeir sem ráða,
þykist ekki veginn sjá,
fólkið stynur þrautum þjáða
þar er hulin innri spá.
Rán og morðin, rán og niorðin,
rægtað er í flestum löndum,
skelfur alt í skulda böndum,
skjölin hylja reiknings borðin,
heimur í skuld á hreppinn sett-
ur,
hér það ekki skéði fyr,
er hér nokkur réti)ir, réttur?
ráðalausa fólkiö spyr.
Fyrir handan, fyrir handan,
felast gæði á hornum öllum,
gull í sléttum gull í fjöllum,
grípum við og leysum vandann,
þessi miklu gullsins gæði,
gefur máske næsta ár,
og þó nokkrum áður blæði,
ekkert gera fáein tár.
VISS MERKI
eru vottur um sjúk nýru. Gin Pills
bæta fljótt og gersamlega, þar sem
þær verka beint en þó þægilega á
nýrun—og þannig bæta, lækna og
styrkja þau. Kosti 50c I öllum lyfja
búðum.
132
ENDURMINNINGAR.
Eftir Fr. Guðmundsson.
Frh.
Þegár hvirfilvindurinn æddi
yfir heimili okkar fyrir fjórum
árum síðan, og eyðilagði ait
fast og laust, og við lágum
fleiri vikur í rúminu undir
læknishendi, þá tóku nágranna-
hjón mín Kristján Jósepsson
og kona hans það fyrir, að
safna öllum skrifuðum blöð-
um, sem þau og börnin þeirra
fundu, á ökrum og í haganúm
og geymdu þetta vandlega,
þangað til um haustið að eg var
aftur búinn að eignast heimili.
i'ékk eg þá hjá þeim fullan poka
af þessu blaðarusli. Þó engum
öðrum mætti þetta að gagni
verða, þá var þetta mikils virði
fyrir mig og fæ eg það seint
fullþakkað. Eg tíndi þessi blöð
upp úr pokanum, eitt og eitt,
og bað þá, sem í kring stóðu,
að líta á og segja mér, hvað
það væri, sem þeir sæu. Þess-
ir lítt læsilegu, rifnu og skitnu
sneplar urðu til að vekja end-
urminningar mínar á ýmsum
sviðum. T. d. var slitur af
kvæði, sem eg hafði krækt
saman; vorið 1888. Nokkuð
þurfti eg að lappa upp á það
og svo setti eg það í Lögberg
að mig minnir sumarið 1929
Mig minnir það héti “A Langa
nesi’’. Eg geri ekki ráð fyrir
að menn hafi veitt þessu kvæði
eftirtekt, aðrir en þá einhverjir
þeir, sem verið höfðu á Langa
nesi. En kvæðið sýndi mér
það, að eg var orðinn breyttur
maður. gleðifærri og bungjynd-
a<i, en kanske útsýnn', og þá
farinn að sættast við náttúr
una, því áður þótti rnér alt
sviplaust og ljótt á Langanesi
Frá Syðralóni eru tvö fjöll
að sjá í austri þvert yfir nesið
á að gizka í fjörgra mílna fjar-
lægð. Þau eru hvort öðru lík
þó annað sé lítið eitt hærra
bæði axlabrött og lík að lögun
og það er skamt á milli þeirra
Þessi fjöil voru eins og móðir
og dóttir, samtaka í öllu.
Jafn snemma á morgnana,
Blessuð sólin, blessuð sólin,
boðar, öllum Jóla-friðin,
fljótt þau eru frammhjá liðin,
fáir skilja kærleiks Jólin,
sannleikurinn sést hér valla,
sem að lýsir hugans rás,
börnin kalla, börnin kalla,
biðja um gjafir sánti-klás.
Ertu Kirstin, ertu Kristin,
fyrsla fótaferðartíma, klæddust
þau logagyltum skikkjum, með-
an ársólin gekk yfir þau og
milli þeirra. Seinast á kvöldin
kom blár næturhiinininn fyrst,
í ljós í dalnum á milli þeirra;
sté þeim fljótlega á axlir og
yt'ir höfuð. Var þá ^ins og þau
á sama tíma brigðu bláum nátt-
feldum á herðar sér, og mintu
alla íbúa sveitarinnar á dag-.-
lokin. Þegar svo litið var á
hvítlygnan fjörðinn, varplónin
og þakin eggverin af hvitum
æðarblikum, og fiskiskipin á
sigjingu út og inn fjörðinn, —
já, þá var það óðs manns æði
að vilja halda því fram, a'ð
sveitin væri sviplaus og feg-
urðarsnauð, eins og litið var á
í sumum sveitum, að á Langa-
nesi væri ekkert fallegt að sjá.
sbr. vísuna “Langanes er ljótur
tangi’’ o. s. frv. En slíkt var
ástæðulaus sleggjudómur.
Nú var eg óðum og algerlega
að kynnast mönnum og mál-
efnum; ekki einungis í minni
sveit, heldur og í Þistilfirðin-
um og Svalbarðshreppi á aðra
hlið og í Skeggjastaðahreppi á
hina, — og er því nú á margt
að minnast.
í Þistilfirði var talsvert fjör-
ugt félagslíf, og var þægilegt
fyrir mig að skilja og finna á-
stæður fyrir því. Þar hafði ver-
ið prestur um og eftir 1870, er
Gunnar Gunnarsson hét, af-
bragðs maður og stóð vel f
stöðu sinni. Hann hafði ótal
margar áður óþektar aðferðir
til að vekja fólkið, en sérstak-
lega unglingana, til umhugsun-
ar og sklinings á flestu því, er
leiddi til menningar og þroska
á andlegan og líkamlegan hátt.
Hann bauð fólkinu inn til sín
eftir messu á sunnudögum. —
Hann lét það sitja og standa
alt í kring í stofunni og hafði
þá yfir því nokkurskonar fyrir-
lestur, og talaði þá um sitt
efnið í hvert skifti, svo sem
landafræði, náttúrufræði, söng-
fræði, sögu, trúfræði og fleira.
Hann léði fólkinu bækur að
lesa, og svo stofnaði hann
lestrarfélag. Einnig stofnaði
hann bindindisfélag og söngfé-
lag, og kendi fólkinu, einkum
unglingunum, að syngja rétt
og vel. Þegar fólkið var að
fara frá honum á kvöldin, þá
dró hann upp úr vasa sínum
blað, sem hann rétti þeim, er
hann í það skiftið hafði auga-
stað á. Það voru ef til vill ein
eða tvær skrifaðar spurningar
á blaðinu, og átti sá, er blaðið
fékk, að svara spurningunum
skriflega, og eins vandlega og
hann gæti, næsta sunnudag á
eftir. — Það rná nærri geta,
hvaða áhrif þessi maður hafði
á sóknarfólk. Hann var og elsk-
aður og virtur af öllum milli
fjalls og fjöru, og áhrif hans á
sveitarmenn voru sjáanleg í
heilan mannsaldur og máske
lengur. Þannig hafði hann
hafið upp úr umkomuleysi þá
Valdimar Ásmundsson, séra
Hannes Þorsteinsson á Víðir-
hóli og séra Árna Jóhannesson
í Grenivík. Bæði Hannes og
Árni sögðu. mér það, að þeir
vissu ekki sjálfir að þeir gætu
nokkuð lært eða skilið, fyr en
séra Gunnar var búinn að vekja
hjá þeim óslökkvandi menta-
þorsta.
Eftir séra Gunnar kom gam-
all og farandlegur klerkur að
Svalbarði, séra Jón Reykjalín.
Hann stóð svo átakanlega aft-
ur úr skaftinu, fyrir drykkju-
skap og fleira, að fárra ára vera
hans þar varð aðeins til þess,
að rótfesta séra Gunnar æ meir
í hugum manna. En eftir hann
kom séra Guttormur að Sval-
barði, og var liann á ýmsan
hátt líkur Gunnari. Hafði hann
á hverjum vetri í ^kringum sig
fjörugan drengjahóp, sem hann
kendi undir latínuskólann. —
Þannig voru Þistilfirðingum
komin fjöreggin.
í eitt skifti var prestlaust, þar
í sveitinni þar um tíma, tóku
þá einn sunnudaginn tveir
bændur sig til og sungu messu
— þannig að annar þeirra fór
fyrir altari og tónaði, sam-
kvæmt handbókinni, og þótti
öllum honum betur takast en
prestinum, en hinn sté í stól-
inn og þótti segjast vel. Var
)ó ekki heiglum hent að standa
sporum séra Guttorms í ræðu-
stól.
Oft vorum við boðin í brúð-
kaupsveizlur til frænda og vina
inni í Þistilfirði. Mátti þá æfin-
lega gera ráð fyrir gleðskap
miklum, því séra Guttormur
hafði gott lag á því, að láta
gleðina aldréi linna.
Þistilfirðingar hiöfðu og dá-
gott alþýðuskáld, þar sem var
Jón á Hávarðsstöðum, bróðir
þeirra Jónasar og Friðbjöras
Samsonarsona, sem alþektir
voru í íslendingabygðum vest-
an hafs. Þá var og ætlast til
brúðkaupsljóða af mér, og lét