Heimskringla - 27.01.1932, Blaðsíða 5

WINNIPEG 27. JAN. 1932
HEIMSKRINGLA
5. SlÐA
að mig minnir þrír (fremur en mína áréttir Haukur með mynd
fjórir) rosknir og ráðnir fræði- sinni af Agli. Þessi ákafi og
menn. .Þeir eru að uppfræða þróttur, þessi eidur í hug og
unglinginn, og einn þeirra finn- hjarta, sem lýsir sér í svip og
ur orðum sínum stað í stórri logar í augum ofurmennisins —
bók, sem iiggur á borðinu. Auð- að það skyldi ekki fá að blossa
sætt er það, að þessir gömlu og upp við aidurtila á orustuvell-
vitru þulir hafa allan áhuga á inum, heldur verða að blakta
að koma skoðunum sínum inn á. skari ár frá ári við hlóðar-
hjá barninu. Eru að líkindum steininn; þetta glæsimenni,
6annfærðir um verðmæti sinn- berserkur 'og skáld í senn,
ar speki, og vissir um, að í skyidi verða blindingurinn, sem
henni felist sannleikurinn allur flæktist fyrir fótum fíflskra
og ómengaður; að lífsreynsla griðkvenda! . . .
þeirra, ásamt læridómi, sé hið En þetta er orðið langt of
eina óbrigðula leiðarljós, sem langt mál; og svo er heimsku-
lýst geti hinni upprennandi kyn- legt að rita um skáldverk
slóð um þenna “dauðans skugga Hauks, nema maður sé til í að
dal”. Drengurinn stendur and-, semja heila bók. Þar að auki
spænis þér, og verður þó varla kemur þetta ekkert við trúar-
nýtur ekki lengur við?. — Eg kynst fjölda mörgum landflótta
veit ekki. Börn mín hafa alla Rússum í París. Þeir hafa
mentun sína í enskum skólum, mörgum sinnum haft minna úr
sagt, hvort hann horfir á þig,
yfir þig eða í gegnum þig. En
hvað sem spekingunum líður
brögðum, pólitík eða þjóðrækni,
og þess vegna líklega ekki
hæfilegt fyrir Heimskringlu. —
og bókviti þeirra, finnur þú i Ur því sker ritstjórinn.
meira í augum þessa alþýðu-
drengs en í svip kennara hans,
því þessi barnsaugu spegla hinn
æðsta vísdóm lífsins, og þess
dýpstu leyndardóma, guðlegan
eld , sem kveiktur var í dauð-
legu formi aftur í örófi alda,
og sem brennir af þér óskapn-
aðargrómið, vísandi sjálfum þér
fram veginn til sigurs og sælu.
Langham, Sask.,
22. jan. 1932.
J. P. Pálsson.
‘HEIMFLUTNINGUR
ÍSLENZKRA BÓKA.’
Eftir Nonna.
Frá alda öðli hafa íslending-
ar verið taldir með merkustu
. . . Drengurinn er engan veg- bókmentaþjóðum, sem sögur
inn mikill fyrir manni að sjá, fara af. Vér höfum norrænu
og eg hefi það til marks um að bókmentirnar og fornsögur, er
Haukur sé meistari, að honum sýna þetta og sanna.
tókst að gera svip og augnaráð | Sagan sýnir, að upp úr mið-
piltsins hjartapúnkt myndar- öldum varð landsmönnum aldrei
innar, og það svo greinilega skortur góðra bóka. — Það er
að þetta stendur skýrt í huga þvf sfzt ag undra, þótt lands-
mínum, þó hitt af myndinni sé menn þeir, sem frá íslandi
komið í móðu. Þessum barns- fiuttust til Norður-Ameríku
augum gleymi eg aldrei. 1 þeim á síðari hIuta nítjándu aldar,
skín von heimsins, og eg leita ]étu ekki staðar nema við að
eftir þessu ljósi í augum ung- viðhakla og varðveita sjálfs-
dómsins. Skáldið lét mig finna | mentun sína. Þeir fluttu ótrú-
til þessa sannleiks, og þá er eg ]ega mikið af bókum með sér,
sannfærður; og í hvert sinn, jafnVel að tiltölu miklu meira
sem eg les eitthvað um þau en af klæðnaði og daglegum
samtök ungmenna, sem nú eiga nauðsynjum. Og er það eftir-
sér stað í eldri löndunum, skýt- j tektarvert með meiru.
ur mynd Hauks upp í huga mín , íslendingar hafa aukið bóka-
um, og mér finst að líking af forða sinn jafnt og þétt í þessa
henni ætti að hanga í fundar- fjmm tugi ára, sem þeir hafa
sal hvers einasta unglingafé-
lags um heim allan.......
Eg spurði höfundinn um nafn
á myndinni, en hann gaf mér
ekkert út á það. Einhver við-
verið búsettir í nýlendum Breta
í Vesturálfu. — Bóka-, blaða-
og tímaritaútgáfa hefir verið
meiri hjá íslendingum hér í
álfu, en öðrum þjóðflokkum í
staddur gat til, að hún ætti að , þessu landi.. — Bókmentafram-
tákna Krist tólf ára í muster-
inu. Eg hélt hún mætti eins vel
nefnast “Bókstafurinn og and-
inn”. Haukur rétti mér þá kola-
sböngul og sagði að eg mætti
skrifa það nafn á bak myndar-
innar. . . .
Þá varð mér litið á mynd, er
táknar Snorra Sturluson. Hann
situr við skrifborðið og lítur
hugsi og dreyminn fram fyrir
sig. Til vinstri handar hans er
háaldraður maður skarpleitur
og alvarlegur á svip. Eg hugsa
mér að hann sé að hafa upp
forn munnmæli fyrir sagnarit-
aranum, og er hann virðulegt
tákn stálminnis forfeðranna.
En myndin ber það með sér, að
Snorri er enginn “copyisti”. —
Hann hlustar góðlátlega á sögu
öldungsins, en þegar eg virði
fyrir mér þessi tvö andlit, verð
eg sárfeginn að sagan fær að
endurfæðast á ný í sál þessa
glæsilega höfðingja og fræði-
manns; því svipur Snorra ber
með sér gáfur, góðvilja og sann-
girni, og þessu verður sögu-
maður að vera gæddur. . . .
Enn lét Haukur mig finna til!
I þetta sinn, í hverju snild
Snorra sé fólgin.
Eg held að kennari og nem-
endur í forn-íslenzkum fræðum
hefðu gott af að eiga þessa
mynd á vegg í kenslusalnum.
Aðeins örfá orð um myndina
af Agli Skallagrímssyni. Ekki
veit eg hvort hún er lík Agli
að sköpun eða litum. Gæti vel
trúað að karlinn hefði verið
öllu ófríðari en myndin. Enda
þykja þeir beztir myndasmiðir,
sem bæta ögn í bresti skapar-
ans. . . . Mér hefir ætíð fundist
Egla hin mesta harmsaga. Hún
er hið glæslega æfintýri karls-
sonarins í öskustónni — snú-
ið við. Og þessa sorgarlund
leiðslan hefir vitanlega verið
misjöfn að gæðum, en samt
allveigamikil, þegar tekið er
tillit til hinnar mjög svo marg-
víslegu og margháttuðu lífs-
kjara, sem þeir hafa átt við að
búa hér í Canada. —
Bókaútgefendur í Reykjavík
og á Akureyri hafa látið svo
um mælt, að síðan að Vestur-
heimsflutningarnir byrjuðu og
til stríðsloka, hafi bóka- og
tímaritakaup verið svo mikil
af Vestur-íslendingum, að fyrir
atbeina þeirra, hafi margar
bókaútgáfur borið sig fjárhags-
lega.
Athugum hvað gerst hefir
síðan.
Á síðustu, segjum fjórtán ár-
um, hefir sala íslenzkra bóka
farið dagminkandi, og sem í
raun og veru er vel skiljanlegt
fyrir rás viðburðanna.
1. íslenzkum lesendum fækk-
ar nú árlega.
2. Landnemar liverfa af leik-
velli jarðar, og yfir á önnur
tilverustig (máltæki spiritista,
leturbr. mín).
3. íslendingar eru hættir
landnámi hér í Canada, þar
sem útflutningur er hættur.
4. Enska heimsmálið er að
ná fastari tökum á sonum og
dætrum hinnar canadisku þjóð
ar. — Þegar fram líða stundir
hætta hinir innfæddu að mæla
á íslenzka tungu, sem aðrir
þjóðbálkar í Vesturheimi.
m * »
Á ferðum mínum og flögri á
meðal “landans” hér, .hefi eg
orðið allhissa á að sjá hin á-
gætu bókasöfn, sem margir
þeirra eldri íslendinga eiga í
fórum sínum.
Eg. hefi svo spurt þessa
menn: Hvað hygst þú að gera
við bókasafn þitt, þegar þín
og geta aðeins notfært sér ensk
ar bókmentir. Þannig hljóðar
svarið í flestum tilfellum. —
Árið 1930 fór þektur iðnreki
héðan úr Winnipeg til íslands.
í förina tók hann hvorki “geit-
ur né aldini’’ sem Gandhi, held-
ur bókasafn sitt. — Þegar til
höfuðstaðar Norðurlands kom,
nefnilega Akureyrar, lét hann
binda bækurnar í mjög vandað
band. Að því búnu lét hann af-
henda bækurnar til heilsuhælis
Norðurlands í Eyjafirði, til
eignar og umráða, kringum 250
bindi.
Dvalarmenn og konur á
Heilsuhæli Norðurlands, sem
verða að berjast langvinnri bar-
áttu lífs og dauða við “hvíta
dauðann’’ (berkla), sem svo er
nefndur, munu minnast Soff-
oníasar Thorkelssonar með
hlýju, meta hans hug til ætt-
jarðarinnar.
Soffonías var í þessu tilfelli
svo glöggskygn að sjá, að
hverju stefndi með bækur sín-
ar, ef þeim varð ekki forðað í
tíma, þar sem afkomendur hans
— þó góðir séu — geti því mið-
ur ekki notað sér . íslenzkar
bókmentir.
Góðir hálsar! Er það enn þá
ekki tímabært að hefja máls á
því, að heimflutningur íslenzkra
bóka og bókasafna geti átt sér
stað?
Eins og ofanritað sýnir hefi
eg reynt að benda á þá hættu
í framtíðinni, þegar hinir öldnu
höfðingjar falla frá, án þess að
ráðstafa áður bókum sínum.
Ekki væri úr vegi að heyra
álit þeirra manna, sem hefðu
áhuga fyrir verndun íslenzkra
bóka hér í vesturvegi, eða á
hvern hátt þeir vildu ráðstafa
bóka-auði sínum.
í flestum sýslum íslands hafa
nú risið upp héraðs- eða sveita-
skólar, sem eru að dómi þeirra
manna, sem bezt þekkja til
mentamála íslands, hinir prak-
tiskustu skólar landsins, þar
sem nemandanum er kent sund,
glímur og leikfimi, einnig verk-
leg fræði ásamt bóklegu námi.
Dólmsmálaráðherra íslands,
Jónas Jónsson, hefir svo látið
um mælt, að héraðsskólarnir,
t. d. Laugaskóli o. fl., væru einu
skólarnir á landi voru, er væru
sniðnir eftir þörfum og hugsun-
arhætti íslenzkrar alþýðu.
Þar sem menningarstofnanir
þessar eru á bernskuskeiði
sínu, er hugsanlegt að þeim
kæmi vel að vera styrktar með
bókum. Og væri ekki viðeigandi
að hver sem bókasafn á hér
vestra, er tortíming lægi fyr-
ir, hugsaði til þess héraðs, sem
hann er ættaður úr heima?
RÚSSNESKIR FLÓTTAMENN
í PARfS.
Eftir Bror Centerwall.
Tíminn líður fljótt. Nú er
varla minst lengur á rússnesku
landflóttamennina. — Allir þess
ir stórfurstar og lífvarðarliðs-
foringjar, sem urðu að gerast
verkamenn í framandi landi, eru
gleymdir. Enginn hugsar um
þá framar, og sjálfir láta þeir
ekki mikið á sér bera. Þeir eru
komnir inn í annan heim en
þeir voru áður í. Þeír tóku það
nærri sér fyrst, en nú hafa
þeir vanist því. í þeirra eigin
landi heldur stjórnarskútan á-
fram sinni æfintýralegu sigl-
ingu, en í París æfa hinir gömlu
höfðingjar hina göfgu list, að
beygja sig undir vilja forlag-
anna. Jarðhnöttur vor heldur
áfram á braut sinni eins og ekk
ert hefði í skorist og nýir dag-
ar koma með nýjar áhyggjur og
einstaka stundargleði. Maður
á ekki að brjóta heilann of
mikið út af rás viðurburðanna,
heldur taka hinum vondu tím-
lim með rússnesku jafnaðar-
geði, og lifa í voninni* þótt
lítil sé.
Á undanförnum árum hefi eg
að moða heldur en eg, en átt
áður fyr svo glæsilega daga, að
hugur minn hefir tæpast getað
skilið það. Það var svo margt
í hinu gamla Rússlandi, sem
enginn skilur í dag, sérstaklega
ef manni eru sagðar sögurnar
um það inni á veitingakrá, þar)
sem maður situr í hnipri með
smurða brauðsneið í annari
hendinni, en *‘vodka’’-glas í
hinni. Rússar hafa sem sé flutt
siðvenjur sínar með sér til Par-
ísar.
— Rússnesku veitingakrárnar
blómgvuðust vel fyrir nokkur-
um árum, enda skaut þeim þá
upp eins og gorkúlum á haug.
Alt næturlífið á Montmartre dró
þá dám af þeim. Eg man vel
eftir því að sumir fataverðirnir
voru þá í ósviknum rússneskum
hershöfðingja einkennisbúningi
og með heiðursmerki á brjóst-
inú. Prinsar frá Kákasus báru
kampavín fyrir gesti, og þessi
eða hin stórfurstafrúin sat við
peningakassann og gaf manni
furstalegt bros í kaupbæti. En
þau brosin urðu nýjungagjörn-
um ferðamönnum dýr. Og eftir
nokkurn tíma gátu hinir vinn-
andi aðalsmenn dregið sig í hlé
og látið sína gömlu þjóna taka
við afgreiðslunni. En þá dró
úr aðsókninni og áður en langt
um leið fóru veitingabúsin að
fara á höfuðið, hvert á eftir
öðru.
Rússum heppnaðist ekki að
leggja undir sig næturlífið í
París, enda er það svo hvikult
og breytilegt, að á það er ekk-
ert ætlandi. Sumir h afa ef til
vill grætt eitthvað dálítið á
þessu, svo að þeir hafa getað
snúið sér að öðru. Sum veit-
ingahúsin starfa þó enn, og
þar er manni boðið upp á bala-
lajka hljómleika, að horfa á
knífdansara og raunalegar söng
meyjar. Og þetta er rússneski
svipurinn á næturlífinu í París.
Viðskiftavinirnir verða að
greiða hátt verð fyrir skemtun-
ina, en eg held að veitingahús
þessi græði ekki nú sem stend-
ur.
Aftur á móti ganga ótrúlega
vel þau veitingahús, sem hafa
aðeins á boðstólum góðan rúss-
neskan alþýðumat. Þau eru
ekki dýrseld, enda treysta þau
eingöngu á viðskifti hinna land-
flótta Rússa. Seinasti lífkokk-
ur keisarans hefir jafnvel sett
á stofn matsöluhús í París, og
selur góðan miðdegisverð vægu
verði. Það er yfirleitt betri
matur í hinum ódýru matsölu-
stöðum Rússa heldur en á sams
konar matsölustöðum frönsk-
um. Maturinn er nægur og
margbreyttur.
Enn þann dag í dag sér mað-
ur þarna merki hinnar tak-
markalausu rússnesku kurteisi.
Það eru ekki nema nokkur,
kvöld síðan eg sat í rússnesku
matsöluhúsi, skamt frá rúss-
nesku kirkjunni í Rue Daru, og
gerði mér gott af ódýra matn-
um. Ungu stúlkurnar, sem
gengu þarna um beina, hefir
víst ekki dreymt um það í æsku
sinni, að það ætti fyrir þeim að
liggja að komast í þá stöðu. En
þær gengdu skyldu sinni ágæta
vel. — Það var auðséð að þeir,
sem voru þarna í salnum, voru
þar daglegir gestir. En þegar
þernan kom að borði þeirra,
stóðu þeir á fætur hneigðu sig
og kysstu á hönd hennar. Svo
settust þeir og pöntuðu það,
sem þeir vildu fá En liti mað-
ur á hendur þeirra, var auð-
séð, að þær voru vinnu vanar.
Á hendur flestra hafði vélaolía
sett mark sitt.
Rússneskir höfðingjabílstjórar
höfðu tækifæri til þess að kom-
ast áfram í París, og þeir gripu
það þegar. Þeir gerðust bíl-
stjórar á leigubílum. Eg sá
einu sinni skrá um það, hve
margir rússneskir bílstjórar
væri til í París, og þeir voru
ótrúlega margir. Og þess vegna
er það í nær annað hvort skifti,
Brynjólfur Eiríksson Hólm
F. 12. okt. 1872 — D. 16. febr. 1931.
Til grafar er leiðin og lífið á jörð,
er lýtur að skaparans vilja,
við æfinnar sælu og atvikin hörð
vor örlög að mætast og skilja.
En vonin oss bendir á batnandi hag
með bjartan og eilífan samverudag.
Á svalköldu hausti með svíðandi und
eg syrgi þig, vinur, í hljóði.
Þín samfylgd var ástúðleg unaðarstund,
nú er það minn styrkur og gróði.
Því dygðin og trygðin er ljósið á leið,
sem lifir, þó endi hið jarðneska skeið.
Af tápi og vilja á tímanna braut
þú trúlega skyldunnar gættir.
Hvert atvik með stundanna andbyr og þraut
af alúð og samhug þú bættir.
Haf þökk fyrir dæmið, og drengskapinn þinn,
við daganna tómleik þar huggun eg finn.
Þó öldurnar rísi á æfinnar sjó,
er innra það Ijós, sem að vekur.
Eg beygi mitt hjarta í heilagri ró
til hans, sem að gefur og tekur.
Eg bíð unz að kvöldið mig kallar til þín,
þar kærleikans máttur og friðurinn skín.
(Pyrir hönd eiginkonu hins látna.)
M. Markússon.
sem maður tekur leigubíl, að mikla stund. Hann tók sér frí,
bílstjórinn er rússneskur. Rúss- fór í mölétinn “smoking”, sem
ar eru annálaðir fyrir það hvað hann átti og lagði á stað til
þeim veitist létt að læra erlend þess að fá sér ærlega hressingu.
tungumál, en mér finst nú samt FYá fornu fari mundi hann eftir
sem áður alt af einhver ein- að í veitingahúsinu Cafe de
kennilegur seimur í máli þeirra.
Og jafnvél þeir Rússar, sem
gerst hafa franskir leikendur,
hafa ekki getað lært frönskuna
til fullnustu. Þeir geta ekki
losað sig við rússneska seim-
inn. En hitt ber flestum sam-
an um, bæði Frökkum og út-
lendingum, að miklu betra sé
að eiga við rússneska bilstjóra
heldur en franska.
Það sem eg virði mest við
alla þá rússnesku útlaga, sem
eg hefi kynst, er, að þeir bera
allir böl sitt karlmannlega. Að
vísu komast þeir við, þegar
minst er á Rússland, en sjálfs
sín erfiðleika láta þeir sér svo
að segja í léttu rúmi liggja. Og
þeir eru orðnir landvanir hér í
París. Þeir rækja hin daglegu
störf sín með glöðu geði, og
það er ekki fyr en á kvöldin,
þegar þeir sitja í vinahóp, við
te-drykkju, að þeir fara að
rifja upp gamlar endurminning-
ar. Og þá kemur rússneska
þunglyndið upp í þeim og Rúss-
land stendur þeim fyrir hugar-
sjónum sem draumalandið.
Það er víst ekki nema gott,
að keisararíkið þeirra er undir
lok liðið. Það var ógnar víð-
lent ríki, þar sem voru drykk-
feldir óðalseigendur og bænd-
ur í ánauð. “Litli faðir” var
einvaldur í ríkinu, og ekki stöðu
sinni vaxinn. Stúdentar ræddu
um byltingu nótt og dag — hún
fæddist svo að segja í sígar-
ettureyk, og það hefir vakið
undrun, að hún skyldi geta kom
ist í framkvæmd. Eg hefi heyrt
margar rússneskar skýringar á
þeirri gátu. En það eru í raun
réttri ekki skýringar, heldur að
eins stór spurningarmerki. Bylt-
ingin kom eins og þruma úr
heiðskíru lofti, og alt umhverfð-
ist.
Innst í sálu sinni dreymir
rússnesku aðalsmennina um
það, að þeir fái aftur að leika
aðalsmenn, áður en þeir deyja.
Alt, sem þeir hafa nurlað og
sparað saman með margra ára
erfiði, er fokið á einu kvöldi,
ef þessi draumur á að rætast.
Hámarkinu er náð, og svo er
sokkið niður í hina fyrri for-
dæmingu aftur Hér er ekki um
neina vanalega þræla að ræða,
heldur rússneska aðalsmenn,
sem eru leiksoppar í höndum
forlaganna. Fyrir skemstu
heyrði eg sögu frá “Cafe de
París”, sem lýsir þessu vel.
Söguhetjan er rússneskur hers-
höfðingi, sem hafði gerst leigu-
bílstjóri í frönsku höfuðborg-
inni. Meðan hann var ungur,
hafði hann tæmt margar
kampavínsflöskur í fínustu veit-
ingahúsum Parísar. Nú hafði
hann sparað í mörg ár til þess
að geta veitt sér eitt slíkt kvöld
aftur. Að lokum nálgaðist* hin
I Paris var hægt að eyða miklu,
og því fór hann þangað.
Þeir, sem gengu þar um
beina voru ekki jafn hrifnir af
þvf að sjá hann, eins og hann
hafði búist við. Þeir létust ekki
sjá hann. En þegar hann hafði
fengið að tala við yfirveitinga-
þjóninn, og gengið fram af hon-
um með því að kunna að velja
bestu vínin og besta mathín,
sem hægt var að fá, kom ann-
að hljóð í strokkinn. Því að
þá skildu þjónarnir að þessi ald-
raði maður, með óhreinar hend-
ur og í gömluum “smoking”
með úreltu sniði, hafði allan
smekk og þekkingu óhófs-
manna. Það var nú stjanað
við hann eftir öllum listarinnar
reglum og hann fleygði nokk-
urum seðlum í hina óæðri þjóna
til að byrja með svo að hinir
yrði stimamýkri.
í ískælinum fyrir framan
hann stóð heilflaska af Moét et
Chandon brut Imperial frá 1904,
og nú var heimurinn orðinn eins
og áður, á þeim góðu gömlu
dögum Gamli hershöfðinginn
sat þarna í hægindabekk og
horfði á myndina af sér í stór-
um spegli beint framundan.
Hann tók að kitla í fingurnar,
og hann fór að hugsa um það
hve skemtilegt væri að fá að
brjóta þenna spegil að loknum
reglulega góðum miðdegisverði.
En til vonar og vara kallaði
hann í yfirþjóninn og spurði
hann hvað spegillinn væri dýr.
Hann var dýr og þegar gamli
hershöfðinginn hafði rannsak-
að fjárhag sinn, varð honum
það ljóst að hann hafði ekki
efni á því að brjóta spegilinn.
Kvöldið var eyðilagt!
Honum var þungt í skapi og
hann starði fastara og fastara
á mynd sína í speglinum með-
an hann drakk kampavínið. En
sú armæða að hann, fyrverandi
hershöfðingi í lífvarðarliði keis-
arans, slíyldi ekki hafa efni á
því að brjóta einn spegil! Lífið
er ekki mikils virði á slíkum
augnablikum.
En við næsta borð sat einn
maður og gaf honum gætur.
Honum svipaði til þess að vera
Rússi, og það* var auðséð á
Frh. á 8 bls.
Amazing Plastic Leather
Saven Kvery FHmlly Mnny Dollnrs
A blessing in y F 4?/: d,
Iiard times—no /'-s^Sv L
hammer, nails 'k.
ot pegs requir- 4 T ed. F.conomy \
l*liiNtl<* l.enther—spreads like butter on bread.
hardens overnigrht, giv-
ing a water-proof, flex-
ible sole, adding months of wear at small cost. Also
rebuilds heels, repairs rub-
bers, auto tops, tires, etc. Only
one sl*e. price per tin <lel. «1.00.
IteMoleN shoes itN low iin lOe.
Order dlreet. ECONOMY SALES co.
I70A Market St., U lnniprg Man.
Dealers and agents wanted